(وی) مجاور مکه مکرمه گردید و شیخ‌الحرم شد. او صاحب کرامات و آیات بود و هرگاه وارد مسجدالحرام می‌گردید، مردم طواف را رها کرده و دست او را بیش از حجرالأسود می‌بوسیدند!
نام تعدادی از ایرانیان در کتب و تراجم مشاهیر مکه و مدینه به چشم می‌خورد که به عنوان قاضی حرمین و یا قاضی شهر مکه ذکر گردیده‌اند، که برخی از بروجرد و برخی دیگر از نیشابور و یا نهاوند می‌باشند: 1- احمد بن محمد بن عبداللَّه نیشابوری
وی قاضی حرمین و شیخ حنفیها در زمان خودش بشمار می‌رفته و حدود دوازده سال قضاوت حرمین را عهده‌دار بوده است.
(او) فقه را از شیخ ابو اسحاق شیرازی گرفته ... سپس به مکه منتقل شد و در آنجا ساکن
ص: 110
گردید و قضاوت آنجا را عهده‌دار شد.
(1)3- عبدالملک بن أبی مسلم بن أبی نصر نهاوندی قاضی مکه ...
(2)د- حدیث و روایت در مکه مکرمه
در حرمین شریفین محدّث و راوی بی‌شماری بوده که تعداد قابل توجهی از آنان ایرانی بوده‌اند. درباره برخی از آنها تصریح شده است که در مکه حدیث می‌گفته‌اند و در مورد برخی دیگر تصریح نشده است. گرچه بزرگان اهل حدیث و اصحاب سنن و صحاح از آنها روایت کرده و حدیث نقل نموده‌اند. درباره اینان، تعابیر زیبایی شده؛ از قبیل فقیه، مجتهد، حافظ، شیخ‌الحرم، بارع، صالح، قاضی، زاهد، ثقه، امام، محدّث، خطیب و ....
و چون تعداد اینان زیاد است، فقط به ذکر نام و سال وفاتشان بسنده می‌کنیم:
46- محمد بن احمد بن ابی بکر خراسانی، متوفای 542 هجری.
(3) 47- محمد بن ابراهیم بن منذر نیشابوری، متوفای 309 یا 310 هجری.
(4) 48- محمد بن احمد بن عبداللَّه بن محمد قاشانی، متوفای 371 هجری.
(5) 49- محمد بن احمد بن محمد قزوینی صوفی، متوفای 811 هجری.
(6) 50- محمد بن ابراهیم بن فخار اصبهانی، متوفای 499 هجری.
(7)51- عبدالجبار اصبهانی، متوفای 521 هجری.
(8) 52- عبدالرحمن بن عبدالصمد نیسابوری، متوفای 549 هجری.
(9) 53- محمد بن مقاتل کسائی مروزی، متوفای 226 هجری.
(10)54- سلمة بن شبیب نیسابوری، متوفای 246 هجری.
(11) 55- سعد بن علی بن محمد زنجانی، متوفای 471 هجری.
(12) 56- سعید بن منصور بن شعبه خراسانی، متوفای 227 هجری.
(13) 57- شعیب بن حرب مدائنی خراسانی، متوفای 197 هجری.
(14) 58- اقبال بن عبداللَّه حبشی قزوینی.
(15) 59- خضر بن حسن بن محمود ثابتی اصفهانی، متوفای 743 هجری.
(16)
1- العقدالثمین، ج 5، ص 59.
2- همان، ج 5، ص 516.
3- همان، ج 1، ص 288.
4- سیر اعلام النبلاء، ج 14، ص 490.
5- العقدالثمین، ج 1، ص 298- 297.
6- همان، ج 1، ص 386.
7- همان، ج 1، ص 405.
8- همان، ج 5، ص 324.
9- همان، ج 5، ص 363.
10- همان، ج 2، ص 362.
11- سیر اعلام النبلاء، ج 12، ص 256.
12- همان، ج 18، ص 385.
13- العقد الثمین، ج 4، ص 586؛ سیر اعلام‌النبلاء، ج 10، ص 586.
14- تهذیب التهذیب، ج 4، ص 306.
15- العقد الثمین، ج 3، ص 325.
16- همان، ج 4، ص 314.
ص: 111
60- داود بن عجلان مکی خراسانی.
(1) 61- سعد بن عبداللَّه اسفراینی، متوفای 786 هجری.
(2) 62- محمد بن هبةاللَّه ابو نصر شیرازی، متوفای 495 هجری.
(3) 63- احمد بن اقبال قزوینی.
(4) 64- احمد بن حمدویة بن موسی نیسابوری، متوفای 315.
(5) 65- ابراهیم بن حسین شیرازی.
(6) 66- ابراهیم بن طهمان بن سعید خراسانی، متوفای 163 هجری.
(7)67- عبدالمجید بن عبدالعزیز مروزی، متوفای 206 هجری.
(8) 68- عبدالمحسن بن ابی العمید ابهری، متوفای 624 هجری.
(9) 69- عمر بن عبدالمجید میانشی، متوفای 581 هجری.
(10) 70- هدیة بن الوهاب مروزی، متوفای 241 هجری.
(11) 71- یوسف بن ماهک بن بهزاد فارسی، متوفای 113 هجری.
(12) 72- صالح بن محمد اصبهانی متوفای 757 هجری.
(13) ه- مقام «استادی قراءت» در مکه مکرمه
برخی از ایرانیان مجاور در مکه مکرمه افتخار عنوان «مُقرئ»
(14) بودن را پیدا کردند؛ بطوری که با عنوان «مُقرئ أهل مکه» مشهور و معروف شدند. بلکه دو تن از آنان، بالاترین سمت را در مقامِ استادی قراءت، کسب کردند؛ تا آنجا که از قرّاء سبعه شده و شهرت جهانی یافتند.
آنان عبارتند از:
1- ابن کثیر مکّی
ابو معبد عبداللَّه بن عمرو بن عبداللَّه بن زادان فیروزان بن هرمز مکی داری ... ابو معبد عطار داری فارسی‌الأصل. گویند وی از آن گروه ایرانیان بود که خسرو ایران آنان را برای فتح حبشه، با کشتیهایی به یمن گسیل داشت ... ابو عمرو علا گفته است که من قرآن را نزد ابن
1- تهذیب التهذیب، ج 3، ص 167.
2- العقد الثمین، ج 4، ص 531.
3- سیر اعلام النبلاء، ج 19، ص 196.
4- العقد الثمین، ج 3، ص 18.
5- همان، ج 3، ص 36.
6- همان، ج 3، ص 211.
7- سیر اعلام النبلاء، ج 7، ص 378؛ طبقات الحفاظ، ص 96.
8- العقد الثمین، ج 5، ص 492.
9- سیر اعلام النبلاء، ج 22، ص 259.
10- العقد الثمین، ج 6، ص 334.
11- همان، ج 7، ص 367.
12- سیر اعلام النبلاء، ج 5، ص 68.
13- العقد الثمین، ج 5، 29.
14- مقرء کسی است که از استاد خود قراءات مختلف را یاد گرفته و آن را در اختیار دیگران قراردهد. ر. ک: چهارده روایت در قراءت قرآن مجید، ص 12.
ص: 112
کثیر و مجاهد ختم کردم. ابن کثیر به زبان عربی بیش از مجاهد تسلط داشت و تا هنگام وفات، امام قاریان مکه بود.
(1)2- نافع
ابو عبداللَّه نافع بن أبی نعیم مدنی، مکنی به «ابو رُویم» می‌باشد. طبق روایت اصمعی و نیز حافظ ابی نعیم (در تاریخ اصفهان) و ابن ندیم، نافع اصفهانی الأصل بود و در مدینه می‌زیست و در همانجا به سال 176 یا 196 هجری قمری درگذشت.
ابن جزری می‌نویسد: نافع یکی از قرّاء سبعه و عالمی نام‌آور و ثقه و صالح و از اهالی اصفهان می‌باشد و قراءت را از جماعتی که به هفتاد نفر می‌رسد فرا گرفته است.
(2)3- احمد بن اقبال قزوینی مکّی
وی بهمراه پدر سالها در مکه اقامت گزید و جمعی از فضلای وقت؛ همانند ابنِ عساکر و ابن خلیل و دلاصی را درک کرد. درباره‌اش گفته شده که همانند او کم دیده شده که بر اقراء آنهمه صبر و حوصله از خود نشان داده باشد.
(3)4- احمد الشریف خراسانی
سخاوی پس از اعطای لقب «مقری‌ء» به احمد شریف خراسانی، می‌گوید:
«کان دیناً خیراً مقرئاً مقیماً برباط الشیرازی ....»
(4)5- ابو عبداللَّه کازرینی
محمد بن حسین بن محمد بن آذر بن بهرام فارسی ابو عبداللَّه کازرینی مقری‌ء اهل مکه.
(5)6- احمد بن محمد بن عبداللَّه فارسی، مقری‌ء مکه.
(6)7- صالح بن محمود اصبهانی
یکی از مقرئین به قراءات سبع و مدرسین در مسجدالحرام بوده است.
(7)
1- چهارده روایت در قراءت قرآن مجید، ص 18.
2- همان، ص 15.
3- العقد الثمین، ج 3، ص 18.
4- التحفة اللطیفه، ج 1، ص 280.
5- العقد الثمین، ج 2، ص 6.
6- سیر اعلام النبلاء، ج 12، ص 50.
7- العقد الثمین، ج 5، ص 29.
ص: 113
8- معروف بن مشکان
معروف به ابوالولید مکّی، قاری أهل مکه .. صاحب مغنی در قراءات می‌نویسد:
(نامبرده) مولای عامر بن نفیل کندی، و از خطّه فارس است که کسری آنها را در کشتی فرستاد، تا حبشیان را از یمن طرد کنند.
(1) و- امامت در مسجدالحرام
پیش از این در مسجدالحرام امامهای متعددی وجود داشته است، بلکه باید گفت که هر مذهبی برای خود امامی راتب داشت.
(2) و ما در اینجا- هرچند که جستجوی کامل نکرده‌ایم امّا- نام سه نفر از ایرانیان را که سالها امامت مقام ابراهیم را عهده‌دار بوده‌اند می‌آوریم:
1- زاهر بن رستم اصبهانی
تقی‌الدین مکی درباره‌اش می‌نویسد: (وی) اصفهانی‌الأصل بوده و در بغداد متولد گردیده است. سالهای زیادی امامت مقام ابراهیم را عهده‌دار بود تا این که از امامت عاجز شده و ملازم منزل خود گردید.
(3) 2- عبدالمحسن بن أبی العمید أبهری
وی به عنوان امام راتب در مقام ابراهیم بود، تا این که وفات یافت.
(4) 3- عبدالملک بن أبی مسلم نهاوندی
او نیز به عنوان امام مقام ابراهیم تعیین شده بود.
(5) ز- تدریس در مکه و مسجدالحرام
از جمله مناصب و مشاغلی که ایرانیان مجاور در مکه مکرمه، بدان اشتغال داشتند، تدریس در مدارس مکه بوده و بلکه برخی از آنان کار تدریس در مسجدالحرام را نیز به عهده
1- همان، ج 7، ص 242.
2- جهت تحقیق بیشتر به کتاب تاریخ مکه، ج 1، ص 332 مراجعه شود.
3- العقد الثمین، ج 4، ص 426؛ سیر اعلام النبلاء، ج 22، ص 17.
4- سیر اعلام النبلاء، ج 22، ص 259.
5- العقد الثمین، ج 5، ص 516.
ص: 114
داشته‌اند. تقی‌الدین مکی به نام سه تن از آنان اشاره می‌کند:
1- عبدالرحمن بن عبدالصمد نیسابوری
وی معروف به ابوالقاسم اکّاف، از اهالی نیشابور بوده و فقه را از ابو نصر بن ابی‌القاسم قشیری گرفته است ... و مختصرِ ابو محمد جوینی را در مکه تدریس می‌کرد. او در سال 549 وفات یافت.
(1)2- صالح بن محمود کرومی اصبهانی
او یکی از مقرئین به قراءات هفتگانه و مدرّس در حرم شریف بوده ... که در سال 757 در مکه وفات یافت و در قبرستان معلاة دفن گردید.
(2)3- حسن بن علی بن محمود نهاوندی (نجیب‌الدین حنفی)
میورقی از عبدالمحسن بن علی ... نقل می‌کند که: امروز (666 هجری) نجیب‌الدین حنفی، مدرس حنفیها در مکه مکرمه می‌باشد.
(3) ح- اذان در مسجدالحرام
از آنجا که عده‌ای از ایرانیان علاقه خاصی به اذان گفتن در مسجدالحرام را داشته‌اند، برخی از آنان از طرف شیوخ حرم، به عنوان رئیس اذان‌گویان و برخی به عنوان مؤذن در مسجدالحرام تعیین گردیده‌اند. بعد از کمی دقت و مروری گذرا بر حالات این افراد، به نتیجه می‌رسیم که همه آنها از اهالی کازرون می‌باشند.
تقی‌الدین مکی به نام و شرح حال هر یک از آنان اشاره کرده و ما از باب اختصار فقط به ذکر نامشان اکتفا می‌کنیم:
73- عبداللَّه بن علی بن محمد بن عبدالسلام بن ابی المعالی کازرونی.
(4) 74- عبداللَّه بن علی بن عبداللَّه کازرونی.
(5) 75- ذاکر بن عبدالمؤمن بن أبی المعالی کازرونی.
(6)
1- همان، ج 5، ص 363.
2- همان، ج 5، ص 29.
3- همان، ج 4، ص 165.
4- همان، ج 5، 213.
5- همان، ج 5، ص 212.
6- همان، ج 4، ص 362.
ص: 115
76- احمد بن عبدالسلام کازرونی.
(1) 77- احمد بن علی بن محمد کازرونی.
(2) 78- محمد بن عبداللَّه بن علی کازرونی.
(3) 79- محمد بن عبدالسلام بن ابی المعالی کازرونی.
(4) 80- محمد بن علی بن عبداللَّه بن علی کازرونی.
(5) 81- عبدالسلام بن ابی المعالی کازرونی.
(6) 82- عبداللطیف بن محمد بن حسین کازرونی.
(7) 83- علی بن عبداللَّه بن علی بن محمد کازرونی.
(8) 84- عبدالمؤمن کازرونی.
(9)85- علی بن محمد بن عبدالسلام کازرونی.
(10) 86- احمد بن عبداللَّه بن قاسم بن نافع بن ابی بزه، که به بشاربزی نامبردار و مکنی به ابوالحسن بوده است. وی مؤذن مسجدالحرام بوده و اصلًا ایرانی و از مردم همدان می‌باشد.
(11) ط- خدمت در حرمین شریفین
ایرانیان این افتخار را دارند که خدمات و کمک‌های فراوانی را بخصوص به حرم امن الهی و مردم آن دیار انجام داده‌اند که گوشه‌ای از آن خدمات در تاریخ به ثبت رسیده است:
* خدمات اجتماعی
87- تعمیر مسجدالحرام
ابراهیم بن محمد بن علی فارسی استرآبادی از جمله کسانی بود که در سال 466 به مکه مشرف شد و خدمات چشمگیری را در مکه بخصوص در مسجدالحرام انجام داد.
و براساس نقل صاحب مرآةالحرمین، وی مواضعی از مسجدالحرام را که ویران شده بود، با صرف مبلغ سی‌هزار دینار تعمیر کرد.
(12)
1- همان، ج 3، ص 81.
2- همان، ج 3، ص 108.
3- همان، ج 2، ص 69.
4- همان، ج 2، ص 121.
5- همان، ج 2، ص 156.
6- همان، ج 5، ص 431.
7- همان، ج 5، ص 488.
8- همان، ج 6، ص 183.
9- همان، ج 6، ص 203.
10- العقد الثمین، ج 6، ص 233.
11- چهارده روایت در قرائت قرآن مجید، ص 18.
12- مرآة الحرمین، ج 1، ص 283؛ العقد الثمین، ج 3، ص 261.
ص: 116
88- تعمیر و بازسازی حجر اسماعیل
محمد بن علی اصبهانی وزیر؛ از جمله کسانی بود که حجر اسماعیل را بازسازی و تجدید ساختمان کرد.
(1)89- تعویض ناودان کعبه
از جمله خدمات شیخ ابوالقاسم رامشت فارسی که از اعیان و تجار ایرانی به شمار می‌رفت، تغییر ناودان کعبه بود که در سال 537 پس از مرگش توسط خادم او نصب گردید.
(2)90- بازسازی خانه خدا
در سال هزار و سیصد و نه سیل داخل مسجدالحرام و کعبه معظمه شد که آب به اندازه قامتِ انسان بالا آمد. در این جریان، تقریباً دو سوّم کعبه از طرف ناودان ویران گردید. در این برهه از زمان تنها کسی که خود را آماده تعمیر کعبه نمود؛ سید ما؛ زین‌العابدین کاشانی، از شاگردان محمد امین استرآبادی و از مجاورین بیت‌اللَّه الحرام بود.
(3)91- پوشاندن کعبه معظمه
در سال 466 هجری ابراهیم بن محمد بن علی فارسی استرآبادی، به هنگام تشرّف به مکه مکرمه، ملاحظه کرد که سالهاست خانه خدا پوشش و پرده ندارد، پس کعبه را از پارچه سفیدی که بافت هند بود، پوشانید.
(4) همچنین رامشت بن حسین فارسی، که از اعیان و تجار ایرانی بود، در سال 502 هجری قمری کعبه را پرده پوشانید، و این زمانی بود که پرده از طرف خلیفه، به خاطر جنگی که با پادشاه سلجوقی داشت، نرسید. قیمت این پرده هیجده‌هزار مثقال مصری بود.
(5)92- بازسازی مساجد مکه مکرمه
از جمله مساجدی که در مکه مکرمه، به دست ایرانیان بازسازی شد؛ مسجد تنعیم، خَیْف و مسجد جبل‌الرحمه می‌باشد.
1- العقد الثمین، ج 2، ص 212.
2- مرآة الحرمین، ج 1، ص 375.
3- روضات الجنات، ج 4، ص 271.
4- تاریخ مکه، ج 1، ص 220.
5- العقد الثمین، ج 4، ص 386؛ تاریخ مکه، ج 1، ص 219؛ مرآة الحرمین، ج 1، ص 283.
ص: 117
ابراهیم بن محمد بن علی فارسی استرآبادی، مسجدی را که عایشه در تنعیم از آنجا احرام بست بازسازی و تجدید ساختمان کرد.
(1) و محمد بن علی اصفهانی وزیر، مسجد خَیْف را در منا و همچنین مسجدی را که برفراز جبل‌الرحمه در عرفات است بازسازی کرد.
(2)93- وقف خانه برای فقرای مجاور
وقف خانه و رباط در اطراف مسجدالحرام، برای فقرا و مستمندان مجاور خانه خدا، یکی دیگر از خدماتی است که عده‌ای از ایرانیان عهده‌دار آن بوده‌اند که برخی از آن خانه‌ها در قسمت صفا و برخی دیگر نزدیک باب الحزوره و یا در کوچه حجر بوده است.
یکی از این خانه‌ها را شاه شجاع بن محمد بن مظفر یزدی پادشاه فارس
(3) و دوّمین آن را رامشت بن حسین بن شیرویه فارسی معروف به «رباط رامشت»
(4) و سومین خانه را ابراهیم بن محمد اصفهانی
(5) وقف کردند.
94- وقف املاک در عرفات
خدمت ارزنده دیگری که ایرانیان به میهمانان خدا و زائران بیت‌اللَّه‌الحرام کرده‌اند، وقف حدود پنجاه مورد ملک در عرفات است که توسّط عبدالسلام بن ابی المعالی کازرونی انجام پذیرفت.
(6)95- ایجاد استراحتگاههای موقت در بین راه
عبدالعزیز بن علی بن عثمان بن محمد اصفهانی معروف عجمی که یکی از تجار مکه مکرمه بوده، اموال و زمینهای زیادی در مکه و وادی «مر» و «هده» بدست آورد و در هده جایگاهی را برای استراحت موقت زائرانی که پیاده به طرف خانه خدا می‌رفتند ساخت و وقف نمود.
(7)96- راه‌اندازی چشمه بازان
چشمه بازان به همت یکی از مشایخ عجمِ مجاور مکه مکرمه؛ بنام دانیال بن علی بن سلیمان بن محمود لرستانی کردی راه‌اندازی شد. وی تلاش زیادی برای ایجاد این چشمه
1- همان، ج 3، ص 261.
2- همان، ج 2، ص 212.
3- التحفة اللطیفه، ج 2، ص 210.
4- العقد الثمین، ج 4، ص 385؛ تاریخ مکه، ج 1، ص 219.
5- همان، ج 3، 239.
6- همان، ج 4، ص 431.
7- همان، ج 5، ص 454.
ص: 118
کرد و سفرهایی بدین منظور به مصر و عراق نمود تا نظر صوبان نائب‌العراقین را برای شرکت در این کار جلب کند. سرانجام به کمک او چشمه را در سال 726 هجری جاری ساخت.
(1) تقی‌الدین مکی راه‌اندازی چشمه بازان را به خلیفة بن محمود کیلانی نسبت داده است.
(2)97- آبرسانی به صحرای عرفات
از کارهای عظیمی که محمد بن علی اصفهانی در مکه مکرمه انجام داد این بود که جهت رفاه حال زائران خانه خدا، آب را به عرفات رساند.
تقی‌الدین مکی در شرح حال محمد بن علی اصفهانی می‌نویسد:
«و أجری الماءَ إلی عرفات ... و کان یعطی أهل مکة کل سنة مالًا عظیماً لیجروا الماء إلی عرفات.»
(3)«آب را به عرفات برد .. در حالی که اهل مکه همه سال مخارج زیادی را برای رساندن آب به عرفات متحمل می‌شدند.»
98- احداث دیوار برای شهر مدینه
از آنجا که مردم مدینه سالیان درازی از حملات و غارتگری اعراب به تنگ آمده بودند، محمد بن علی اصفهانی با احداث دیواری در اطراف این شهر، مردم آن سامان را از نگرانی بیرون آورد.
همچنین تقی‌الدین مکی می‌نویسد:
«و بنی علی مدینة رسول اللَّه- صلّی اللَّه علیه و سلم- سوراً و کان الأعراب تنهبها و تغیر علیها فکان الخطیب یقول علی‌المنبر: اللهم صن حرم من صان حرم نبیک- صلّی اللَّه علیه و سلّم- و هو محمد بن علی الإصبهانی ...»
(4)«در اطراف شهر پیامبر خدا- ص- دیواری احداث کرد؛ زیرا اعراب اطراف مدینه همیشه به شهر حمله کرده و اموال مردم را غارت می‌کردند و- خطیب به عنوان تقدیر از این عمل- بر منبر می‌گفت: خدایا! حرم کسی را که حرم پیامبر تو را مصون کرد مصون بدار، و منظورش محمد بن علی اصفهانی بود ...»
1- همان، ج 4، ص 343.
2- همان، ج 4، ص 320.
3- همان، ج 2، ص 212.
4- همان.
ص: 119
* خدمات فرهنگی
ایرانیان علاوه بر خدمات علمی؛ از قبیل حدیث و روایت و تدریس در مسجدالحرام، خدمات فرهنگی دیگری نیز در حرمین شریفین ارائه کرده‌اند که به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم:
99- تأدیب و تعلیم کودکان در مسجدالحرام
دو تن از ایرانیانی که این خدمت را نسبت به کودکان مکه مکرمه انجام داده‌اند عبارتند از: 1- محمد بن اسماعیل بن حسین شیرازی، که مدتی عهده‌دار تعلیم و تأدیب کودکان در مسجدالحرام، زیر گلدسته باب العمره بوده است.
(1) 2- مؤمن بن محمد کازرونی مکی، که او نیز مؤدب اطفال در حرم شریف بوده است.
(2)100- وقف کتابهای نفیس و گرانبها
شاه شجاع بن محمد بن مظفر یزدی؛ سلطان خطه فارس .. در حرم مدنی آثاری از خود به یادگار گذاشت ... از جمله آنها: کتابخانه‌ای است که مشتمل بر بهترین کتابها و گرانبهاترین آنها می‌باشد ..
(3)101- تألیف کتاب
از ایرانیان معروف و مشهور در مکه مکرمه، بیشترین وقت خود را صرف تألیف کتاب کرده و از این راه خدمتی به اسلام نمودند. اینک نام دو تن از کسانی را که موفق به این کار شدند می‌آوریم:
1- شیخ مجدالدین فیروزآبادی
سباعی در تاریخ مکه می‌نویسد:
«و قد ألّف کتابه القاموس فی منزله بمکة بجوار الصفا ..»
(4)شیخ مجدالدین فیروزآبادی صاحب قاموس، کتاب خود را در منزلش، در مکه نزدیک
1- همان، ج 1، ص 413.
2- همان، ج 7، ص 314.
3- التحفة اللطیفه، ج 2، ص 209.
4- تاریخ مکه، ج 1، ص 327.
ص: 120
صفا تألیف نمود که خود صاحب قاموس این مطلب را در آخر کتابش یادآوری کرده است.
(1) 2- محمد امین استرآبادی
میرزا محمد امین استرآبادی که از علمای اخباری است، کتاب خود «الفوائد المدنیّه» را هنگامی که مجاور قبر پیامبر اسلام- ص- بود، تألیف نمود.
(2)* خدمات هنری
سباعی می‌نویسد:
شیخ عیسی که اصل او از شیراز است، معروف به زیبایی خط می‌باشد، و تمام آن خطوط و نقش و نگارهایی که در زمانش، در مسجد، نوشته شده، همه‌اش را او نوشته است.
(3)* خدمات پزشکی
از بین ایرانیان مجاور در مکه مکرمه، نام دو تن در تاریخ ثبت گردیده است که خدمات شایسته‌ای را به مردم مکه؛ از نظر طبابت و برطرف کردن نیازهای دارویی و معالجه دیگر بیماریهای مردم؛ از قبیل شکسته‌بندی و غیره انجام داده‌اند:
1- محمد بن اسحاق شیرازی معروف به غیاث‌الدین ابرقوهی، که تقی‌الدین مکی در شرح حال او می‌نویسد:
«و کان له معرفة بالطب و له فیه تألیف حَسَن و انتفع به‌الناس فی ذلک کثیراً بمکة و کان یحسن الیهم فیما یحتاجونه من الأدویه و غیر ذلک.»
(4)«او (غیاث الدین ابرقوهی) دارای شناخت و معرفت در طب بود و در این زمینه کتابی تألیف نمود که مردم مکه از آن بهره‌های فراوان بردند. او کمک دارویی زیادی به مردم نمود.»
2- محمد بن عبداللَّه بن علی کازرونی، که نامبرده نیز عهده‌دار شغل شکسته‌بندی در مکه مکرمه بود.
(5)این بود نمونه‌ای از صدها خدمت و شغلی که ایرانیان در حرمین شریفین داشته‌اند. ناگفته نماند که ما در صدد جستجوی کامل در این زمینه نبودیم. بدیهی است که
1- القاموس المحیط، ج 4، ص 418.
2- اعیان الشیعه، ج 9، ص 137.
3- تاریخ مکه، ج 2، ص 467.
4- العقد الثمین، ج 1، ص 409.
5- همان، ج 2، ص 69.
ص: 121
ایرانیان افتخار خدمت به حرمین شریفین، بیش از آنچه گفته شد داشته‌اند. که در صورت تمایل می‌توانید به کتب مربوط و تاریخ و رجال مکه مراجعه نمایید ..
)