مناسک و احکام حج از مهمترین مسائل آن است، که فراگیری آنها زمینه استفاده معنوی بیشتر از این مراسم عبادی- سیاسی را فراهم میآورد. و باید گفت که مراتب معنوی حج بدون انجام دقیق اعمال و مناسک به دست نخواهد آمد.
فقهای حوزههای علمیه و مراجع بزرگوار اسلام- قدسالله اسرارهم- هر یک در عرصه و زمان خود، همواره برای تنظیم مبانی فقهی، کشف قوانینِ الهی، پاسخگویی به استفتاآت مردمی، نگارش و نگهداری فقه به معنای عام و گسترده آن و مسائل حج بطور خاصّ و تطبیق قوانین کلّی بر نمونههای مختلف اعصار، زحمات فراوان کشیده و گامهای بلندی برداشتهاند، امّا از آنجا که تغییر اماکن و پدید آمدن مصداقهای جدید در حج، هر ساله مسائل نوینی بر مناسک میافزاید، همیشه باید ارتباط دستاندرکاران حج و زائران عزیز با فقهای عظام برقرار باشد و در پیچ و خم اجرای دقیق برنامههای عمره و حج، حکم الهی را دریابند و به وظیفه شرعی خود عمل کنند.
در این راستا فصلنامه «میقات حج» که عهدهدار ارائه فرهنگ و معارف این واجب الهی است، از این شماره، مسائل جدیدی را که از محضر مراجع بزرگ تقلید استفتاء شده است، میآورد.
ص: 88
بدان امید که ارائه این مسائل راهگشای زائران عزیز بیتالله الحرام باشد.
(1)س 1- کسانی که با دریافت وام منزل مسکونی ساختهاند و یا سایر لوازم زندگی را تهیه کردهاند و طی اقساط باید وام را بپردازند، اگر سایر شرایط استطاعت را دارا باشند باید حجةالاسلام بجا آورند؟
(آیةالله اراکی): اگر بسهولت میتواند در وقت پرداخت کند و سایر شرایط استطاعت را دارد باید حجةالاسلام بجا آورد.
س 2- کارمندانی که در منازل سازمانی زندگی میکنند و هماکنون مشکلی از نظر مسکن ندارند ولی مالک منزل مسکونی هم نمیباشند ولی سایر شرایط استطاعت را دارا هستند باید حجةالاسلام بجا آورند یا نه؟
(آیةالله اراکی): اگر به منزل احتیاج ندارد و سایر شرایط دارا است مستطیع است.
س 3- جانبازان و آزادگانی که با خرج دولت به حج میروند، حج آنها بذلی است یا نه؟ در هر دو فرض که دولت پول قربانی آنها را بدهد یا ندهد.
1- از تمامی افرادی که استفتای جدیدی در اختیار دارند و در جایی منتشر نشده، تقاضا داریم که آن را به آدرس تهران، صندوق پستی 5856/ 14155 برای ما بفرستند تا در موقعیتهای مناسب برای درج در فصلنامه استفاده شود.
ص: 89
(آیةالله اراکی): اگر مخارج حج را به آنها میدهند و یا پول مخارج را به آنها بذل میکنند حج بذلی است.
س 4- آیا مخارج ازدواج فرزند هم جزو مؤونه است و بر فرض که فرزند نیاز به ازدواج داشته باشد، آیا رفتن به حج مقدم است یا ازدواج فرزند؟
(آیةالله گلپایگانی): اگر به مقدار متعارف خرج کند جزء مؤونه محسوب میشود و حجّ واجب مقدّم است مگر اینکه ترک اقدام برای ازدواج فرزند عرفاً موجب عسر و حرج برای او باشد، والله العالم.
س 5- شخصی برای عمره تمتع در مسجد شجره محرم میشود ولی به علت گم کردن کاروان خود و بازماندن از آن به مدینه برمیگردد، آیا در بازگشت به مدینه و همچنین در فاصله مدینه تا مسجد شجره هنگام برگشت به مکّه میتواند زیر سایه برود یا نه؟
(آیةالله گلپایگانی): محرم هستند بنابراین در مسیر مدینه و برگشت نباید در روز زیر سقف بروند، والله العالم.
س 6- عدم جواز عمره مفرده بین عمره تمتّع و حج تمتّع، به جهت حرمت خروج از شهر مکه است، چون لازم است به ادنی الحل برود یا دلیل
ص: 90
جداگانه دارد؟
(آیةالله گلپایگانی): عدم جواز به جهت خروج از مکّه نیست، والله العالم.
س 7- بلند گفتن تلبیه برای خانمها چه صورتی دارد؟ و در صورت حرمت آیا موجب بطلان اعمال نیز میشود یا خیر؟
(آیةالله اراکی): اگر مفسده نداشته باشد اشکال ندارد.
س 8- اگر در طواف دستجمعی بین 6 و 7 شک کند در صورتی که سایر همراهان به 7 شوط یقین داشته باشند تکلیف شخص شاک چیست؟
(آیةالله اراکی): اگر طوافکننده اطمینان پیدا میکند ولو بگفته همراه، به اطمینان عمل کند وگرنه یقین آنان برای او کافی نیست.
س 9- چه مقدار فاصله بین اشواط طواف سبب بهم خوردن موالات و بطلان آن میگردد؟
(آیةالله اراکی): موالات عرفیه معتبر است و مقدار خاصی برای آن تعیین نشده است.
س 10- گاهی مأمورین دولت سعودی خانمها را از محدوده طواف
ص: 91
(فاصله مقام و کعبه) بیرون میکنند حکم طواف آنها در این صورت چیست؟
(آیةالله اراکی): اگر قبل از نصف شوط چهارم از مطاف خارج شده باشند و موالات بهم نخورده باشد میتوانند طواف را تمام کنند و میتوانند از سر بگیرند و اگر موالات بهم خورده باید از سر بگیرند. و اگر بعد از نصف شوط چهارم با عذر از مطاف خارج شدهاند. در اتمام طواف و استیناف مختارند. چه موالات بهم خورده باشد یا نه.
س 11- آیا حرمت زن و شوهر بر یکدیگر در حال احرام، مانند حرمت زن و مرد نامحرم است و آیا نگاه به یکدیگر و لمس بدن بدون قصد لذّت نیز حرام است؟ و محدوده حرمت زن و مرد در حال احرام چیست؟
(آیةالله گلپایگانی): نگاه کردن به زوجه و لمس بدون شهوت و التذاذ اشکال ندارد. بلی بوسیدن آن مطلقاً جایز نیست و کفّاره دارد، والله العالم.
س 12- وظیفه کثیرالشک در تعداد ریگها- در رمی- چیست؟ و ملاک کثیرالشک بودن، نیز چیست؟
(آیةالله گلپایگانی): کسیرا همراه ببرد تا اطمینان به رمی صحیح پیدا کند، والله العالم.
ص: 92
س 13- مردان محرم، در عرفات بر اثر گرمی هوا، حولههای احرام «رداء» را زمین میگذارند، این عمل تا چه حدّ صحیح است؟
(آیةالله گلپایگانی): اگر در معرض دید نامحرم نباشند اشکال ندارد، والله العالم.
س 14- کسی که تنها در رمی نیابت دارد، طبق فتوای مرجع تقلید خودش عمل کند یا مطابق فتوای مرجع تقلید منوب عنه؟
(آیةالله گلپایگانی): مطابق نظر مرجع تقلید خود عمل کند مگر آنکه عمل او به نظر مرجع تقلید منوب عنه باطل باشد، والله العالم.
س 15- زنی به جهت خوف از حیض متأخر اعمال بعد از منی را بر وقوفین مقدم داشته و پس از طواف حج و نماز آن از انجام بقیه اعمال ناتوان شده و بدون انجام بقیه آن، با احرام حج به عرفات رفته است، تکلیف او نسبت به بقیه اعمال حج و اعمال بعد از منی چیست؟
(آیةالله گلپایگانی): در فرض سؤال، بعد از اعمال منی و مراجعت به مکّه، چنانچه برای او ممکن است احتیاط آن است که طواف حجّ و نماز آنرا اعاده کند و بعد طواف نساء و نمازش را بجا آورد، والله العالم.
ص: 93
س 16- اخیراً توسط بانک توسعه اسلامی، وابسته به کشورهای اسلامی و همکاری دولت عربستان، مسلخهایی برای ذبح قربانی به صورت کاملًا مکانیزه تأسیس شده است که در وادی معیصم قرار دارد. با توجه به دو نکته ذیل قربانی در آن مسلخها چه حکمی دارد؟
الف: دیگر مسلخها هم بنا به نقل، خارج منی است ولی به منی نزدیکتر است.
ب: گوشت حاصل از قربانی در مسلخ جدید با وسائل پیشرفته بستهبندی شده و برای نیازمندان کشورهای اسلامی ارسال میشود، در حالی که لاشههای قربانی در دیگر مسلخها سوزانده و از بین میرود.
(آیةالله اراکی): ذبح در مسلخهای جدیدالتأسیس بر فرض عدم امکان ذبح در منی در صورتیکه شرایط شرعی ذبح رعایت شود مانعی ندارد هرچند نسبت به سایر مسلخها از منی دورتر باشد و رعایت اقربیت به منی لازم نیست.
ص: 94
(آیةالله گلپایگانی): در فرض مسئله چنانچه سایر شرایط صحت ذبح در مذابح مذکوره محقق باشد رعایت اقربیت به منی واجب نیست اگرچه اولی و مطابق احتیاط است، والله العالم.
س 17- ابتدا و انتهای وقت ذبح در روز عید چه زمانی است، و آیا کسانی که رمی را در شب انجام میدهند میتوانند قبل از طلوع آفتاب روز عید، قربانی کنند یا نه؟
(آیةالله اراکی): از طلوع آفتاب تا غروب آن است و قبل از طلوع آفتاب نمیتوانند قربانی کنند.
(آیةالله گلپایگانی): نظر به اینکه بنابر احتیاط باید ذبح بعد از رمی جمره عقبه انجام شود و وقت رمی جمره بعد از طلوع آفتاب است تا غروب لذا قربانی قبل از رمی خلاف احتیاط است. بلی برای کسانی که رمی شب عید جایز است و رمی هم انجام دادهاند قربانی بعد از ظاهر شدن طلوع فجر و تحقق صبح قبل از طلوع آفتاب جایز است چه آنکه بین الطلوعین از لحظات روز محسوب است، والله العالم.
ص: 95
س 18- به نظر کارشناسان «استیل» هم نوعی آهن است و بعضی از این چاقوها هم جذب آهنربا میشود، ذبح با چنین چاقوهایی چه حکمی دارد؟
(آیةالله اراکی): میزان صدق عرفی آهن است و اگر معلوم نباشد که کاردهای استیل آهن است یا نه ذبح صحیح نیست.
(آیةالله گلپایگانی): اگر آهن باشد کفایت میکند، والله العالم.
س 19- آیا در ذابح قربانی حج، ایمان شرط است یا اسلام کفایت میکند؟
(آیةالله گلپایگانی): اسلام کفایت میکند، والله العالم.
س 20- آیا ذابح قربانی حج باید شیعه باشد و یا اگر سنی هم باشد کفایت میکند؟
(آیةالله اراکی): ذابح لازم نیست مؤمن باشد و خودش باید قصد
ص: 96
قربت بنماید.
س 21- کسی که در ذبح از طرف دیگری وکیل شده، آیا به فتوای مرجع تقلید خودش عمل میکند، یا به فتوای مرجع تقلید موکّل خود؟
(آیةالله اراکی): به فتوای مرجع تقلید خودش عمل میکند.
س 22- آیا در مسأله ذبح، کسی که از طرف چند نفر وکالت دارد، باید تک تک افراد را جداگانه هنگام ذبح مشخص کند، یا همین که از طرف آنها وکالت دارد و بطور کلّی چند گوسفند را ذبح میکند، کافی است؟
(آیةالله اراکی): ظاهراً باید تک تک افراد را هنگام ذبح مشخص کند.
س 23- اگر کسی در روز عید قربان موفق به قربانی نشد، آیا میتواند در شب انجام دهد و یا باید روز یازدهم قربانی کند؟
(آیةالله اراکی): کفایت قربانی در شب مشکل است.
(آیةالله گلپایگانی): بنابر احتیاط روز یازدهم قربانی کند، والله العالم.
ص: 97
س 24- در ایامی که مطاف بسیار شلوغ است، گاهی مشاهده میشود، برخی از خانمها برای بوسیدن حجرالأسود، وسط جمعیت رفته و هنگام اقدام به این عمل بدنشان با فشار زیاد جمعیت با بدن نامحرمان تماس میگیرد و گاهی در کشاکش جمعیّت چادر و روسریشان کنار رفته و موهایشان ظاهر میشود، لطفاً حکم شرعی را در این خصوص بیان فرمایید.
(آیةالله گلپایگانی): در فرض سؤال باید از جلو رفتن خودداری نمایند، والله العالم.
س 25- هم اکنون بین شبستان مسجدالحرام و سالن صفا و مروه دیوار کوتاهی به بلندی حدود نیم متر و عرض یک متر وجود دارد، آیا بانوان در ایام عادت که نمیتوانند به مسجد الحرام وارد شوند، میتوانند روی این دیوار که مشترک بین مسجد و مسعی میباشد، بنشینند؟
(آیةالله گلپایگانی): اگر یقین به جزء مسجد بودن آن محل ندارند نشستن در آنجا برای آنها اشکال ندارد، والله العالم.
س 26- آیا میتوان قرآن را از مسجدالحرام جهت قرائت بیرون برد و مجدداً به مسجد بازگردانید؟
(آیةالله اراکی): در صورتیکه اطلاق وقفیت احراز نشود جایز نیست.
س 27- در نماز جماعت مکّه و مدینه، گاهی مشاهده میشود برخی از
ص: 98
نمازگزاران شیعه اتصال صفوف را مراعات نمیکنند حکم نماز جماعت آنها چیست، و آیا بر ما واجب است به آنها اعلام کنیم؟
(آیةالله اراکی): احوط مراعات اتصال است. واعلام لازم است بنابر احتیاط.