گونه شناسی تحلیلی روایات تأویلی مرتبط با آیات حج

نوع مقاله : اسرار و معارف حج

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده حقوق و الهیات دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

  آیات قرآن افزون بر آنچه از ظاهر آنها استفاده می‌شود، دارای تأویل‌اند و بهترین راه دست‌یافتن به تأویل‌قرآن از طریق اهل‌بیت: می‌باشد؛ زیرا طبق حدیث ثقلین، اهل‌بیت: به‌عنوان همتای قرآن به‌شمار می‌روند.  در بسیاری از روایات به تأویل آیات قرآن پرداخته‌ شده است؛ اما در تفاسیر و کتب روایی، روایات تأویلی از روایات تفسیری تفکیک نشده است؛ بنابراین جداسازی روایات تأویلی از روایات تفسیری و تعیین نوع تأویل آنها اهمیت و ضرورت می‌یابد. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که در روایات تأویلی مرتبط با آیات حج چه نوع تأویلاتی صورت پذیرفته است؟ در این راستا، بر اساس معنای اصطلاحی تأویل قرآن در آیات و روایات، روایات تأویلی مرتبط با آیات حج از بین روایات تفسیری ذیل آن آیات، استخراج و با روش توصیفی ـ تحلیلی مشخص شد که چهار نوع تأویل در این ‌روایات وجود دارد که عبارت‌اند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اطلاق یا عموم آیه.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. قرآن‌کریم

    1. آگاه، حمید، ۱۳۷۵، تأویل قرآن در منظر اهل‌بیت: ، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۵ و ۶.
    2. ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد، ۱۳۶۷، النهایه فی غریب‌الحدیث والاثر، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
    3. ابن‌فارس، احمد، ۱۴۱۰ق، معجم مقاییس‌اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
    4. ابن‌منظور، محمد، ۱۴۰۸ق، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    5. ازهری، محمدبن‌احمد، بی‌تا، معجم تهذیب‌اللغه، بیروت، دارالکتاب العربی.
    6. استرآبادى، على‌، ۱۴۰۹ق، تأویل الآیات‌الظاهرة فی فضائل العترة‌الطاهرة، قم، مؤسسة النشر‌الإسلامی.
    7. اسعدی، محمد و طیب‌حسینی، سیدمحمود، ۱۳۹۰، پژوهشی در محکم و متشابه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    8. امام‌عسکری7 ، حسن‌بن‌على، ۱۴۰۹ق، التفسیرالمنسوب إلى الإمام‌ الحسن‌بن‌علی‌ العسکری7 ، ‌قم، مدرسة الإمام‌‌المهدی7 .
    9. بابایی، علی اکبر، ۱۳۷۲، تأویل قرآن، معرفت، شماره ۶
    10. برقی، احمدبن‌محمدبن‌خالد، ۱۳۷۱ق، المحاسن‌، قم، دار الکتب‌الإسلامیة.
    11. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، ۱۴۲۸ق، الصحاح اللغه، بیروت، دارالمعرفه.
    12. حسکانی، عبیدالله‌بن‌عبدالله‌، ۱۴۱۱ق، شواهدالتنزیل لقواعدالتفضیل، تهران‌، مجمع إحیاء الثقافةالإسلامیة.
    13. ذوفقاری، شهاب‌الدین، ۱۳۹۳، بررسی مفهوم قرآنی تأویل و مقایسه آن با دیدگاه‌های برخی قرآن‌پژوهان معاصر، مجله حسنا، شماره ۲۱.
      1. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، ۱۴۰۴ق، المفردات، قم، نشر کتاب.
    14. شاکر، محمدکاظم، ۱۳۷۶، روش‌های تأویل قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
    15. شاکر، محمدکاظم، ۱۳۸۲، مبانی و روش های تفسیر، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
    16. شاکر، محمدکاظم، ۱۳۸۸، «تأویل»، دائرة المعارف قرآن کریم، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    17. صدوق، محمدبن‌على، ۱۳۷۸ق، عیون أخبارالرضا7 ، تهران، نشر جهان.
    18. صدوق، محمدبن‌على‌،‌ ۱۳۸۵، علل‌الشرائع‌، قم، کتاب‌فروشى داورى‌.
    19. صدوق، محمدبن‌على، ۱۴۰۳ق، معانی‌الاخبار، قم، انتشارات اسلامی.
    20. صفار، محمدبن‌حسن‌، ۱۴۰۴ق، بصائرالدرجات، ‌قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی‌النجفی.
    21. طبرسى، احمدبن‌على‌، ۱۴۰۳ق، الإحتجاج على أهل‌اللجاج، مشهد، نشر مرتضى‌.
    22. طبرسى، فضل‌بن‌حسن‌، ۱۳۷۲، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن‌، تهران، ناصر خسرو.
    23. عروسى ‌حویزى، عبدعلى‌بن‌جمعه، ۱۴۱۵ق، تفسیر نورالثقلین، قم، اسماعیلیان‌.
    24. علوی‌نژاد، سیدحیدر، ۱۳۸۲، معناشناسی تأویل قرآن در منظر اهل‌بیت: ، حسنا، شماره۲.
    25. عیاشى، محمدبن‌مسعود، ۱۳۸۰ق، تفسیرالعیّاشی‌، تهران‌، مکتبة العلمیة‌الاسلامیة.
    26. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، ۱۴۱۴ق، ترتیب کتاب‌العین، تهران، اسوه.
    27. فرجاد، محمد، ۱۳۸۳، معناشناسی تأویل در روایات، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۳۷ و ۳۸
    28. فیروزآبادی، مجدالدین، بی‌تا، بصائر ذوی‌التمییز فی لطائف الکتاب‌العزیز، بیروت، المکتبة العلمیة.
    29. قمى، على‌بن‌ابراهیم‌، ۱۳۶۳، تفسیرالقمی‌، قم، دارالکتاب‌.
    30. قهاری کرمانی، محمدهادی، ۱۳۹۸، ماهیت تأویل قرآن در آیات و روایات و بررسی دیدگاه‌های مشهور بر اساس آن، پژوهشنامه تأویلات قرآنی، شماره ۳
    31. قهاری کرمانی، محمدهادی، ۱۳۹۹، انواع روایات تأویلی سورۀ آل‌عمران دربارۀ حضرت علی7 ، پژوهش‌نامه نقد آراء تفسیری، شماره ۲
    32. قهاری کرمانی، محمدهادی، ۱۴۰۰، انواع روایات تأویلی سوره هود درباره امام علی7 ، مطالعات علوم قرآن، شماره ۷
    33. قهاری کرمانی، محمدهادی، ۱۴۰۰، گونه‌شناسی روایات تأویلی سوره توبه درباره امام امیرالمؤمنین7 ، سفینه، شماره ۷۳
    34. قهاری کرمانی، محمدهادی، ۱۴۰۱، گونه‌شناسی روایات تأویلی مرتبط با امیرمؤمنان7 در سوره مائده، حدیث و اندیشه، شماره ۳۳
    35. قهاری کرمانی، محمدهادی،۱۴۰۰، گونه‌شناسی روایات تأویلی سوره نحل درباره امیرمؤمنان7، پژوهشنامه تأویلات قرآنی، شماره ۶
    36. کشّى، محمدبن‌عمر، ۱۴۰۹ق، رجال الکشی [إختیار معرفة الرجال]، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
    37. کلینى، محمدبن‌یعقوب‌، ۱۴۲۹ق، الکافی، قم، دارالحدیث.
    38. کوفى، فرات‌بن‌ابراهیم‌، ۱۴۱۰ق، تفسیر فرات‌الکوفی، تهران، مؤسسةالطبع وزارةالثقافة والإرشادالإسلامی.
    39. مفید، محمدبن محمد، ۱۴۱۴ق، تصحیح اعتقادات‌الإمامیة، قم، کنگره شیخ مفید.
    40. مکارم شیرازى، ناصر، ۱۳۷۱، تفسیرنمونه‌، تهران، دارالکتب‌الإسلامیة.
    41. نصیری، علی، ۱۳۷۷، تأویل از نگاه تحقیق، مجله بینات، شماره ۱۷