فی منزل الوحی‌

ص: 266
«اینان از ذریه اسماعیل هستند و آیه شریفه «رب انّی اسکنت من ذریتی بواد غیر ذی زرع عند بیتک المحرم ربنا لیقیموا الصلاة فاجعل افئدة من الناس تهوی الیهم» برآنان منطبق است و صدقاتی که مردم به این افراد می‌بخشند، همان میل و گرایش دلهای آنان به ساکنین بلد امین است. هر چند امروزه تنها عده کمی از ساکنان بلد امین از فرزندان اسماعیل هستند و بیشتر آنان آمیزه‌ای از مسلمانان کشورهای اسلامی در آسیا و آفریقا به شمار می‌روند.
اگر این هزاران تنی که امروزه در مکه از طریق دریوزگی زندگی می‌کنند، تن به کارهایی که از آنان ساخته بود می‌دادند، چهره زندگانی در مکه را دگرگون می‌کردند و اگر صدقاتی را که مسلمانان این چنین خرج می‌کنند، جمع و به سود این افراد سرمایه‌گذاری می‌شد، بیشتر به سود آنان و مکه بود و این ذهنیت بیمار؛ ذهنیت عجیب تنبلی واز مسؤولیت تن زدن، تغییر می‌یافت و به تبع آن، مکه نیز به سوی زندگی جدید راه می‌یافت ...
حکومتهای عثمانی درگذشته این نکته را درک کرده بودند و برای تغییر روحیه از مسؤولیت تن زدن در مکه و حجاز، نه تنها کاری نکردند، بلکه کوشیدند پایه های آن را استوارتر کنند و با دادن جیره به غریبانی که به مکه روی آورده و در آن سکنی گزیده بودند، این حالت را تقویت کنند و ثروتمندان را تشویق به حبس موقوفاتی برای کمک به آنان کردند. بدین ترتیب روحیه بیکارگی و تنبلی در شهر حرام قوی شد و به دیگر شهرهای حجاز سرایت کرد و راه هرگونه حرکت اصلاحی را بست و اگر کسی در اندیشه اصلاح این وضع برمی‌آمد.شیخ عبدالحمید پیشاپیش ما گورستان را به طرف این دیوار ترک کرد و ما نیز از پی او رفتیم تا به فضایی رسیدیم که مانعی چو بین راه را بسته بود. سرهایمان را خم کردیم و از این مانع گذشتیم از دامنه کوه بالا رفتیم تا پای دری کهنه که در این دیوار کار گذاشته شده بود، رسیدیم. شیخ عبدالحمید در را کوفت و ما حرکتی در پس در احساس کردیم. نگهبان این گورستان ممنوع سنگهایی را که با آنها در را بسته