اجرای کار درحد وسیع میسّر نبود و این کار در حدّ محدودی، برای تعدادی از زائران و کارکنان داوطلب بعثه و ستاد حج انجام شد و در مجموع حدود 1350 رأس گوسفند ذبح شد. این کار، در عین محدود بودن، نقطه شروعی بود برای وارد شدن ایران در این مجموعه. سازمان حج و زیارت از آن زمان تصمیم به وارد شدن فعال در این طرح گرفت. ضمن ثبت تجربیات سال اول، طرحی تهیه و برای ذبح قربانی در سال 72 مقدمات لازم را تهیه نمود براساس آن تصمیم، هدف سال 72 ذبح 40 تا 50 هزار رأس گوسفند تعیین شد.
براساس تجربیات حاصل از کاری که در سال قبل انجام شده بود، طرحی برای سال 72 تهیه و تنظیم شد.
طرح فوق بر اساس هدف حدود 50 هزار رأس گوسفند طراحی شده بود.
در این طرح فرض شد که کشتارگاه شماره 1، که ظرفیت ذبح 3500 تا 4000 رأس گوسفند در هر ساعت را دارد (52 خط هر خط 70 تا 80 گوسفند در هر ساعت) برای روز عید قربان در اختیار ستاد حج ایران قرار گیرد. با چنین ظرفیتی، به فرض شروع ذبح از صبح روز دهم تا غروب آن روز، برای 5/ 13 ساعت زمان، با حساب زمان توقف ظهر برای نماز و نهار، نیل به هدف 50 هزار رأس پیش بینی شد.
از اصول این طرح این بود که کلیه افرادی که برای همکاری در طرح انتخاب می‌شوند و مسؤولیت قبول می‌کنند، قصد عمره مفرده نمایند تا بتوانند در روزهای نهم و دهم و یازدهم و در صورت اقتضا، روز دوازدهم در کشتارگاه بوده و تمام وقت آماده کار باشند و بعلاوه روزهای قبل از ایام
ص: 76
تشریق هم بتوانند رفت و آمد بین مکه و منی و منطقه بنمایند.
در بررسیهای بیشتر، با توجه به حجم کاری که باید در کشتارگاه انجام شود و نظم و انضباطی که لازمه کار در کشتارگاه صنعتی است، تصمیم بر این شد که تعداد 40 تا 45 نفر از ذابحین حرفه‌ای با معرفی و مشورت سازمان گوشت کشور انتخاب شوند و این همکاران، علاوه بر انتخاب ذبیحه در روزهای هفتم تا نهم ذیحجه، بطور تمام وقت، در ایام تشریق برای ذبح گوسفندان در کشتارگاه، آماده کار خواهند بود.
- به منظور کاهش تعداد نیروی انسانی مورد نیاز برای طرح، پرسنل ستادی طرح، در حداقل ممکن طراحی شد و در طرح پیش بینی گردید که پرسنل ستادی مورد نیاز، در روزهای دهم و یازدهم، از میان افراد ستادهای مکه و مدینه و جده و داوطلبین سایر ستادهای حج انتخاب و در آن روز با طرح همکاری کنند.
- علاوه بر تأمین ذابحین حرفه‌ای، جهت افزایش راندمان کار آنان و مساعت به ذابحین برای آوردن و خواباندن گوسفندان و آماده کردن آنها برای ذابح، پیش بینی شد که ذابحین داوطلب و آماتور کاروانها نیز برای این کار پذیرفته شوند.
توافقات به عمل آمده با بانک توسعه اسلامی:
1- کشتارگاه شماره 2 از سحرگاه روز دهم ذیحجه، با ظرفیت کامل، در اختیار ایران قرار گیرد.
2- تعداد 15000 رأس گوسفند بطور قطعی، توسط ایران خریداری شود. بهای آن معادل 5100000 ریال سعودی به بانک توسعه اسلامی پرداخت شود و تعداد 15000 کوپن گوسفند تحویل ایران گردد.
3- چنانچه در طول عملیات ذبحِ روز دهم و یازدهم، تعداد ذبح از
ص: 77
15000 رأس تجاوز کرد، بدون نیاز به هیچگونه اقدام یا اخذ تأییدی، تا مرز 20 هزار رأس، کار را ادامه داده و پس از پایان ذبح، نسبت به تسویه حساب و پرداخت ما به التفاوت به بانک اقدام شود.
4- محل کار و استراحت مناسبی در محل کشتارگاه برای پرسنل و ذابحین ایرانی در اختیار ایرانیان قرار گیرد.
5- استفاده از خط تلفن کشتارگاه برای ستاد طرح قربانی مجاز باشد.
6- ذبح در کشتارگاه توسط ذابحین ایرانی انجام شود.
7- اجازه ورود به وکیل کاروانها جهت قرائت نام زائرین و نظارت بر ذبح، به هر تعداد که نیاز باشد داده شود. به این منظور، برگه‌های ورود به کشتارگاه که به دفعات قابل استفاده خواهد بود، در اختیار ایران قرار گیرد.
8- تغذیه پرسنل ایرانی در کشتارگاه، در حد برنامه غذایی کشتارگاه عملی خواهد شد. علاوه برآن، در صورت تمایل، امکان آوردن غذا و نوشابه از ستاد نیز به کشتارگاه فراهم باشد.
9- ابزار و وسائل لازم از قبیل ماسک، کلاه، چکمه و روپوش توسط ستاد تأمین شده و کشتارگاه هر کمبودی را تأمین نماید.
10- مقاطعه کار تأمین گوسفند برای بانک توسعه اسلامی، موظّف شده است که گوسفندان دارای شرایط ذبح (که شرایط مشترکی با شرایط ما داشتند) را انتخاب و به آغل کشتارگاه بیاورد. در عین حال اجازه داده می‌شود که از بین گوسفندان خریداری شده برای بانک، گوسفندانی که دارای شرایط ذبح نباشند، پس زده شود. محل انتخاب گوسفندان، می‌تواند بندر جده یا آغلهای کشتارگاه باشد.
11- گوسفندان ذبح شده توسط حجاج ایرانی می‌تواند برای حمل و توزیع، به ایران تحویل شود. لیکن از هزینه‌های توزیع که جزئی از قیمت
ص: 78
تمام شده و قیمت خریداری گوسفندان می‌باشد، چیزی کسر نخواهد شد.
12- غیر از ذبح گوسفند توسط ذابحین ایرانی، بقیه کارهای کشتارگاه اعم از نگهداری گوسفندان، آوردن آنان به آغل کوچک، خواباندن گوسفند جهت ذبح و عملیات پس از ذبح (پوست کنی و بیرون آوردن امعاء و احشاء آن و شستشو و کفن کردن و انجماد آنان) بر عهده کشتارگاه و توسط پیشمانکاران مربوطه انجام خواهد شد. هزینه ذبح از قیمت تمام شده کسر نخواهد شد.
13- بانک توسعه اسلامی جهت صدور کارت تردد برای مسؤولین و خود روهای ستاد، جهت تسهیل رفت و آمد به منطقه، قول مساعد دادند (لیکن موفق به اجرای آن نشدند).
توزیع سهمیه بین کاروانها:
با توجه به اعلام قبلی و در جریان گذاشتن کاروانها، مبنی بر هدف ذبح 50 هزار گوسفند و درخواست از مدیران کاروانها برای اعلام تعداد داوطلب هر کاروان، آماری از کاروانها در تهران گرفته شد که در مکه معظّمه تکمیل گردید و حدود 250 کاروان، آمادگی خود را برای مشارکت در طرح، به همراه تعداد زائران داوطلب خود، اعلام کرده بودند. عدم تکمیل فرمها توسط برخی مدیران کاروان هم به دلیل نرسیدن فرم به آنان یا فرصت نکردن برای ارسال فرمها به ستاد طرح قربانی بود که متعاقباً در مکه فرمها را ارائه می‌نمودند.
البته تعداد اعلام شده توسط کاروانها، تقریبی بوده و همه زائران هم تصمیم قطعی خود را نگرفته بودند و تصمیم قطعی زائرین در بسیاری موارد، تابع شرایط قیمت بازار و خبرهای مربوط به تفاوت قیمت گوسفند در طرح و بازار بود. نظر و برداشت روحانیون و مدیران کاروانها هم از طرح بسیار
ص: 79
متفاوت بود و در پاسخ به سؤال زائرین، پاسخهای متفاوتی ارائه میدادند.
بعثه مقام معظم رهبری و امور روحانیون بعثه، ضمن نگرانی و تردیدهایی که در مورد موفقیت طرح داشتند، از طرح حمایت و تأیید سازنده‌ای داشتند و در جلسه‌ای که روحانیون کاروان در مکه معظمه داشتند، توضیحات مسؤولین بعثه در ایجاد جّو اطمینان به طرح، بسیار مؤثر و کارساز بود.
در نهایت، پس از کاهش هدف طرح از 50 هزار، تعداد 15 هزار رأس بین کاروانهای داوطلب توزیع شد.
نمودار تعداد و ساعت ذبح در کشتارگاه:
این نمودار نشان می‌دهد که در صبح روز یازدهم، که لیستها آماده بود، همچنین در ساعات عصر روز دهم، کار ذبح، با ظرفیت بسیار بالاتری نسبت به ظرفیت اسمی کشتارگاه انجام شد.
ص: 81
عملکرد اقتصادی طرح:
طرح برای ذبح حدود 50 هزار رأس سازماندهی و طراحی شده بود، لیکن بدلیل محدودیتهای فیزیکی، از نظر ظرفیت کشتارگاه و محدودیتهای شرعی (که قبلًا توضیح داده شد) هدف طرح به 15000 رأس محدود و 16000 رأس عمل شد.
در حد همین 16000 رأس، از بعد اقتصادی طرح می‌توان محاسبات زیر را نمود:
قیمت گوسفند در کشتارگاههای قدیم، در روز اول بین 380 تا 450 ریال سعودی بود که روز دوم تا 600 ریال رسید. در حالی که قیمت آن در این طرح، در رقم 350 ریال ثابت ماند. و این در حالی است که کیفیت گوسفندان داخل کشتارگاه- به شهادت اکثر قریب به اتفاق افرادی که در هر دو کشتارگاه گوسفند خریده و ذبح کردند- حداقل 40 درصد بهتر از گوسفندان آزاد بود.
اگر از تفاوت کیفی گوسفندان صرفنظر کنیم و آن را در محاسبه دخالت ندهیم بطور متوسط هر گوسفند دست کم 70 ریال سعودی ارزانتر به حجاج ایرانی فروخته شد و 1120000 ریال سعودی ارز از حجاج کمتر وصول و خرج شد. 1120000/ 70* 16000
این رقم ضربدر هر ریال سعودی؛ یعنی 44 تومان، معادل 492800000 ریال ایرانی، چیزی در حدود 50 میلیون تومان صرفه جویی مستقیم.
از بعد دیگر، این طرح موجب شد که گوشت 16000 رأس گوسفند هدر نرفته و بازیابی شود و به مصرف واقعی خود که هدیه و تغذیه مستحقین و مسلمانان فقیر است، برسد. اگر هر رأس گوسفند را با همان قیمت فروخته شده، 350 ریال سعودی در نظر بگیریم، در مجموع معادل-
ص: 82
5600000/ 350* 16000 ریال سعودی؛ یعنی 2464000000 ریال ایرانی گوشت از بین نرفت و احیا شد (حدود 250 میلیون تومان).
هزینه اجرای طرح را نیز می‌توان محاسبه کرد. یکی هزینه‌های مستقیم طرح که از محل ارز وصول شده از حجاج (گوسفندی 10 ریال سعودی) تأمین گردید و از این منبع کل هزینه‌های طرح و حق الزحمه ذابحین برآورد و تأمین شد و در انتها نیز از محل همین 10 ریال‌ها، مبلغ 70156 ریال سعودی به سازمان حج و زیارت پرداخت شد (معادل 18961 دلار یا 30868000 ریال ایرانی) که این رقم را اگر به تعداد افراد شاغل در طرح تقسیم کنیم-/ 489978/ 63: 30868000 ریال ایرانی به ازای هر فرد شاغل در طرح، به سازمان حج و زیارت پرداخت شد. یادآور میشویم که بخشی از آن هزینه، خرید تجهیزات و لوازمی است که مصرف شدنی نبوده و برای سال آتی قابل استفاده است ولی برای سهولت محاسبه آنها را به حساب هزینه منظور کرده‌ایم.
مخارجی که سازمان حج و زیارت صرف کرد، هزینه اعزام 63 نفر پرسنل طرح بود و ما مبنای محاسبه را بالاترین رقم ممکن یعنی 350 هزار تومان برای هر نفر فرض می‌کنیم، که هزینه سازمان مسلماً از این رقم کمتر است.
با حساب فوق رقم هزینه سازمان حج و زیارت برای هر نفر-/ 3010022/ 489978- 3500000 ریال می‌شود وبرای کل افراد-/ 189631000/ 63* 3010022 ریال ایرانی یا 9/ 18 میلیون تومان. اگر این رقم را به 16000 رأس گوسفند تقسیم کنیم 11852/ 16000: 189631000 ریال ایرانی یا 1185 تومان به ازای هر رأس گوسفند خواهد بود.
علاوه بر محاسبات فوق، این نکته هم قابل ذکر است که اصولًا
ص: 83
هدف از اجرای طرح، مشابه سایر امور حج یک هدف اقتصادی خالص نبوده است و چنانچه هدف، صرف اقتصادی می‌بود، می‌توانست با اخذ 30 ریال از هر گوسفند بجای 10 ریال سعودی؛ یعنی فروش گرانترِ گوسفندان به حجاج، به ازای هر گوسفند 370 ریال سعودی، کل هزینه اعزام را بر مبنای 350 هزار تومان هر نفر، به دست آورد و این در حالی است که قیمت گوسفند آزاد، در بهترین شرایط و حداقل قیمت 380 ریال سعودی برای زائرین بود.
مسائل اجتماعی و سیاسی، و نکات مثبت از دیدگاه زائرینی که از طرح استفاده کردند، و همچنین از دیدگاه مسؤولین بانک توسعه اسلامی که عملکرد تیم ایرانی موجب شد نگرانیهای قبلی و پیش داوریهایی که داشتند رفع شود، و همچنین روشن شدن نقاط بحرانی طرح قربانی و راه حلهای مناسب آن، که زمینه اجرای طرح را برای سالهای آتی در حجم بسیار بالاتری، در حد کل زائرین فراهم کرده، دستاوردهای دیگر طرح است که در محاسبات اقتصادی ما منظور نشده است.
مسائل مالی طرح:
تنظیم امور مالی طرح، یکی از نقاط قوت طرح است و بدون هیچگونه کم و کاستی، حساب روشن و قابل ارائه‌ای تهیه شده است.
گردش منابع مالی طرح، بدین ترتیب بود که ابتدا مبلغ 5100000 ریال سعودی بابت بهای 15000 رأس گوسفند (هر رأس 340 ریال)، از امور مالی سازمان حج زیارت (حساب جده) اخذ و به بانک توسعه‌اسلامی پرداخت شد. مبلغ 10000 ریال سعودی نیز در دو مرحله به عنوان تنخواه گردان، از امور مالی ستاد مکه وصول شد تا صرف هزینه‌های جاری طرح شود. در موقع فروش گوسفندها به مدیران کاروان، با هماهنگی امور مالی ستاد مکه، فرمی (به نام فرم سه قسمتی) تنظیم شد که مدیران کاروان
ص: 84
بهای گوسفندان را به حساب ستاد مکه واریز میکردند و این پرداختها در امور مالی ستاد و امور مالی طرح ثبت می‌شد بطوری که در انتها، اختلاف رقم و مغایرتی در تعداد گوسفند فروخته شده و وجوه وصول شده وجود نداشت.
قربانگاه قدیم
ص: 85
نظارت بعثه:
یکی از فرازهای درخشان و نقاط مثبت طرح، ارتباط دائمی، اخذ راهنمایی و ارشاد و کسب تأیید و حمایتهای بی دریغ بعثه مقام معظم رهبری و بعثه‌های حضرات آیات عظام بود. این ارتباط از ابتدای کار، در زمان طراحی و سازماندهی تا آخرین مراحل ذبح؛ در روز عید قربان و در هر زمانی که مشکل و سؤال شرعی مطرح می‌شد برقرار بود و این ارتباط پشتوانه بزرگ و محکم طرح بود. حاصل این ارتباط، نظارت دقیق بر صحت روند کار و بیمه آن، به لحاظ رعایت دقایق شرعی و ایجاد اطمینان در مسؤولین بعثه و ستاد و مدیران و روحانیون کاروان و حجاج محترم بود. در اینجا، به طور خاص بایستی همفکری، راهنمایی و تأییدات «امور روحانیت» بعثه مقام معظم رهبری، حجةالاسلام و المسلمین جناب آقای قاضی عسکر و جناب حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده را یادآور و از آنان تشکر و سپاسگزاری نماییم.
حسن ختام طرح، ملاقات روز دوازدهم ذیحجه با حضرت حجت الاسلام و المسلمین محمدی ری شهری نماینده محترم ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی در دفتر ایشان بود که به همراه جناب آقای رضایی سرپرست سازمان حج و زیارت و آقای شاپوریان رئیس ستاد مکه و تعدادی از اعضای طرح قربانی انجام گرفت.
ایشان در این ملاقات، اجرای طرح را بسیار خوب ارزیابی کردند و تأکید نمودند که برای سال آینده بایستی برنامه ریزی شود که در حجم بالاتر و پوشش بیشتری اجرا شود. به لحاظ اجرای بهتر کار و استفاده از
ص: 86
زمان صبح عید قربان، همکاری فعالتر مدیران و روحانیون محترم کاروانها را لازم می‌دانستند و تأکید داشتند که برای سال آتی در این زمینه، باید جهت جلب این همکاری اقدامات جدی‌تری انجام شود.
در یک جمع بندی کلی، نتیجه بررسی گزارش عملکرد طرح، در سال 72 را می‌توان در سه بند زیر بیان نمود:
الف- عملکرد طرح در سال 72 مثبت، رضایت بخش و قابل قبول و منطبق با ضوابط شرعی ارزیابی شده است.
ب- اجرای طرح سال جاری، تردیدها و شبهات احتمالی در مورد طرح را، چه به لحاظ شرعی و چه به لحاظ عملی و واقع بینانه بودن طرح، از بین برد و لذا برای سال آتی انتظار و توقع بیشتری از این طرح می‌رود و باید برای سال آتی حجم کار را افزایش داد.
ج- علاوه بر رشد کمّی و تعداد ذبح در سال آتی، لازم است که برای بهبود کیفی طرح نیز اقدام جدی شود و تدابیر لازم برای رفع محدودیتها، نواقص، کمبودها، اشکالات و حل مسائلی که در سال جاری مبتلا به طرح بوده است، اتخاذ و با استفاده از فرصت نسبتاً مناسبی که در اختیار است، نسبت به اعمال آن تدابیر و پیاده کردن آن روشها اقدام نمائیم.
)