(بی سای) رسید، باز از راه زمینی سفر کرد. در ماه چهارم تقویم شرق (بیست و نهمین سال از فرمانروایی دائو گوانگ) برابر با سال 1849 میلادی به زادگاهش در ایالت یون نان بازگشت.
شیخ یوسف مافوچو در ماه دهم (سال بیست و یکم دائو گوانگ) 1841 میلادی از کشور چین خارج شد و ماه پنجم (سال بیست و نهم دائو گوانگ) 1849 میلادی به وطن خود مراجعت کرد. مدت سفر وی هشت سال به طول انجامید. این مسافرت یک «سیر و سیاحت تاریخی و با شکوه» در تمام طول زندگی مافوچو به شمار میرود. او چندین هزار کیلومتر راه طولانی زمینی و دریایی را پیمود و چندین کشور عربی و آسیایی را زیر پا درنوردید. نه تنها افق دید و بینش وی وسعت و گسترش یافت، بلکه با طبقات و اقشار مختلف مردم آن مناطق؛ به ویژه با دانشمندان و صاحبنظران بهطور وسیع و همهجانبه دوست شد، و مبادلات فرهنگی و علمی میان شرق و غرب را گسترش و توسعه داد، و در زمینه سیاسی هم دستاوردهای بزرگی به ارمغان آورد و بر گسترش و رشد اسلام در سرزمین چین تأثیر عمیقی بر جای نهاد و این امری کاملًا مورد تأیید و تصدیق است.
یک راه از آوا، یک راه از بِی سای. از آوا با کشتی در دریا، در جهت مسیر آب حرکت میکنند و به یانگ گونگ
میرسند. اگر جریان آب قوی باشد، در پانزده روز میتوان رسید. اگر جریان آب ضعیف باشد، یک ماه باید انتظار کشید. نرخ کشتی 10 سکه است، پول نقره برای هزینه سفر خرج میشود، برای افرادی که در کشتی حضور دارند، برای هر نفر قیمت کشتی 10 روپیه است.
(پانزده گرم) است. به بنگلادش میرسند، که در شمال غرب قرار دارد. از بنگلادش تا جُدّه، سوار بر کشتی بزرگ در داخل دریاهای پهناور، به جانب غرب سفر میکنند. در باد موافق و مساعد، چهل روزه میرسند، اگر سریع برود. یا دو ماه یا هفتا روز، اگر متوسط برود. اگر باد مساعد و موافق نباشد، یا بادی نباشد، چهار ماه، پنج ماه طول
ص: 176
میکشد. قیمت کشتی برای هر نفر پنجاه ریال است، که پول نقره است. وزن آن هفت «چیئن» (35 گرم) است، اگر کالا و جنس زیادی همراه داشته باشی، بیست ریال هزینه فرد سوار بر کشتی میشود، هیزم در کابین کشتی وجود دارد.»
در پایان کتابچه «یاد داشتهای سفر به خانه خدا» معلومات و مدارک تاریخی بسیار ارزشمندی درباره مسیر رفت و آمد دریایی از چین به سوی ممالک عربی، زمان مورد نیاز برای مسافرت، مخارج کشتی، وزن روپیه نقرهای میانمار و ریال نقرهای ممالک عرب مورد استعمال در آن روزگار و دیگر موارد ارائه و ثبت شده است. این راه مواصلاتی دریایی از زمانهای دیرین برقرار بوده و همان جاده بسیار مشهور «راه ادویه» است که از فاصلهای دور در برابر «جاده ابریشم» زمینی میدرخشد.
بر اساس منابع و مآخذ تاریخ عرب، در روزگاران قدیم، در دوره حکومت سلسلههای چینی «وی»
(1)(220 تا 265 م)، «جین» (265 تا 420 م) و سلسله «جنوب. شمال»
(2)(420 تا 589 م) قایقها و کشتیهای چینی و هندی وارد خلیج فارس میشدند و در آبراهههای عربی کشتی رانی میکردند. در دوره حکومت سلسلههای «سویی»
(3)(581 تا 618 م) و «تانگ»
(4)(618 تا 907 م) رفت و آمدها بیشتر از گذشته در جریان بود، در عصر حکومت «جن یوان»
(5)(785 تا 805 م) از امپراتوران سلسله تانگ، صدر اعظم وی به نام «جیا دان»
(6)(730 تا 805 م) نقشه راههای چین به سوی کشورهای خارجی را ترسیم و یادداشت کرد و به صورت مفصّل و دقیق درباره این مسیرها توضیح داد.
سفر شیخ یوسف مافوچو برای زیارت خانه خدا از شهر رانگون و از مسیر دریایی آغاز شد و اساساً در امتداد مسیر دریایی «جاده ابریشم» و با عبور از اقیانوس هند و دریای سرخ وارد شبه جزیره عربستان شد.
در صفحات پایانی «یاد داشتهای سفر به خانه خدا» چنین آمده است:
«منازل و مسیرهای زمینی از راه شمال به سوی خانه خدا از این قرار است:
جیایوگوان
(7) (دروازه یشم در غرب چین) تا هامی هجده منزل، از هامی تا. تورفان
(8) دوازده منزل، از تورفان تا خالاشی (یان چی) نه منزل، از خالاشی. تا آقسو هفده منزل، از آقسو تا کاشغر هجده منزل، از کاشغر تا ووشیگان (اوجی گان)
(9) پنج منزل، از اوشی گان تا اندیجان (ان جی یان) یک منزل، از.
1- Wei
2- Nan bei chao
3- Sui
4- Tang
5- zhen yuan
6- Jia dan
7- jia yu guan
8- tu er Fang
9- wu zhi gen
ص: 177
اندیجان تا مرلان (مرگلان)
(1) دو منزل، از مرلان تا خوقند دو منزل، از خوقند تا خوجند (لینن آباد) دو منزل، او خوجند تا اورتبای (اولاتی یوب)
(2) دو منزل، از اورتبای تا جیزائوچی
(3) (جیزاک) دو منزل، از جیزاک تا سمرقند دو منزل، از سمرقند تا قتورقند دو منزل، از قتورقند تا کِنی مونا
(4) (کرمینیه) دو منزل، از کِنی مونا تا بخارا دو منزل، از بخارا تا خالخور
(5) (فاریاب) یک منزل، از فاریاب تا چارجو
(6) دو منزل- در این جا رود جیحون قرار دارد- از چارجو تا شهر سیحون چهار منزل، از شهر سیحون تا سرخس چهار منزل، از سرخس تا مشهد چهار منزل، از مشهد تا شهر ری (تهران) چهار منزل، از تهران تا همدان شش منزل، از همدان تا کرمانشاه هفت منزل، از کرمانشاه تا بغداد ده منزل است. این راه شرق مستقیما به سوی غرب درست است.
از بخارا به سمت تاخاش (کارشی)
(7) سه منزل، از خاش تا بلخ هفت منزل، از بلخ تا مزار شریف پنجاه «لی»
(8)، از مزار شریف تا دوشخور (دوشی)
(9) یک. منزل، راه و گردنهها باریک و خطرناک است. از دوشخور تا کابل پانزده منزل، از کابل تا غزنه شش منزل، از غزنه تا قندهار شش منزل، از قندهار تا فوشن (پی جیا)
(10) شش منزل، از فوشن تا کلاتینا (جی دا) شش منزل، از کلاتینا تا ... بایلان (بی لا)
(11) چهارده منزل، از بایلان
(12) تا دریای بزرگ چهار منزل، سفر با. کشتی در صورت وزش باد مناسب ده منزل، از بغداد به سوی شمال که سفر کنی تا کرکوک هفت منزل، از کرکوک تا موصل چهار منزل، از موصل تا موردان (مارتینگ)
(13) ده منزل، از موردان (با تمن کنونی) تا دیار بکر دو منزل، از دیاربکر تا اورفا چهار منزل، از اورفا تا بیرجیک هفت منزل، از بیرجیک تا قاضی انتب دو منزل، از قاضی انتب تا حلب چهار منزل، از حلب تا حماء چهار منزل، از حماء تا حمص دو منزل، از حمص تا دمشق پنج منزل، از دمشق تا بیتالمقدس هشت منزل، از بیت المقدس تا مصر (قاهره) پانزده منزل است. از قاضی انتب به سوی غرب تا چی لیس
(14)(جیلیس) یک منزل، از چیلیس تا انطاکیه سه منزل، از انطاکیه تا لاذقیه سه منزل، از لاذقیه تا طرابلس سه منزل، از طرابلس تا عکا پنج منزل، از عکا تا یافا دو منزل است.»
ارتباط و مناسبات زمینی چین با ممالک غربی و آسیای غربی به زمان امپراتوری «وودی»
(15) از سلسله هان» (140 تا 85 قبل از میلاد) بر میگردد. در آن زمان «جانگ ..
1- ma er ge lan
2- Wu lati you bie
3- zhi zao qi
4- ke nimo na
5- Hei le huer
6- cha er zhu
7- Ka er xi
8- li؛ لی: واحد طول در چین قدیم. هر «لی» معادل 500 متر است. مترجم
9- Duo xi
10- Pi jia
11- Bai Lan
12- Bai Lan
13- Ma er Ting
14- qi li si
15- wu di
ص: 178
چیان»
(1) به فرمان امپراتور به سرزمینهای واقع در غرب چین سفر کرد. در سالهای حکومت امپراتور «یونگ یوان» (2)(89 تا 104 م) از سلسله «هان پسین» (25 تا 220 م)،. ژنرال «گَن یینگ» (3) به دستور جانگ چیان به سرزمینهای غربی مسافرت کرد و به سرزمین تیائوجی» (سوریه و بین النهرین) رسید. افراد بعدی به رفت و آمد دراین مناطق ادامه دادند، و سرانجام مسیر «جاده ابریشم» که بیش از هزار سال شکوفا و پر رونق بود، افتتاح شد. «جیادان» صدر اعظم امپراتور «جن یوان» (785 تا 805 م) از سلسله تانگ نیز به رفت و آمدهای میان چین و سرزمینهای غربی در آن مناطق اشاره کرده است. این جاده ارتباطی با غرب عمدتاً متعلق به حوزه و قلمروی «جاده ابریشم» بود؛ یعنی از مرزهای شمال چین آغاز و به تالاس میرسید و دوباره به سوی غرب پیش میرفت و با عبور از سرزمین ایران به قسطنطنیه (استانبول) پایتخت بلاد اسلامی میرسید. در خصوص «منازل و مسیرهای جاده شمالی سفر به خانه خدا» که در متن «یاد داشتهای سفر به خانه خدا» آمده است، باید به این نکته مهم اشاره کرد که جیادان به عنوان یک جغرافیدان، مسیر شمالی را شخصاً پیموده، اما یوسف مافوچو آن راه را نپیموده است. با وجود این بهطور دقیق و مفصل منزلگاههای مسیر و شهرهای سر راه را ثبت و یادداشت کرده است، البته اسامی گذشته و حالِ آن مناطق متفاوت است، اما تحقیق و بررسی پیرامون یکایک آنها دشوار نیست.حجمکتابچه «یاد داشتهای سفر به خانه خدا» کوچک و تعداد علامتهای نوشتاریِ چینی آن نیز محدود است و شامل مجلد و فصل بندی نیست، اما این کتابچه حاوی مدارک و اسناد مفیدی است که بهطور مشخص و موثق، سیمای تاریخی آن روزگار را منعکس میکند و بخشی از خلاء موجود درباره ارتباطات خارجی دوره چینگ را پر میکند؛ به ویژه فعالیتهای علمی و مطالعات دراز مدت یوسف مافوچو در سرزمینهای عربی و آسیای غربی نشان گر تبادلات علمی چین با کشورهای عربی است.این روابط ریشه در روزگاران گذشته دارد، و این کشورها همواره مناسبات رو به رشدی داشتهاند. این سفرنامه همچنین بیانگر رفت و آمدهای دوستانه مردم چین و اعراب میباشد که این دوستیهای عمیق و ریشهدار آنها را به یکدیگر پیوند زده است. اینگونه مراودات ودوستیها سنتی در عصر حاضر هم سزاوار ستایش، تحسین و تشویق است. (4)
1- yong yuan
2- Hou han
3- Tiao zhi
4- مترجم پس از انتشار نخستین قسمت از این مقاله، در شماره 37، فصلنامه «میقات حج» را به همراه نامهای برای استاد حاج سیّد یوسف ناگوا چانگ) NaguoChang (فرستاد. ایشان در پاسخ با ارسال نامهای برای مترجم به تاریخ روز عید قربان (1422 ق./ 2002 م)، پس از ابراز بهترین درود و تحیّات اسلامی خویش چنین نوشتهاند:
مسلمانان چین از زحمات و تلاشهای فراوان جناب عالی برای ترجمه «یاد داشتهای سفر به خانه خدا» نوشته استاد بزرگ بابا فوچو به زبان فارسی تشکر و سپاسگزاری میکنند. جنابعالی با این اقدام، خدمت بسیار بزرگی به مبادلات فرهنگی چین و ایران نمودهاید. من مقاله تحقیق و بررسی متن تاریخی «یاد داشتهای سفر به خانه خدا» را در اکتبر سال 1981 میلادی به هنگام شرکت در «کنفرانس تحقیقات علمی اسلام، در پنج استان و منطقه شمال غرب چین» (شین جیانگ، چینگ های، شان شی، گنسو، نینگ شیا) ارائه کردم. در آن زمان، من در مدرسه متوسطه یک روستا مشغول تدریس بودم و به اسناد و منابع کافی دسترسی نداشتم، از این رو، پارهای از اشتباهات و اشکالات موجود در مقاله را قبول دارم. البته این اشتباهات اندک را بعدها در مقاله «مافوچو- آموزگار پرآوازه علوم اسلامی چین» اصلاح و تصحیح کردم، که متمنّی است به آن مراجعه کنید.
ناگوا چانگ
عید قربان 2002 میلادی- کونمینگ- چین