ص: 137
و سرانجام بکری در معجم مینویسد: غدیر خم در سه مایلی جحفه، در سمت چپ، ابتدای دره جحفه جایی که دره الضرار به پایان میرسد واقع شده. البته مراد سمت چپ کسی است که از مدینه به سوی مکه در حرکت باشد. در آنجا مسجدی است با نام «مسجد غدیر» و آن در مکانی بنا شده که پیامبر- ص- امیرمؤمنان علی- ع- را به عنوان جانشین خود به مردم معرفی کرد.
(1) به گفته شهید اوّل (شهادت 786 ه. ق.) دیوارهایش تا زمان ایشان پابرجا و نمایان بوده است.
و ما اینک مسجد غدیر را از دو دیدگاه؛ روایات اهلبیت- علیهمالسلام- وفقها مورد بررسی قرار میدهیم:
مسجد غدیر در روایات
شیخ کلینی- ره- (متوفای 329 ه. ق.) در کتاب شریف کافی فصلی با عنوان «مسجد غدیر خم» آورده و چنین گفته است:
1- ... عن عبدالرحمن بن الحجاج، قال: «سألت ابا ابراهیم- ع- عن الصلاة فی مسجد غدیر خم بالنهار و انا مسافر، فقال: صلّ فیه فانّ فیه فضلًا و قد کان أبی یأمر بذلک.»
(2)عبدالرحمن بن حجاج میگوید: «روز بود و من مسافر بودم از حضرت موسی بن جعفر- ع- درباره خواندن نماز در مسجد غدیر خم پرسیدم. در پاسخ فرمود: در آن مسجد نماز بگزار، زیرا نماز در آن فضیلت بسیار دارد و پدرم همیشه به آن سفارش میکرد.»
علامه مجلسی (متوفای 1110 ه. ق.) در کتاب ملاذ الاخیار، ج 9، ص 46 روایت پیشگفته را صحیح میداند.
2- ... عن حسان الجمال قال: «حملت ابا عبداللَّه من المدینة الی مکة فلما انتهینا الی مسجد الغدیر نظر الی میسرة المسجد فقال: ذلک موضع قدم رسول اللَّه- ص- حیث قال: من کنت مولاه فعلی مولاه.»
(3) حسان جمال میگوید: «امام صادق- ع- را از مدینه به مکه همراهی میکردم، وقتی به مسجد غدیر رسیدیم حضرت نگاهی به سمت چپ مسجد کرد و فرمود: آنجا جای پای رسول خدا- ص- است جایی که فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه ...»
1- کیهان فرهنگی، ص 47، سال یازدهم مرداد ماه 1373
2- کافی، ج 4، ص 566، ح 1؛ الفقیه، ج 2، ص 335، ح 6؛ تهذیب الاحکام، ج 6، ص 18، ح 41
3- کافی، ج 4، ص 566، ح 2؛ بحارالانوار، ج 37، ص 172، ح 5؛ و ج 100، ص 225، ح 21؛ و مرحوم استرآبادی در تاویل الایات الطاهرة، ص 688 قضیه را با اندک تفاوتی از حسین جمال نقل میکند. به تفسیر کنز الدقائق، ج 10، ص 578 مراجعه شود.
ص: 138
3- ... عن ابان، عن ابی عبداللَّه- علیهالسلام- قال: «یستحب الصلاة فی مسجد الغدیر لانّ النبی- ص- أقام فیه امیرالمؤمنین- علیهالسلام- وهو موضع اظهر اللَّه- عزوجل- فیه الحق.»
(1)ابان از امام صادق- ع- چنین روایت میکند: «نماز خواندن در مسجد غدیر مستحب است، زیرا که پیامبر- ص- در آن مکان امیرالمؤمنان- ع- را بهپا داشت (و او را به عنوان جانشینی خود به مردم معرفی کرد) و آن همان جایی است که خداوند حق را ظاهر ساخت.»
مسجد غدیر در کلام فقها
فقها- رضوان اللَّه علیهم- در دو کتاب فقهی نماز و حج، به اهمیت مسجد غدیر و فضیلت خواندن نماز و دعا در آن پرداختهاند که به بیان برخی از آنان اشاره میکنیم:
1- شیخ طوسی (متوفای 460 ه. ق.) میگوید: «هنگامی که انسان از مکه به سوی مدینه حرکت میکند وقتی به مسجد غدیر رسید، داخل مسجد شود و دو رکعت نماز بخواند.»
(2)2- ابن حمزه (متوفای قرن ششم ه. ق.): «هرگاه کسی تصمیم به حج و زیارت خانه خدا دارد، ابتدا به مدینه رود و رسول خدا- ص- را زیارت کند، سپس در طریق مدینه به مکه وقتی به «مسجد غدیر» رسید، دو رکعت نماز در آن بخواند.»
(3) 3- ابن ادریس (متوفای 598 ه. ق.) مینویسد: «هنگامی که انسان جهت زیارت پیامبر- ص- از مکه به سوی مدینه حرکت میکند، همینکه به «مسجد غدیر» رسید، داخل آن شود و دو رکعت نماز بجا آورد.»
(4) 4- یحیی بن سعید (متوفای 690 ه. ق.) گوید: «هنگامی که حاجیان از مکه به سوی مدینه به جهت زیارت پیامبر- ص- حرکت میکنند، وقتی به مسجد غدیر رسیدند، داخل آن شده و در آنجا نماز بگزارند.»
(5) 5- علامه حلّی (متوفای 726 ه. ق.): «مسجد غدیر مکانی است شریف که در آنجا پیامبر- ص- علی- ع- را به عنوان امامِ مردم به جانشینی خود منصوب کرد، و شرافت او را برای همگان روشن ساخت و مقام و منزلت و قرب وی را در پیشگاه الهی بیان داشت، و در حجةالوداع از تمامی مسلمانان برای آن حضرت بیعت گرفت. پس نماز و دعای فراوان در آن
1- کافی، ج 4، ص 567، ح 3
2- النهایه فی مجرد الفتوی، ص 286
3- الوسیلة الی نیل الفضیله، ص 196
4- السرائر، ج 1، ص 651
5- الجامع للشرائع، ص 231
ص: 139
مسجد مستحب است.»
(1) 6- شهید اول (شهادت: 786 ه. ق.): «از جمله مساجد شریف، مسجد غدیر است که در نزدیکی جحفه میباشد، و دیوارهای آن تا به امروز باقی است، و آن مسجد مشهور و آشکار است، و غالباً راه حجاج از آن طرف میگذشت.»
(2) و همچنین در کتاب «دروس» مینویسد: «وقتی زائر خانه خدا به سوی مدینه حرکت میکند و به مسجد غدیر میرسد، داخل مسجد شود و در آن نماز گزارد و بسیار دعا کند. این مسجد، همان مکانی است که رسول اللَّه- ص- علی امیرالمؤمنین را به جانشینی خود منصوب کرد. و دیوارهای مسجد تا امروز باقی است.»
(3) 7- مرحوم حر عاملی (متوفای 1104 ه. ق.) مینویسد: «مستحب است خواندن نماز در مسجد غدیر خم، از امام کاظم- ع- روایت شده است: در آن مسجد نماز بخوان، همانا نماز در آن فضیلت بسیار دارد و پدرم بدان امر میکرد.»
(4) 8- شیخ یوسف بحرانی (متوفای 1186 ه. ق.) مینویسد: «کسی که قصد مدینه مشرفه را کرده مستحب است از مسجد غدیر گذر کند، داخل مسجد شود و در آن نماز گزارد و زیاد دعا کند چرا که آن مسجد همان مکانی است که پیامبر اکرم- ص- به امامت و خلافت امیرمؤمنان- ع- بعد از خود تصریح کرده است. گرچه پیش از آن روز (غدیر) ادله و نصوص بر امامت آن حضرت از جانب پیامبر اکرم- ص- بسیار نقل شده است، جز اینکه تکلیف الهی و ضرورت شرعی (در اعلان ولایت امیر مؤمنان) در آن مکان حتمی شد. و آن همه نصوص و دلایل (که پیامبر- ص- قبل از غدیر خم در مجالس و محافل میفرمود، همه آنها) مقدمهای بود جهت آمادگیِ مردم برای چنین روزی و قبول خلافت آن حضرت.»
(5) 9- مرحوم کاشف الغطا (متوفای 1228 ه. ق.): «و از آن مساجد مسجد غدیر است.
امام موسی بن جعفر- ع- فرمود: «صلّ فیه فانّ فیه فضلًا و کان أبی یأمر بذلک» و امام صادق- ع- فرمود: نماز در مسجد غدیر مستحب است؛ زیرا پیامبر اکرم- ص- در آن مکان امیرمؤمنان را به جانشینی خود معرفی کرد و حق را ظاهر ساخت. و سمت چپ مسجد افضل است چون وقتی امام صادق- ع- نگاه به سمت چپ مسجد کرد فرمود: این جای پای رسول خدا- ص- است.»
(6)
1- تحریر الأحکام، ج 1، ص 131؛ تذکرة الفقهاء، ج 1، ص 403؛ منتهی المطلب، ج 2، ص 889
2- ذکری الشیعه، ص 155؛ بحارالانوار، ج 100، ص 225
3- الدروس الشرعیه، ج 2، ص 19
4- بدایة الهدایه، ج 1، ص 391
5- الحدائق الناظره، ج 17، ص 406
6- کشف الغطاء، ص 211
ص: 140
10- مرحوم صاحب جواهر (متوفای 1266 ه. ق.) مینویسد: «کسی که از مکه به مدینه بازمیگردد، مستحب است در مسجد غدیر خم نماز بخواند و زیاد دعا نماید، و آنجا همان محلی است که رسول خدا- ص- امیرمؤمنان- ع- را به جانشینی خود معرفی کرد.»
(1) در میان نویسندگان عامه نیز صاحب خلاصةالوفاء باخبار دارالمصطفی آورده است که:«... مسجد بعد الجحفة و أظنّه مسجد غدیر خم. قال الاسدی و علی ثلاثة أمیال من الجحفة یسرة عن الطریق حذاء العین مسجد لرسول اللَّه- صلی اللَّه علیه و [آله] و سلم- و یلیها الفیضة و هی غدیر خم و هی علی أربعة أمیال من الجحفة.»از جمله مساجدی که پیامبر- ص- در آن نماز خواند، مسجدی است بعد از جحفه و به گمان من همان مسجد غدیر خم است ...» (2)«2» 11- مرحوم سید محسن امین میگوید: «وهو قریب من الجحفة المسماة فی هذا الزمان رابغ بین مکة و المدینه فی منتصف الطریق تقریباً و هو عامر مشهور، و قد جدد عمارته بعض ملوک الهند من الشیعه فی عصر الشیخ مرتضی الانصاری.» (3) «و مسجد غدیر خم در نزدیکی جحفه که در این زمان آن را رابغ میان مکه و مدینه تقریباً در وسط راه قرار داد. و این مسجد عامر و مشهور است، و بنای آنرا بعضی از پادشاهان هند از شیعیان در زمان شیخ مرتضی انصاری انجام داده است.»
1- جواهر الکلام، ج 20، ص 75
2- خلاصة الوفاء باخبار دارالمصطفی، ص 425
3- مفتاح الجنات، ج 1، ص 328