هنوز حج از اهداف خود بسیار فاصله دارد؛ حجّی که بتواند زائر را همانند روز تولّد پاک کند و پاکیزه به دیار خود برگرداند؟ به نظر جنابعالی چه راهکارهایی برای رسیدن و تحقّق این اهداف وجود دارد؟
وهابیت فرقه کوچکی بیش نیست و بسیاری از فرق اسلامی افکار و عقاید آنها را بر نمیتابند و بسیاری از متفکّران و اندیشمندان اهل سنت، که ما در حج با آنان دیدار داشتیم، از این رفتار سلفیها و افکار غیرمنطقی و متحجّرانه آنان و دخالتکردنشان در امور مذهبیِ دیگر مسلمانان اظهار نفرت میکردند.
نکته اوّل «معرفت» است، هرچه معرفت و بصیرت دستاندرکاران حج و حجاج بیتاللَّه الحرام نسبت به انجام این فریضه بسیار مهم بیشتر باشد و ظرفیتهای مهمّی که این واجب الهی برای خودسازی دارد، بیشتر شناخته شود، بهتر میشود از این ظرفیّتها استفاده کرد.
نکته دوّم «تلاش برای اجتناب از آفات حج» است؛ شناخت اموری که موجب میشود تا آثار حج از میان برود، بسیار مهمّ است.
نکته سوّم «تلاش برای کمال حج» است که چه کنیم از نورانیت بیشتری در امر حج برخوردار شویم، این سه نکته به نظر من بسیار مهمّ است و باید همگان از آن آگاه شوند تا بتوانند از برکات و معنویات حج بهرهمند گردند.
ص: 154
: اخیراً جنابعالی دیدار و جلسهای برای هنرمندان و مجریان و تهیّهکنندگان صدا و سیما داشتید، فعالیتهای صداوسیما را در سالهای اخیر چگونه ارزیابی میکنید و چه رهنمودهایی برای آنان دارید؟
آقای ریشهری: اولًا به این نکته اشاره کنم که صدا و سیما در سالهای اخیر بسیار خوب عمل کرده و سرمایهگذاری بسیاری میکند تا مردم از فضای نورانی حج بهرهمند شوند که قابل تقدیر است، لیکن برای اینکه از ظرفیتهای فراوان فرهنگی حج بیشتر استفاده شود، باید به نکاتی اهمیت دهد. در آن جلسه نکاتی را گفتم که در اینجا نیز به برخی از آنها اشاره میکنم:
- مرکز پژوهشهای صدا و سیما، با همکاری معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری، ظرفیتهای حج را شناسایی و مشخص کنند.
- شناسایی و بهکارگیری بهترینها برای برنامهریزی و بهرهگیری از هنر، برای انتقال فرهنگ حج به مردم و جامعه.
- مقابله با آفات بهرهگیری از عمره و حج. هماکنون عدهای هستند که میخواهند از عمره و حج به عنوان یک تشکیلات درآمدزا استفاده کنند و مهمترین جایی که میتواند با این فکر مبارزه کند، صداوسیما است.
- ناهنجاریهایی که در حج و عمره اتفاق میافتد را به تصویر کشیدن و برای اصلاح آنها اقدام کردن نیز از کارهای مهمّ دیگری است که صداوسیما میتواند در آن نقس اساسی داشته باشد.
- فرهنگسازی در زمینه حج نیز از کارهایی است که نقش رسانه ملّی در آن انکارناپذیر است.
دو کار نیز از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است که به نظر من صدا و سیما باید با همکاری بعثه مقام معظم رهبری روی آن سرمایهگذاری بیشتری کند:
1. تهیه تاریخ مستند و تصویری حج، عمره و عتبات عالیات و همه مراکز زیارتی.
روشن است که پرجاذبهترین و مستندترین تاریخ، تاریخ تصویری است که هم برای امروز و هم برای آینده بسیار مفید است و این کاری است که صداوسیما میتواند روی آن سرمایهگذاری کند و اولویت دارد.
ص: 155
2. به تصویر کشیدن برکات و منافع حج.
قرآن میفرماید: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِیبِبَکَّةَمُبارَکاً وَهُدیً لِلْعالَمِینَ.
گاهی کسی با زبان و سخن این برکات را بیان میکند، و یک وقت به صورت تصویری، برکات فردی، سیاسی، اجتماعی و خانوادگی را ارائه میکند که دومی قطعاً بسیار مهمّ و تأثیرگذارتر از اولی است.
مثلًا وقتی قرآن سخن از امالقری بودن مکه و این خانه میگوید، این را به تصویر کشیدن و از ابتدای پیدایش خشکی در این نقطه از زمین و سپس ساخته شدن کعبه و مراحل توسعه آن را برای مردم با زبان تصویر سخن گفتن، مطمئناً تأثیرش در مردم بسیار زیاد خواهد بود.
چگونه مکّه امّالقری شده، چه برکاتی برای مردم داشته، چه دعاهایی اینجا مستجاب شده، چه کسانی برکات فردی بردهاند؟ همه اینها پرجاذبه است و مهمترین برکات این خانه ظهور حضرت مهدی علیه السلام از کنار این خانه است که به نظر من تمامی اینها را میتوان به تصویر کشید و با زبان هنر این تاریخ درخشان را و این برکات را برای مردم بیان کرد.
ساخت فیلمهای کوتاه و بلند در زمینه تاریخ اسلام، شناخت اماکن، حجگزاری عارفان و صالحان از کارهای دیگری است که هنرمندان متعهد ما در صداوسیما میتوانند انجام دهند.
مثلًا همین حدیث شبلی را که دارای مضامین بلند عرفانی است، به تصویر کشیدن، تأثیر زیادی در زائر ایجاد میکند و به او میفهماند که از همان ابتدا با چه معرفتی سفر را آغاز و در طول حج چگونه عمل کند. گرچه انتساب این حدیث به امام سجّاد علیه السلام روشن نیست بلکه به نظر میرسد که مربوط به برخی از عرفا باشد، لیکن مضامین آن بسیار جالب و آموزنده است.
تاریخ مسجد مباهله را به تصویر کشیدن و از آن فیلم ساختن نیز از کارهایی است که جاذبه زیادی برای مردم دارد. به هر حال، در یک جمله باید گفت تهیه تاریخ مستند و تصویریِ حج و تفسیر تصویری منافع و برکات حج، از کارهای مهمّی است که صداوسیما توان به تصویر کشیدن را دارد.
ص: 156
: در روزهای اخیر ملک فهد از دار دنیا رفته و آقای امیر عبداللَّه رسماً پادشاهی این کشور را بهعهده گرفته است. آینده روابط دو کشور را چگونه ارزیابی میکنید و آیا این تغییرات در حجگزاری و مراسم حج تأثیر خواهد داشت؟
آقای ریشهری: فکر میکنم با توجّه به دیدگاههایی که آقای امیرعبداللَّه نسبت به روابط با جمهوری اسلامی ایران دارد، روابط دو کشور تقویت خواهد شد و امیدوارم این تقویت روابط، در هر چه بهتر برگزار شدن حج سال آینده و سالهای بعد مفید باشد و خصوصاً در حل مشکلاتی که زائران عزیز دارند، تسهیلاتی ایجاد شود.
: اخیراً سخن از احداث شهرکهای آموزشی برای حجاج و زائران است.
حضرتعالی این اقدام را تا چه حد مفید و ضروری میدانید و چه پیشبینیهایی را برای این شهرکها در نظر گرفتهاید؟
آقای ریشهری: به نظر من این کار، ضروری و بسیار لازم است و خوب بود که پیش از این انجام میشد. ما هماکنون چه در تهران و چه در استانها و شهرهای بزرگ، مکان مناسبی برای آموزش حجاج و معتمرین و زائران نداریم و با استقبالی که مردم از حج و عمره دارند، اگر جای مناسبی برای آموزش زائران داشته باشیم، قطعاً در روش و منش آنها و بهرهگیری هرچه بهتر از مناسک حج و عمره و کاستی از ناهنجاریها بسیار تأثیرگذار است.
امیدواریم ان شاء اللَّه در تهران و بعضی از استانها که پیشبینی لازم صورت گرفته به زودی این امر محقق شود و در آینده نیز حداقل در مراکز استانها این مجموعههای آموزشی تأسیس و مورد استفاده مردم قرار گیرد.
: سال آینده محور تبلیغاتی حج چیست؟ و زائران از هماکنون برای آمادگی جهت تحقّق این محور تبلیغی، چه باید بکنند؟
آقای ریشهری: موضوع ترابط قرآن و سنت و یا «پیوند و ارتباط متقابل قرآن و سنت» را به عنوان محور فرهنگی و تبلیغی حج سال 84 برگزیدهایم که مسأله بسیار مهم در جهان اسلام است. این سؤال در جوامع اسلامی مطرح بوده و هست که آیا در حوزه معرفت
ص: 157
دینی، قرآن تنها کافی است یا آنکه به سنت هم نیازمندیم؟
گروهی از مسلمانان معتقدند که: «حَسْبُنَا کِتابَ اللَّه» قرآن تنها کافی است و نیازی به سنت نداریم. در برابر این گروه اخباریها هستند که معتقدند قرآن قابل فهم برای ما نیست و ما فقط باید از سنت بهره بگیریم! بنابراین، «ترابط قرآن و سنت» موضوع بسیار مهمّی است که چه خوب است بررسی آن از کنار خانه خدا آغاز شود.
بنده در مقدّمه کتاب دانشنامه میزان الحکمه ذکر کردهام که چهار نظریّه هماکنون در این رابطه وجود دارد:
1. نیاز نداشتن به سنت و کافی بودن قرآن
2. کافی بودن سنت و عدم نیاز به مراجعه به قرآن
3. کافی بودن قرآن و نیاز به سنت در موارد خاص
4. تفصیل میان مراتب فهم قرآن
و گزینه چهارم چیزی است که ما مطرح کردهایم؛ به این معنی که شناخت قرآن مراتبی دارد. ما در برخی از مراتب مربوط به فهم قرآن نیاز به سنت نداریم و میتوانیم با مراجعه به لغت، قرآن را با قرآن تفسیر کنیم و معنای آیه را بدون مراجعه به سنت بفهمیم، امّا اگر بخواهیم به عمق معانی قرآن و نیز اشارات و لطایف و حقایق قرآنی پی ببریم، حتماً نیاز به سنت داریم و رسیدن به این حقایق جز با بهرهگیری از سنت میسّر نیست.
امید است محققان و عالمان و اندیشمندان در رابطه با این موضوع مهم، بیشتر کار کنند و ما هم بتوانیم در حج آینده با محور قرار دادن آن در روشنگری افکار و اذهان مسلمانان گامهای مؤثری برداریم.
: جناب آقای ریشهری، از اینکه در این گفتگو شرکت فرمودید، صمیمانه سپاسگزاریم و از خداوند متعال سلامتی و موفقیت روزافزون شما را در خدمت هر چه بیشتر به زائران بیت اللَّه الحرام مسألت داریم.