مشخص شدن ابتدای اشواط طواف که با رنگ دیگر سنگفرش شده است، بنحو مقتضی برجستگی یا فرورفتگی یا زبری ایجاد شود تا وقتی زائر در حین طواف به مقابل حجرالاسود می‌رسد، بخصوص در موقع ازدحام، نیازی به تلاش برای دیدن خط مزبور نباشد و انسان صرفاً با لمس زبری یا برجستگی متوجه قرار گرفتن در برابر حجرالاسود گردد.
اولًا- بخش اعظم منطقه ایرانیان فاقد امکانات باران مصنوعی می‌باشد.
ثانیاً- مشکلات کمبود توالتهای صحرایی در منطقه ایرانیان و کمبود آب و شکستگی درب آنها، علاوه بر ایجاد تضییقات و ناراحتی‌ها، خلاف عفت عمومی نیز هست.
ثالثاً- در عرفات اجازه محصور نمودن سرویس‌های بهداشتی داخل بیمارستان مورد انتظار است.
رابعاً- داروهایی که درمانگاههای عربستان در عرفات با تجویز پزشکان ایرانی در اختیار زائران قرار می‌دهند، کفاف مصرف آنان را نمی‌دهد و وسایل و تجهیزات لازم نیز در حد انتظارات نیست.
ص: 201
2- مشعر الحرام، انتقال به مشعرالحرام بر اساس بررسیهای بعمل آمده در سال جاری، نسبت به سال قبل، نسبتاً بهتر انجام گرفته، اما ...
اولًا- با این وصف بنا به اظهار برخی کارشناسان راهنمایی و رانندگی که در بین زائران ما حضور داشتند موضوع ترافیک پر تراکم عرفات به مشعر، قابل بررسی و اصلاح است و این افراد اعلام آمادگی کرده‌اند که در صورت تمایل شما برای گشایش مشکل ترافیک راه مشعر بررسی و اظهار نظر نمایند.
ثانیاً- در مسیر عرفات به مشعرالحرام یک راه مشخص اختصاصی برای عبور و مرور خودروهای امدادی همه کشورها در نظر گرفته شود و کنترل گردد که توسط عابرین مسدود نشود.
ثالثاً- نصب تابلوهای راهنما به زبان فارسی در مسیر عرفات، مزدلفه، منا و جمرات در ارتفاع و به اندازه مناسب پیشنهاد می‌گردد.
3- منا؛ مسائل مربوط به منا را بطور کلی می‌توان به دو بخش عمومی (مبتلا به ایران و همچنین بقیه کشورها) و اختصاصی (فقط مربوط به ایران) تقسیم کرد:
1/ 3- مسائل عمومی:
اول- بهداشت محیط؛ نسبت به تخلیه زباله‌ها و ضایعات اطراف چادرها، بطور دائم و شبانه روزی اقدام شود نه آن که گنجایش جایگاه
ص: 202
زباله بر اثر تخلیه نشدن بموقع تمام شود و زباله‌ها محیط اطراف را اشغال و آلوده کند. البته وضعیت جمع آوری زباله از جلوی مکاتب در مقایسه با گذشته بهتر ارزیابی شده است اما هنوز در معابر اصلی و خیابانها کار جمع آوری زباله چندان مطلوب نیست.
- روزهای دهم و یازدهم منظره مشمئز کننده‌ای از موی سر بوجود می‌آید! پیشنهاد می‌شود محل خاص و نایلون مناسبی جهت موهای تراشیده شده در اختیار کلیه برادران گذارده شود که در پایان کار در زباله‌ها تخلیه شود.
دوم- قربانگاه؛ پیشنهاد می‌شود مجازر قدیمی که هم اکنون استفاده می‌شود تماماً تخریب شود و در عوض مجازر جدیدی در محل نهر فاصل بین مجازر قدیم و چادرها بسازند؛ زیرا این نهر تماماً در منی واقع شده و برای مسلمانانی که مقید هستند حتی المقدور قربانی‌های خود را در زمین ذبح کنند مطلوب می‌باشد.
سوم- جمرات؛ در مورد طریق المشاة که به علت استقرار جمع کثیری از زائران در هیأت خانوادگی، از انتفاع خارج شده و مخاطراتی برای عابرین و ساکنین فراهم می‌شود. به نظر می‌رسد بدون اقدام شدید و غلیظ مسؤولان عربستان و عدم اجازه تبدیل آن به خوابگاه و استراحتگاه، تا حدود زیادی از تلفات و ضایعات و فشردگی و دزدی که در اثر اختلاط تنگاتنگ زن و مرد پیش می‌آید، امکانپذیر نمی‌باشد.
سؤال این است که مملکت شما برای جلوگیری از مراسم برائت از مشرکین آن همه لشکرکشی در سطح شهر به راه می‌اندازد و در انجام پروژه‌های معظم توفیقات شایانی کسب نموده است، چگونه در مورد
ص: 203
مسیر چادرها به جمرات چاره اساسی نمی‌اندیشد؟ شاید ابتدایی‌ترین راه چاره این باشد که چند مسیر رسیدن به جمرات که از بقیه شلوغ‌تر است یکطرفه کنند تا به لحاظ مشکل برگشت عده‌ای در مقابل سیل جمعیت در حال حرکت به سوی جمرات تا حدودی مرتفع شود. ضمناً مشکل مسدود شدن راه بخاطر مخلوط بودن اتومبیل و مردم و سلب امکان تردد از هر دو آنها همچنان باقی مانده است.
2/ 3- مسائل خاص ایران
اول- بالونها؛ ملاحظه فومودید که امسال هم قضیه استفاده از بالونها در منا با دشواری انجام شد و سرانجام در آخرین ساعات با دستور مساعد جناب عالی فیصله پیدا کرد آیا به نظر مسؤولان عربستان اشکالی دارد که زائر ناآشنا به محیط که یکباره با صحنه اجتماع عظیم و یکنواخت و هم شکل چادرها در مناطق و افراد در لباس یکدست احرام مواجه می‌شود با استفاده از یک نشان آشکار در آسمان حدود منطقه ایرانی‌ها را دریابد و مسیر طولانی بازگشت از جمرات را با اطمینان خاطر بیشتری بپیماید و از اضطراب و گم شدن و گرما زدگی او در حد بالایی کاسته شود؟ ما مشتاق هستیم که هر ساله با هماهنگی دفاع المدنی و اطفائیه و ابلاغ ارتفاع مجاز، از بالون بنحوی استفاده کنیم که تخلفی هم صورت نگیرد و مغایرتی با دستورالعملهای دفاع المدنی نداشته باشد. یقیناً شما نیز بعنوان خادم زوار از این نوع پیشنهادات که خدمت مشترکی به ضیوف الرحمن می‌باشد، استقبال خواهید نمود.
دوم- منطقه خیام ایرانی؛ خواسته ما این است که چادرهای ایرانی را در
ص: 204
طرفین بلوار دفاع‌المدنی بصورت مجتمع قرار دهند تا با مرکزیت بعثه و بیمارستان و خدمات گمشدگان بتوانیم راحت‌تر و سریعتر خدمت رسانی نماییم و زائرین نیز زودتر با محیط آشنا شوند. سال جاری همین درخواست را داشتیم که با اصل آن مخالفتی نشد ولی بعلت این که دیر مطرح گردیده بود، قابل اجرا ندانستند. انشاء اللَّه در سال آتی محل مکاتب 6، 7، 8 و 9 به قسمت روبروی ستاد حجاج ایرانی و جنب دفاع المدنی انتقال یابد.
سوم- خرابی پنکه و کولر چادرها؛ کولر و پنکه چادرها بعضاً خراب است و متأسفانه مطوّف در غالب اوقات مسؤولیتی در این مورد احساس نمی‌کند. تصور بفرمایید در حالی که زائر خسته و بیخوابی کشیده وارد چادرهای منا می‌شود و باید خود را برای رمی جمره با آن همه فشردگی آماده کند، وجود وسایل خنک کننده چقدر اهمیت پیدا می‌کند. این مسأله تنها با یک کنترل سالم، توسط خدمه مطوف عملی می‌باشد. لذا تقاضا می‌شود جهت تضمین صحت عمل مطوف، جریمه‌ای برای اینگونه تخلفها در نظر بگیرید. طبیعی است با تأمین وسایل سالم خنک کننده و حفظ بهداشت تغذیه و محیط، تا اندازه زیادی از گرمازدگی و عوارض آن جلوگیری می‌گردد.
چهارم- خدمات درمانی؛ در راه ارائه خدمات بهداشتی- درمانی به حجاج ایرانی در منا موانعی وجود دارد که انشاءاللَّه با دستور مساعد جناب عالی و همت و تلاش همکارانتان بر طرف خواهد گردید.
- برقراری بیمارستان پیش ساخته در محوطه اسکان ایرانیان در منا نظیر آنچه در عرفات در اختیار داریم، در پیشبرد امور درمان مؤثر
ص: 205
می‌باشد.
- کانکس‌های درمانگاهی به ازاء هر ده هزار زائر یک دستگاه در منا ضروری به نظر می‌رسد، بدیهی است داخل این کانکس‌ها بصورت غرفه بندی شکل داده می‌شود.
- وجود یک کانتینر یخ در کنار بیمارستان ایرانی در منا امری است ضروری، لذا شایسته است طوری برنامه ریزی شود که هر ساله نیاز به اخذ مجوز و بحث‌های فراوان نباشد و مسأله برای همیشه حل شود.
و- اجرای پروژه قربانی با همکاری بانک توسعه اسلامی:
ظرف دو سال گذشته، با توافق بانک توسعه اسلامی تعدادی از قربانی‌های زائران ایرانی در سیستم مکانیزه ذبح شده، این طرح موفق باعث خوشحالی زائران و مسؤولان حج و سایر هموطنان و مسؤولان ما بود. انتظار داشتیم هر سال بتوانیم تعداد بیشتری از ذبیحه‌ها را با سیستم مذکور به مصرف واقعی و به دست مستمندان و مستحقان آن برسانیم. در سال قبل بدلیل وحدت زبان بین ذابح و نماینده زائرین با کمترین مشکل این طرح به انجام رسید و نظرات امیدوار کننده مسؤولین بانک نیز گواه این مدعاست. اما متأسفانه در سال جاری یکباره اعلام شد که ذابحین نمی‌توانند وارد سالن شوند و در فرصت باقیمانده به علّت فقدان طرح جایگزین در موقعیتی که حتی پول قربانی از زائرین اخذ شده بود، ناگهان ناگزیر به تعطیل طرح شدیم. با این وجود امیدواریم در سالهای آتی با توجه به میل و رغبت عربستان مبنی بر توزیع گوشت قربانی بین نیازمندان، همکاری لازم
ص: 206
در این مورد صورت گیرد و همان تسهیلات و امکانات قبلی در اختیارمان قرار داده شود.
ز- تلفن‌ها:
راجع به وصل تلفن‌های توافق شده، با وجود پی گیری و مکاتبات لازمه، تلفن‌ها در موعد مقرر وصل نشد بلکه بعد از گذشت ده روز استقرار زائران اقدام به نصب آن نمودند که تصدیق می‌فرمایید روند اجرایی امور خدمات رسانی به حجاج را بسیار دشوار ساخت. انتظار داریم راه طفره‌روی مسؤولین رده‌ها پایین‌تر مسدود گردد و با احساس مسؤولیت پاسخگوی نقایص و تأخیر امور باشند نه این که مرتباً عدم وصول دستور را طرح کنند و روش صبر و انتظار را پیش بگیرند.
امیدواریم در آینده با نظر مساعد جناب عالی تکرار نشود بلکه جبران گردد.
ح- ایرانیان مقیم خارج از کشور:
برادران و خواهران ایرانی مقیم خارج از کشور که برای انجام فریضه حج مشرف می‌شوند، با وجود این که هزینه‌های حمل و نقل و مطوف در ابتدای ورود از ایشان اخذ می‌گردد اما در عمل به حال خود رها می‌شوند و سازمان حج صرفاً بدلیل این که این جماعت هموطنان ما می‌باشند از روی نوعدوستی و حس میهنی و وظیفه وجدانی به آنها خدمت می‌رساند. شایسته است چادرهای آنان در داخل منطقه منا بین ایرانیان و در کنار چادر ایرانی‌ها در نظر گرفته شود و ضمناً تکلیف حمل و نقل آنان نیز روشن گردد.
ص: 207
ط- آمار حجاج:
در مذاکرات و مکاتبات حج سال جاری بیش از پیش بر لزوم رعایت حتمی سهمیه بندی مقرر در کنفرانس وزرای خارجه کشورهای اسلامی در عمان، بدلیل محدودیتهای مختلف، بخصوص در مشاعر پافشاری نموده‌اید و در مقابل استدلال و استناد ما به مفاد موافقت نامه دو وزیر خارجه در مسقط تصمیم قطعی براجرای سهمیه فوق توسط همه کشورها بدون استثنا را یاد آور شده‌اید و بدنبال آن آمارهای رسمی نشانگر حضور کمتر از 950 هزار زائر خارجی در مراسم حج امسال می‌باشد اما پاره‌ای جراید عربستان به گزارش یکی از رادیوهای بیگانه آمار کل حجاج را بالای 2 میلیون نفر اعلام نموده‌اند که از دو حال خارج نیست یا این آمار اشتباه است که بایستی برای رفع شبهه اعمال استثنا برای کشورهای دیگر و اصرار بر پای بندی به سهمیه توسط کشورهای خاصی نظیر ایران، هر چه سریعتر تکذیب و آمار صحیح ارائه گردد و یا این که آمار اعلام شده صحت دارد که خود حکایت از بهم خوردن سهمیه بندی مورد نظر و یا عدم کنترل بر شرکت مواطن عربستان در مراسم حج سال جاری می‌باشد که در هر دو صورت امری غیر قابل توجیه می‌باشد. لذا ضرورت دارد جهت رفع شبهات مذکور آمار صحیح و دقیق از حجاج اعم از خارجی و مواطن ارائه نمایند.
در خاتمه ضمن اظهار تشکر از تمامی اقدامات مثبت و سازنده‌ای که در طول مسؤولیت جناب‌عالی در جهت رفاه حال حجاج شریف بیت اللَّه الحرام فراهم آمده است بار دیگر از خداوند متعال می‌خواهم جناب
ص: 208
عالی را در انجام خدمات شایسته‌تر نسبت به ضیوف الرحمن موفق بدارد. من بعنوان کسی که بیش از ده سال در این راه مقدس خدمت کرده و با جزئیات اجرایی امور حج آشنایی دارد و خدمتگزاری به صدها هزار زائر را در چند سال اخیر عهده داشته است، وظیفه شرعی و ملی و انسانی خود دانستم که مشکلات را برای آن جناب که خود در مکه مکرمه در متن مسائل حج پرورش یافته‌اید مطرح کنم. مجدداً باید تکرار کنم محدودیتها و مقدورات شما کاملًا قابل درک است و ما هم به ملت خود سفارشات لازم در زمینه شناخت و رعایت قوانین و مقررات کشور شما نموده‌ایم.
در این راستا اعتقاد راسخ دارم بایستی با تشکیل یک کمیسیون مشترک، مسائل فیمابین در طول سال بخوبی بررسی شود چون با چند ملاقات و مکاتبه به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید و حق مطلب ادا نمی شود. لذا فعالیت کمیسیون مشترک بخوبی می‌تواند زمینه ساز همکاری و حس تعامل طرفین باشد. بهر حال علاقه نداریم با توجه به این که همه ساله شاهد عمران و آبادی وسیع و رسیدگی عمومی به وضع حجاج هستیم، برخی امور ظاهراً کوچک و جزئی باعث شود که کارهای کلی و عظیم از نظرها دور گردد.
محمد حسین رضایی
رئیس سازمان حج و زیارت
ص: 209
رونوشت:
- جناب حجة الاسلام و المسلمین آقای محمدی ری شهری نماینده محترم ولی فقیه و سرپرست حجاج جهت استحضار.
- برادر گرامی جناب آقای مهندس میر سلیم وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی جهت استحضار.
)