نشستى با نماینده محترم ولى فقیه در امور حج و زیارت
: از فرصتى که در اختیار فصلنامه میقات حج قرار دادید تا گفتگویى با جنابعالى داشته باشیم، سپاسگزاریم.
هم اکنون که مراسم باشکوه حج پایان یافته، لطفاً بفرمایید ارزیابى شما از حجّ سال گذشته (1378) چیست؟
آقاى رى شهرى: در آغاز از تمامى برادران بزرگوارى که در تهیه و انتشار فصلنامه وزین «میقات حج» همکارى دارند و نیز از علما و محققان ارجمندى که در زمینه مسائل گوناگون مرتبط با حج تحقیق نموده، مقاله ارسال مىدارند تشکّر و قدردانى مىنمایم.
در یک جمله مىتوان گفت که سال گذشته سال تثبیت سیاستهاى فرهنگى و سیاسى جمهورى اسلامى در حج بود و بیشترین بهرهبردارى از فضاى حج در جهت اهدافى که امام راحل ترسیم کردند و خلف صالح آن عزیز بر آن تأکید دارند، صورت گرفت.
در مجموع هشتاد و پنج هزار و پانصد (85500) نفر زائر از جمهورى اسلامى ایران براى انجام فریضه حج به عربستان سعودى اعزام شدند. بنده براى اینکه بتوانم ارزیابى روشنى از حج گذشته داشته باشم، لازم مىدانم مهمترین ویژگىهاى آن را براى خوانندگان گرامى فصلنامه توضیح دهم:
میقات حج، ج28، ص: 161
* نخستین ویژگى؛ کیفىتر شدن فعالیتهاى فرهنگى بعثه مقام معظم رهبرى بود که با بهرهگیرى از تجربیات بخشهاى مختلف در هشت سال گذشته، برنامهریزىهاى فرهنگى بازدهى بیشترى داشت.
در زمینه انتشار کتب و مجلّات مربوط به حج و زیارت، باید گفت تا پیش از حج، حدود سیصد اثر انتشار یافت که با توجه به تنوع موضوعات، در ارتقاء سطح معلومات کارگزاران حج و نیز زائران بیتاللَّه الحرام تأثیر بسزایى داشت، همچنین روحانیون محترم کاروانها موظف شدند تا حداقل ده جلسه آموزشى براى زائران کاروان خود تشکیل دهند و علاوه بر آن، در مراکز استانهایى که بیش از یک هزار نفر زائر داشت جلسات متمرکز آموزشى تشکیل شد.
همچنین قبل از حج، نمایشگاه حج در تهران برگزار گردید که در آن قرآنهاى نفیس، فرشهاى بافته شده با تصاویر اماکن مقدس در مکه و مدینه، سیر حج به روایت تصویر و نیز پرده درِ کعبه، که به سازمان کنفرانس اسلامى هدیه شده بود، به نمایش گذاشته شده و توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب کرد. در این نمایشگاه کتب منتشر شده با تخفیف به علاقمندان عرضه شد و با آب زمزم از بازدیدکنندگان پذیرایى بعمل آمد.
دو شماره از نشریه زائر نیز قبل از تشرّف زائران به بیتاللَّه الحرام، در ایران منتشر شد و سپس در موسم حج همچون سالهاى گذشته ادامه یافت.
در موسم نیز مجموعاً تعداد نُه همایش داشتیم: همایش «اسلام در آفریقا»، «اهل بیت»، «وحدت اسلامى»، «زن، خانواده و جامعه» «فلسطین»، «عراق»، «گفتگوى تمدنها»، «گفتگوى مذاهب» و «افغانستان» که در هر یک از این همایشها مسلمانان و زائران کشورهاى مختلف، به تناسبِ موضوع، حضور یافته و از سخنرانىها و مقالات ارائه شده بهره بردارى مىکردند.
محور دیگر، ایجاد شبکه مردمى هستههاى امر بمعروف در کاروانهاى حج بود که در رابطه با تخلفات رفتارى زائران انجام وظیفه مىنمودند. برگزارى باشکوه دعاى کمیل در چهارشب جمعه در گروههاى- مدینه قبل و مدینه بعد- و در کنار قبرستان بقیع از دیگر برنامههاى فرهنگى بعثه بود که یک نوبت آن من شخصاً در مدینه
میقات حج، ج28، ص: 162
حضور داشتم و حدود 25 هزار نفر در آن شرکت کردند و بحمداللَّه تعالى با نظم و آرامش و شکوه برگزار گردید.
نکته دیگر این که در حج امسال، مراسم برائت از مشرکان براى اولین بار پس از پیروزى انقلاب اسلامى به طور مستقیم از صداى جمهورى اسلامى ایران در داخل کشور پخش شد. همچنین صدا و سیماى جمهورى اسلامى، ارتباطهاى مستقیمى از مکه و مدینه با مراکز استانها داشتند که با توجّه به ارتباط زائران هر استان، مردمِ آن استان و مردم سرار کشور، بهتر در حال و هواى حج قرار گرفتند، همچنین از طریق شبکه جهانى جامجم با سراسر جهان ارتباط برقرار کردیم که به موقع پیامها و اخبار حج به تمامى دنیا منعکس شد.
از دیگر فعالیتهاى فرهنگى بعثه تشکیل جلسات سخنرانى صبح و بعد از ظهر در بعثه مکه و مدینه بود که زائران عزیز ایرانى بشکل گسترده در آن جا حضور مىیافتند و از سخنرانان محترم و مداحان اهل بیت استفاده مىکردند.
: جناب آقاى رىشهرى، حضرت عالى پس از مراجعت از سفر حج اظهار داشتید که در حج امسال به لحاظ وضعیت ویژه اقتصادى کشور، صرفهجویىهاى قابل توجهى در مجموعه امور مربوط به حج اعمال شد، خواهشمند است درباره چند و چون این صرفهجویىها قدرى توضیح دهید.
آقاى رىشهرى: ما در این سال بیشترین صرفهجویىهاى ارزى و ریالى را در بخشهاى اجرایى داشتیم که مىتوان فهرستگونه به این موارد اشاره کرد و پاسخ به این پرسش، در واقع همان ویژگى دوّم است.
* ویژگى دوّم این است که: از تعداد عوامل بعثه و ستاد به شکل محسوسى کاسته شد؛ یعنى عوامل ستادى حدود 45% نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کردند و براى خدمت بیشتر به زائران، اکثر آنان به توصیه سازمان حج و زیارت، عمره مفرده انجام دادند. در بعثه نیز حدود دویست نفر نسبت به سال قبل کاهش نیرو داشتیم؛ یعنى در سال 76 عوامل بعثه نهصد و سى یک نفر بودند که در سال 77 به هفتصد و شصت نفر و در سال 78 به پانصد و هفتاد و شش نفر کاهش پیدا کردند، این تعداد شامل
میقات حج، ج28، ص: 163
بازرسان، مبلّغان، واحد نظارت ویژه رابطین بعثه و کلیه کارکنان ادارى و خدماتى و بخشهاى مختلف نیز هستند که در موسم حج خدمتگزارى به زائران را بر عهده دارند.
در کاروانهاى دویست نفره که همه ساله دو معینِ روحانى داشت، در سال 1378 یک نفر از معینها را حذف کردیم که از این رهگذر نیز تعداد 138 نفر نیرو کاستیم.
مورد دیگر صرفهجویى این بود که وسایل نقلیه سوارى بعثه و ستاد را به ایران منتقل کردیم و کارکنان بعثه نیز همچون دیگر زائران از وسایل نقلیه عمومى استفاده کردند.
از موارد دیگر صرفهجویى این بود که برخى از نیازهاى زائران به جاى خرید از خارج کشور، از داخل تهیه و به عربستان ارسال شد.
- برخى از وعدههاى غذایى بعثه و ستاد، از غذاى گرم به غذاى سرد تبدیل گردید.
- حدود سیصد نفر از زائران کاروان هواپیمایى در ساختمان بعثه اسکان یافتند تا آن ظرفیت صرفهجویى شده بعثه و ستاد تکمیل شود که تنها از این طریق طبق گزارش حدود پانصد هزار ریال سعود صرفهجویى شد.
- همه ساله به خاطر خدماتى که عوامل همکار در طول موسم و قبل از آن نسبت به زائران دارند پرداختهایى داشتیم که امسال به میزان یک سوّم از آن کاسته شد.
با توجه به آنچه بیان داشتم، ملاحظه مىفرمایید که صرفهجویى را ابتدا از خود بعثه و ستاد آغاز کردیم.
در ارتباط با زائران نیز صرفهجویى در چند بخش صورت گرفت:
- بخش اوّل مسأله مسکن زائران بود که طبق گزارش واحد نظارت، و بررسىهاى بعمل آمده، از نظر کیفى وضع مطلوبترى داشت و چنین نبود که مسکن نامناسب اجاره کرده باشیم، لیکن تراکم مسکن کمى افزایش یافت. به جاى هر وعده دو عدد میوه، تنها یک میوه داده شد، و در یکى از وعدههاى غذایى، نوشابه حذف گردید و در مجموع صرفهجویى قابل توجهى شد که با توجه به کاهش قیمت نفت و کمبود ذخایر ارزى کشور، زائران خانه خدا به ثواب بزرگ دیگرى نیز دست یافتند.
شنیده مىشود و گاهى نیز افراد حضورى به خودم گفتهاند که مگر با این
میقات حج، ج28، ص: 164
صرفهجویىها مىتوان مشکلات کشور را حلّ کرد؟! پاسخ این عزیزان این است که اگر همه مردم و دستگاههاى اجرایى، در این صرفهجویىها سهیم شوند و آن را اعمال کنند، قطعاً از حجم مشکلات کشور به میزان بالایى کاسته خواهد شد.
البته زائران خانه خدا و نیز مجموعه کارگزاران حج به این نکته توجه داشته باشند که از دیدگاه روایات، در وضعیت طبیعى، صرفهجویى در سفر حج ممدوح و پسندیده نیست؛ یعنى اگر وضعیت کشور و مردم طبیعى باشد، پیشوایان ما توصیه به صرفهجویى نکردهاند.
مرحوم شیخ صدوق رحمه الله در کتاب «من لا یحضره الفقیه» و نیز کتاب «خصال» روایتى از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله نقل کرده که آن حضرت فرمود:
«ما مِنْ نَفَقَهٍ أحَبُّ الَى اللَّه- عزّوجلّ- مِنْ نَفَقةِ قَصْد، و یبغض الاسراف الّا فی الحج والعمرة».[1]
خلاصه ترجمه روایت این است که صرفهجویى همه جا ممدوح و پسندیده است مگر در حج و عمره. حدیث دیگرى از رسول خدا صلى الله علیه و آله نقل مىکنند که فرمود:
«کلّ نعیمٍ مسؤول عَنْه صاحِبُه، الّا ما کان فی غزوٍ أو حجّ».[2]
در دو مورد صرفهجویى لازم نیست؛ یکى در جنگ و دیگرى در حج و اگر کسى در این دو مورد صرفهجویى نداشت فرداى قیامت بازخواست نمىشود.
سیره معصومین علیهم السلام نیز صرفهجویى در حج نبوده است.
باز مرحوم صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه آورده است که:
«کان علی بن الحسین علیهما السلام اذا سافَرَ الى مَکّة لِلْحَجّ أو العمرة تَزَوَّد مِنْ أطیب الزّاد، من اللّوز والسُّکّر والسّویق والمحلّى».[3]
یعنى امام سجاد علیه السلام زمانى که براى عمره یا حج به مکه عزیمت مىکرد از بهترین غذاها نظیر بادام، شکر، قاووت و امثال آنها توشه برمىداشت. پس نتیجه مىگیریم در وضعیت عادى، صرفهجویى در سفر حج و عمره ممدوح نیست.
لیکن در وضعیت خاصّى که ما داریم که از یک سو قیمت نفت به شدت کاهش یافته و از سوى دیگر توان ارزى کشور بسیار کم و ظرفیت آن محدود است، و از یک طرف ضرورتهاى حیاتى فراوانى در کشور وجود دارد که باید دولت به آنها پرداخته و
______________________________
(1)- الفقیه، ج 3، ص 167، ح 3621
(2)- الفقیه، ج 2، ص 221، ح 2231
(3)- الفقیه، ج 2، ص 282، ح 2455
میقات حج، ج28، ص: 165
مشکلات مردم را حل کند، معنى ندارد که از بودجه عمومى کشور براى رفاه بیشتر حاجیان استفاده و هزینه نماییم.
ممکن است برخى بگویند ما در سال 63 که به مبلغ بیست و هفت هزار تومان بابت حج پرداختیم، اگر آن را چیز دیگرى خریده بودیم هم اکنون مبلغ قابل توجّهى بدست آورده بودیم.
در پاسخ این عزیزان عرض مىکنم اگر با هر مبلغى محاسبه کنند، مثلًا اگر آن روز طلا خریدارى کرده بودند باز به مقدارى که دولت براى آنان هزینه مىکند نمىرسید. دولت در وضعیت کنون یارانه سنگینى در رابطه با حج زائران پرداخت مىکند و سال بعد آخرین گروه از ثبتنام شدگان سال 1363 به لطف حضرت حق به حج اعزام مىشوند. بنابراین روا نیست در چنین وضعیتى ما از امکانات عمومى کشور براى رفاه بیشتر زائران استفاده نماییم. براى آن که خوانندگان گرامى میقات بخوبى دریابند که صرفهجویىهاى اعمال شده لطمهاى به سرویسدهى مطلوب کاروانها وارد نساخته مىتوانند به لیست غذایى هفتگى کاروانها مندرج در ص 172 مراجعه کنند.
نتیجه اینکه: چون تمامى هزینهها در عربستان به صورت ارزى پرداخت مىشود و دولت در مضیقه ارزى است، و از طرف دیگر دولت هم اکنون یارانه قابل توجهى در رابطه با حج پرداخت مىکند و این یارانه از بیتالمال است و در نتیجه دست او در مصرف باز نیست، لذا شرعاً و عقلًا این صرفهجویىها لازم و ممدوح است. ان شاءاللَّه، پس از آن که به وضعیت طبیعى بازگشتیم، تسهیلات بیشتر و بهترى براى زائران فراهم خواهد شد. این سخن به معنى پذیرش اسراف و اسرافکارى نیست چرا که اسراف و تبذیر در هر وضعیتى ناپسند است.
با توجّه به آنچه گفتیم و با این که در مجموع نسبت به سال گذشته تعداد چهار هزار نفر بیشتر زائر به عربستان اعزام کردیم و با محاسبه امور مربوط آن تعداد از افاغنه که از طریق ایران به حج اعزام شدند، چیزى حدود 6 میلیون دلار صرفهجویى ارزى داشتیم که رقم قابل توجهى است.
* ویژگى سوّم؛ اجراى طرح محدودیت خرید و ورود کالا توسط زائران خانه خدا بود که بحمداللَّه با موفقیّت انجام شد. امسال براى اولین بار در هشت سال گذشته،
میقات حج، ج28، ص: 166
جدول 1
میقات حج، ج28، ص: 167
جدول 2
میقات حج، ج28، ص: 168
هواپیمایى جمهورى اسلامى ایران با مشکل اضافهبار زائران روبرو نشد و با تمهیدات انجام شده، زائران بلافاصله پس از ورود به فرودگاه، بار خود را تحویل گرفته به منازلشان مىرفتند.
همچنین براى مساعدت بیشتر به زائران، فروشگاههاى شاهد در تعدادى از فرودگاههاى کشور مستقر شدند تا برخى بارهاى حجیم را، که زائران نمىتوانستند از عربستان تهیه کنند و همراه بیاورند، از این طریق خریدارى نمایند. گرچه گزارشهاى رسیده حاکى از آن است که برخى نارسایىها و مشکلات در شیوه اجرایى و تحویل کالا به زائران وجود داشته که باید ان شاءاللَّه براى حل آن اقداماتى صورت پذیرد و پیشبینىهاى لازم بعمل آید.
* چهارمین ویژگى؛ در حج امسال آن بود که از امکانات خدماتى عربستان سعودى در زمینههاى مختلف پزشکى و درمانى استفاده گستردهاى شد. البته پزشکان ایرانى در کاروانها مستقر بودند و بیمارستان هیأت پزشکى در مدینه و مکه پاسخگوى نیاز بیماران بود لیکن در مواردى که نیاز به تجهیزات پزشکى بیشتر بود، زائران به بیمارستانهاى سعودى هدایت و از تجهیزات و امکانات آنان استفاده مىکردند. نکته قابل توجه در این رابطه این است که چون این طرح نخستین تجربه هیأت پزشکى بود، نارسایىهایى داشت که امیدواریم در سال آینده وجود نداشته باشد.
* ویژگى پنجم؛ به دلیل گسترش روابط ایران و عربستان در سال گذشته کمترین تنش را با مقامات و مأموران دولتى عربستان داشتم و نسبت به هشت سال گذشته مشکلات سیاسى و اجرایى کمترى وجود داشت. البته نسبت به اقداماتى که بعثه مقام معظم رهبرى انجام مىداد، گاهى اعتراضهایى از سوى مقامات سعودى صورت مىگرفت لیکن در حدّى نبود که مشکلآفرین باشد؛ مثلًا در رابطه با پخش پیام مقام معظم رهبرى در بین حجاج اعتراض کرده بودند که ما پاسخ دادیم این پیام داراى محتوایى ارزشمند و بسیار متین و ارزنده است که به لحاظ محتواى آن شایسته است مقامات عربستان سعودى نیز خود نسبت به تکثیر و توزیع آن اقدام کنند؛ زیرا این پیام از طرق مختلف و از جمله شبکه اینترنت به سراسر جهان مخابره مىشود و چیزى نیست که مخفى بماند. اعتراض دیگر آنان نسبت به انتشار نشریه زائر بود، که پاسخ
میقات حج، ج28، ص: 169
دادیم این یک نشریه داخلى است و وظیفه آن نیز اطلاعرسانى به زائران ایرانى است و محتواى آن با سیاستهاى دولت عربستان اصطکاکى ندارد.
در زمینه مسائل سیاسى و اجرایى، جز این دو مطلب، مشکل خاصى نداشتیم. حسن روابط دو کشور در حدّى بروز داشت که وزیر کشور عربستان در مصاحبهاى براى اولین بار نسبت به اجراى مراسم برائت در عرفات اظهار داشت: مراسم برائت از مشرکان در داخل خیمههاى ایرانیان برگزار مىشود و ما متعرض آنان نخواهیم شد و آنان، هم در عمل و هم در گفتار، عدم مخالفت خود را با مراسم برائت از مشرکان ابراز داشتند.
* ویژگى ششم؛ همدلى، صمیمیت و همکارى مجموعه بعثه ستاد بود، که این نیز از ویژگىهاى مهم حج این سال بود. همانگونه که سایه رهبرى بر سر تمامى اقشار و جریانهاى سیاسى کشور گسترده است، در بعثه و ستاد نیز با توجه به حضور افراد با گرایشهاى سیاسى مختلف، همه با توجه به اعتقاد به نظام اسلامى و رهبرى انقلاب، با صمیمیت و علاقمندى در کنار یکدیگر مشغول بکار بودند، و به زائران خانه خدا خدمت مىکردند و من لازم مىدانم از تمامى کارگزاران حج و نیروهاى بعثه و ستاد که در جهت برگزارى حجّى باشکوه و آبرومند تلاش و کوشش داشتند، تشکر و سپاسگزارى نمایم.
: جناب آقاى رىشهرى اخیراً روابط ایران و عربستان تحوّل چشمگیرى پیدا کرده، حضرتعالى این تحول را چگونه ارزیابى مىکنید و اصولًا روابط خوب ایران و عربستان چه نقشى در برگزارى هر چه باشکوهتر حج و بهرهبردارى هر چه بهتر و بیشتر از این مراسم الهى و معنوى مىتواند داشته باشد؟
آقاى رى شهرى: این تحوّل با سفر آقاى امیر عبداللَّه ولیعهد عربستان به ایران جهت شرکت در کنفرانس سران کشورهاى اسلامى و ملاقات ایشان با مقام معظم رهبرى، ریاست محترم جمهورى و دیگر مقامات و مسؤولان کشور آغاز شد. سپس با سفر جناب آقاى هاشمى رفسنجانى به عربستان سعودى توسعه بیشترى یافت و با سفر با برکت ریاست محترم جمهورى جناب آقاى خاتمى به عربستان و رفع سوء تفاهمات فیمابین
میقات حج، ج28، ص: 170
در ماههاى گذشته به نقطه مطلوبى رسید.
من بر این باورم که هر چه روابط ما با کشورهاى همسایه، به ویژه عربستان توسعه یابد، براى پیشبرد اهداف اسلامى در ممالک اسلامى مفیدتر و مؤثرتر خواهد بود. با نزدیکى روابط ایران و عربستان و دیگر کشورهاى منطقه، دیگر دولتها متوجه شدند قضاوتهایى که پیش از این درباره جمهورى اسلامى ایران داشتند نادرست، و شایعاتى بود که دشمنان اسلام و مسلمین علیه جمهورى اسلامى منتشر کرده بودند. و ایران اسلامى قصد تعدّى و تجاوز به هیچ کشور اسلامى را نداشته و خواهان عزّت، سربلندى و سرافرازى مسلمانان و کشورهاى اسلامى در منطقه و در عرصه بینالمللى است. این نزدیکى، بخصوص توطئه آمریکا را در منطقه، که کشورهاى اسلامى را از نزدیک شدن به ایران مىترساند، خنثى ساخت. امیدواریم شاهد روزى باشیم که کشورهاى منطقه بیش از پیش با هم متحد شوند و به کورى چشم دشمنان اسلام و مسلمین دست برادرى به یکدیگر بدهند.
: جناب آقاى رى شهرى، در گذشته به لحاظ تنشى که میان ایران و عربستان وجود داشت، علما و محافل علمى ایران و عربستان ارتباط چندانى با یکدیگر نداشتند، حال با توجه به بهبود روابط، آیا جنابعالى در این زمینه اقدامى صورت خواهید داد؟ و آیا برنامهریزى خاصّى انجام شده است تا با تفاهم و بحث و گفتگو پارهاى شبهات و سوء تفاهمهایى که به لحاظ عقیدتى وجود دارد مرتفع گردد؟
آقاى رى شهرى: یکى از نکات مهمّى که شنیدم در ملاقاتهاى اخیر، برخى مسؤولان عربستان آن را مطرح کردهاند، ایجاد ارتباط میان علما و اندیشمندان دو کشور است که تاکنون به دلیل مطلوب نبودن روابط سیاسى، روابط فرهنگى نیز طبیعتاً مطلوب نبود و علماى عربستان نیز از نزدیک شدن با علماى کشور ما هراس داشتند.
بهرحال ما از این پیشنهاد استقبال مىکنیم و فکر مىکنیم اگر علما و دانشمندان دو کشور با یکدیگر در فضایى صمیمى به بحث و گفتگو بنشینند بسیارى از سوء تفاهمها برطرف و زمینه عملى وحدت امّت اسلامى فراهم مىشود.
ان شاءاللَّه بتوانیم در آینده در این زمینه برنامهریزىهاى لازم را داشته باشیم.
میقات حج، ج28، ص: 171
: یکى از رویدادهاى تلخ حج گذشته، مسأله کف زدن و سوت کشیدن برخى از زائران ایرانى به هنگام آغاز تحویل سال در مسجدالحرام و کنار کعبه معظّمه بود، گرچه کف زدن در وضعیت عادى و در مکانهاى غیردینى امرى خلاف شرع نیست، ولى براى فضاهاى معنوى قطعاً پسندیده نیست؛ خصوصاً با سابقه ذهنى موجود قرآنى که مىفرماید: «وما کان صلوتهم عندالبیت الا مکاءً و تصدیة» خواهشمند است تحلیل خود را از این حادثه بیان فرمایید:
آقاى رى شهرى: بنده خود در صحنه حضور داشتم و از نزدیک شاهد آن بودم، آنها که کف زدند و سوت کشیدند همه ایرانى نبودند، گرچه شروع کننده ایرانىها بودند ولى غیرایرانىها هم که شاید تصور مىکردند درِ کعبه باز شده یا حادثهاى غیرطبیعى رخ داده و یا به تناسب عادتى که در کشورهاى خود داشتند، آنها نیز در این کف زدن سهیم شدند. به هر حال همزمان کف و سوت و اللَّه اکبر فضاى مسجدالحرام را، از صحن گرفته تا پشت بام، فراگرفت. من حدس مىزنم که چیزى بین 20 تا 30% از کسانى که دست زدند ایرانىها بودند. لیکن برداشت عمومى این شد که کفزنندگان همه ایرانىها هستند. البته این را هم عرض کنم: آنها هم که کف زدند، بدون توجه به اینکه چنین حرکتى در کنار خانه خدا شایسته نیست چنین کارى را انجام دادند وگرنه حاجى پس از یک عمر انتظار براى چنین سفرى، هرگز حاضر نیست در کنار کعبه معظّمه کار خلافى انجام دهد. ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا بعثه، پیشتر به زائران تذکر نداده بود؟
پاسخ این است که بعثه روز قبل از آن، اطلاعیهاى صادر کرد و در نشریه زائر به چاپ رسید که متن آن اطلاعیه چنین است:
«یا مقلّب القلوب والأبصار، یا مدبّر اللیل والنّهار، یا مُحَوِّلَ الحَوْلِ والأحْوال، حَوِّلْ حالَنا إلى أحْسَنِ الحال». ملّت بزرگ ایران، سالى پرفراز و نشیب را پشت سر گذاشت و اکنون در طلیعه سال جدید، چشمانداز روشن و گویایى از حرکت بالنده نظام اسلامى تحت زعامت بزرگ مردى از اولیاءاللَّه در پیش چشم جهانیان خودنمایى مىکند و شما عزیزان به عنوان سفیران شایسته ملت سرفراز ایران در حجّ اکبر سال آتى، با قلبهایى مالامال از عشق به یگانه هستىبخش عالم وجود، سال نور را با
میقات حج، ج28، ص: 172
حضور در حرم امن الهى آغاز خواهید کرد و با تلاوت ایات الهى و نیایش به درگاه خداوند متعال، عید واقعى؛ یعنى تحوّل بنیادین روحى و معنوى را در پرتو انوار تجلّى بخش الهى جشن مىگیرید و آن چه را که شایسته است در حقّ خود و ملّت بزرگ ایران ادا مىکنید.
زیبنده شما عزیزان آن است که در لحظات پرشکوه تحویل سال نو، به یاد تمامى هموطنان خوب و صمیمى خود در داخل ایران باشید و از فیوضات مسجدالحرام به عنوان بهترین مکان براى استجابت دعا، در جهت اصلاح امور مردم و کشور، به نیکوترین وجه استفاده کنید.
بدیهى است شما عزیزان از هر گونه اقدام و حرکتى که زائران ایرانى را از دیگران متمایز نشان دهد و در اذهان دیگران ابهام و تردید ایجاد کند خوددارى خواهید کرد و در رعایت نظم و ترتیب و انضباط که نشانه بارز زائران ایرانى است خواهید کوشید.
از شما عزیزان درخواست مىکنیم به هنگام تحویل سال نو با تلاوت آیات قرآن کریم و خواندن دعا، ضمن تقرّب هر چه بیشتر به خداوند متعال، براى سلامتى و طول عمر رهبر عظیمالشأن انقلاب، دستیابى نظام اسلامى به اهداف بلند خود و موفقیت دولت کریمه جمهورى اسلامى دعا کنید.[4]
از طریق شبکه رابطین بعثه نیز به روحانیون تذکر داده شده بود که از زائران خواسته شود کارهاى غیرمتعارف انجام ندهند. بنابراین دیگر تصور نمىشد که پس از اقدامات انجام شده، این حادثه بدین صورت اتفاق بیفتد. با توجه به اینکه در سال گذشته نیز زائران ایرانى در ایام تحویل سال، کنار مسجدالنبى صلى الله علیه و آله و بقیع گردآمدند و پس از خواندن دعا متفرق شدند و هیچگونه مشکلى پیش نیامد. باید اذعان کرد که متأسفانه عده قلیلى هستند که گوششان به این حرفها بدهکار نیست و موقعیّت زمانى و مکانى خود را درک نمىکنند و هر چند به آنان تذکر هم داده شود باز کار خود را انجام مىدهند. عدّهاى دیگر هم به لحاظ خوشحالى و عادتى که در ایران داشتند تبعیت کردند و بهرحال این حادثه ناخوشایند اتفاق افتاد.
خوب است براى تحلیل این رویدادها و براى ثبت در تاریخ، این نکته را هم اضافه
______________________________
(1)- نشریه زائر شنبه 29 اسفند 1377
میقات حج، ج28، ص: 173
کنم که بعضىها این حادثه را خیلى بزرگ کردند، وگرنه، در روزنامههاى عربستان که باید نسبت به این مسأله حساسیت بیشترى نشان دهند، روزهاى اوّل اصلًا انعکاسى نداشت لیکن پس از آن که روزنامهها در ایران به آن پرداختند و برخى آقایان آن را مطرح کردند تازه خبرگزاریهاى جهان فهمیدند که چه اتفاقى در مسجدالحرام افتاده است، اگر این آقایان دامن نمىزدند فکر نمىکنم تا این حد بازتاب جهانى پیدا مىکرد.
بهرحال مىتوان گفت این حادثه یکى از نقطه ضعفهاى حج سال گذشته بود.
: اشاره فرمودید که این حادثه یکى از نقطهضعفهاى حج گذشته بود، آیا جنابعالى به نقاط ضعف نیز توجه کرده براى حل آن چارهاندیشى مىکنید؟
آقاى رىشهرى: آرى، همهساله اشکالها و نقاط ضعفى را که زائران به ما منعکس مىکنند و یا آنکه گروههاى بازرسى و ارزیابى و نظارت ما به آنها دست مىیابند، همه را یادداشت کرده، پس از اتمام عملیات حج، در شوراى برنامهریزى بعثه مطرح مىکنیم و سپس در کمیتههاى مختلف بررسى کارشناسى مىشود و براى برطرف ساختن آنها راهحلهایى ارائه مىگردد. یکى دیگر از نقطهضعفهاى امسال، انحلال کاروان جانبازان توسط بنیاد جانبازان بود که موجب شد هم براى جانبازان عزیز و هم براى بعثه و ستاد مشکلاتى را به وجود آورد. البته با تلاشهایى که در آنجا صورت گرفت و همکاریهایى که بنیاد جانبازان کرد، به تدریج مشکلات کاهش یافت، لیکن وجود یک کاروان ویژه براى جانبازان با امکانات لازم و سرویس دهى مطلوب امرى لازم و ضرورى است و باید در سالهاى آینده نیز کاملًا مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا جانبازان عزیز بخاطر وضعیت خاصّ جسمى که دارند، نیازمند به مراقبتهاى ویژه هستند که در هر کاروانى فراهم نیست. البته بنده پیشتر هم تذکّر داده بودم که این کار را نکنند.
امیدوارم تجربه خوبى براى سالهاى بعد باشد.
از نقاط ضعف امسال، که مطرح کردن آن لازم است، مشکل زائران ایرانى مقیم خارج از کشور بود که به دلیل مشکلات موجود، سازمان از پذیرش آنان در کاروانها معذور بود و آنان در مکه و مدینه به بعثه و ستاد مراجعه مىکردند و ما نمىتوانستیم پاسخگو باشیم، گرچه سرویسدهى به این عزیزان به بخش خصوصى واگذار شده بود
میقات حج، ج28، ص: 174
لیکن چون آنان نتوانستند به خوبى از عهده این کار برآیند و به خاطر موانع موجود، بعثه و ستاد هم، چه در زمینههاى فرهنگى و دینى و چه در زمینههاى اجرایى، نمىتوانست کارى صورت بدهد و مساعدتهاى لازم را بعمل آورد.
نقطه ضعف دیگر، اعزامهاى ویژهاى بود که روزهاى آخر صورت گرفت که متأسفانه هزینه سیاسى بالایى براى نظام ما داشت و موجب برخى نارضایتىها در میان زائران اعزامى شده بود که قطعاً باید در سالهاى بعد از تکرار چنین حوادثى پیشگیرى شود. در همین جا از زائران محترم و کارگزاران حج در سال گذشته مىخواهم تا اگر هرگونه کاستى و اشکالى را در کارها مشاهده کردهاند براى ما ارسال دارند تا مورد توجه قرار گیرد و نسبت به رفع آن انشاءاللَّه اقدام شود. بهرحال کارى با این حجم وسیع و گستردگى، بدون عیب و نقص انجام نخواهد شد، لیکن براساس ارزیابىهایى که داشتیم خوشبختانه در سال گذشته در زمینه مسائل اجرایى، با کمترین مشکلات و نارسایىها روبرو بودیم و بخصوص در زمینه مسکن و تغذیه، علىرغم مطالبى که برخىها مطرح مىکنند، زائران نسبت به سالهاى گذشته مشکل کمترى داشتند.
: یکى از اهداف بلند حج ایجاد تحوّل روحى و اخلاقى در زائران خانه خدا است. لطفاً بفرمایید بعثه مقام معظم رهبرى در ایجاد زمینه براى تحقّق چنین تحوّلى، چه مقدار سرمایهگذارى کرده و چه اقداماتى را انجام داده است؟
آقاى رىشهرى: بخشى از این تحول روحى و اخلاقى به خود زائران برمىگردد. و بخشى دیگر به برنامهریزىهایى که بعثه باید انجام دهد. در این رابطه مهمترین مسألهاى که به بعثه مربوط مىشود، مسأله روحانیون کاروانها است، هر اندازه، روحانى کاروان توانایى بیشترى داشته و از هنر بیشترى در تبلیغ برخوردار شود و در نتیجه ویژگیهاى یک مبلّغ کامل در او بیشتر باشد، بهتر مىتواند در زائر ایجاد تحول کند و از آن محیط معنوى و فضاى روحانى که در حج وجود دارد استفاده کند. استفاده کردنِ از آن فضا هنر مىخواهد و این مربوط مىشود به آن روحانى که در آنجا حضور پیدا مىکند. ما در طول هشت سال گذشته برنامهریزى وسیعى داشتیم، براى اینکه از روحانیونى که داراى شرایط لازم هستند استفاده کنیم، گزینشهاى مختلفى صورت گرفته، علاوه بر
میقات حج، ج28، ص: 175
آزمونهاى کتبى و مصاحبه شفاهى، یک حلقه نوار سخنرانى آنان نیز توسط کارشناسان استماع و پس از موفقیت در مراحل ذکر شده، گزینش مىشوند و در عمره و حج نیز عملکرد آنان بررسى و ارزشیابى مىشود. لیکن با این همه، نمىتوانیم ادعا کنیم که صد در صد به هدفمان دست یافتهایم و چیزى را که مىخواستیم بدست آوردهایم البته مىتوانیم ادعا کنیم که 70 تا 80% به هدف مورد نظر نزدیک شدهایم.
از برنامههاى متنوع دیگرى که بعثه در موسم حج دارد، جلسات روزانه صبح و عصر درمحل بعثه مقام معظم رهبرى است که در آن از سخنرانان برجسته و مداحان اهلبیت علیهم السلام استفادهمىکنند و حال و هواى معنوى خاصّى بر این جلسات حاکم است.
گاهى هم سخنرانانى به محل کاروانها اعزام مىشوند و براى زائران سخنرانى مىکنند.
در عمره، مراسم روحبخش دعاى کمیل (شبهاى جمعه) و دعاى ندبه (صبحهاى جمعه) در محل بعثه برگزار مىشود. مراسم دعا و زیارت کنار بقیع و مسجدالنّبى، جلسات صبح و عصر روحانیون در کاروانها، زیارتهاى دورهاى و دیدار از اماکن مقدّسه مکه و مدینه و امثال این برنامهها، همه مىتواند در ایجاد تحوّل روحى و اخلاقى زائران نقش داشته باشد. گرچه همه اینها بستگى به آن دارد که زائر خود بخواهد از این فضا استفاده کند و این آمادگى روحى را داشته باشد تا از این فضاى معنوى که خدا براى او فراهم آورده استفاده نماید.
توصیه بنده به زائران حج و عمره این است که قبل از سفر به دیار وحى، خود را براى بهرهبردارى از این سفر نورانى آماده کنند، از گناهانى که مانع تحول معنوى و نورانى شدن آنان مىگردد توبه کنند. اگر حقى از کسى ضایع کردهاند او را راضى نمایند، اگر خمس و زکات مال خود را ندادهاند بپردازند. من مطمئن هستم که اگر کسى با چنین تمهیداتى به عمره و حج مشرّف شود، بدون تحوّل روحى و اخلاقى به میهن اسلامى باز نمىگردد.
گفتنى است، از امورى که به زائر آمادگى مىدهد، مطالعه کتابهایى است که در رابطه با ابعاد مختلف حج نوشته شده و توسط معاونت آموزش و تحقیقات بعثه مقام معظّم رهبرى منتشر گردیده است. خداوند توفیق دستیابى به اهداف بلند حج و زیارت خانه خود و حرم پیامبرش را به همه ما عنایت فرماید!
[1] - الفقیه، ج 3، ص 167، ح 3621
[2] - الفقیه، ج 2، ص 221، ح 2231
[3] - الفقیه، ج 2، ص 282، ح 2455
[4] - نشریه زائر شنبه 29 اسفند 1377