علائم بیماری عروق کرونر متعدد بوده و ممکن است بصورت؛ «آنژین صدری»، «نارسایی عروق کرونر»، «انفارکتوس میوکارد»، «انواع آرتیمی‌ها»، «نارسایی قلب» و یا «مرگ ناگهانی» باشد.
با افزایش انجام عمل جراحی بای پاس عروق کرونر] Coronary Bypass [بعنوان یکی از راههای درمان علائم بیماری عروق کرونر، تدریجاً تعداد بیشتری از این افراد در بین حجاج بیت اللَّه الحرام دیده خواهند شد.
با این که حاجیان، قبل از سفر، مورد معاینه طبی قرار می‌گیرند، در عین حال بیماریهای دریچه‌ای قلب، که به علل زیر ایجاد شده‌اند، بکرّات دیده می‌شود:
ص: 178
شدت‌های مختلف.
- بیماری دریچه‌های قلب در اثر روماتیسم قلبی، خصوصاً انواع تنگی دریچه میترال.
- نارسایی دریچه میترال.
- تنگی و نارسایی همراه با دریچه میترال.
- نارسایی (و تنگی) دریچه آئورت.
- ابتدایی هر دو دریچه میترال و آئورت.
- نارسایی و (تنگی) دریچه تریکوسپید.
حجاج مبتلا به روماتیسم قلب را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
الف- آنهایی که قبل از سفر حج مورد شناسایی واقع شده و دارو مصرف می‌کنند و یا مورد عمل جراحی واقع شده‌اند و دریچه‌های مختلف قلب آنها ترمیم یا تعویض شده است.
ب- آنهایی که قبل از سفر حج مورد شناسایی واقع شده ولی دارویی مصرف نمی‌کنند و عمل جراحی هم نداشته‌اند.
ج- آنهایی که در اثر بروز علائم به هنگام سفر حج مورد شناسایی قرار می‌گیرند.
سایر بیماریهای دریچه‌ای قلب؛ مانند پرولاپس دریچه میترال.] Prolapse Mitral Valve [با توجه به جدول شماره 2 علائم بالینی این بیماران خواه قبلًا مورد شناسایی واقع شده باشند و یا بهنگام سفر حج مورد تشخیص قرار گیرند، به هنگامی که در سفر حج هستند علائم بیماریهاشان شدت می‌یابد.
(جدول شماره 2)
اثر عوامل مختلف حاصل کار
افزایش درجه حرارت افزایش ضربان قلب و شدت یافتن علائم
افزایش فعالیت بدنی افزایش ضربان قلب و شدت یافتن علائم
اضطراب افزایش ضربان قلب و شدت یافتن علائم
رعایت نکردن رژیم غذایی و افزایش مصرف نمک بروز علائم نارسایی قلب و شدت یافتن علائم
مصرف نکردن داروها بروز نارسایی قلب و افزایش ضربان قلب
و شدت یافتن علائم
مصرف نکردن داروی ضد انعقاد در افرادی که سابقه امکان پیدایش لخته خون در قلب و پیدایش آمبولی
عمل دریچه قلب دارند خصوصاً آمبولی مغز
پیدایش انواع آریتمی‌ها شدت یافتن علائم
ص: 179
توضیح این که: متأسفانه در این مختصر امکان بحث درباره علل شدت یافتن علائم، در اثر عوامل یاد شده نیست و خواننده به کتابهای مربوط در این زمینه ارجاع می‌شود.
نارسایی احتقانی قلب
نارسایی احتقانی قلب متعاقب بسیاری از بیماریهای قلبی عارض می‌شود از جمله:
- در افراد مبتلا به افزایش فشار خون شریانی.
- در افراد مبتلا به بیماریهای دریچه‌ای قلب.
- در افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر.
- در افراد مبتلا به انواع کاردیومیوپاتی‌ها] Card iomyopat hies [.
- در اثر آریتمی‌های مختلف.
- در افراد مسن (پیر قلبی).
نارسایی ممکن است بصورت مزمن و تدریجی پیش آید و یا بطور حاد عارض شود.
جدول شماره 3 علل شدّت یافتن علائم بالینی نارسایی احتقانی قلب را در سفر حج نشان می‌دهد.
(جدول شماره 3)
افزایش ضربان‌افزایش فشار خون‌تأثیر بر قدرت
اثر عوامل مختلف‌تشدید علائم
قلب شریانی انقباضی قلب
افزایش درجه حرارت
افزایش فعالیت بدنی
اضطراب
رعایت نکردن رژیم غذایی وافزایش
مصرف نمک
مصرف نکردن داروها
حاصل کار
آرتیمی و پلاکها
ص: 180
انواع آرتیمی‌ها و پلاکها در افراد مبتلا به بیماریهای زیر دیده می‌شود:
- در بیماری عروق کرونر.
- در بیماریهای دریچه‌ای قلب.
- در انواع کاردیومیوپاتی‌ها.
- در نارسایی احتقانی قلب به هر علت.
- در اثر اختلال در سیستم هدایتی قلب و نیز پیدایش انواع پلاکها خصوصاً پلاکهای دهلیزی بطن و شاخه‌ای.
- در اثر اختلال در کار گره سینوسی] Sick Sinus Synorome [.
و هرگاه بیماری اولیه در اثر عواملی که اینک ذکر شد و یا ذیلًا ذکر خواهد شد، شدت یابد، میزان حدوث آرتیمی بیشتر شده و امکان درمان آنها هم مشکل‌تر می‌شود.
افزایش فشار خون شریانی و عوارض ناشی از آن
بیش از 20% افراد بشر به این بیماری گرفتار بوده و یکی از علل عمده معلول و زمین‌گیر شدنِ افراد و نیز مرگ و میر می‌باشد.
جدول شماره 4 علل مختلف افزایش فشار خون شریانی در افراد مبتلا به این بیماری را در سفر حج نشان می‌دهد.
(جدول شماره 4)
اثر عوامل مختلف‌افزایش یا کاهش فشار خون شریانی
افزایش درجه حرارت محیط و افزایش تعریق
افزایش فعالیت فیزیکی
اضطراب و افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک
افزایش مصرف نمک
مصرف نکردن داروها
حاصل کار
تپش قلب و دردهای نامشخص غیر قلبی در سینه
ص: 181
در سفر حج بطور مکرّر افراد مختلفی که بسیاری از آنها جوان و سالم هم هستند، با شکایات مختلف قلبی و عروقی بخصوص تپش قلب و دردهای نامشخص در سینه به درمانگاه و بیمارستانها مراجعه می‌نمایند و تقاضای دریافت دارو دارند. اینان بیشتر یا دچار اضطراب و نوروز] Neurosis [و آستنی] Ast [و هیپوتانسیون ارتواستاتیک] Orthostatic Hypotension [بوده و یا در اثر مصرف بی‌رویه قرصهای ضد بارداری دچار علائم فوق شده‌اند، و بیشترشان با پرسش کافی راجع به شکایات آنها و نحوه بروز ناراحتی‌ها و نیز معاینه فیزیکی کامل و کنترل فشار خون و گاهی انجام الکترو کار دیوگرافی به منظور دادن اطمینان کافی و در برخی مواقع با دادن مقادیر کم آرام بخش راضی شده و به کاروان خود می‌روند، عدم رعایت نکات فوق سبب مراجعه مکرر آنها می‌گردد.
بیماریهای ریوی
در اینجا باید به دو دسته بیماری در ریه‌ها و مجاری هوایی اشاره نمود:
* دسته اول که بطور حاد عارض شده و بسیاری از حاجیان بخصوص هنگامی که در مدینه منوره هستند، بدانها عارض می‌شوند و گاهی به وضعیّت بسیار شدید و حتی کشنده در می‌آیند و آنها عبارتند از: سرماخوردگی، آنفلوآنزا- تارنژیت حاد- لارنژیت- لارنگوتراکئو برونشیت حاد و حملات حاد آستم برونشی. این بیماریها ویروسی به نظر رسیده ولی سبب بروز آنها چندان مشخص نیست و معلوم نیست که آیا ویروس یا ویروس‌هایی بطور آندلیک در عربستان وجود دارند که به هنگام حج اپیدمیک می‌گردند و یا این که عامل یا عوامل بعضی از این بیماریها توسط حجاج از سایر کشورها بداخل عربستان آورده می‌شود و به علت شرایط مناسب و تراکم جمعیت به اپیدمی تبدیل می‌شوند؟
مقامات عربستان سعودی با مطالعات مقدماتی و ناکافی‌ای که بعمل آورده‌اند؛ چنین معتقدند که عوامل بیماری از خارج کشور بداخل عربستان توسط حجاج آورده می‌شود.
** دسته دوم از بیماریهای ریوی که به هنگام حج مشاهده می‌گردند؛ عبارتند از:
موارد مزمن برونشیت و آمفیزم و آستم و آنچه که به اسم: C. O. P. D و یا Chronic Obstructive Pulmonary Disease.
ص: 182
خوانده می‌شود که افراد مبتلا آنها را یا از قبل داشته‌اند و یا به هنگام حج شدت می‌یابند. جدول شماره 5 بعضی علل احتمالی شدت یافتن C. O. P. D را در حج نشان می‌دهد:
(جدول شماره 5)
علل شدت یافتن C. O. P. D در سفر حج
1- هوای خشک عربستان.
2- افزایش درجه حرارت محیط.
3- قرار گرفتن بیماران در معرض سیستمهای تهویه نامأنوس.
4- قرار گرفتن در معرض ویروسها و باکتریهای جدید.
5- آلودگی هوا به مواد مختلف.
6- مصرف دخانیات.
7- فعالیتهای فیزیکی غیر معمول.
8- عرق کردن زیاد.
9- اجتماع زیاد افراد در اطاقهای محدود کاروانها.
10- مصرف نکردن دارو.
بیماری قند یا دیابت
بیماران دیابتی نیز به هنگام سفر حج دچار مشکلات زیادی می‌شوند و میزان نیاز آنها به دارو، گاهی کاهش و گاهی افزایش می‌یابد و موارد هیپوگلیسمی و یا هیپرگلیسمی‌های شدید در این بیماران زیاد دیده می‌شود.
جدول شماره 6 بعضی از علل احتمالی را نشان می‌دهد.
(جدول شماره 6)
علل احتمالی که سبب شدت یافتن دیابت شده و یا میزان نیاز به داروهای دیابتی را تغییر می‌دهد.
1- عدم کنترل کافی دیابت قبل از آمدن به سفر حج.
2- رژیم غذایی نامناسب برای بیماریان دیابتی در سفر حج.
3- افزایش درجه حرارت محیط.
4- افزایش میزان فعالیت بدنی.
5- عدم مصرف کافی داروها.
6- بی‌سوادی و بی‌اطلاعی بیماران دیابتی از بیماری خود و گهگاه مقاومت بعضی از بیماران در مقابل مصرف
انسولین.
ص: 183
بیماریهای کلیوی
افرادی که دچار بیماری مزمن کلیوی هستند به هنگام سفر حج دچار مشکلات زیادی می‌شوند و برخی از آنان که سابقه ابتلای به سنگ مجاری ادراری را دارند مجدداً دچار شن و یا سنگهای کلوی می‌شوند، ولی افراد سالم دیگری هستند که هیچگونه سابقه سنگ کلیه نداشته و در سفر حج برای اولین بار دچار شن و سنگ کلیه می‌گردند.
(جدول شماره 7)
علل شدت یافتن بیماریهای کلیوی و بروز سنگ کلیه
1- افزایش درجه حرارت محیط.
2- رژیم غذایی نامتناسب.
3- عرق کردن زیاد.
4- مصرف نکردن مایعات به اندازه کافی.
5- اختلال آب و الکترولیتها.
6- تغلیظ بیش از حدّ ادرار.
ص: 184
لازم به گفتن است که بکرّات، افراد سالمی به درمانگاههای هیأت پزشکی با سوزش ادرار مراجعه می‌نمایند، و آزمایش ادرار هیچگونه عفونتی را نشان نمی‌دهد، علت ناراحتی در اغلب این موارد تغلیظ بیش از حد ادرار و اسیدی بودن آن است که به هنگام دفع، سبب سوزش مجرای ادرار می‌شود. مصرف کافی مایعات و احتراز از رفتن و ماندن در هوای گرم و بخصوص پس از عادت کردن به محیط که پس از یک هفته تا ده روز حاصل می‌شود، مشکل بیماران را برطرف می‌نماید.
از آنچه که بیانش گذشت، بطور خلاصه می‌توان گفت که:
بیشتر بیماریهای مزمن در مراسم حج، در حاجیانی که از مناطق معتدل آمده‌اند در اثر تداخل عوامل متعدّد شدت می‌یابد و برای درمان آنها پزشکان و مقامات مسؤول باید اطلاعات کافی درباره هر یک از این بیماریها و عوامل تشدید کننده آنها داشته باشند تا نتیجه مثبت از درمان بدست آورند، و بسیاری از آنها قابل پیشگیری بوده و احتیاج به دارو و یا داروهای اضافی نیست. همچنین با توجه به مسأله استطاعت می‌توان گفت که:
- به افرادی که بیماریشان شدید و کنترل نشده است اجازه رفتن به حج را نباید داد.
- به افرادی که بیماریشان شدید نیست و قدرت رفتن به حج را ندارند، باید داروی مناسب و کافی داده شود تا با خود به سفر حج ببرند، و به آنها آموزش کافی درباره بیماریشان داده شود و توصیه‌های لازم و دستورات بهداشتی، پیشاپیش بدانها ارائه گردد.
- حجاج را نباید از نظر اعمال و مناسک وحشت زده نمود و ترسانید. بسیاری از نگرانیهای حجاج، از این مسأله برمی‌خیزد که می‌ترسند شاید نتوانند اعمال خود را به سبب بیماری بدرستی انجام دهند و یا پس از انجام اعمال نتوانند به موطن خود بازگردند.
- موارد بیماری را پزشکان و مقامات مسؤول به سرعت باید درمان مناسب و کافی نمایند تا از شدت یافتن بیماری و زمین‌گیر شدن بیمار و یا مرگ او پیشگیری شود.
)