متفکّران و بحث و بررسی ادبی و علمی مسائل حوزه فرهنگ و ادب از اقدامات بارز این انجمنها است.
مهمترین ویژگی این انجمنها پرهیز جدّی از گرایشات متعصّبانه؛ نظیر ترویج افکار وهّابیت و یا توسل به شیوههای خشن و غیر متعارف این قبیل دستجات و گروهها است؛ به گونهای که نسبت به بسیاری از مقولات فرهنگ و ادب انعطاف مثبت نشان میدهند؛ موضوعی که وهابیان سخت از آن پرهیز کرده و آن را رد میکنند.
نیروهای تحصیل کرده دانشگاهی، این مراکزِ ادبی را نقطه قوّت و رشد حرکتهای فرهنگی، به دور از تعصّبات خاصّ، میدانند.
رهبری عربستان ترجیح میدهد که در گفتگو بین قشرهای مختلف جامعه، بانوان نیز نسبت به بررسی نقش و حضور خود فعال شوند. بعد از سخنرانی امیر عبداللَّه، ولیعهد عربستان مبنی بر اینکه «هرگز اجازه نمیدهیم که شأن و منزلت زن عربستان و نقش مؤثّر وی در جامعه کاهش یابد»، بسیاری بر این باورند که باب مهمّ گفتگو درباره نقش زن در جامعه عربستان باز شده است.
یکی از مسؤولان عربستانی در این رابطه افزود: اینک در مرحله نخست بررسی موضوع هستیم و طبعاً با گفتگوی مبتنی بر روابط اجتماعی بحث را دنبال میکنیم.
برخی موضوعات؛ نظیر رانندگی زنان و یا پوشاندن صورت از مسائل حاشیهای تلقّی میشود که البته مسأله رانندگی زنان در مجلس شورا مورد بحث قرار گرفته و بحث پوشاندن صورت نیز از این جهت قابل توجّه است که اجباری از ناحیه دین در این رابطه وجود ندارد.
رانندگی خانمها از نظر ما بیشتر جنبههای فنّی قابل توجّه است تا جنبه اجتماعی یا دینی.
ملاحظه: به طور قطع و تعیین این قبیل اظهارات حاکی از تحوّلات قابل توجّهی است که در جامه سنّتی عربستان در حال شکلگیری است. همزمان با تغییرات قابل توجّه در ساختار سیاسی در عربستان؛ نظیر تشکیل مجلس شورا و مجالس شورای مناطق و ...
ص: 220
نسبت به تغییرات اجتماعی نیز نشانهها و علائم مثبت از ناحیه حکومت و مردم مشاهده میشود. یکی از مهمترین نگرانیها، آینده زنان در جامعه عربستان است.
ارتباطات گسترده و سهولت در انعکاس وضعیت زنان در خارج، حتّی در کشورهای اسلامی و منطقه خلیج فارس، امکان ادامه حضور زنان را در محیطهای کاملًا بسته فراهم نمیسازد. از چندین سال پیش زمینههای ادامه تحصیل و سپس اشتغال زنان عربستانی در محیطهای آموزشی و پرورشی و سپس مراکز درمانی و ادارات فراهم شد و اینک مقدّمات ورود بانوان به عرصههای مهمترِ اجتماعی، مورد بحث و بررسی جدّی قرار گرفته است.
عدم برنامهریزی و توجیه صحیح و گرایشات و اندیشههای متفاوت موجود در جامعه عربستان میتواند بر دامنه نگرانیها بیافزاید.
(شرق الاوسط)
مرگ حجّاج در جمرات و دیدگاه فقهی زمان رمی
یکی از مسائل مهمّ رمی جمرات، ازدحامی است که به هنگام خروجِ حجّاج از منا روی میدهد. توجّه به این مسأله، از سال 1414 ه. ق. (1994 م) آغاز شد که بیش از 300 نفر از حجّاج در نتیجه ازدحام جمعیّت در منطقه جمرات کشته شدند. علی رغم اینکه مقامات عربستان، تغییرات و امکانات بسیاری در منطقه جمرات فراهم ساختهاند و این منجر به سهولت تردّد بر روی پل ساخته شده بر جمرات گردیده است در سال 1418 ه. ق. (1998 م) بر اثر تکرار این حادثه تأسّف بار 118 تن از حجّاج جان باختند.
این دو حادثه که در بالا و پایین پل رخ داد، این نکته مهم را به اثبات رسانید که مشکل در پل ساخته شده نیست، بلکه مشکلِ اصلی، اصراری است که نسبت به سنگ زدن جمرات در یک زمان و آن هم بعد از اذان ظهر وجود دارد.
حال باید دید داستان جمرات و سرّ و راز اصرار بر ادای این بخش از مناسک حج در زمان واحد چیست؟
اصل تشریع رمی جمرات به نوعی ارتباط با زمان حضرت ابراهیم علیه السلام پیدا میکند، کسی که بسیاری از اعمال حجّ منسوب به وی است.
ص: 221
ابوحامد الغزالی در احیاء علوم الدین میگوید: «وأمّا مقصود از رمی جمرات، انقیاد و اظهار عبودیّت و بندگی به درگاه پروردگار است، بدون آنکه برای نفس و عقل، تجربه لذّت و اندیشهای دیگر باشد. سپس تأسی به سیره حضرت ابراهیم علیه السلام مورد نظر است که ابلیس رانده شده در آن مکان بر او وارد شد تا او را با شبهه و یا فتنهای به معصیت بکشاند که خداوند عزّوجل فرمان داد با سنگ شیطان را طرد نماید.
و در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله وارد شده است که فرمود: «إنّ ابلیس عرض له (لابراهیم) هنالک (فی الجمرات) أی وسوس له».
سنگ زدن به جمرات به اتّفاق نظر فقها، از واجبات حجّ است و ترک کننده آن باید قربانی کند. همچنین فقها نظر دارند که زدن جمرات جز به وسیله سنگ مجاز نیست البته نسبت به شرایط و حجم سنگریزهها نیز مطالبی وجود دارد.
هر چندبیشتر علما بر این عقیدهاند که خشم ایجاد شده نسبت به شیطان در رمی جمرات حرکتی معنوی است لیکن بسیاری از حجّاج در چنین محلّی دچار احساسات شده حتّی از نظرات فقهی نیز گذشته و با دمپایی، چتر، چوب و احیاناً با قطعات آهن و ... به جمرات حمله میکنند!
لیکن اشکال پیش آمده به دلیل زمان رمی جمرات است که اکثر فقهای اهل سنّت در روز 11 و 12 رمی جمرات را بعد از اذان ظهر جایز دانسته و قبل از آن را جایز نمیدانند. البته از ابوحنیفه نقل است که رمی قبل از اذان را جایز میداند؛ همچنین برخی از حنابله نیز این رأی را دارند.
ابوحنیفه وجود بیماریها و حرج، نظیر تعجیل برای رسیدن به مکّه را موجب جایز بودن رمی قبل از ظهر میداند ولی بعد از زوال را افضل ذکر میکند.
استدلال قائلین به جواز رمی قبل از ظهر، این است که ایّام تشریق تماماً باید با روز عید قربان مقایسه شود و همانطور که در روز عید قربان در تمام طول روز رمی جمرات مجاز است در روزهای بعد نیز این مسأله اشکالی ندارد.
در فرهنگنامه معروف به «الموسوعة الفقهیّه الکویتیّه» (23/ 158) چنین آمده است:
عمل به روایت ابوحنیفه مناسب حال کسی است که از ازدحام ترس داشته باشد، به ویژه در زمان فعلی.
ص: 222
برخی از علمای عضو شورای افتای عربستان نظیر بن جبرین نیز طبق فتوای ابوحنیفه، رمی جمرات را در روز دوازدهم قبل از ظهر جایز میدانند و آن را ایجاد فرصت برای مسلمانان به ویژه در وضعیّت فعلی ذکر میکنند. در این رابطه برخی به ظاهر آیه فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ استناد میکنند؛ زیرا یوم تمام روز، از لحظه طلوع خورشید تا غروب آن است و تعجیل در اوّل روز برای حاجت و یا بروز مشکل جایز است.
در این رابطه وزیر کشور عربستان که ریاست کمیته عالی حج را بر عهده دارد میگوید:
دیدگاه فقهی در پایان بخشیدن به این مشکلِ جمرات تأثیر اساسی دارد؛ چرا که این مشکل از ناحیه امکانات و تجهیزات نیست و برای حکومت متصوّر نیست که بتواند جلو این حوداث تلخ را بگیرد بلکه بایستی دیدگاه فقهی مسأله را به مسلمانان فهماند و اینکه علمای مسلمین وسعت وقت و زمان را در این مورد به علّت وضعیّت دشوار ازدحام جمعیّت برای رمی جمرات جایز میدانند البته من نمیخواهم شخصاً فتوا دهم، ولی به هر صورت نظر روشنی در این رابطه دارم.
ملاحظه: زمان رمی جمرات به ویژه در روز دوازدهم ذیالحجّه از مهمترین بحثهای جدّی ایام حجّ است. شیعیان در این خصوص با وجود فتاوا و حکم صریح مبنی بر جواز رمی جمرات در طول روز مشکل خاصّی ندارند. امّا اهل سنّت به دلیل مشکل جواز رمی جمرات قبل از ظهر در اضطراب و نگرانیهای جدّی نسبت به انجام مناسک حج در روز دوازدهم به سر میبرند. به خاطر این محدودیّت بود که در ابتدا تصوّر میشد عدم امکانات مناسب، در محلّ جمرات موجب ازدحام جمعیّت و احیاناً مرگ افراد میشود، به طوری که در چند مرحله عربستان نسبت به توسعه مکان جمرات و ساخت پل بسیار عریض بر روی جمرات جهت تردّد حجّاج و ایجاد امکان برای رمی جمرات در دو طبقه و ... اقدام کرد، لیکن متأسّفانه خطر همچنان باقی است. لذا تجدید نظر در نگرش فقهی اهل سنّت در این مسأله خاصّ، به ویژه با توجّه به خطرات جانی که وجود دارد، حائز اهمّیت و دقّت است.
(الحیات، ش 13191)