آشنایی با وضعیت کنونی قربانی در حج (قربانگاه معیصم)

مقدمه

یکی از مناسک حج، قربانی کردن در مناست که بیشتر در روز عید قربان انجام می‌شود. این سنت از ابراهیم خلیل و ماجرای ذبح اسماعیل در حج ابراهیمی به یادگار مانده است. پیشرفت و توسعة وسایل حمل و نقل و زیاد شدن تعداد حجاج
و نبود امکانات برای بسته‌بندی و ذخیره یا انتقال گوشت‌ها و نیز فتوای علمای وهابی که خارج کردن گوشت را از منا، به دلیل حکم پیامبر، روا نمی‌دانستند، باعث شده بود که در قرون اخیر، لاشة قربانی‌های حجاج که بدون استفاده بر زمین منا می‌ماند، مایة دردسر و ایجاد آلودگی‌های مختلف شود؛ به­ویژه که قسمت عمدة آن در مسیر جمرات قرار داشت (حج در قرآن، صص 89 ـ 85 ؛ حکم الأضحیة فی عصرنا، ص15‌). این مسئله در گزارش‌های فراوان حجاج این دوره منعکس شده است. در این گزارش‌ها از تعفن و بوی بد و بیماری‌های دامنگیر حجاج در ایام منا به دلیل جمع شدن این لاشه‌ها سخن گفته شده است (مقالة «از هندوستان تا حریم یار، ترجمه و تحقیق:  محمدعلى مقدادى‏، فصلنامه میقات حج، شماره 14، ص170). این مخاطرات، دولت‌های وقت را وادار کرد تا با دفن کردن و آتش زدن این لاشه‌ها به مقابله با این مشکلات بپردازند. در این میان، بیشتر علمای اسلام؛ از جمله علمای شیعه و شیخ شلتوت، از علمای الازهر مصر، با تأکید بر عبادی بودن ذبح، بر استمرار این روند صحه گذاشتند (محمدجواد مغنیه، ج‌2، ص237).

اعتراض‌ها در گوشه و کنار باعث شد که در دهه‌های اخیر، بانک توسعة اسلامی با مشارکت برخی بعثه‌ها و دولت عربستان، برای سامان‌دهی به قربانی، تأسیس کشتارگاه‌های مدرن و وسایل انجماد پیشرفته، ابتدا برای قسمت کوچکی از حجاج در حواشی یا بیرون منا؛ مانند وادی محسّر، ایجاد کند (فصلنامه میقات حج، ج7، ص93). این تأسیسات با حمایت دولت سعودی از سال 1420ق. به محل دیگرى، در فاصلة پانصد مترى منا به نام مُعَیصم انتقال یافته و به صورت مجهز و با تقسیم بخش­هاى آن برای حجاج کشورهاى مختلف، به فعالیت مشغول است (آثار اسلامى مکه و مدینه، ص170) اما اشکال عمدة این مذابح، قرار گرفتن آنها در خارج از مناست.[1]

موقعیت کشتارگاه معیصم نسبت به مکه و منا در نقشه

طرح جدید قربانگاه در معیصم

مسئولیت این طرح در سال  1403‌قمری/ 1983میلادی، با هدف استفادة بهینه از قربانی‌ها، در حکومت سعودی آغاز شد و اجرای آن به بانک توسعة اسلامی واگذار گردید
و هیئتی متشکل از وزارتخانه‌های مختلف پادشاهی سعودی، بر این طرح نظارت دارد. ظرفیت این طرح، که در سال 1403قمری با ذبح 63 هزار قربانی بود، پس از 36 سال به یک میلیون قربانی در 84 ساعت رسیده است که نشان از مدیریت پیشرفته و پرنشاط آن دارد.

وزارتخانه‌هایی که در این طرح مشارکت دارند، عبارت‌اند از: وزارت امور شهری
و روستایی و طرح توسعة منا در شهرداری پایتخت مقدس (مکه)، وزارت کشور، امارت منطقة مکة مکرمه، وزارت امور مالی، وزارت دادگستری، وزارت امور اسلامی و اوقاف و تبلیغ و ارشاد، وزارت حج و عمره، وزارت محیط زیست و کشاورزی و آب، پژوهشکدة حج خادم حرمین شریفین و بانک توسعة اسلامی (https://www.adahi.org/)

واحدهای به کار گرفته شده نیز عبارت‌اند از: واحد نمونة شمارة یک معیصم، واحد پیشرفتة شمارة دو معیصم، واحد پیشرفتة شمارة سه معیصم، واحد «ب»، واحد «د»، واحد «هـ» و واحد «و» (همان).

پشتیبانی قانونی و شرعی طرح

طرح سعودی برای بهره‌گیری از قربانی، بر اساس فتوایی است که از دار افتای کشور عربستان صادر شده و هیئت وزیران سعودی نیز آن را تأیید کرده است. این فتوا،
بر مبنای وکالت دادن برای ادای فریضه قربانی است و تنها به این طرح منحصر است؛ زیرا تحت نظارت دولت است و باعث تضمین اجرای صحیح قربانی و بر اساس شروط شرعی
و بهداشتی مورد نظر و تهیة کشتارگاه‌های مناسب برای تولید حجم بسیار قربانی، به­خصوص در موسم حج است که همة مسلمانان؛ چه حج‌گزار و چه غیر حج‌گزار، برای قربانی شتاب دارند. لذا این طرح، تنها نهاد مجوزدار برای قربانی وکالتی است.

البته پس از موسم حج، باز هم طرح قربانی، ذبح را به­صورت هفتگی ادامه خواهد داد.

شرایط شرعی‌ای که مسئولان این طرح، در انجام قربانی حج در مورد گوسفند قربانی تعهد کرده‌اند عبارت است از :

ـ گوسفند نر (ضان)، کمتر از شش ماه، و بز، کمتر از یکسال نباشد؛

ـ لنگی آشکار و واضح نداشته باشد؛

ـ یک یا هردو چشمش کور نباشد؛

ـ گوش‌هایش سالم باشد و حداکثر بیش از نصف یک گوش آن بریده نشده باشد؛

ـ دندان­های جلوی آن، حداکثر بیش از نصفش شکسته نباشد؛

ـ بیمار نباشد و بیماری آشکاری نداشته باشد؛

ـ شاخش شکسته نشده باشد؛

ـ دم یا دنبه‌اش قطع نشده باشد؛

ـ عمرش بیش از سه سال نباشد؛

ـ آنقدر لاغر نباشد که اعضای داخلی‌اش پیه نداشته باشد.

محل‌های توزیع گوشت‌های قربانی

گوشت‌های قربانی در مرحلة اول میان فقیران مکه توزیع می‌شود و آنچه اضافه بیاید، ذخیره می‌گردد و برای کمک به دولت‌های فقیر اسلامی یا به هنگام بروز حادثه‌های طبیعی در یکی از کشورهای اسلامی به آنجا فرستاده می‌شود. در ادامه به تفصیل در بارة این مراکز توزیع سخن گفته می­شود.

ساز وکار سفارش و خرید

* در صورت پرداخت هزینة قربانی به وسیلة کالابرگ اعتباری برای کاربر، در صورت ثبت پست الکترونیک و شماره تلفن همراه، در دو مرحله نامه الکترونیک و پیامک، ارسال می‌شود: مرحله اول هنگام پرداخت هزینه برای اطمینان نسبت به واریز وجه
و مرحله دوم هنگام اجرای ذبح برای تأکید بر انجام دادن آن؛

*  اگر قربانی‌کننده از طریق سامانه خدمات سداد هزینه را پرداخت کرده باشد، سه نامه برای او ارسال می‌شود:

1. هنگام ثبت تقاضای خرید قربانی در درگاه الکترونیکی: در این هنگام، شماره پیگیری مختص به خرید و شماره فاکتور نظام پرداخت سداد ارسال می‌شود تا او را از آخرین زمان پرداخت باخبر کند؛

2. هنگام پرداخت هزینه: در این هنگام، پیامی ارسال می‌شود تا او را از دریافت هزینه باخبر کند؛

3. هنگام اجرای ذبح: ارسال پیام در این هنگام برای این است که تا او را از اجرای قربانی مطمئن کند؛

*  اگر کاربر با تلفن رایگان اقدام به خرید قربانی کند، سه پیامک برایش فرستاده می‌شود:

1. هنگام ثبت درخواست قربانی، با ارسال شماره پیگیری خرید و شماره فاکتور طرح قربانی و تعیین زمان پرداخت هزینه؛

2. هنگام پرداخت هزینه، پیامک دریافت هزینه و اعلام واریز آن به حساب طرح؛

3. هنگام اجرای ذبح برای اطلاع از پایان کار.

این رویه در هنگام خرید قربانی با روش‌های دیگر؛ مانند خرید از باجه‌های الکترونیک بانک راجحی و نمایندگی‌های پست سعودی و نمایندگی‌های جمعیت هدیه حجاج نیز با پرداخت قبض و رسید، انجام می‌شود.

قربانگاه‌های طرح ساماندهی قربانی

1. کشتارگاه‌های روباز:

کشتار در این کشتارگاه‌ها برای همه آزاد است و حاجیان و غیر حاجیان این امکان را دارند که در ورودی کشتارگاه با خرید هرتعداد گوسفند قربانی که تمایل دارند، به دست خود یا به وسیلة کارگزاران طرح و تحت نظارت آنان، به ذبح و پوست کندن و نظافت آن اقدام کنند. واحدهای کشتارگاه‌های باز عبارت‌اند از:

الف) سالن «الف» از کشتارگاه شمارة دو معیصم؛

ب) واحدهای «ب» ، «د» و «هـ »؛ و کشتارگاه جدید گوسفندان؛

ج) کشتارگاه شتر و گاو؛ در این کشتارگاه حاجیان به صورت مستقیم می‌توانند قربانی را از فروشنده خریداری کنند و برای هزینه‌های کشتارگاه؛ اعم از هزینه‌های فنی و خدمات شرعی و دامپزشکی و رساندن گوشت‌ها به نیازمندان، باید 150 ریال سعودی نیز، علاوه بر مبلغ قربانی، پرداخت کند.

2. کشتارگاه‌های بسته:

الف) کشتارگاه نمونه معیصم شمارة یک؛

ب) سالن «ب» از کشتارگاه معیصم شمارة دو؛

ج) کشتارگاه معیصم شمارة سه.

در این کشتارگاه‌ها عملیات ذبح با نظام وکالت گرفتن از حجاج انجام می‌شود. برای وکالت گرفتن باید پیش­تر از یکی از راه‌های مشخص‌شده، سندهای ذبح قربانی خریداری شود. سپس مجریان طرح، به نیابت از حج‌گزاران، به ذبح قربانی اقدام می‌کنند.

هر سی حاجی به بالا می‌توانند یک وکیل را از طرف خود برای اشراف و نظارت
بر عملیات ذبح به قربانگاه بفرستند که باید مجوز ورود به قربانگاه نمونه شمارة یک معیصم را داشته باشند. بعد از خرید و پرداخت قیمت قربانی و اطمینان از وارد شدن مبلغ به حساب طرح یا وقتی که کارگزار کالابرگ یا سند قربانی را خرید، در این حالت کارپرداز و حج‌گزار در حقیقت به مسئولان طرح برای اجرای قربانی وکالت می‌دهد و با این کار ذمة او از ادای عمل قربانی بریء می‌شود. البته همان‌طور که گفته شد، هنگام ثبت نام و پرداخت قیمت و اجرای قربانی، مراحل مختلف کار به کارپرداز اعلام می‌شود.

قیمت قربانی در این طرح

هزینة انواع قربانی (اضحیه، هدی، فدیه، عقیقه و صدقه) ‌معادل 475 ریال سعودی است که از جمع 371 ریال سعودی (برای قیمت متوسط هر رأس گوسفند) و 104 ریال سعودی (برای هزینه‌های مشارکت در به کار گیری و حمل و نقل و توزیع) حاصل شده است.

دلیل ارزان‌تر بودن قربانی از طریق طرح قربانی نسبت به قیمت گوسفند در بازار، خرید عمده گوسفند توسط بانک توسعة اسلامی در موسم حج است. به علاوه این طرح، خیریه و غیر انتفاعی است و تأکید شده است با وجود ارزان‌تر بودن قیمت قربانی در این طرح، قربانی با توجه به همة نکات شرعی و بهداشتی که مراعاتش واجب و ضروری است، انتخاب می‌شود.

راه‌های خرید قربانی

وسائل و کانال‌های سفارش و خرید عبارت‌اند از:

1.  پایگاه اینترنتی الاضاحی؛

2.  بانک الراجحی؛

3.  پست سعودی؛

4.  جمعیت هدیة الحاج و المعتمر؛

5.  جمعیت خیریة النماء.

مراکز توزیع گوشت قربانی در شهر‌های مختلف عربستان بدین قرار است:

الف) در منطقة مکة مکرمه:

1. مراکز محله‌ها به وسیلة صندوق‌های خیریة محله‌ها؛
2. وقف نیکوکاری خیریه؛
3. جمعیت خیریه؛
4. جمعیت نیکوکاری؛
5. صندوق خیریه؛
6. بانوان امّ القرا؛
7. حفظ النعمة؛
8. مؤسسه خیریه؛
9. وقف یعقوب‌بیک؛
10. وقف امیر بخاری؛
11. هیئت خیریه مسجد ربوعی؛
12. سردخانه‌های بن عثیمین؛
13. مسجد نویصر؛
14. دکترسعود کاتب؛
15. شیخ احمد حماد؛
16. مهندس احمد زید؛
17. شهرداری مکه؛
18. دانش‌آموزان حرم مکی؛
19. دار الحدیثة الخیریة؛
20. اوقاف خیریة راجحی؛
21. مؤسسة خیریة مکة مکرمه؛
22. استاد محمد صح طف؛
23. وقف سمیر نجار خیریه؛
24. مطب خدمات خیریه؛
25. مسجد شرایع عام؛
26. ساختمان‌های رباط و غذاخوری خیریة منصور؛
27. مختار انصاری؛
28. استاد طل راوا؛
29. ادارة سواد آموزی شهر مکه (مکة بلا امیة)؛
30. جمعیت نیکوکاری در رهاط و مدرکه؛
31. مسجد حرس در شرایع؛
32. استان جده؛
33. جمعیت نیکوکاری؛
34. مجتمع خیریه امیر منصور؛
35. مؤسسة خیریه؛
36. وقف نیکوکاری خیریه؛
37. مسجد جمعان؛
38. مسجد عبدالرحمان بن عوف؛
39. مسجد عیبان؛
40. مسجد سعد بن معاذ؛
41. مسجد ابو زناده؛
42. دفتر تکافل اجتماعی؛
43. مرکز اُبی بن کعب؛
44. جمعیت خیریه بانوان بحره؛
45. جمعیت خیریه «بحره»؛
46. معتمد محله صحیفه؛
47. معتمد محله ثغر شرقی؛
48. دکتر عصام کوثر؛
49. نمایندگان بانک اسلامی؛
50. کنسولگری دولت فلسطین؛
51. مرکز پژوهش‌های کشاورزی؛
52. جمعیت نیکوکاری در خلیص وقدید؛
53. باشگاه جهانی جوانان مسلمان؛
54. شیخ حسین بن محفوظ.

ب) منطقة طائف:

1. وقف خیریه سمیر نجار؛

2. جمعیت خیریه نیکوکاری در عشیرة طائف؛

3. صندوق خیریه؛

ج) منطقة مدینة منوره:

1. صندوق خیریه؛

2. وقف نیکوکاری خیریه؛

3. غذاخوری خیریه  ابوجابر؛

4. جمعیت خیریه بانوان خیبر؛

د) دیگر مناطق عربستان:

1. خیریة زاد در قصیم؛

2. جمعیت خیریه نیکوکاری و خدمات اجتماعی «ینبع بحر»؛

3. جمعیت نیکوکاری و خدمات «باحه»؛

4. جمعیت خیریه عین ابن فهید «قصیم»؛

5. دفتر تبلیغ و ارشاد «دوادمی»؛

6. جمعیت جود بانوان خیریه «دمام»؛

7. جمعیت خیریه بشملی «حائل»؛

8. جمعیت ودر خیریه «خبر»؛

9. جمعیت خیریه نیکوکاری «حائل» در عمائر بن صنعا؛

10. جمعیت خیریه نیکوکاری «قصیم» در خصیبه؛

11. جمعیت خیریه تنومه؛

12. جمعیت خیریه نیکوکاری در تویم ریاض؛

13. جمعیت خیریة مرکز ابانات قصیم؛

14. دفتر تبلیغ مهاجران در پایگاه هوایی ریاض؛

15. جمعیت خیریة نیکوکاری در رین قویعیه؛

16. مرکز رسیدگی به تازه مسلمانان ریاض؛

17. جمعیت خیریه نماص؛

18. دفتر اطلاع‌رسانی مهاجران بدائع قصیم؛

19. جمعیت خیریه نیکوکاری در خرخیر؛

20. جمعیت نیکوکاری عشیره سدیر (جاده سریع ریاض ـ قصیم)؛

21. جمعیت خیریه بنی‌حسن باحه؛

22. صندوق خیریه شعبه علا؛

23. صندوق خیریه شعبه عیص؛

24. صندوق خیریه شعبه ینبع بحر؛

25. صندوق خیریة شعبه حناکیه؛

26. صندوق خیریه شعبه نخیل؛

27. صندوق خیریه در وادی فرع؛

28. صندوق خیریه شعبه خیبر؛

29. صندوق خیریه شعبه مهد (مهد ذهب)؛

30. صندوق خیریه شعبه ینبع نخل؛

31. صندوق خیریه شعبه واسطه و بدر (واسطه)؛

32. دفتر تعاونی تبلیغ و ارشاد قصیم؛

33. جمعیت خیریه نیکوکاری در ضریه قصیم؛

34. صندوق خیریه در مزاحمیه؛

35. صندوق نیکوکاری خیریه در مرحب علیا (حائل)؛

36. جمعیت جفر خیریه (احساء)؛

37. جمعیت نیکوکاری در سلیل؛

38. جمعیت نیکوکاری در احساء؛

39. جمعیت نیکوکاری در بجادیه (دوادمی)؛

40. مرکز خیریه سنابل در بکیریه و دفتر تبلیغ مهاجران در قصیم؛

41. جمعیت خیریه در عیون جواء قصیم؛

42. صندوق خیریه شروره؛

43. مرکز احسان خیریه بریده؛

44. جمعیت خیریه نیکوکاری در جوف؛

45. جمعیت خیریه روضه حائل؛

46. جمعیت خیریه خدمات اجتماعی عمران احساء؛

47. دفتر آگاهی‌بخشی خدمات پزشکی نیروهای مسلح (ریاض)؛

48. صندوق خیریه در قویعیه؛

49. جمعیت نیکوکاری و خدمات اجتماعی قرى در باحه؛

50. دفتر تبلیغ مهاجران قصیم؛

51. جمعیت خیریه نیکوکاری در طابه حائل؛

52. جمعیت خیریه نیکوکاری در جله و تبراک (ریاض)؛

53. جمعیت خیریه نیکوکاری در عقله صقور (قصیم)؛

54. دفتر اطلاع‌رسانی مهاجران و خدمات پزشکی در وزارت دفاع (ریاض)؛

55. هیئت اعزامی از گروه بهره‌وری قربانی بحرین، دمام سردخانه سند؛

56. جمعیت خیریه حزم ام ساهک (دمام)؛

57. جمعیت خیریه نیکوکاری در خیبر؛

58. جمعیت خیریه نیکوکاری در بدلیهان (حائل)؛

59. صندوق خیریه در عنیزه قصیم؛

60. جمعیت خیریه نیکوکاری در رحرح (باحه)؛

61. جمعیت خیریه هدائع قصیم؛

62. جمعیت نیکوکاری ابها؛

63. دفتر تبلیغ مهاجران در مرات ریاض؛

64. دفتر تبلیغ مهاجران در ام حمام (ریاض)؛

65. جمعیت خیریه نیکوکاری در وادی شرى (بلجرشی)؛

66. جمعیت ملک عبدالعزیز بانوان در بریده قصیم؛

67. جمعیت خیریه نیکوکاری در فویلق قویعیه؛

68. جمعیت خیریه احمر افلاج؛

69. جمعیت خیریه نیکوکاری در عظیم (حائل)؛

70. جمعیت خیریه فضول احساء؛

71. جمعیت خیریه نیکوکاری در بلجرشی؛

72. جمعیت خیریه بطیه احساء؛

73. جمعیت خیریه خدمات اجتماعی نجران؛

74. جمعیت نیکوکاری در محله بنی‌حریر و بنی‌عدوان باحه؛

75. دفتر ندای مهاجران ریاض خضرا (قصیم)؛

76. فرع جمعیت نیکوکاری در ریمان جنوب قصیم؛

77. مجتمع خیریه بریده قصیم؛

78. جمعیت خیریه در استان دایر بنی‌مک (جازان)؛

79. جمعیت خیریه مبتلایان به فلج (ریاض)؛

80. جمعیت خیریه خدمات اجتماعی طرف (احساء)؛

81. جمعیت عمر بن خطاب در فویلق (قصیم)؛

82. جمعیت خیریه جو (ریاض)؛

83. جمعیت خیریه قرن ظبی در باحه؛

84. دفتر تعاونی تبلیغ در مذنب (قصیم)؛

85. دفتر تعاونی در بدیع و جمعیت خیریه نیکوکاری در ببدیع (ریاض)؛

86. دفتر اطلاع‌رسانی مهاجران در قواره (شم بریده)؛

87. جمعیت خیریه استان حقل؛

88. جمعیت خیریه نیکوکاری در بوستان متخصصین قصیم.

89. دفتر اطلاع‌رسانی مهاجران بدائع قصیم؛

90. جمعیت خیریه نیکوکاری در خرخیر؛

91. جمعیت نیکوکاری عشیره سدیر (جاده سریع ریاض ـ قصیم)؛

92. جمعیت خیریه بنی‌حسن باحه؛

93. صندوق خیریه شعبه علا؛

94. صندوق خیریه شعبه عیص؛

95. صندوق خیریه شعبه ینبع بحر؛

96. صندوق خیریه شعبه حناکیه؛

97. صندوق خیریه شعبه نخیل؛

98. صندوق خیریه در وادی فرع؛

99. صندوق خیریه شعبه خیبر؛

100. صندوق خیریه شعبه مهد (مهد ذهب)؛

101. صندوق خیریه شعبه ینبع نخل؛

102. صندوق خیریه شعبه واسطه و بدر (واسطه)؛

103. دفتر تعاونی تبلیغ و ارشاد قصیم؛

104. جمعیت خیریه نیکوکاری در ضریه قصیم؛

105. صندوق خیریه در مزاحمیه؛

106. صندوق نیکوکاری خیریه در مرحب علیا (حائل)؛

107. جمعیت جفر خیریه (احساء)؛

108. جمعیت نیکوکاری در سلیل؛

109. جمعیت نیکوکاری در احساء؛

110. جمعیت نیکوکاری در بجادیه (دوادمی)؛

111. مرکز خیریه سنابل در بکیریه و دفتر تبلیغ مهاجران در قصیم؛

112. جمعیت خیریه در عیون جواء قصیم؛

113. صندوق خیریه شروره؛

114. مرکز احسان خیریه بریده؛

115. جمعیت خیریه نیکوکاری در جوف؛

116. جمعیت خیریه روضه حائل؛

117. جمعیت خیریه خدمات اجتماعی عمران احساء؛

118. دفتر آگاهی‌بخشی خدمات پزشکی نیروهای مسلح (ریاض)؛

119. صندوق خیریه در قویعیه؛

120. جمعیت نیکوکاری و خدمات اجتماعی قرى در باحه؛

121. دفتر تبلیغ مهاجران قصیم؛

122. جمعیت خیریه نیکوکاری در طابه حائل؛

123. جمعیت خیریه نیکوکاری در جله و تبراک (ریاض)؛

124. جمعیت خیریه نیکوکاری در عقله صقور (قصیم)؛

125. دفتر اطلاع‌رسانی مهاجران و خدمات پزشکی در وزارت دفاع (ریاض)؛

126. هیئت اعزامی از گروه بهره‌وری قربانی بحرین، دمام سردخانه سند؛

127. جمعیت خیریه حزم ام ساهک (دمام)؛

128. جمعیت خیریه نیکوکاری در خیبر؛

129. جمعیت خیریه نیکوکاری در بدلیهان (حائل)؛

130. صندوق خیریه در عنیزه قصیم؛

131. جمعیت خیریه نیکوکاری در رحرح (باحه)؛

132. جمعیت خیریه هدائع قصیم؛

133. جمعیت نیکوکاری اَبها؛

134. دفتر تبلیغ مهاجران در مرات ریاض؛

135. دفتر تبلیغ مهاجران در ام حمام (ریاض)؛

136. جمعیت خیریه نیکوکاری در وادی شرى (بلجرشی)؛

137. جمعیت ملک عبدالعزیز بانوان در بریده قصیم؛

138. جمعیت خیریه نیکوکاری در فویلق قویعیه؛

139. جمعیت خیریه احمر افلاج؛

140. جمعیت خیریه نیکوکاری در عظیم (حائل)؛

141. جمعیت خیریه فضول احساء؛

142. جمعیت خیریه نیکوکاری در بلجرشی؛

143. جمعیت خیریه بطیه احساء؛

144. جمعیت خیریه خدمات اجتماعی نجران؛

145. جمعیت نیکوکاری در محله بنی‌حریر و بنی‌عدوان باحه؛

146. دفتر ندای مهاجران ریاض خضرا (قصیم)؛

147. فرع جمعیت نیکوکاری در ریمان جنوب قصیم؛

148. مجتمع خیریه بریده قصیم؛

149. جمعیت خیریه در استان دایر بنی‌مک (جازان)؛

150. جمعیت خیریه مبتلایان به فلج (ریاض)؛

151. جمعیت خیریه خدمات اجتماعی طرف (احساء)؛

152. جمعیت عمر بن خطاب در فویلق (قصیم)؛

153. جمعیت خیریه جو (ریاض)؛

154. جمعیت خیریه قرن ظبی در باحه؛

155. دفتر تعاونی تبلیغ در مذنب (قصیم)؛

156. دفتر تعاونی در بدیع و جمعیت خیریه نیکوکاری در ببدیع (ریاض)؛

157. دفتر اطلاع‌رسانی مهاجران در قواره (شم بریده)؛

158. جمعیت خیریه استان حقل؛

159. جمعیت خیریه نیکوکاری در بوستان متخصصن قصیم.

امضای قرارداد مشارکت میان انجمن خیریه «نماء» با بانک توسعه اسلامی برای ارائه خدمات به پروژه«اضاحی».

انجمن نماء واقع در منطقه مکه مکرمه، برای سال 1439 قمری، قرارداد مشارکتی را با پروژه «اضاحی» منعقد کرده است که مدیریت این پروژه به عهده بانک توسعه اسلامی است.

رئیس شورای مدیریت انجمن نماء، جناب مهندس منصور بن احمد صبری، برای مشارکت انجمن خود با این پروژه ابراز خرسندی و افتخار کرد؛ چراکه افراد داوطلب برای خرید فیش پروژه می‌توانند این کار را در چارچوب مقررات و ضوابط انجمن نماء، و در شهرهای جده، مکه و طائف از طریق سایت www.namaa.sa
انجام دهند.

ایشان توضیح داد که انجمن «نماء» از سال­ها پیش بر اجرای پروژه­های قربانی تأکید و اهتمام داشته تا کسانی که تمایل دارند به پیروی از سنت نبوی، قربانی کنند، این کار را با سهولت بیشتری انجام دهند. هدف دیگر این مجموعه، توزیع گوشت­ قربانی میان
ده­هزار خانواده زیر پوشش این انجمن است.

مشخصات و آمار این خانوارها نیز در بانک اطلاعات انجمن به صورت پیوسته در حال روزآمدسازی است.

این انجمن برای به­کارگیری تیم کاری آموزش­دیده و ماهر از میان جوانان عربستانی تلاش­های زیادی کرده تا در مقر اصلی این انجمن در جده و نیز شعبه­های آن در جده، مکه
و طائف و نیز در مراکز سیار پذیرش مستقر در مشاعر مقدسه، قربانی­کنندگان را پذیرش کنند. همچنین سردخانه‌های سیاری تدارک دیده شده تا گوشت­های دریافتی از پروژه «اضاحی» را منتقل کنند و پس از بسته‌بندی بهداشتی و صحیح، آنها را به دست افراد زیر پوشش این انجمن برسانند.

از سوی دیگر مدیر کل پروژه «اضاحی»، آقای رحیمی بن احمد رحیمی، یادآور شد که این پروژه در آسان‌سازی مناسک قربانی برای حاجیان و افراد علاقه‌مند به انجام‌دادن قربانی، موفق بوده است. به طوری که حاجی یا قربانی­کننده می­تواند قربانی را از هر نقطه­ای و از طریق اینترنت، خریداری کند.

یادآوری می­شود انجمن خیریه نماء تاکنون جوایزی را نیز به دست آورده که برجسته‌ترین آنها جایزه «تمیز» مکه و جایزه « فعالیت‌های خیریه برتر» در رده نهادهای اجتماعی بزرگ در سطح ملی، است؛ چراکه این انجمن به انسان و تلاش برای کاهش رنج نیازمندان و کمک به آنان برای خارج شدن از زمره نیازمندان، اهتمام فراوانی دارد. علاوه بر اینکه در زمینه حرفه­ای و اجرای امور سازمانی و اداری، و بهره­گیری از روزآمدترین شیوه­ها و فناوری­های تولیدی داخل کشور، و همچنین داشتن مشارکت­های راهبردی با بخش دولتی، خصوصی و خیریه­ها در میان دیگر انجمن­های مشابه، سرآمد است؛ به طوری که این رویکرد موجب پدید آمدن نگاه ملی به توسعه پایدار اجتماعی شده است.

کشورهای محل توزیع

از جمله کشورهای اسلامی که گوشت‌ها در آن توزیع می‌شود عبارت‌اند از:

عراق، بنگلادش، پاکستان، فلسطین، اردن، سودان، جیبوتی، تانزانیا، جزایر قمر(کمور)، موزامبیک، چاد، بورکینافاسو، نیجر، غنا، لیبریا، مالی، سیرالئون، گینه کوناکری، موریتانی، سنگال، گینه بیسائو، لبنان، سوریه، آذربایجان.

البته طبق گزارش‌های موجود از حج با هماهنگی‌های به عمل آمده با بعثه حج ایران در حج سال 1382 حدود 99% حجاج ایرانی در این طرح شرکت کردند و ذبیحه قربانی مربوط به آنان که بالغ بر 93782 عدد می‌شود، پس از طی مراحل لازم و کاملاً شرعی
و بهداشتی، تماماً مصرف شده و خوشبختانه حدود 35 هزار لاشه گوشت قربانی برای توزیع توسط کمیته امداد امام خمینی1 به لبنان حمل شد.

طبق این گزارش، چنانچه جمهوری اسلامی ایران آمادگیِ پذیرش گوشت قربانی را دارا باشد، بانک توسعه اسلامی در این زمینه نهایت همکاری را خواهد
کرد.

بانک توسعه اسلامی آمادگی دارد با طرح موضوع واردات دام از ایران، با پیمانکاران طرف قرارداد خود و حتی پرورش مشترک در مراتع ایران، آنها را به خرید تشویق کند و پس از قربانی، بیشترین گوشت ذبیح حجاج ایرانی را مجانی تا بندر عباس حمل نماید تا در میان نیازمندان کشورمان توزیع شود (مقاله ارزیابی اجرای طرح قربانی در چهار سال متوالی، 1383، ص1)

فرایند همکاری بانک توسعه اسلامی با ایران؛ در دورة مدیریت آقای دکتر احمد علی پیگیری شد و نمایندگان بانک و مسئولان تأمین دام در عربستان از مراکز مختلف تولید دام در ایران بازدید کردند و تولید دام فساران اصفهان را مورد تأیید استانداردهای بهداشتی عربستان قرار دادند و از واردات دام از ایران و سرمایه‌گذاری برای آن استقبال کردند. ولی متأسفانه با اجرایی شدن این کار، دامپزشکی کشور در سال 89 ـ به دلیل مغایر دانستن استانداردهای گوشت‌های قربانی با استانداردهای کشوری ـ ورود آن را ممنوع کرده و باعث معدوم شدن این گوشت‌ها در بندرعباس شد (مصاحبه نویسنده با آقای اسداللهی).

پس از تلاشی که ایران در سال 1389 برای انتقال گوشت‌های قربانی برای آسیب‌دیدگان سیل پاکستان از خود نشان داد و با تیره شدن روابط بین ایران
و عربستان، مسئولان سعودی از اینکه گوشت قربانی را در اختیار مسئولان ایران قرار دهند، خودداری کردند و خود مسئولیت تقسیم قربانی را به عهده گرفتند (مصاحبه نویسنده با آقای اسداللهی).

آمار قربانی‌ها

تعدادگوسفندهای قربانی‌شده به حسب سال:

تعداد گاوها و شترهای قربانی شده به حسب سال:

انواع قربانی‌های انجام‌شده در این مجتمع

1. اضحیه؛ این قربانی‌ها از انواع قربانی تشکیل شده و ذبح آن در بازة زمانی پس از نماز عید تا غروب آخرین روز از ایام تشریق (سیزدهم ذی الحجه) انجام می‌شود.
2. هدی؛ این قربانی نیز در همان بازة زمانی شرعی انجام می‌شود.
3. فدیه؛ این قربانی که به عنوان جبران کننده یا جریمة خطایی در اعمال عمره و حج است در طول سال و بدون زمان مشخصی انجام می‌شود.
4. صدقه؛ این نوع قربانی نیز در طول سال انجام می­شود که زمینه را برای خیرات مسلمانان در هر وقت که نیاز بدانند فراهم می‌کند.

مدیریت کشتارگاه‌های جدید

این کشتارگاه دارای اتاقک کنترلی است که قربانی کردن یک میلیون قربانی را طی 84 ساعت، از شروع عید قربان تا پایان روز سیزدهم ذی‌الحجه با شش هیئت مختلف رصد می‌کند. این اتاق با استفاده از دوازده نمایشگر که به طور مستمر عملیات ذبح
و سلاخی قربانی‌ها را در هشت کشتارگاه تابع طرح، مراقبت می‌کنند. این نمایشگرها
به صورت زنده و مستقیم همة کشتارگاه را زیر نظر دارند تا با رخداد هرحادثه یا حالت فوق‌العاده‌ای، با رعایت سلسله مراتب و فوریت تمام، در مشکل مداخله کنند.

رییس مجموعه بانک توسعة اسلامی، ناظرکل طرح قربانی، مدیران گروه‌های اجرای ذبح، مدیر فروش، مدیر مالی و مدیریت حوادث غیر مترقبه در اتاق عملیات حضور دارند و همه امکانات لازم برای این طرح از سوی حکومت سعودی در اختیارشان قرار دارد.

از دیگر وظایف اتاق عملیات، ارسال پیامک‌های توجیهی در موارد لازم به اصلاح یا تغییر در خط‌های ذبح، برای کارکنان کشتارگاه‌های مختلف با وسایل ارتباطی اختصاصی است. فعالیت‌های اتاق عملیات با طلوع فجر روز دهم ذی‌الحجه آغاز می‌شود و 84 ساعت پیاپی ادامه دارد و پس از پایان عملیات ذبح و قرارگرفتن همة گوشت‌ها در سردخانه، به پایان می‌رسد. (https://www.adahi.org).

وضعیت فعلی طرح

استاد رحیمی احمد، مدیرکل طرح قربانی، در مصاحبه‌ای درباره قربانگاه‌های جدید گفت:

عمل قربانی داخل مرزهای حرم مکة مکرمه در کشتارگاه‌های مجهز و مجوزدار، با پیشرفته‌ترین وسایل فنی انجام می‌شود که محیطی بهداشتی و مطمئن را برای انجام‌دادن عبادت قربانی فراهم می‌کند. آیین قربانی برای بیش از یک میلیون قربانی، از طلوع آفتاب روز مبارک عید قربان تا پایان روز سوم ایام تشریق طبق احکام شرعی انجام می‌شود.

وی رشد تعداد قربانی‌ها را در این سال‌ها نشان دهنده اعتماد حجاج بیت‌الله از سراسر جهان اسلام و بعثه‌های حج کشورهای مختلف به این طرح دانست.

وی تأکید کرد که در این موسم کشتارگاه‌های منطقة معیصم در مکة مکرمه با همکاری قصابان و ناظران شرعی و دامپزشکان، برای اطمینان از تحقق همة شرط‌های شرعی و بهداشتی در همة چهارپایان قبل و بعد از اجرای قربانی، در شیفت‌های پیاپی انجام می‌گیرد.

استاد رحیمی از تلاش مستمر مدیریت طرح برای پایین نگهداشتن قیمت قربانی در حد تمکن تمام حجاج خبر داد و گفت که قیمت کالابرگ این موسم، 475 ریال سعودی معادل 127 دلار آمریکاست. او دلیل پایین بودن قیمت قربانی در این طرح را، با وجود دقت بر انتخاب قربانی به نحو مطلوب، غیر انتفاعی بودن این طرح دانست. (https://www.adahi.org/Arabic).

ناظر عام این طرح از افزایش 1400% تعداد قربانی‌ها از زمان شروع این طرح در 36 سال پیش خبر داد و افزود: تعداد قربانی‌های سال 1403 قمری بیش از 63 هزار رأس بود؛ در حالی که در موسم حج گذشته به بیش از 927 هزار رأس رسید.

استاد رحیمی احمد همچنین به امضای قرارداد میان تعدادی از بعثه‌های حج کشورهای مختلف با طرح قربانی در موسم فعلی حج (1439 قمری / 2018 میلادی) برای وکالت گرفتن به منظور ادای قربانی و توزیع گوشت آن میان فقیران حرم و ارسال مازاد آن به بیش از 25 دولت از طریق هوا، دریا و خشکی در طول سال اشاره کرد که بعثه‌های حج ترکیه، هند، ایران، پاکستان و مالزی، از جمله این بعثه‌ها هستند.

وی با پیش بینی اینکه تعداد قربانی بعثه‌های حج کشورهای دیگر به بیش از 420 هزار قربانی برسد، از تلاش مدیریت طرح برای جذب بعثه‌های بیشتر به این طرح سخن گفت تا بعثه‌های کمتری جذب دلال‌های خارجی شوند و بی‌هدف و بدون برنامه
به قربانی بپردازند و در نتیجه، برای بهداشت و محیط منطقه مشاعر مقدسه نیز خطرساز شوند (www.adahi.org/Arabic/WorldwideDistribution/Pages/Distribution-Centers.aspx(.

این طرح با افزودن تجهیزاتی برای شمارش اتوماتیک و وزن کردن قربانی‌ها تکمیل شد. همچنین دو ساختمان چهار طبقه با ظرفیت شانزده هزار نفر برای سکونت کارکنان در موسم حج ساخته شد (https://www.adahi.org/Arabic).

همچنین به دلیل نیاز به فضای کشتارگاه وادی محسر، برای استفاده به عنوان ایستگاه اتوبوس، این کشتارگاه‌ها نیز به مجتمع معیصم انتقال یافت. در این کشتارگاه پیشرفته علاوه بر فناوری‌های سابق مربوط به ذبح و نگهداری قربانی، ایستگاهی نیز برای بهره‌وری از آلایش‌های دامی با ظرفیت پانصد تن در روز ایجاد شد که این آلایش‌ها و استخوان
و پوست قربانی‌ها را به سرعت به کود طبیعی و فراورده‌های صنعتی تبدیل می‌کند؛
به­گونه­ای که هشت روز پس از پایان موسم حج، ایستگاه از تمام این آلایش‌ها تخلیه می‌شود. شرکت متحده تولید ژلاتین طبیعی و کپسول‌های درمانی که توسط این طرح با همکاری بخش خصوصی تأسیس شده است، این مسئولیت را عهده­دار است (مجازر المعیصم من الدفن فی العراء إلى إنتاج الجیلاتین) www.alyaum.com/articles/827880/)).

وضعیت قربانی ایران در موسم سال 1397

به گفته آقای اسداللهی، قائم مقام بازرسی بعثة مقام معظم رهبری، تعداد قربانی‌های ایران در سال 97 شمسی، 83256 قربانی بوده است که هرکدام به واحد پول ایران 492 هزار تومان تمام شده است.

در این موسم چون موسم‌های قبلی تیمی بیست نفره تا پنجم ذی‌الحجه با بازدید از مزرعة حیوانات قربانی در منطقة الشمیسی، وضعیت شرعی و بهداشتی دام‌ها را پیش از ایام حج بررسی کردند. این گوسفندها از سودان و سومالی تهیه شده بودند و نظارت‌های بهداشتی و شرعی در مراحل مختلف انتقالشان به مزرعه و کشتارگاه‌ها اعمال می‌شد.
در ایام تشریق و موسم قربانی نیز با استقرار نیروهای ذابح که در این سال 65 نفر بودند، تمام قربانی‌های حجاج ایران ذبح شد. همچنین در هر سالن کشتار، یکی از روحانیون متخصص برای نظارت شرعی، مستقر می‌شوند و همه روحانیون و معین‌های کاروان‌ها امکان ورود به قربانگاه را برای نظارت دارند (مصاحبه با آقای اسداللهی).

در همة مراحل، نظارت شرعی وجود داشت و با مسؤلان هماهنگ شده بود که در صورت مشاهدة دامی که  فاقد شرایط قربانی مذهب شیعه است در هر مرحله باشد، دام باز پس داده شود.

بستن یکی از کشتارگاه معیصم در حج 1439

بنا بر گزارش منابع مطبوعاتی، وزیر شئون شهری و روستایی دستور توقیف مدیرکل کشتارگاه‌های مکه و ارجاع وی به بازجویی را برای کوتاهی‌اش دربارة کشتارگاه معیصم و نبود شرایط بهداشتی در آن، صادر کرد.

طبق این گزارش‌ها، وزیر مذکور با تشکیل کمیته‌ای، دستور توقف کشتارگاه روباز معیصم را در مکه ـ به دلیل انباشته شدن قربانی‌ها و آلایش‌های دامی در اولین روز ایام تشریق موسم حج سال 1439 قمری ـ صادر و قرارداد پیمانکار این طرح را متوقف کرد.

پیش از این خالد فیصل، امیر منطقة مکه، دستور بستن کامل مسلخ روباز معیصم را پس از انتشار کلیپی از وضعیت بهداشتی این کشتارگاه در شبکه‌های اجتماعی صادر کرده بود. یکی از شهروندان سعودی در این کلیپ با تصویربرداری از قربانگاه مرکزی معیصم و آلودگی این قربانگاه‌ها و ده‌ها قربانی تلنبار شده در این مرکز
و کارگرانی که در وضعیتی غیر بهداشتی مشغول به کار بودند، خطاب به امیر مکه گفته بود:

«وینک یا خالد الفیصل وینک؟ بالله علیک هذه مکة»؛ «خالد فیصل کجایی؟ مکه را دریاب» (https://www.eremnews.com/news/arab-world/saudi-arabia/1465737).

شهرداری مکه طی بیانیه‌ای مطبوعاتی اعلام کرد که قربانگاه یاد شده، غیر مکانیزه‌ است که برای اهالی مکه اختصاص داده شده و کشتارگاه‌های مخصوص حجاج، جداست. همچنین این مرکز توضیح داد که مشکل مذکور زمانی به وجود آمده که بسیاری از حجاج به جای مراجعه به کشتارگاه‌های طرح قربانی، به صورت پیش‌بینی نشده به این قربانگاه مراجعه کردند و قصاب‌ها نیز با تخلف از قانون مهاجرت، این قربانی‌ها را پذیرفتند. همچنین شتابزدگی حجاج برای ذبح قربانی‌هایشان و رها کردن این قربانی‌ها بدون استفاده و بدون رعایت انضباط کشتارگاه، باعث انباشته شدن قربانی‌ها و آلایش‌های آنها شده است. این اطلاعیه افزود با توجه به این تعداد قربانی (27690 رأس گوسفند در یک روز)، بهره‌بردار این کشتارها  نیز آمادگی لازم برای مراجعه این حجم بالا در یک زمان را نداشت (صحیفة عکاظ 12 ذوالحجه 1439ـ https://www.okaz.com.sa/article/1666082)

طبق اطلاعات مندرج در سایت الاضاحی، مدیریت طرح قربانی در حال حاضر مناقصه‌ای عمومی برای به کارگیری و نگهداری و بروزرسانی کشتارگاه‌های این طرح برای موسم حج آینده (1440 قمری) اعلام کرده است و طی آن از شرکت‌های تخصصی در این زمینه برای مشارکت در این مناقصه دعوت به عمل آورده است. پایان مهلت این مناقصه در 24 ربیع‌الثانی سال قمری جاری و اجرای مناقصه در تاریخ 25 ربیع‌الثانی خواهد بود  (https://www.adahi.org/Arabic).

راهکاری برای آینده

یک مقام اجرایی بعثه پیشنهاد داد با توجه به فتوای برخی از مراجع به تخییر بین قربانی در قربانگاه‌های جدید و قربانی در وطن (مناسک حج96، ص415)، بهتر است که حجاج به قربانی کردن در وطن سوق داده شوند تا با این کار، هم از خروج ارز از کشور جلوگیری شود، هم فقرا و نیازمندان داخل کشور از حدود هشتصد تن گوشت قربانی بهره‌مند شوند. ضمناً ایشان تأکید کرد که می‌توان استفاده از گوشت قربانی‌های حجاج را به عنوان یکی از مفاد موافقت­نامه برای حج آتی لحاظ کرد (مصاحبه با آقای اسداللهی).

گفتنی است این پیشنهاد، به دلیل فتاوای مغایر بسیاری از مراجع تقلید، عملی به نظر نمی‌رسد و سرمایه‌گذاری برای صادرات دام به عربستان و همکاری با بانک توسعة اسلامی که سابقه نیز دارد، گامی مناسب‌تر است.

در همین راستا سرمایه‌گذاری برای انتقال گوشت قربانی‌، با توجه به هزینة ترابری آن، ضروری به نظر می‌رسد؛ چرا که سازمان حج به دنبال کاستن هزینه‌های حج است
و انتقال این قربانی‌ها به ایران هزینه‌بر است؛ به نظر می‌رسد با توجیه حجاج نسبت به بهینه شدن استفاده از قربانی و بهره‌مندی آنان از گوشت قربانیشان امکان تأمین این هزینه از خود حجاج در ازای انتقال گوشت قربانیشان به ایران باشد. البته نباید فراموش کرد که این­کار منوط به همکاری سازمان دامپزشکی کشور نیز هست.

نتیجه‌گیری

قربانگاه‌های جدید معیصم در خارج از مکه با امکانات بسیاری فراهم شده و تا حد امکان جهات شرعی در آن رعایت شده است. همچنین هماهنگی با بعثه‌های حج کشورهای مختلف برای حضور قصابان و ناظران بعثه‌های مختلف، زمینه را برای تأمین جهات شرعی فراهم کرده است. افزون بر این، استمرار انتقال قربانی‌ها به مناطقی که قربانی‌کنندگان تمایل دارند، بر بهینه شدن مراسم قربانی و استفادة بهتر از گوشت‌های قربانی کمک کرده است.