مهمترین ویژگی های حج سال 1378

نوع مقاله : گفت و گو

نویسنده

رییس دانشکده حدیث

چکیده

-

تازه های تحقیق

-


نشستى با نماینده محترم ولى فقیه در امور حج و زیارت‏

: از فرصتى که در اختیار فصلنامه میقات حج قرار دادید تا گفتگویى با جنابعالى داشته باشیم، سپاسگزاریم.

هم اکنون که مراسم باشکوه حج پایان یافته، لطفاً بفرمایید ارزیابى شما از حجّ سال گذشته (1378) چیست؟

آقاى رى شهرى: در آغاز از تمامى برادران بزرگوارى که در تهیه و انتشار فصلنامه وزین «میقات حج» همکارى دارند و نیز از علما و محققان ارجمندى که در زمینه مسائل گوناگون مرتبط با حج تحقیق نموده، مقاله ارسال مى‏دارند تشکّر و قدردانى مى‏نمایم.

در یک جمله مى‏توان گفت که سال گذشته سال تثبیت سیاستهاى فرهنگى و سیاسى جمهورى اسلامى در حج بود و بیشترین بهره‏بردارى از فضاى حج در جهت اهدافى که امام راحل ترسیم کردند و خلف صالح آن عزیز بر آن تأکید دارند، صورت گرفت.

در مجموع هشتاد و پنج هزار و پانصد (85500) نفر زائر از جمهورى اسلامى ایران براى انجام فریضه حج به عربستان سعودى اعزام شدند. بنده براى اینکه بتوانم ارزیابى روشنى از حج گذشته داشته باشم، لازم مى‏دانم مهمترین ویژگى‏هاى آن را براى خوانندگان گرامى فصلنامه توضیح دهم:

میقات حج، ج‏28، ص: 161

* نخستین ویژگى؛ کیفى‏تر شدن فعالیتهاى فرهنگى بعثه مقام معظم رهبرى بود که با بهره‏گیرى از تجربیات بخش‏هاى مختلف در هشت سال گذشته، برنامه‏ریزى‏هاى فرهنگى بازدهى بیشترى داشت.

در زمینه انتشار کتب و مجلّات مربوط به حج و زیارت، باید گفت تا پیش از حج، حدود سیصد اثر انتشار یافت که با توجه به تنوع موضوعات، در ارتقاء سطح معلومات کارگزاران حج و نیز زائران بیت‏اللَّه الحرام تأثیر بسزایى داشت، همچنین روحانیون محترم کاروان‏ها موظف شدند تا حداقل ده جلسه آموزشى براى زائران کاروان خود تشکیل دهند و علاوه بر آن، در مراکز استان‏هایى که بیش از یک هزار نفر زائر داشت جلسات متمرکز آموزشى تشکیل شد.

همچنین قبل از حج، نمایشگاه حج در تهران برگزار گردید که در آن قرآن‏هاى نفیس، فرش‏هاى بافته شده با تصاویر اماکن مقدس در مکه و مدینه، سیر حج به روایت تصویر و نیز پرده درِ کعبه، که به سازمان کنفرانس اسلامى هدیه شده بود، به نمایش گذاشته شده و توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب کرد. در این نمایشگاه کتب منتشر شده با تخفیف به علاقمندان عرضه شد و با آب زمزم از بازدیدکنندگان پذیرایى بعمل آمد.

دو شماره از نشریه زائر نیز قبل از تشرّف زائران به بیت‏اللَّه الحرام، در ایران منتشر شد و سپس در موسم حج همچون سال‏هاى گذشته ادامه یافت.

در موسم نیز مجموعاً تعداد نُه همایش داشتیم: همایش «اسلام در آفریقا»، «اهل بیت»، «وحدت اسلامى»، «زن، خانواده و جامعه» «فلسطین»، «عراق»، «گفتگوى تمدن‏ها»، «گفتگوى مذاهب» و «افغانستان» که در هر یک از این همایش‏ها مسلمانان و زائران کشورهاى مختلف، به تناسبِ موضوع، حضور یافته و از سخنرانى‏ها و مقالات ارائه شده بهره بردارى مى‏کردند.

محور دیگر، ایجاد شبکه مردمى هسته‏هاى امر بمعروف در کاروان‏هاى حج بود که در رابطه با تخلفات رفتارى زائران انجام وظیفه مى‏نمودند. برگزارى باشکوه دعاى کمیل در چهارشب جمعه در گروههاى- مدینه قبل و مدینه بعد- و در کنار قبرستان بقیع از دیگر برنامه‏هاى فرهنگى بعثه بود که یک نوبت آن من شخصاً در مدینه‏

میقات حج، ج‏28، ص: 162

حضور داشتم و حدود 25 هزار نفر در آن شرکت کردند و بحمداللَّه تعالى با نظم و آرامش و شکوه برگزار گردید.

نکته دیگر این که در حج امسال، مراسم برائت از مشرکان براى اولین بار پس از پیروزى انقلاب اسلامى به طور مستقیم از صداى جمهورى اسلامى ایران در داخل کشور پخش شد. همچنین صدا و سیماى جمهورى اسلامى، ارتباطهاى مستقیمى از مکه و مدینه با مراکز استانها داشتند که با توجّه به ارتباط زائران هر استان، مردمِ آن استان و مردم سرار کشور، بهتر در حال و هواى حج قرار گرفتند، همچنین از طریق شبکه جهانى جام‏جم با سراسر جهان ارتباط برقرار کردیم که به موقع پیام‏ها و اخبار حج به تمامى دنیا منعکس شد.

از دیگر فعالیت‏هاى فرهنگى بعثه تشکیل جلسات سخنرانى صبح و بعد از ظهر در بعثه مکه و مدینه بود که زائران عزیز ایرانى بشکل گسترده در آن جا حضور مى‏یافتند و از سخنرانان محترم و مداحان اهل بیت استفاده مى‏کردند.

: جناب آقاى رى‏شهرى، حضرت عالى پس از مراجعت از سفر حج اظهار داشتید که در حج امسال به لحاظ وضعیت ویژه اقتصادى کشور، صرفه‏جویى‏هاى قابل توجهى در مجموعه امور مربوط به حج اعمال شد، خواهشمند است درباره چند و چون این صرفه‏جویى‏ها قدرى توضیح دهید.

آقاى رى‏شهرى: ما در این سال بیشترین صرفه‏جویى‏هاى ارزى و ریالى را در بخش‏هاى اجرایى داشتیم که مى‏توان فهرست‏گونه به این موارد اشاره کرد و پاسخ به این پرسش، در واقع همان ویژگى دوّم است.

* ویژگى دوّم این است که: از تعداد عوامل بعثه و ستاد به شکل محسوسى کاسته شد؛ یعنى عوامل ستادى حدود 45% نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کردند و براى خدمت بیشتر به زائران، اکثر آنان به توصیه سازمان حج و زیارت، عمره مفرده انجام دادند. در بعثه نیز حدود دویست نفر نسبت به سال قبل کاهش نیرو داشتیم؛ یعنى در سال 76 عوامل بعثه نهصد و سى یک نفر بودند که در سال 77 به هفتصد و شصت نفر و در سال 78 به پانصد و هفتاد و شش نفر کاهش پیدا کردند، این تعداد شامل‏

میقات حج، ج‏28، ص: 163

بازرسان، مبلّغان، واحد نظارت ویژه رابطین بعثه و کلیه کارکنان ادارى و خدماتى و بخش‏هاى مختلف نیز هستند که در موسم حج خدمتگزارى به زائران را بر عهده دارند.

در کاروان‏هاى دویست نفره که همه ساله دو معینِ روحانى داشت، در سال 1378 یک نفر از معین‏ها را حذف کردیم که از این رهگذر نیز تعداد 138 نفر نیرو کاستیم.

مورد دیگر صرفه‏جویى این بود که وسایل نقلیه سوارى بعثه و ستاد را به ایران منتقل کردیم و کارکنان بعثه نیز همچون دیگر زائران از وسایل نقلیه عمومى استفاده کردند.

از موارد دیگر صرفه‏جویى این بود که برخى از نیازهاى زائران به جاى خرید از خارج کشور، از داخل تهیه و به عربستان ارسال شد.

- برخى از وعده‏هاى غذایى بعثه و ستاد، از غذاى گرم به غذاى سرد تبدیل گردید.

- حدود سیصد نفر از زائران کاروان هواپیمایى در ساختمان بعثه اسکان یافتند تا آن ظرفیت صرفه‏جویى شده بعثه و ستاد تکمیل شود که تنها از این طریق طبق گزارش حدود پانصد هزار ریال سعود صرفه‏جویى شد.

- همه ساله به خاطر خدماتى که عوامل همکار در طول موسم و قبل از آن نسبت به زائران دارند پرداخت‏هایى داشتیم که امسال به میزان یک سوّم از آن کاسته شد.

با توجه به آنچه بیان داشتم، ملاحظه مى‏فرمایید که صرفه‏جویى را ابتدا از خود بعثه و ستاد آغاز کردیم.

در ارتباط با زائران نیز صرفه‏جویى در چند بخش صورت گرفت:

- بخش اوّل مسأله مسکن زائران بود که طبق گزارش واحد نظارت، و بررسى‏هاى بعمل آمده، از نظر کیفى وضع مطلوب‏ترى داشت و چنین نبود که مسکن نامناسب اجاره کرده باشیم، لیکن تراکم مسکن کمى افزایش یافت. به جاى هر وعده دو عدد میوه، تنها یک میوه داده شد، و در یکى از وعده‏هاى غذایى، نوشابه حذف گردید و در مجموع صرفه‏جویى قابل توجهى شد که با توجه به کاهش قیمت نفت و کمبود ذخایر ارزى کشور، زائران خانه خدا به ثواب بزرگ دیگرى نیز دست یافتند.

شنیده مى‏شود و گاهى نیز افراد حضورى به خودم گفته‏اند که مگر با این‏

میقات حج، ج‏28، ص: 164

صرفه‏جویى‏ها مى‏توان مشکلات کشور را حلّ کرد؟! پاسخ این عزیزان این است که اگر همه مردم و دستگاههاى اجرایى، در این صرفه‏جویى‏ها سهیم شوند و آن را اعمال کنند، قطعاً از حجم مشکلات کشور به میزان بالایى کاسته خواهد شد.

البته زائران خانه خدا و نیز مجموعه کارگزاران حج به این نکته توجه داشته باشند که از دیدگاه روایات، در وضعیت طبیعى، صرفه‏جویى در سفر حج ممدوح و پسندیده نیست؛ یعنى اگر وضعیت کشور و مردم طبیعى باشد، پیشوایان ما توصیه به صرفه‏جویى نکرده‏اند.

مرحوم شیخ صدوق رحمه الله در کتاب «من لا یحضره الفقیه» و نیز کتاب «خصال» روایتى از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله نقل کرده که آن حضرت فرمود:

«ما مِنْ نَفَقَهٍ أحَبُّ الَى اللَّه- عزّوجلّ- مِنْ نَفَقةِ قَصْد، و یبغض الاسراف الّا فی الحج والعمرة».[1]

خلاصه ترجمه روایت این است که صرفه‏جویى همه جا ممدوح و پسندیده است مگر در حج و عمره. حدیث دیگرى از رسول خدا صلى الله علیه و آله نقل مى‏کنند که فرمود:

«کلّ نعیمٍ مسؤول عَنْه صاحِبُه، الّا ما کان فی غزوٍ أو حجّ».[2]

در دو مورد صرفه‏جویى لازم نیست؛ یکى در جنگ و دیگرى در حج و اگر کسى در این دو مورد صرفه‏جویى نداشت فرداى قیامت بازخواست نمى‏شود.

سیره معصومین علیهم السلام نیز صرفه‏جویى در حج نبوده است.

باز مرحوم صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه آورده است که:

«کان علی بن الحسین علیهما السلام اذا سافَرَ الى‏ مَکّة لِلْحَجّ أو العمرة تَزَوَّد مِنْ أطیب الزّاد، من اللّوز والسُّکّر والسّویق والمحلّى».[3]

یعنى امام سجاد علیه السلام زمانى که براى عمره یا حج به مکه عزیمت مى‏کرد از بهترین غذاها نظیر بادام، شکر، قاووت و امثال آنها توشه برمى‏داشت. پس نتیجه مى‏گیریم در وضعیت عادى، صرفه‏جویى در سفر حج و عمره ممدوح نیست.

لیکن در وضعیت خاصّى که ما داریم که از یک سو قیمت نفت به شدت کاهش یافته و از سوى دیگر توان ارزى کشور بسیار کم و ظرفیت آن محدود است، و از یک طرف ضرورت‏هاى حیاتى فراوانى در کشور وجود دارد که باید دولت به آنها پرداخته و

______________________________
(1)- الفقیه، ج 3، ص 167، ح 3621

(2)- الفقیه، ج 2، ص 221، ح 2231

(3)- الفقیه، ج 2، ص 282، ح 2455

میقات حج، ج‏28، ص: 165

مشکلات مردم را حل کند، معنى ندارد که از بودجه عمومى کشور براى رفاه بیشتر حاجیان استفاده و هزینه نماییم.

ممکن است برخى بگویند ما در سال 63 که به مبلغ بیست و هفت هزار تومان بابت حج پرداختیم، اگر آن را چیز دیگرى خریده بودیم هم اکنون مبلغ قابل توجّهى بدست آورده بودیم.

در پاسخ این عزیزان عرض مى‏کنم اگر با هر مبلغى محاسبه کنند، مثلًا اگر آن روز طلا خریدارى کرده بودند باز به مقدارى که دولت براى آنان هزینه مى‏کند نمى‏رسید. دولت در وضعیت کنون یارانه سنگینى در رابطه با حج زائران پرداخت مى‏کند و سال بعد آخرین گروه از ثبت‏نام شدگان سال 1363 به لطف حضرت حق به حج اعزام مى‏شوند. بنابراین روا نیست در چنین وضعیتى ما از امکانات عمومى کشور براى رفاه بیشتر زائران استفاده نماییم. براى آن که خوانندگان گرامى میقات بخوبى دریابند که صرفه‏جویى‏هاى اعمال شده لطمه‏اى به سرویس‏دهى مطلوب کاروان‏ها وارد نساخته مى‏توانند به لیست غذایى هفتگى کاروانها مندرج در ص 172 مراجعه کنند.

نتیجه اینکه: چون تمامى هزینه‏ها در عربستان به صورت ارزى پرداخت مى‏شود و دولت در مضیقه ارزى است، و از طرف دیگر دولت هم اکنون یارانه قابل توجهى در رابطه با حج پرداخت مى‏کند و این یارانه از بیت‏المال است و در نتیجه دست او در مصرف باز نیست، لذا شرعاً و عقلًا این صرفه‏جویى‏ها لازم و ممدوح است. ان شاءاللَّه، پس از آن که به وضعیت طبیعى بازگشتیم، تسهیلات بیشتر و بهترى براى زائران فراهم خواهد شد. این سخن به معنى پذیرش اسراف و اسرافکارى نیست چرا که اسراف و تبذیر در هر وضعیتى ناپسند است.

با توجّه به آنچه گفتیم و با این که در مجموع نسبت به سال گذشته تعداد چهار هزار نفر بیشتر زائر به عربستان اعزام کردیم و با محاسبه امور مربوط آن تعداد از افاغنه که از طریق ایران به حج اعزام شدند، چیزى حدود 6 میلیون دلار صرفه‏جویى ارزى داشتیم که رقم قابل توجهى است.

* ویژگى سوّم؛ اجراى طرح محدودیت خرید و ورود کالا توسط زائران خانه خدا بود که بحمداللَّه با موفقیّت انجام شد. امسال براى اولین بار در هشت سال گذشته،

میقات حج، ج‏28، ص: 166

جدول 1

میقات حج، ج‏28، ص: 167

جدول 2

میقات حج، ج‏28، ص: 168

هواپیمایى جمهورى اسلامى ایران با مشکل اضافه‏بار زائران روبرو نشد و با تمهیدات انجام شده، زائران بلافاصله پس از ورود به فرودگاه، بار خود را تحویل گرفته به منازلشان مى‏رفتند.

همچنین براى مساعدت بیشتر به زائران، فروشگاههاى شاهد در تعدادى از فرودگاههاى کشور مستقر شدند تا برخى بارهاى حجیم را، که زائران نمى‏توانستند از عربستان تهیه کنند و همراه بیاورند، از این طریق خریدارى نمایند. گرچه گزارش‏هاى رسیده حاکى از آن است که برخى نارسایى‏ها و مشکلات در شیوه اجرایى و تحویل کالا به زائران وجود داشته که باید ان شاءاللَّه براى حل آن اقداماتى صورت پذیرد و پیش‏بینى‏هاى لازم بعمل آید.

* چهارمین ویژگى؛ در حج امسال آن بود که از امکانات خدماتى عربستان سعودى در زمینه‏هاى مختلف پزشکى و درمانى استفاده گسترده‏اى شد. البته پزشکان ایرانى در کاروان‏ها مستقر بودند و بیمارستان هیأت پزشکى در مدینه و مکه پاسخگوى نیاز بیماران بود لیکن در مواردى که نیاز به تجهیزات پزشکى بیشتر بود، زائران به بیمارستان‏هاى سعودى هدایت و از تجهیزات و امکانات آنان استفاده مى‏کردند. نکته قابل توجه در این رابطه این است که چون این طرح نخستین تجربه هیأت پزشکى بود، نارسایى‏هایى داشت که امیدواریم در سال آینده وجود نداشته باشد.

* ویژگى پنجم؛ به دلیل گسترش روابط ایران و عربستان در سال گذشته کمترین تنش را با مقامات و مأموران دولتى عربستان داشتم و نسبت به هشت سال گذشته مشکلات سیاسى و اجرایى کمترى وجود داشت. البته نسبت به اقداماتى که بعثه مقام معظم رهبرى انجام مى‏داد، گاهى اعتراض‏هایى از سوى مقامات سعودى صورت مى‏گرفت لیکن در حدّى نبود که مشکل‏آفرین باشد؛ مثلًا در رابطه با پخش پیام مقام معظم رهبرى در بین حجاج اعتراض کرده بودند که ما پاسخ دادیم این پیام داراى محتوایى ارزشمند و بسیار متین و ارزنده است که به لحاظ محتواى آن شایسته است مقامات عربستان سعودى نیز خود نسبت به تکثیر و توزیع آن اقدام کنند؛ زیرا این پیام از طرق مختلف و از جمله شبکه اینترنت به سراسر جهان مخابره مى‏شود و چیزى نیست که مخفى بماند. اعتراض دیگر آنان نسبت به انتشار نشریه زائر بود، که پاسخ‏

میقات حج، ج‏28، ص: 169

دادیم این یک نشریه داخلى است و وظیفه آن نیز اطلاع‏رسانى به زائران ایرانى است و محتواى آن با سیاستهاى دولت عربستان اصطکاکى ندارد.

در زمینه مسائل سیاسى و اجرایى، جز این دو مطلب، مشکل خاصى نداشتیم. حسن روابط دو کشور در حدّى بروز داشت که وزیر کشور عربستان در مصاحبه‏اى براى اولین بار نسبت به اجراى مراسم برائت در عرفات اظهار داشت: مراسم برائت از مشرکان در داخل خیمه‏هاى ایرانیان برگزار مى‏شود و ما متعرض آنان نخواهیم شد و آنان، هم در عمل و هم در گفتار، عدم مخالفت خود را با مراسم برائت از مشرکان ابراز داشتند.

* ویژگى ششم؛ همدلى، صمیمیت و همکارى مجموعه بعثه ستاد بود، که این نیز از ویژگى‏هاى مهم حج این سال بود. همانگونه که سایه رهبرى بر سر تمامى اقشار و جریان‏هاى سیاسى کشور گسترده است، در بعثه و ستاد نیز با توجه به حضور افراد با گرایش‏هاى سیاسى مختلف، همه با توجه به اعتقاد به نظام اسلامى و رهبرى انقلاب، با صمیمیت و علاقمندى در کنار یکدیگر مشغول بکار بودند، و به زائران خانه خدا خدمت مى‏کردند و من لازم مى‏دانم از تمامى کارگزاران حج و نیروهاى بعثه و ستاد که در جهت برگزارى حجّى باشکوه و آبرومند تلاش و کوشش داشتند، تشکر و سپاسگزارى نمایم.

: جناب آقاى رى‏شهرى اخیراً روابط ایران و عربستان تحوّل چشمگیرى پیدا کرده، حضرت‏عالى این تحول را چگونه ارزیابى مى‏کنید و اصولًا روابط خوب ایران و عربستان چه نقشى در برگزارى هر چه باشکوهتر حج و بهره‏بردارى هر چه بهتر و بیشتر از این مراسم الهى و معنوى مى‏تواند داشته باشد؟

آقاى رى شهرى: این تحوّل با سفر آقاى امیر عبداللَّه ولیعهد عربستان به ایران جهت شرکت در کنفرانس سران کشورهاى اسلامى و ملاقات ایشان با مقام معظم رهبرى، ریاست محترم جمهورى و دیگر مقامات و مسؤولان کشور آغاز شد. سپس با سفر جناب آقاى هاشمى رفسنجانى به عربستان سعودى توسعه بیشترى یافت و با سفر با برکت ریاست محترم جمهورى جناب آقاى خاتمى به عربستان و رفع سوء تفاهمات فیمابین‏

میقات حج، ج‏28، ص: 170

در ماههاى گذشته به نقطه مطلوبى رسید.

من بر این باورم که هر چه روابط ما با کشورهاى همسایه، به ویژه عربستان توسعه یابد، براى پیشبرد اهداف اسلامى در ممالک اسلامى مفیدتر و مؤثرتر خواهد بود. با نزدیکى روابط ایران و عربستان و دیگر کشورهاى منطقه، دیگر دولت‏ها متوجه شدند قضاوت‏هایى که پیش از این درباره جمهورى اسلامى ایران داشتند نادرست، و شایعاتى بود که دشمنان اسلام و مسلمین علیه جمهورى اسلامى منتشر کرده بودند. و ایران اسلامى قصد تعدّى و تجاوز به هیچ کشور اسلامى را نداشته و خواهان عزّت، سربلندى و سرافرازى مسلمانان و کشورهاى اسلامى در منطقه و در عرصه بین‏المللى است. این نزدیکى، بخصوص توطئه آمریکا را در منطقه، که کشورهاى اسلامى را از نزدیک شدن به ایران مى‏ترساند، خنثى ساخت. امیدواریم شاهد روزى باشیم که کشورهاى منطقه بیش از پیش با هم متحد شوند و به کورى چشم دشمنان اسلام و مسلمین دست برادرى به یکدیگر بدهند.

: جناب آقاى رى شهرى، در گذشته به لحاظ تنشى که میان ایران و عربستان وجود داشت، علما و محافل علمى ایران و عربستان ارتباط چندانى با یکدیگر نداشتند، حال با توجه به بهبود روابط، آیا جناب‏عالى در این زمینه اقدامى صورت خواهید داد؟ و آیا برنامه‏ریزى خاصّى انجام شده است تا با تفاهم و بحث و گفتگو پاره‏اى شبهات و سوء تفاهم‏هایى که به لحاظ عقیدتى وجود دارد مرتفع گردد؟

آقاى رى شهرى: یکى از نکات مهمّى که شنیدم در ملاقات‏هاى اخیر، برخى مسؤولان عربستان آن را مطرح کرده‏اند، ایجاد ارتباط میان علما و اندیشمندان دو کشور است که تاکنون به دلیل مطلوب نبودن روابط سیاسى، روابط فرهنگى نیز طبیعتاً مطلوب نبود و علماى عربستان نیز از نزدیک شدن با علماى کشور ما هراس داشتند.

بهرحال ما از این پیشنهاد استقبال مى‏کنیم و فکر مى‏کنیم اگر علما و دانشمندان دو کشور با یکدیگر در فضایى صمیمى به بحث و گفتگو بنشینند بسیارى از سوء تفاهم‏ها برطرف و زمینه عملى وحدت امّت اسلامى فراهم مى‏شود.

ان شاءاللَّه بتوانیم در آینده در این زمینه برنامه‏ریزى‏هاى لازم را داشته باشیم.

میقات حج، ج‏28، ص: 171

: یکى از رویدادهاى تلخ حج گذشته، مسأله کف زدن و سوت کشیدن برخى از زائران ایرانى به هنگام آغاز تحویل سال در مسجدالحرام و کنار کعبه معظّمه بود، گرچه کف زدن در وضعیت عادى و در مکان‏هاى غیردینى امرى خلاف شرع نیست، ولى براى فضاهاى معنوى قطعاً پسندیده نیست؛ خصوصاً با سابقه ذهنى موجود قرآنى که مى‏فرماید: «وما کان صلوتهم عندالبیت الا مکاءً و تصدیة» خواهشمند است تحلیل خود را از این حادثه بیان فرمایید:

آقاى رى شهرى: بنده خود در صحنه حضور داشتم و از نزدیک شاهد آن بودم، آنها که کف زدند و سوت کشیدند همه ایرانى نبودند، گرچه شروع کننده ایرانى‏ها بودند ولى غیرایرانى‏ها هم که شاید تصور مى‏کردند درِ کعبه باز شده یا حادثه‏اى غیرطبیعى رخ داده و یا به تناسب عادتى که در کشورهاى خود داشتند، آنها نیز در این کف زدن سهیم شدند. به هر حال همزمان کف و سوت و اللَّه اکبر فضاى مسجدالحرام را، از صحن گرفته تا پشت بام، فراگرفت. من حدس مى‏زنم که چیزى بین 20 تا 30% از کسانى که دست زدند ایرانى‏ها بودند. لیکن برداشت عمومى این شد که کف‏زنندگان همه ایرانى‏ها هستند. البته این را هم عرض کنم: آنها هم که کف زدند، بدون توجه به اینکه چنین حرکتى در کنار خانه خدا شایسته نیست چنین کارى را انجام دادند وگرنه حاجى پس از یک عمر انتظار براى چنین سفرى، هرگز حاضر نیست در کنار کعبه معظّمه کار خلافى انجام دهد. ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا بعثه، پیشتر به زائران تذکر نداده بود؟

پاسخ این است که بعثه روز قبل از آن، اطلاعیه‏اى صادر کرد و در نشریه زائر به چاپ رسید که متن آن اطلاعیه چنین است:

«یا مقلّب القلوب والأبصار، یا مدبّر اللیل والنّهار، یا مُحَوِّلَ الحَوْلِ والأحْوال، حَوِّلْ حالَنا إلى أحْسَنِ الحال». ملّت بزرگ ایران، سالى پرفراز و نشیب را پشت سر گذاشت و اکنون در طلیعه سال جدید، چشم‏انداز روشن و گویایى از حرکت بالنده نظام اسلامى تحت زعامت بزرگ مردى از اولیاءاللَّه در پیش چشم جهانیان خودنمایى مى‏کند و شما عزیزان به عنوان سفیران شایسته ملت سرفراز ایران در حجّ اکبر سال آتى، با قلبهایى مالامال از عشق به یگانه هستى‏بخش عالم وجود، سال نور را با

میقات حج، ج‏28، ص: 172

حضور در حرم امن الهى آغاز خواهید کرد و با تلاوت ایات الهى و نیایش به درگاه خداوند متعال، عید واقعى؛ یعنى تحوّل بنیادین روحى و معنوى را در پرتو انوار تجلّى بخش الهى جشن مى‏گیرید و آن چه را که شایسته است در حقّ خود و ملّت بزرگ ایران ادا مى‏کنید.

زیبنده شما عزیزان آن است که در لحظات پرشکوه تحویل سال نو، به یاد تمامى هموطنان خوب و صمیمى خود در داخل ایران باشید و از فیوضات مسجدالحرام به عنوان بهترین مکان براى استجابت دعا، در جهت اصلاح امور مردم و کشور، به نیکوترین وجه استفاده کنید.

بدیهى است شما عزیزان از هر گونه اقدام و حرکتى که زائران ایرانى را از دیگران متمایز نشان دهد و در اذهان دیگران ابهام و تردید ایجاد کند خوددارى خواهید کرد و در رعایت نظم و ترتیب و انضباط که نشانه بارز زائران ایرانى است خواهید کوشید.

از شما عزیزان درخواست مى‏کنیم به هنگام تحویل سال نو با تلاوت آیات قرآن کریم و خواندن دعا، ضمن تقرّب هر چه بیشتر به خداوند متعال، براى سلامتى و طول عمر رهبر عظیم‏الشأن انقلاب، دست‏یابى نظام اسلامى به اهداف بلند خود و موفقیت دولت کریمه جمهورى اسلامى دعا کنید.[4]

از طریق شبکه رابطین بعثه نیز به روحانیون تذکر داده شده بود که از زائران خواسته شود کارهاى غیرمتعارف انجام ندهند. بنابراین دیگر تصور نمى‏شد که پس از اقدامات انجام شده، این حادثه بدین صورت اتفاق بیفتد. با توجه به اینکه در سال گذشته نیز زائران ایرانى در ایام تحویل سال، کنار مسجدالنبى صلى الله علیه و آله و بقیع گردآمدند و پس از خواندن دعا متفرق شدند و هیچگونه مشکلى پیش نیامد. باید اذعان کرد که متأسفانه عده قلیلى هستند که گوششان به این حرفها بدهکار نیست و موقعیّت زمانى و مکانى خود را درک نمى‏کنند و هر چند به آنان تذکر هم داده شود باز کار خود را انجام مى‏دهند. عدّه‏اى دیگر هم به لحاظ خوشحالى و عادتى که در ایران داشتند تبعیت کردند و بهرحال این حادثه ناخوشایند اتفاق افتاد.

خوب است براى تحلیل این رویدادها و براى ثبت در تاریخ، این نکته را هم اضافه‏

______________________________
(1)- نشریه زائر شنبه 29 اسفند 1377

میقات حج، ج‏28، ص: 173

کنم که بعضى‏ها این حادثه را خیلى بزرگ کردند، وگرنه، در روزنامه‏هاى عربستان که باید نسبت به این مسأله حساسیت بیشترى نشان دهند، روزهاى اوّل اصلًا انعکاسى نداشت لیکن پس از آن که روزنامه‏ها در ایران به آن پرداختند و برخى آقایان آن را مطرح کردند تازه خبرگزاریهاى جهان فهمیدند که چه اتفاقى در مسجدالحرام افتاده است، اگر این آقایان دامن نمى‏زدند فکر نمى‏کنم تا این حد بازتاب جهانى پیدا مى‏کرد.

بهرحال مى‏توان گفت این حادثه یکى از نقطه ضعف‏هاى حج سال گذشته بود.

: اشاره فرمودید که این حادثه یکى از نقطه‏ضعف‏هاى حج گذشته بود، آیا جناب‏عالى به نقاط ضعف نیز توجه کرده براى حل آن چاره‏اندیشى مى‏کنید؟

آقاى رى‏شهرى: آرى، همه‏ساله اشکال‏ها و نقاط ضعفى را که زائران به ما منعکس مى‏کنند و یا آنکه گروههاى بازرسى و ارزیابى و نظارت ما به آنها دست مى‏یابند، همه را یادداشت کرده، پس از اتمام عملیات حج، در شوراى برنامه‏ریزى بعثه مطرح مى‏کنیم و سپس در کمیته‏هاى مختلف بررسى کارشناسى مى‏شود و براى برطرف ساختن آنها راه‏حلهایى ارائه مى‏گردد. یکى دیگر از نقطه‏ضعف‏هاى امسال، انحلال کاروان جانبازان توسط بنیاد جانبازان بود که موجب شد هم براى جانبازان عزیز و هم براى بعثه و ستاد مشکلاتى را به وجود آورد. البته با تلاش‏هایى که در آنجا صورت گرفت و همکاریهایى که بنیاد جانبازان کرد، به تدریج مشکلات کاهش یافت، لیکن وجود یک کاروان ویژه براى جانبازان با امکانات لازم و سرویس دهى مطلوب امرى لازم و ضرورى است و باید در سال‏هاى آینده نیز کاملًا مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا جانبازان عزیز بخاطر وضعیت خاصّ جسمى که دارند، نیازمند به مراقبت‏هاى ویژه هستند که در هر کاروانى فراهم نیست. البته بنده پیشتر هم تذکّر داده بودم که این کار را نکنند.

امیدوارم تجربه خوبى براى سال‏هاى بعد باشد.

از نقاط ضعف امسال، که مطرح کردن آن لازم است، مشکل زائران ایرانى مقیم خارج از کشور بود که به دلیل مشکلات موجود، سازمان از پذیرش آنان در کاروان‏ها معذور بود و آنان در مکه و مدینه به بعثه و ستاد مراجعه مى‏کردند و ما نمى‏توانستیم پاسخگو باشیم، گرچه سرویس‏دهى به این عزیزان به بخش خصوصى واگذار شده بود

میقات حج، ج‏28، ص: 174

لیکن چون آنان نتوانستند به خوبى از عهده این کار برآیند و به خاطر موانع موجود، بعثه و ستاد هم، چه در زمینه‏هاى فرهنگى و دینى و چه در زمینه‏هاى اجرایى، نمى‏توانست کارى صورت بدهد و مساعدت‏هاى لازم را بعمل آورد.

نقطه ضعف دیگر، اعزام‏هاى ویژه‏اى بود که روزهاى آخر صورت گرفت که متأسفانه هزینه سیاسى بالایى براى نظام ما داشت و موجب برخى نارضایتى‏ها در میان زائران اعزامى شده بود که قطعاً باید در سال‏هاى بعد از تکرار چنین حوادثى پیشگیرى شود. در همین جا از زائران محترم و کارگزاران حج در سال گذشته مى‏خواهم تا اگر هرگونه کاستى و اشکالى را در کارها مشاهده کرده‏اند براى ما ارسال دارند تا مورد توجه قرار گیرد و نسبت به رفع آن انشاءاللَّه اقدام شود. بهرحال کارى با این حجم وسیع و گستردگى، بدون عیب و نقص انجام نخواهد شد، لیکن براساس ارزیابى‏هایى که داشتیم خوشبختانه در سال گذشته در زمینه مسائل اجرایى، با کمترین مشکلات و نارسایى‏ها روبرو بودیم و بخصوص در زمینه مسکن و تغذیه، على‏رغم مطالبى که برخى‏ها مطرح مى‏کنند، زائران نسبت به سال‏هاى گذشته مشکل کمترى داشتند.

: یکى از اهداف بلند حج ایجاد تحوّل روحى و اخلاقى در زائران خانه خدا است. لطفاً بفرمایید بعثه مقام معظم رهبرى در ایجاد زمینه براى تحقّق چنین تحوّلى، چه مقدار سرمایه‏گذارى کرده و چه اقداماتى را انجام داده است؟

آقاى رى‏شهرى: بخشى از این تحول روحى و اخلاقى به خود زائران برمى‏گردد. و بخشى دیگر به برنامه‏ریزى‏هایى که بعثه باید انجام دهد. در این رابطه مهمترین مسأله‏اى که به بعثه مربوط مى‏شود، مسأله روحانیون کاروانها است، هر اندازه، روحانى کاروان توانایى بیشترى داشته و از هنر بیشترى در تبلیغ برخوردار شود و در نتیجه ویژگیهاى یک مبلّغ کامل در او بیشتر باشد، بهتر مى‏تواند در زائر ایجاد تحول کند و از آن محیط معنوى و فضاى روحانى که در حج وجود دارد استفاده کند. استفاده کردنِ از آن فضا هنر مى‏خواهد و این مربوط مى‏شود به آن روحانى که در آنجا حضور پیدا مى‏کند. ما در طول هشت سال گذشته برنامه‏ریزى وسیعى داشتیم، براى اینکه از روحانیونى که داراى شرایط لازم هستند استفاده کنیم، گزینشهاى مختلفى صورت گرفته، علاوه بر

میقات حج، ج‏28، ص: 175

آزمون‏هاى کتبى و مصاحبه شفاهى، یک حلقه نوار سخنرانى آنان نیز توسط کارشناسان استماع و پس از موفقیت در مراحل ذکر شده، گزینش مى‏شوند و در عمره و حج نیز عملکرد آنان بررسى و ارزشیابى مى‏شود. لیکن با این همه، نمى‏توانیم ادعا کنیم که صد در صد به هدفمان دست یافته‏ایم و چیزى را که مى‏خواستیم بدست آورده‏ایم البته مى‏توانیم ادعا کنیم که 70 تا 80% به هدف مورد نظر نزدیک شده‏ایم.

از برنامه‏هاى متنوع دیگرى که بعثه در موسم حج دارد، جلسات روزانه صبح و عصر درمحل بعثه مقام معظم رهبرى است که در آن از سخنرانان برجسته و مداحان اهل‏بیت علیهم السلام استفاده‏مى‏کنند و حال و هواى معنوى خاصّى بر این جلسات حاکم است.

گاهى هم سخنرانانى به محل کاروان‏ها اعزام مى‏شوند و براى زائران سخنرانى مى‏کنند.

در عمره، مراسم روحبخش دعاى کمیل (شب‏هاى جمعه) و دعاى ندبه (صبح‏هاى جمعه) در محل بعثه برگزار مى‏شود. مراسم دعا و زیارت کنار بقیع و مسجدالنّبى، جلسات صبح و عصر روحانیون در کاروانها، زیارت‏هاى دوره‏اى و دیدار از اماکن مقدّسه مکه و مدینه و امثال این برنامه‏ها، همه مى‏تواند در ایجاد تحوّل روحى و اخلاقى زائران نقش داشته باشد. گرچه همه اینها بستگى به آن دارد که زائر خود بخواهد از این فضا استفاده کند و این آمادگى روحى را داشته باشد تا از این فضاى معنوى که خدا براى او فراهم آورده استفاده نماید.

توصیه بنده به زائران حج و عمره این است که قبل از سفر به دیار وحى، خود را براى بهره‏بردارى از این سفر نورانى آماده کنند، از گناهانى که مانع تحول معنوى و نورانى شدن آنان مى‏گردد توبه کنند. اگر حقى از کسى ضایع کرده‏اند او را راضى نمایند، اگر خمس و زکات مال خود را نداده‏اند بپردازند. من مطمئن هستم که اگر کسى با چنین تمهیداتى به عمره و حج مشرّف شود، بدون تحوّل روحى و اخلاقى به میهن اسلامى باز نمى‏گردد.

گفتنى است، از امورى که به زائر آمادگى مى‏دهد، مطالعه کتابهایى است که در رابطه با ابعاد مختلف حج نوشته شده و توسط معاونت آموزش و تحقیقات بعثه مقام معظّم رهبرى منتشر گردیده است. خداوند توفیق دستیابى به اهداف بلند حج و زیارت خانه خود و حرم پیامبرش را به همه ما عنایت فرماید!



[1] - الفقیه، ج 3، ص 167، ح 3621

[2] - الفقیه، ج 2، ص 221، ح 2231

[3] - الفقیه، ج 2، ص 282، ح 2455

[4] - نشریه زائر شنبه 29 اسفند 1377