تغییر قبله در کدام مسجد، کدام ماه، و کدام نماز

نوع مقاله : تاریخ و رجال

نویسنده

کارشناسی ارشد، رشته تخصصی؛ تاریخ و رجال

چکیده

مدینه جایگاه بسیاری از وقایع مهم تاریخی، به ویژه در صدر اسلام، بوده است. از جمله این وقایع، تغییر قبله از بیت‌المقدس به سوی کعبه است. در اهمیت آن همین بس‌که چند آیه از قرآن کریم به آن ماجرا اختصاص دارد. پیامبر9 و به پیروی از او، مسلمانان تا سال دوم هجرت به سوی بیت‌المقدس نماز می‌گزاردند؛ اما حضرت در این سال مشغول نماز جماعت در مسجد بود که دستور الهی برای تغییر قبله به سوی کعبه فرود آمد.
مرور منابع کهن در مورد این واقعه، اختلافات از جهات گوناگون را نشان می‌دهد. چه بسا این اختلاف متون، زمینه‌ساز انکار تمام آن واقعه از سوی برخی باشد و تنها به بیانات قرآن بسنده کنند. بنابراین به منظور رفع اختلاف‌ها لازم است این موارد با دقت بررسی شود.
این مقاله می‌کوشد ابهام‌ها را از سه جهت برطرف سازد: مکان تغییر قبله، ماه تغییر قبله
و نمازی‌که در میان آن، دستور تغییر نازل شد.

کلیدواژه‌ها


  1. 1. ابن ابی‌شیبه (1409ق)، المصنف، بیروت، دار‌الفکر، چاپ اول.
  2. 2. ابن اسحاق (بی‌تا)، سیرة ابن إسحاق، بی‌جا، معهد الدراسات و الأبحاث للتعریف.
  3. 3. ابن جوزی (1418ق)، کشف المشکل من حدیث الصحیحین، ریاض، دارالوطن، چاپ اول.
  4. 4. ابن حبان (1393ق)، الثقات، حیدرآباد، هند، مؤسسة الکتب الثقافِیة، چاپ اول.
  5. 5. ابن شهرآشوب (1376ق)، مناقب آل ابی طالب، نجف، المکتبة الحیدریه.
  6. 6. ابن عبدالبر (1387ق)، التمهید، بی‌جا، وزارة عموم الأوقاف و الشؤون الإسلامیة.
  7. 7. ابن عبدالبر (1412ق)، الاستیعاب، بیروت، دار‌الجیل، چاپ اول.
  8. 8. ابن عبدالبر (2000م)، الاستذکار، بی‌جا، دار‌الکتب العلمیه، چاپ اول.
  9. 9. ابن منظور (1405ق)، لسان العرب، قم، نشر ادب حوزه.
  10. 10. ابن هشام (1383ق)، السیرة النبویة، مصر، مکتبة محمد علی صبیح وأولاده.
  11. 11. احمد بن حنبل (بی‌تا)، مسند الامام أحمد بن حنبل، بیروت، دار‌صادر.
  12. 12. بخاری، محمد بن اسماعیل (1401ق)، صحیح البخاری، بی‌جا، دار‌الفکر.
  13. 13. بخاری، محمد بن اسماعیل (بی‌تا)، الکنی جزء من التاریخ الکبیر، ترکیه، المکتبة الاسلامیه.
  14. 14. بغوی (بی‌تا)، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تفسیر البغوی)، بی‌جا، دار‌المعرفه.
  15. 15. بلاذری، احمد بن یحیی (1959م)، انساب الأشراف، مصر، معهد المخطوطات بجامعة الدول العربیة و دار المعارف.
  16. 16. بیهقی، احمد بن حسین (1405ق)، دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة، بیروت، دار‌الکتب العلمیه، چاپ اول.
  17. 17. ترمذی، محمد بن عیسی (1403ق)، سنن الترمذی، بیروت، دار‌الفکر، چاپ دوم.
  18. 18. ثعلبی (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
  19. 19. حمیری، عبدالله بن جعفر (1413ق)، قرب الاسناد، قم، آل البیت: ، چاپ اول.
  20. 20. رازی، ابن ابی‌حاتم (بی‌تا)، تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن أبی‌حاتم)، بی‌جا، دار‌الفکر.
  21. 21. سجستانی، سلیمان بن اشعث (1410ق)، سنن ابی داود، بی‌جا، دار‌الفکر، چاپ اول.
  22. 22. سمهودی، علی بن أحمد (1426ق)، وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، بیروت،
    دار‌الکتب العلمیه، چاپ اول.
  23. 23. سیوری، مقداد بن عبدالله (1343ش)، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، المکتبة الرضویه.
  24. 24. سیوطی، جلال‌الدین (بی‌تا)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، لبنان، دار‌المعرفه.
  25. 25. شاذان بن جبرئیل قمی (1428ق)، إزاحة العلة فی معرفة القبلة، قم، مرکز الحقائق الإسلامیه، چاپ اول.
  26. 26. شافعی، محمد بن ادریس (بی‌تا)، المسند، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  27. 27. شعرانی، عبدالوهاب بن احمد (1426ق)، الطبقات الکبری، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول.
  28. 28. صدوق، محمد بن علی (بی‌تا)، کتاب من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم.
  29. 29. صنعانی، عبدالرزاق (1410ق)، تفسیر القرآن، عربستان، مکتبة الرشد، چاپ اول.
  30. 30. طبرانی، سلیمان بن احمد (2008م)، التفسیر الکبیر (تفسیر القرآن العظیم)، اردن، دار‌الکتاب الثقافی، چاپ اول.
  31. 31. طبرانی، سلیمان بن احمد (بی‌تا)، المعجم الکبیر، بی‌جا، دار‌احیاء التراث العربی، چاپ دوم.
  32. 32. طبرسی، فضل بن حسن (1415ق)، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ اول.
  33. 33. طبری، محمد بن جریر (1403ق)، تاریخ الطبری، لبنان، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ چهارم.
  34. 34. طبری، محمد بن جریر (1415ق)، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت، دار‌الفکر.
  35. 35. طوسی، محمد بن حسن (1364ش)، تهذیب الأحکام، تهران، دار‌الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
  36. 36. طوسی، محمد بن حسن (1409ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، اول.
  37. 37. طیالسی، سلیمان بن داود (بی‌تا)، مسند ابی داود الطیالسی، بیروت، دارالمعرفه.
  38. 38. عسقلانی، ابن حجر (بی‌تا)، فتح الباری، بیروت، دار‌المعرفه.
  39. 39. عصفری، خلیفة بن خیاط (بی‌تا)، تاریخ خلیفة بن خیاط، بیروت، دارالفکر.
  40. 40. غزالی، ابوحامد (بی‌تا)، إحیاء علوم الدین، بیروت، دار‌الکتاب العربی.
  41. 41. قرطبی، محمد بن احمد (1405ق)، الجامع لأحکام القرآن (تفسیر القرطبی)، بیروت، دار‌إحیاء التراث العربی.
  42. 42. قزوینی، محمد بن یزید (بی‌تا)، سنن ابن ماجة، بی‌جا، دار‌الفکر.
  43. 43. قمی، علی بن إبراهیم (1404ق)، تفسیرالقمی، قم، دار‌الکتاب، چاپ سوم.
  44. 44. کعکی، عبدالعزیز بن عبدالرحمان (1432ق)، معالم المدینة المنورة بین العمارة
    و التاریخ، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول.
  45. 45. مالک بن انس(1406ق)، الموطأ، بیروت، دار‌إحیاء التراث العربی.
  46. 46. مقاتل بن سلیمان (1424ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بی‌جا، دار‌الکتب العلمیه.
  47. 47. مقریزی (1420ق)، إمتاع الأسماع، بیروت، دار‌الکتب العلمیه، چاپ اول.
  48. 48. نجفی، محمدباقر (1364ش)، مدینه‌شناسی، تهران، شرکت قلم، چاپ اول.
  49. 49. نسائی، احمد بن شعیب (1348ق)، سنن النسائی، بیروت، دار‌الفکر، چاپ اول.
  50. 50. نسائی، احمد بن شعیب (1411ق)، السنن الکبری، بیروت، دار‌الکتب العلمیه، چاپ اول.
  51. 51. نمیری، ابن شبه (1410ق/ 1368ش)، تاریخ المدینة، قم، دار‌الفکر.
  52. 52. نیشابوری، مسلم (بی‌تا)، صحیح مسلم، بیروت، دار‌الفکر.
  53. 53. هیثمی، علی بن ابی‌بکر (1408ق)، مجمع الزوائد، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  54. 54. یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب (بی‌تا)، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار‌صادر.