نوع مقاله : تاریخ و رجال
نویسندگان
موضوعات
درآمد
تنها نسخه این رساله، که از آن با عنوان «تاریخ کعبه و مسجدالحرام» یاد میکنیم، در اختیار استاد معظم علامه محقق آقای حاج سید محمد علی روضاتی- دامت برکاته بوده که ایشان از سر لطف، آن را در اختیار ما گذاشتند.
نام مزبور در جایی از رساله نیامده، اما محتوای کتاب در حول و حوش همین عنوان میباشد. از مؤلف که خود را محمد معصوم بن محمد صالح دماوندی نامیده، آگاهی نداریم. آنچه از رساله بدست میآید این که او در هند میزیسته و رساله را نیز به اشاره یکی از شاهدختهای آن دیار، با نام «ماه جهان، بنت علیمردان خان» نگاشته است. تاریخهایی که در کتاب آمده یکی 980 و دیگری 990 هجری است و سومین و آخرین 1004 است که اشاره به تجدید فرش مسجدالحرام توسط سلطان مراد عثمانی دارد. بنابراین او باید پس از این تاریخ در قید حیات بوده باشد.
تنها نامی که به احتمال میتواند با مؤلف رساله ما تطبیق کند، شخصی با نام محمد معصوم هندی از علمای امامیه است که مؤلف دبستانالمذهب، او را در سال 1053 در لاهور دیده است. (1) اگر این تطبیق درست باشد مؤلف ما از علمای قرن یازدهم است. شاهد آن این است که مُهر روی نسخه با این عبارت
1- نک: ذریعه، ج 8، ص 49، ش 125؛ الروضة النضره، ص 576
1- علل الشرائع، ص 398؛ بحار الانوار، ج 96، ص 57
2- علل الشرائع، ص 146؛ بحار الانوار، ج 11، ص 213
1- نک: بحار الانوار، ج 11، ص 211
2- علل الشرائع، ص 146؛ بحار الانوار، ج 11، صص 209- 208
1- درباره اندازههای متفاوتی که برای گز گفته شده نک: فرهنگ معین؛ ج 3، صص 3301- 3300؛ مؤلف بعد از این، مقصودخود را از گز بیان کرده است.
2- نک: بحار الانوار، ج 12، صص 97 و 98
1- بحار الانوار؛ ج 12، صص 85- 84، 112- 111
1- علل الشرائع، صص 148 و 149؛ الکافی، ج 1، ص 215، ج 4، صص 185 و 186؛ بحار الانوار، ج 11، صص 207- 205
2- نک: الکافی، ج 4، صص 185 و 186، علل الشرائع، صص 431- 429
3- الکافی، ج 4، ص 184
4- و در روایت دیگر آمده که: دست نمیرسانید به آن هر صاحب دردی، مگر این که شفا مییافت.
5- علل الشرائع، ج 1، ص 427
1- نک: الکافی، ج 4، ص 406
2- الوافی، ج 2، ص 128 کتاب الحج
3- الکافی، ج 4، ص 409؛ من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 134
4- در اصل و در همه موارد در کتاب: تلزم !
5- الوافی، ج 2، ص 128
6- علل الشرائع، ص 428 و 429
7- در اصل: مطابیخ.
8- در اصل: رسول.
1- عبداللَّه بن زبیر تا سال 73 در مکه حکومت کرد.
1- زینه: پلکان.
2- الکافی، ج 4، ص 222؛ علل الشرائع، ص 448؛ المناقب، ابن شهر آشوب، ج 2، ص 281، از: بحار الانوار، ج 46، صص 116- 115، ج 96، صص 53- 52
3- در اصل: منصور بن جعفر.
1- حطیم با حجر اسماعیل برابر نیست؛ در تعریف آن نظرات متفاوتی هست؛ از جمله حد فاصله سطح میان حجرالاسود- مقام ابراهیم- حجر اسماعیل را حطیم گفتهاند. نک: آثار اسلامی مکه و مدینه، صص 33 و 34 تهران 1371
2- در اصل: جبرییل.
1- در اصل نسخه در همه موارد آن: شادروان.
2- مؤلف از محل مقام مالکی سخنی نگفته است، و احتمالًا کاتب آن را انداخته است.
1- نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 87
2- مسجد خدیجه؛ نک: ازرقی، اخبار مکّه، ج 2، ص 88 و نک: پاورقی 1
3- باب الحریرین؛ بدین مناسبت که در بیرون این در، حریر میفروختهاند. نک: ازرقی، اخبار مکّه ج 2، ص 88
1- باب بنیهاشم؛ نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 88
2- باب بنی عائذ ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 89
3- ازرقی، اخبار مکه، 2: 89، عبدالاسد.
4- ازرقی و محقق کتاب او بدین نام اشارهای نکردهاند. نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 89
5- بنام مدرسة الملک المجاهد صاحب الیمن، ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 90
6- در اصل: به باب.
7- به مناسب سوقالعلافه، ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 90
8- در اصل: ام یمانی.
9- نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 91، پاورقی 2
10- نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 91، پاورقی 6
1- در اصل: بنی زبیر من القوم، نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 91
2- نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 91
3- نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 92
4- و ایضاً باب بنی جمح؛ نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 93
5- درباره این ابواب و اسامی دیگر آنها نک: ازرقی، اخبار مکه، ج 2، ص 93
6- بعد از زیاده «دارالندوه» آمده که ظاهراً یا زاید است یا کلمهای شبیه «نزدیک باب» بین آنها بوده که سقط شده است.