رسول خدا صلی الله علیه و آله (در مقام اخبار از فتن آخرالزمان) میفرماید: «زمانی فرا میرسد که رؤسا برای تفریح، سرمایهداران برای تجارت و نیازمندان برای گدایی در مراسم حج شرکت میکنند.» (ص 244).
3- تعجیل، در این باب دو روایت نقل شده؛ از جمله است این روایت که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «در حرکت به سوی مکه عجله کنید؛ زیرا هیچ یک از شما نمیداند چه بر سر او خواهد آمد، مریضی یا نیازمندی؟» (ص 245).
4- فراگیری مناسک، در این بخش از دوازده حدیث بهره برده شده که از جمله است این حدیث: رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید: «مناسک (اعمال) حج را یاد بگیرید؛ زیرا آنها جزو دین شما میباشد.» (ص 245).
5- پرداخت حقوق مالی، در این قسمت شش روایت نقل میکند؛ از جمله اینکه رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید: «هر کس به سوی مکه حرکت کند و در میان اموال او نشانه (پر) حرامی بوده باشد خداوند از او حج را نمیپذیرد.» (ص 250).
6- تهیه زاد و توشه حلال، سه روایت در این باره نقل شده؛ از جمله: رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید: «خداوند از هر نعمتی پرسیده میشود جز نعمتهایی که در راه جنگ و انجام حج مصرف گردد.» (ص 251).
7- دعا به هنگام حرکت، امام صادق علیه السلام فرمود: «هرگاه از خانهات به سوی موسم حج و عمره حرکت کردی دعای فرج را بخوان و آن عبارت است از: «لا الهَ الَّا اللَّه الحلیم الکَریم ...» (ص 251).
1- اخلاق نیک، دو روایت در این باره آورده شده؛ از جمله است این روایت که امام باقر علیه السلام میفرماید: «به کسی که در مسیر رفتن به حج گام بر میدارد، تا زمانی که سه خصلت در او نباشد توجّهی به او نمیشود:
* ورعی که او را از نافرمانی خدا مانع گردد.
ص: 160
2- یاری رساندن به همراهان، دو روایت.
اسماعیل خثعمی به امام صادق عرض میکند: زمانی که به مکه رسیدیم همراهانم رفتند برای طواف و مرا تنها رها کردند، آیا اثاثیه آنان را نگهداری کنم؟ آن حضرت فرمود: اجر تو از آنان بیشتر است. (ص 253)
3- مواظبت کردن از پول، در این رابطه چهار روایت نقل شده.
4- اقامت در مکه پیش از مراسم، امام صادق علیه السلام میفرماید: «اقامت یک روز در پیش از مراسم، بهتر است از اقامت دو روز پس از مراسم.» (ص 254).
5- شرکت دادن دیگران در ثواب حج، دو خبر در این باره آمده است.
6- انجام طواف به نیابت از ائمه علیهم السلام موسی بن قاسم به امام جواد علیه السلام عرض میکند:
«میخواهم از جانب شما و پدرتان طواف انجام دهم، به من گفته شد که از طرف اوصیا (ائمه علیهم السلام) طواف انجام نمیگیرد. آن حضرت فرمود: هر چه در توان داری طواف کن این کار جایز است ...» (ص 255).
7- زیارت امام، شش حدیث در این باره نقل شده؛ از جمله امام باقر علیه السلام میفرماید:
«تمامت (و روح) حج زیارت امام است.» (ص 256).
هر چند عنوان این فراز «لقاءالامام» است ولی دور نیست که مقصود، زیارت ائمه علیهم السلام باشد و تا زمان غیبت را نیز شامل گردد؛ به ویژه که در روایت دوم عنوان «زیارت» به کار رفته است.
ج- وظایف در مراسم حج
مؤلف محترم در این بخش دو آیه و هفت روایت آورده است و دو حدیث آن مفصل است؛ از جمله فرمایشات امام سجاد خطاب به شبلی است پس از مراجعت از حج و مطالب بسیاری در آن نهفته است.
د- وظایف پس از انجام مناسک:
1- وداع، در این باره پنج حدیث نقل شده است.
2- ختم حج به مدینه، دو روایت در این باره آمده است؛ از جمله: امام باقر علیه السلام میفرماید:
ص: 161
«از مکه شروع کنید و به ما (در مدینه) ختم نمایید.» (ص 267).
3- تعجیل در بازگشت، چهار روایت در این باره نقل شده است؛ از جمله آنهاست حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله که میفرماید: «هرگاه اعمال حج را انجام دادید، تعجیل در بازگشت به اهل کنید؛ زیرا این کار اجر بیشتری دارد.» (ص 267).
4- صدقه دادن، سه روایت در این باره آمده است.
5- خریدن هدیه، در این بخش از دو روایت بهره برده شده است.
امام صادق علیه السلام میفرماید: «هدیه خریدن، از مخارج حج به شمار میآید.» (ص 268).
ه- وظایف حاجی پس از بازگشت:
1- ترک گناه، دو روایت در این باره آمده است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید: «نشانه قبولی حج ترک گناهانی است که بنده خدا آنها را مرتکب میشده است.» (ص 269).
2- زیارت حاجی، هشت روایت در این رابطه آورده شده؛ از جمله است این روایت که رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید: «هرگاه حاجی را ملاقات کردی بر او سلام کن و با او مصافحه نما و از او بخواه برای تو استغفار کند پیش از این که به خانهاش وارد شود؛ زیرا چنین شخصی آمرزیده خواهد بود.» (ص 269).
فصل پنجم: نوادر
در این فصل برخی از مباحث متفرقه مربوط به حج مورد بحث قرار گرفته و در آن هفت عنوان اصلی آمده و از بیست و نه روایت بهره مند شده است.
الف- برائت از مشرکان
خداوند متعال میفرماید:
بَراءَةٌ مِنَ اللَّه و رسولُه الی الذین عاهدتم من المشرکین
«این (اعلان) بیزاری است از خدای و پیامبر او، به سوی آن کسان از مشرکین که با آنان پیمان بستهاید (و آنان پیمانشکنی کردند)».
ص: 162
مؤلف محترم دو روایت نیز درباره اعلان برائت رسول خدا، توسط ابوبکر در مراسم حج آورده است و سپس بحث محققانهای از فضای شرک و مشرک و مطالب دیگر کرده است.
ب- حج پیامبران خدا (ده روایت)
ج- حجّ رسول خدا
امامصادق میفرماید: «رسولخدا صلی الله علیه و آله دهسال درمدینه بود و حج انجام نداد تا این که خدا آیه: واذِّنْ فِی الناس بِالحَجِّ یأتوکَ رِجالًا وَعَلی کُلِّ ضامِرٍ یأتین مِن کُلِّ فجٍّ عمیق نازل شد. سپس رسولخدا به مؤذنها دستورداد کهمردم را به بلندترین صدا اعلان کنند ...» (ص 281).
د- فضیلت حج نیابتی، نُه روایت.
رسول خدا میفرماید: «خداوند با یک حج سه نفر را وارد بهشت میکند: 1- شخصی که مرده 2- کسی که به نیابت او حج انجام میدهد 3- کسی که ...» (ص 285).
ه- فضیلت حج کودکان (حج انجام دادن)
جابر بن عبداللَّه میگوید: «زنی کودکش را نزد رسول خدا برد و از آن حضرت پرسید آیا برای این حج هست؟ آن حضرت فرمود: بله، و تو هم اجر داری» (ص 287).
و- اجر کسانی که کارهای حاجی را متکفّل میشوند، دو روایت.
امام سجاد علیه السلام میفرماید: «کسی که در غیاب حاجی متکفّل کارهای او و اهل عیال او گردد، اجر حاجی را دارد؛ مانند این که او استلام حجر میکند.» (ص 28)
ز- حاجی کم
عبدالکریم بن کثیر میگوید: با امام صادق علیه السلام حج انجام دادیم پس چون مقداری از راه را پیمودیم، آن حضرت بالای کوه رفته، به مردم نگاه کردند و فرمودند: «چقدر ضجه زن زیاد
ص: 163
است و حاجی کم؟!» (ص 289).
فصل ششم: حج اصغر
نویسنده این فصل را به بیان مطالبی از عمره مفرده اختصاص داده و در آن شش عنوان اصلی آورده و از سی و هشت روایت سود جسته است.
الف- فضیلت عمره، هفده روایت.
رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید: «اجر حج بهشت است و اجر عمره کفاره هر گناه.» (ص 292).
ب- عمره در هر ماه، سه روایت.
امام صادق علیه السلام میفرماید: همانا حضرت علی میفرمود: «در هر ماه عمره هست.» (ص 294).
ج- فضیلت عمره در رجب، شش روایت.
رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید: «بهترین عمره در رجب است.» (ص 296).
د- فضیلت عمره در رمضان، چهار روایت.
امام صادق علیه السلام هرگاه قصد عمره میکرد، منتظر صبح بیست و سوم رمضان میشد سپس با حالت تهلیل خارج میشد. (ص 297).
ه- عمره مفرده در ماههای حج، چهار روایت.
امام صادق علیه السلام میفرماید: «اشکال در انجام عمره مفرده در ماههای حج نیست.» (ص 298)
و- عمرههای پیامبر، چهار روایت.
ابن عباس میگوید: «رسول خدا صلی الله علیه و آله چهار عمره انجام داده ...» (ص 299).
قسمت سوم:
مدینه منوره
قسمت سوم کتاب به مباحثی پرداخته که مربوط به مدینه منوره است. این بخش نیز که
ص: 164
مشتمل بر پنج فصل و چهارده عنوان اصلی و دوازده عنوان فرعی است، به مطالبی مانند:
فضیلت مدینه، ویژگیها، آداب، حدود مسجدالنبی، زیارت فاطمه زهرا، ائمه بقیع، شهدا، آداب زیارت و ... اختصاص پیدا کرده و از صد و دوازده حدیث بهره برده است. به جهت اختصار، بدان بخش نمیپردازیم.