جامه مصری در دوران جدید

نوع مقاله : اماکن و آثار

نویسنده

موضوعات

اصل مقاله

جامه کعبه مکرّمه، که در دوران جدید همه ساله از مصر ارسال می‌شد، دارای ویژگی‌های زیر بود:
1- هشت قطعه پرده که بدان «احمال کعبه» می‌گفتند 2- هشت کمربند 3- چهار قطعه نوشته‌دار 4- پرده درِ کعبه معروف به «برقع» 5- جامه مقام حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام 6- پرده درِ جایگاه مقام ابراهیم خلیل علیه السلام 7- پرده باب التوبه 8- پرده دروازه منبر مکّی 9- کیسه جایگاه کلید کعبه مشرّفه.
افزون بر این ها، وسایل مورد نیازد دیگر جامه برای آوزیان کردن آن، مانند:
طناب ها و نیز لوازم شستشوی کعبه و مواد معطّر کننده همراه آن بوده است. (1) اینک می‌پردازیم به شرح ویژگی‌های قسمت‌های مختلف جامه کعبه معظّمه که در دوران جدید همه ساله از سوی مصر ارسال می‌گردید. گفتنی است جامه کعبه همه ساله به علّت ابداع روش‌های نوین و پیشرفت فنّیِ آذین بندیِ آن، نسبت به سال پیش تغییراتی داشت.
جامه اصلی کعبه (احمال کعبه)
جامه اصلی، از هشت قطعه پارچه ابریشم سیاه نوشته دار (نوشته‌ها به صورت بافته) تشکیل شده و در زمینه سرتاسر پارچه، عبارتِ «لا إله إلّااللَّه، مُحمَّدٌ رَسُولُ اللَّه» به شکل دال نوشته شده

1- شهادت نامه‌های شرعی تسلیم جامه کعبه در سال های 1321 و 1322 ه. ق.

ص: 135
و برخی در میانه دالِ دیگر به صورت بافته نقش می‌بست. این قطعه‌ها یا پارچه‌ها به شصت و دو قطعه می‌رسید که طول هر یک از آن ها، بیست و شش ذراع (1) با عرض نود سانتی‌متر بود و مساحت تمامی آنها به یک هزار و ششصد و دوازده ذراع می‌رسید و همگی به وسیله نخ های ابریشمی سیاه رنگ و مفتول (تارهای نازک و ضخیم) بافته می‌شد.
این قطعه‌ها توسط پارچه پنبه‌ای سفید آستر گردیده و در قسمت هایی که دو قطعه از عرض به هم اتصال می‌یافت با مفتول‌های پنبه‌ای پیوند می‌خورد.
تمامی قسمت‌های اتصال یافته از قطعه‌های جامه، به وسیله پوست دباغی شده و غیر دباغی شده بُز مستحکم و استوار می‌شد.
بر روی هر یک از «احمال» کعبه، یکی از کمربندهای هشتگانه قرار می‌گرفت که بر دو «حمل» از «احمال» کعبه، چهار قطعه نوشته‌دار (کردشیات) (2) نقش می‌بست.
«احمال» هشتگانه کعبه و کمربندهایی که بر آنها قرار می‌گرفت بدین صورت بود:
* دو «حمل» که هر یک از آنها مرکّب از 9 قطعه پارچه بوده و مجموع پارچه‌های آن به 18 عدد می‌رسید. طول آنها 468 ذراع، که بر این دو «حمل» کمربندهای اوّل و سوم قرار می‌گرفت.
* دو «حمل» که هر یک از آنها مرکّب از هشت قطعه پارچه و مجموع آنها شانزده عدد بود. طول مجموع این قطعه‌ها به 416 ذراع می‌رسد و بر این دو «حمل» کمربندهای دوم و چهارم قرار می‌گرفت.
* دو «حمل» که هر یک از آنها مرکّب از 712 قطعه پارچه بوده و مجموع پارچه‌های آن به پانزده قطعه می‌رسید.
طول آنها 390 ذراع است که بر روی این دو «حمل» کمربندهای پنجم و هفتم می‌آید.
* دو حمل که هر یک از آنها مرکّب از 612 قطعه پارچه بوده و مجموع پارچه‌های آن به سیزده می‌رسید. طول آنها 338 ذراع بوده که بر روی این دو «حمل» کمربندهای ششم و هشتم قرار می‌گرفت. (3) امّا چگونگی آویختن این «احمال» بدینگونه بود که هر دو قطعه از پرده بر یکی از قسمت های دیوار کعبه قرار داده

1- ذراع معادل 57 سانتی‌متر می‌باشد.
2- کردشیه؛ دایره‌ای شکل.
3- بنابر شهادت‌نامه‌های شرعی تسلیم جامه در سال های 1321، 1322 ه. و نیز نک: ابراهیم رفعت پاشا: مرآة الحرمین، ج 1، صص 292 و 293

ص: 136
می‌شد و سپس به وسیله طناب هایی به حلقه‌های آهنی بسته و آنگاه بر بام کعبه انداخته می‌شد و بعد به وسیله دستگیره‌ها و بندهایی به یکدیگر متّصل می‌گشت. و در قسمت زیرین به وسیله حلقه‌هایی که بر روی شاذروان قرار داده شده بود ثابت و استوار می‌گردید.
هر گاه یکی از قسمت‌های یاد شده، بر کعبه نصب می‌شد؛ به وسیله دستگیره‌ها و بندهای یاد شده به قطعه نزدیک خود پیوند می‌خورد و بدین صورت در پایان همانند پیراهن سیاه رنگ مربعی بر کعبه پوشیده می‌شد.
پس از آن، در پیرامون کعبه معظّمه، بر روی این قطعه‌های به هم پیوسته، و در یک سوم قسمت فوقانی آن، کمربندهای کعبه، که مرکّب از هشت قطعه بود، نصب می‌گشت. (1)افزون بر این قطعاتِ ابریشمی، قطعات دیگری نیز وجود داشت که عبارت بودند از دویست و یازده ذراع پارچه اطلس سیاه و ساده (بافت مصر) و پارچه ابریشم و اطلس قرمز و سبز (بافت خارجه) که بر روی قسمت‌هایی از آن تارهای نقره‌ای سفید رنگ و تارهایی از طلای زرد و نیز با عیار 99% تنیده می‌شد.
کمربندهای جامه (طراز)
جامه کعبه، دارای هشت کمربند بوده که بر روی قطعه‌های هشتگانه- همچنانکه پیش از این یاد کردیم- قرار داده می‌شد. هر یک از این کمربندها از نظر اندازه طول، مقدار وزن، تارهای تنیده و آذین‌های میان آن بدین شرح می‌باشد:
کمربند نخست: طول 1278 ذراع و وزن تارهای طلایی و نقره‌ای تنیده در میان آن 1030712 مثقال.
کمربند دوّم: طول 1178 ذراع و وزن تارهای آذین شده بر آن 94714 مثقال.
کمربند سوّم: طول 1278 ذراع و وزن تارهای طلایی و نقره‌ای تنیده در میان آن، 1039 مثقال.
کمربند چهارم: طول 1178 ذراع، و وزن تارهای آذین شده بر آن 98314 مثقال.
کمربند پنجم: طول 1078 ذراع و وزن تارهای طلا و نقره‌ای تنیده در میان آن 90112 مثقال.
کمربند ششم: طول 978 ذراع، وزن تارهای آذین شده بر آن 86214 مثقال.
کمربند هفتم: 1078 ذراع، وزن تارهای آذین شده بر آن 86714 مثقال.

1- یوسف احمد: المحمل والحجّ، ج 1، صص 264 و 265

ص: 137
کمربند هشتم: طول 978 ذراع و وزن تارهای طلا و نقره‌ای تنیده در میان آن 88214 مثقال.
بنابراین، مجموع طول کمربندهای یاد شده برابر با 91 ذراع و مجموع وزن تارهای طلایی و نقره‌ای تنیده در میان آن‌ها بالغ بر 751313 مثقال بوده است.
در این میان آنچه لازم به یادآوری است این است که: تمامی کمربندهای یاد شده به عرض هفتاد سانتی‌متر بوده که حاشیه‌ای به عرض هفت سانتی‌متر قسمت زبرین و زیرین آن ها را در بر می‌گرفته است.
نوشته‌های روی کمربند
بر روی کمربندها آیات قرآن با خطّ زیبای ثلث عربی نوشته می‌شد که تمامی حروف آیات یاد شده به وسیله تارهای نقره‌ای مطلا بود.
این آیات نوشته‌های دیگر، به وسیله «عبداللَّه بک زهدی» در دوران خدیو اسماعیل به رشته تحریر در می‌آمد.
آیات قرانیِ یاد شده، به این صورت بر روی کمربندها نقش می‌بست:
شکل شماره 10؟؟؟
در سمت شرقی، که در آن دَرِ کعبه قرار داشت، دو کمربند اوّل و دوّم استوار بود که بر روی کمربند اوّل این آیات به چشم می‌خورد:
ص: 138
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلّیً وَعَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ وبر روی کمربند دوّم: وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنْ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ* رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَأَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَتُبْ عَلَیْنَا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ.
در میان این دو کمربند، دایره‌ای قرار داشت که بدان «رِنک» گفته می‌شد. (1) در زمینه دایره یاد شده، کلماتِ: «یا حَنّانُ یا مَنّان یا سُبْحان» به صورتی که الف‌های آن ها به مرکز دایره متوجّه می‌گردید، نقش بسته بود.
در این زمینه، حرف ندا به صورت وارونه قرار داشت که این حرکت، اشتباه معمولی است و همواره به وسیله خط نگاران صورت گرفته و به نظر می‌رسد که قرار دادن این حروف در این مکان لازمه آذین آن باشد.
شکل شماره 11؟؟؟
کمربندی از کمربندهای هشت‌گانه و رنکی که بین دو کمربند است و در چهار کعبه دیده می‌شود.
در سمتی که حجرالأسود در امتداد آن است و سمت جنوبی کعبه به شمار می‌آید، کمربندهای سوم و چهارم قرار داشت. بر روی کمربند سوّم این آیات نقش بسته است:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفاً وَمَا کَانَ مِنْ الْمُشْرِکِینَ* إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَهُدیً لِلْعَالَمِینَ* فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ ....
و بر کمربند چهارم ... وَمَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِناً وَللَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنْ الْعَالَمِینَ* قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ شَهِیدٌ عَلَی مَا تَعْمَلُونَ ...، این دو کمربند در میان خود

1- این کلمه در اصل ریشه ترکی داشته که در مصر دوران ممالیک به کار می‌رفته است، «مترجم».

ص: 139
«رنک» دیگری نیز داشت که نوشته‌های آن همانند «رنک» پیشین بود.
بر روی سمت سوم کعبه مشرفه، که سمت غربی آن به شمار می‌آید، کمربندهای پنجم و ششم قرار می‌گرفت.
بر روی کمربند پنجم این آیات دیده می‌شد:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیْتِ أَنْ لَاتُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَطَهِّرْ بَیْتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْقَائِمِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ* وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَعَلَی کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ.
و بر روی کمربند ششم لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَی مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ* ثُمَّ لِیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ. که باز در میان این دو کمربند، «رنک» به صورت پیشین قرار داشت.
بر سمت چهارم، که سمت شمالی کعبه است و در آن ناودان قرار دارد، دو کمربند هفتم و هشتم قرار می‌گرفت.
گفتنی‌است نوشته‌های روی این دو کمربند، در دوران های مختلف تغییر کرده است؛ به طوری که به هنگام دوران فرمانروایی خانواده محمّد علی که- مصر تابعی از دولت عثمانی به شمار می‌آمد- بر روی این دو کمربند عبارت: «اهدایی به کعبه از سوی سلطان عثمانی» قید می‌شد. این عبارت به صورت طولانی، از نام آن سلطان آغاز و نسب و القاب او را آنچنان گسترده به رشته تحریر در می‌آوردند که سراسر مساحت دو کمربند را دربر می‌گرفت. (1) امّا پس از شکست و از هم گسیختگی دولت عثمانی، در پایان جنگ جهانی اوّل، مصر خود را از تبعیت دولت عثمانی رهانید و در آن هنگام بر کمربند هفتم این آیات نوشته می‌شد:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ ....
امّا کمربند هشتم ویژه عبارت اهدا بود که بر آن، این جملات نوشته می‌شد:
«أمَر بصُنع هذهِ الْکسوة الشریفة لکعبة بیت اللَّه الحرام (فلان) سنة کذا» (2)
عبارت اهدا، در دوران‌های گوناگون قابل تغییر بود.

1- این نوشته‌ها به صورت کامل و واضح بر روی دو کمربند هفتم و هشتم که از سوی ابراهیم رفعت پاشا در کتاب خود مرآة الحرمین، ج 1، شکل شماره 110، ص 284 آورده، کاملًا روشن و آشکار است.
2- فرمان داد ساختن این جامه شریفه را برای کعبه بیت اللَّه الحرام، نام شخص در سال ...

ص: 140
هنگامی که در رمضان سال 1355 ه/ 1936 م. میان مصر و دولت عربستان قرار داد تفاهمی صورت گرفت- پس از درگیری سیاسی که مدّت ده سال به درازا کشید و پیش از این، از آن یاد کردیم- متن نوشته بر روی کمربند هشتم بدین صورت تغییر یافت: «أمر بصنع هذه الکسوة الشریفه للکعبة بیت اللَّه الحرام صاحب الجلالة ملک مصر فاروق الأوّل واهدیت لها فی عهد صاحب الجلالة عبدالعزیز آل‌سعود ملک المملکة العربیة السعودیة سنة 1355 ه.» (1)
شکل شماره 12؟؟؟
قطعه‌ای از کمربندی که اهدای ملک فاروق اول بر آن موجود است و در زمان ملک عبدالعزیز آل‌سعود ارسال گردیده است
قطعه‌های نوشته‌دار جامه (کردشیات)
بر روی جامه‌ای که کمربند اوّل و دوّم قرار داشته و به عبارتی بر روی سمت شرقی کعبه که پیش روی کعبه است و درِ کعبه بر آن قرار دارد، چهار قطعه نوشته می‌شد که طول آنها شش ذراع، و مساحت هر یک از آن ها (کردشیه) 90* 75 سانتی‌متر بود.
در زمینه هر یک از این قطعه‌ها: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ* اللَّهُ الصَّمَدُ* لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ* وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ به شکل دایره‌ای به قطر هفتاد سانتی‌متر نقش بسته بود. در قسمت زبرین و زیرین این قطعه‌ها حاشیه‌ای نقش دار قرار داده شده بود. این قطعه‌های چهارگانه به وسیله تارهای نقره‌ای سفید رنگ و تارهای نقره‌ای مطلا

1- اسناد و مدارک موجود در کارگاه جامه بافی کعبه مکرّمه در قاهره:
و نیز نک: یوسف احمد، المحمل والحجّ، ج 1، صص 265، 266 و 267

ص: 141
به مقدار 504 مثقال تنیده شده بود. (1) (شکل شماره 13)؟؟؟
پرده درِ کعبه (برقع)
پرده درِ کعبه از چهار قطعه تشکیل شده بود. این بدان جهت بود که حجم زیادی داشت و امکانِ ساختن آن به صورت یک قطعه غیر ممکن می‌نمود.
پرده از پارچه ابریشم و اطلس سیاه و ساده به مساحت چهل و شش ذراع و ربع و قسمتی دیگر از آن پارچه اطلس خارجی به رنگ قرمز و سبز بود که همگی به یکدیگر پیوسته و بر روی آن تارهای نقره‌ای و طلاییِ ونیزی خالص، نقش و نگارهای زیبا داشت. این پرده دو آستر؛ نخست آستری پنبه‌ای به رنگ سفید و بر روی آن پرده‌ای از ابریشم اطلس خارجی به رنگ قرمز و سبز داشت.
همچنین در پیرامون پرده درِ کعبه و نیز میانه آن، نوار پهن پنبه‌ای به صورت مفتول قرار داده شده بود.
قطعه‌های چهارگانه، که پرده درِ کعبه را به وجود می‌آورند، شامل قطعه فوقانی بود که بدان «العتبه» می‌گفتند و قطعه زیرین آن را «طراز» و قطعه‌ای که در ادامه آن بود، «القائم الصغیر» و قطعه پایین آنها، که در آن شکافی قرار داده شده بود، «القائم الکبیر» می‌نامیدند.
افزون بر آن، قطعه‌ای به نام «الوصله» نیز داشت که قطعه‌های شماره سه و چهار را به هم وصل می‌کرد.
امّا قطعه نخستین، که «العتبه» نامیده می‌شد، دارای مساحتی به اندازه 1234 ذراع بود. مقدار وزن تارهای نقره‌ای سفید رنگ و نیز تارهای نقره‌ای مطلای تنیده شده بر آن به 140413 مثقال می‌رسید. قطعه دوم که «طراز» نامیده می‌شد، دارای 1134 ذراع مساحت بود و 105713 مثقال تارها آذین داشت.
قطعه سوّم؛ یعنی «القائم الصغیر» 9 ذراع مساحت داشت و تارهای آذین شده بر آن به 901 مثقال می‌رسید.
قطعه چهارم، «القائم الکبیر»، دارای

1- ابراهیم رفعت، مرآة الحرمین، ج 1، ص 293

ص: 142
مساحتی به اندازه 1134 ذارع بود و وزن آذین‌های تنیده شده بر آن، به 145523 مثقال می‌رسید.
«الوصله» قطعه‌ای بود که دو قطعه «قائم» را به هم وصل می‌کرد و دارای تارهای نقره‌ای آذین شده، به مقدار 43 مثقال بود.
بدین ترتیب مجموع وزن نخهای طلا و نقره تنیده شده بر پرده درِ کعبه مکرمه (برقع) به 486113 مثقال می‌رسید.
افزون بر این، بر روی پرده درِ کعبه (برقع) این وسایل نیز قرار داده می‌شد:
* شش عدد صفحه‌های نقره‌ای با عیار 90 مطلا به طلای زرد ونیزی که هر یک از صفحه‌های یاد شده بر روی دو چتر (آفتابگیر) قرار داده شده بود.
* دوازده عدد چتر بافته شده از ابریشم سرخ، که آذین روی آنها به وسیله تارهای نقره‌ای و طلایی بود. این چترها به وسیله پوست بُز دباغی شده، آستر گردیده بود و بر روی هر یک از چترهای یاد شده، منگوله‌ای از نخ‌های پنبه‌ای هندی قرار داشت.
* دوازده عدد منگوله نخی ساخته شده از پنبه هندی سرخ و تارهای نقره‌ای زرد و سفید و نیز تارهای مطلا، که هر یک از آنها بر روی یک چتر قرار داده شده بود.
- پنج منگوله نخی ساخته شده از ابریشم سیاه و تارهای نقره‌ای و طلایین و نیز تارهای نقره‌ای به رنگ زرد و سفید که هر یک از آنها دارای قیطانی از ابریشم سیاه بود. (1)نوشته‌های موجود بر پرده درِ کعبه (برقع)
برقع یا پرده درِ کعبه مشرّفه، به صورت مستطیل بود که اطراف چهارگانه آن، حاشیه‌ای آذین شده به تارهای نقره‌ای و طلایین داشت.
بر روی پرده (پس از حاشیه پیرامون آن)، حاشیه دیگری بود که به وسیله مستطیل‌های بیضی شکل و دایره‌هایی تقسیم می‌گردید. در ضلع فوقانی آن، سه دایره؛ در دو طرف و میانه قرار داشت که در فاصله آنها دو مستطیل بیضی شکل دیده می‌شد. در زمینه دو دایره دو طرف، عبارت: «اللَّهُ رَبّی» و در دایره میانی عبارت: «اللَّهُ حَسْبی» نوشته شده بود. در زمینه مستطیل ها؛ در یکی این آیه قرآن نوشته شده است: قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ ... و در دیگری فَلَنُوَلِّیَنَّکَ

1- شهادت نامه‌های تسلیم جامه کعبه در سال های 1321، 1322 هجری. و نیز نک: ابراهیم رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج 1، صص 293 و 294

ص: 143
قِبْلَةً تَرْضَاهَا ....
بر اضلاع سه گانه دیگر، در زمینه مستطیل‌های بیضوی، سوره فاتحه و بر دایره‌های میان آن ها عبارت: «اللَّهُ رَبّی» نقش بسته است.
در قسمت فوقانی پرده و سطر اوّل آن، شکل مستطیلِ بیضی قرار دارد که در زمینه آن، این آیه نقش بسته است: قال تعالی إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَاناً نَصِیراً.
سپس در سطری که در ادامه آن بود، در میان چهار دایره که هر دایره همانند «گلابی» ترسیم گردیده بود، در یک ردیف سوره صمدیه نقش گردیده بود. از آن پس، در سطری که در ادامه آن بود، در میانه چهار مستطیل بیضی شکل، که هر دو دایره در کنار یکدیگر قرار داشته و در میان آنها دایره‌ای گنجانیده شده بود، در زمینه مستطیل‌های چهارگانه آیةالکرسی و در پایان آنها عبارت «صدق اللَّه العظیم وصدق رسوله البشیر النذیر، و صلی اللَّه علی محمّد وعلی آله وأصحابه أجمعین» دیده می‌شد.
در زمینه دایره عبارتِ: «اللَّهُ حَسبی» نقش گردیده است. در میان آن ها مستطیل بیضی شکلی به عرض پرده و در میان آیة الکرسی، این نوشته بر آن دیده می‌شود: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِینَ .... در زیر آن دو «کردشیه» بزرگ بود که در زمینه هر یک از آنها، سوره صمدیه، به شکل دایره، در پیرامون لفظ جلاله «اللَّهُ جَلَّ جَلاله» نقش بسته بود. در میان دو کردشیه یاد شده، چهار مستطیل؛ یکی بر دیگری دیده می‌شود که دو مستطیل اوّل و چهارم به وسیله تارهای نقره‌ای و مطلا آذین شده بود. امّا بر دوّمی و سوّمی این عبارت نوشته شده بود: «بتوفیق اللَّه تعالی تمّ صنع هذه البردة بالجمهوریة العربیة المتحّدة فی عهد الرئیس جمال عبدالناصر سنة 1381 ه.» سپس در ادامه آن دو مستطیل بیضی شکل دیده می‌شد که در زمینه آن ها: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، لِإِیلَافِ قُرَیْشٍ* إِیلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّیْفِ* فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَیْتِ* الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ نوشته شده بود.
سپس در ادامه آن، چهار مستطیل بیضی شکل دیگری قرار داشت که دو به
ص: 144
دو بر روی هم قرار داده شده بود. بر فوقانی آن عبارت: «لا إله إلا اللَّه المَلِکُ الحقُّ المبین» و در پایین: «مُحمّدٌ رَسُولُ اللَّه الصّادِقُ الْوَعْدُ الأَمِین» دیده می‌شد. در فاصله این مستطیل‌های چهارگانه و در میانه پرده، رأس مثلثی که در پایین، قاعده آن کامل نگردیده و بدان شکاف پرده درِ کعبه در پایین بازمی‌گردد، قرار داشت. به دو ضلع این مثلث نوشته: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ* اللَّهُ الصَّمَدُ* لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ* وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ، صَدَقَ اللَّهُ الْعَظِیم» نقش بسته بود.
در پایین پرده و تا انتهای آن، دو مستطیل بر دو طرف شکاف دیده می‌شد که این دو، به وسیله تارهای نقره‌ای مطلا و نیز نقش و نگارهای زیبای زربفتی آذین گردیده بود. (1) شکل شماره 14؟؟؟
پرده درِ کعبه معظّمه موجود در دار الکسوه قاهره به سال 1381 ه

1- نوشته‌ها و آذین‌های یاد شده؛ به وسیله مؤلّف بر روی پرده درِ کعبه مظعّمه که در میان قطعه‌های جامه مصری موجود در کارگاه جامه‌بافی در خرنفش که هم اکنون وجود دارد، مشاهده گردید. این جامه همان جامه‌ای است که در سال 1381 ه. به مصر بازگردانیده شد.

ص: 145
جامه مقام ابراهیم خلیل علیه السلام
این جامه، از پنج قطعه که شامل:
چهار سمت و سقفِ مقام بوده، تشکیل می‌گردیده است. مساحت کلّی آن به همراه پارچه ابریشم و اطلس سیاه ساده، سی ذراع بوده که همگی مانند پرده درِ کعبه، از همان مواد اوّلیه بافته شده بود، با این تفاوت که این جامه به وسیله ابریشم مصنوعی سبز همانند پرده درِ کعبه آستر نشده بود، بلکه به وسیله چلواری پنبه‌ای سرتاسر آن آستر گردیده بود.
قسمت‌های گوناگون این جامه و آنچه که بر آن آذین می‌گردید:
* سمت اوّل: طول 718 ذراع و مقدار وزن تارهای آذین شده 614 مثقال.
* سمت دوّم: طول 718 ذراع و مقدار وزن تارهای تنیده شده و آذین گردیده 610 مثقال.
* سمت سوّم: طول 718 ذراع و مقدار وزن تارهای آذین شده 613 مثقال.
* سمت چهارم: 718 ذراع و وزن تارهای تنیده شده و آذین گردیده 612 مثقال.
* سقف، طول 112 ذراع و وزن نقره سفید به کار رفته در آن 139 مثقال.
بنابراین، مجموع وزن تارهای طلایی ونقره‌ای آن 2588 مثقال بوده است.
افزون بر آن، به جامه یاد شده، پنج دگمه نقره‌ای، ده چتر، ده منگوله کوچک نخی و چهار منگوله بزرگ نخی- چنانکه پیشتر آوردیم، قرار داده می‌شد. همچنین «سُجُق» (1) و گلوله‌های پنبه‌ای هندی به رنگ سرخ در پایین جامه مقام آذین می‌شد. (2) بر جامه یاد شده نوشته‌های زیر به وسیله تارهای نقره‌ای مطلا تنیده نوشته شده بود.
پرده درگاه مقام ابراهیم خلیل علیه السلام:
این پرده از دو قطعه تشکیل می‌شد.
طول هر قطعه ده ذراع بوده و این دو قطعه به وسیله قطعه دیگری به عنوان زیر پرده به هم می‌پیوست.
پرده درگاه مقام از مواد اولیه‌ای بافته می‌شد که پرده درِ کعبه را می‌بافتند. وزن تارهای طلایی و نقره‌ای تنیده شده بر روی قطعه نخست، 91523 مثقال و قطعه دوّم 90613 مثقال و پارچه رابط میان آن دو 489 مثال بوده که مجموع وزن تارهای آذین شده بر پرده به 1870 مثقال می‌رسید. علاوه بر آن، پرده درگاه مقام

1- سُجُق، شبکه‌ای از بافته که پیرامون آن گلوله‌های نخی قرار داشت.
2- شهادت‌نامه‌های شرعی تسلیم جامه کعبه در سالهای 1321 و 1322 ه. و نیز نک: ابراهیم رفعت، مرآة الحرمین، ج 1، ص 295

ص: 146
نوشته ص 169 کتاب چاپ شود؟؟؟
ص: 147
دارای پنج دگمه نقره‌ای، ده چتر و ده منگوله نخی کوچک بود. (1) پرده باب التوبه:
این پرده ویژه درِ پله درونی کعبه معظمه بوده که به‌وسیله آن به بام آن راه می‌یافتند. و این پرده نیز همانند دیگر پرده‌ها، از ابریشم سیاه ساده بافته می‌شد.
مساحت آن یازده و نیم ذراع و وزن تارهای طلایی و نقره‌ای تنیده شده در آن به 102423 مثقال می‌رسید. (2) نوشته‌های روی پرده باب التوبه:
این پرده به شکل مستطیل بوده که اطراف چهارگانه آن به‌وسیله حاشیه‌ای از تارهای نقره‌ای، زینت می‌گردید. در قسمت داخل حاشیه یاد شده و در نیمه فوقانی پرده، پنج مستطیل بیضی شکل دیده می‌شود که یکی بر دیگری قرار گرفته و بر نخستین مستطیل، این نوشته به چشم می‌خورد: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، وَاذْ جاءَکَ الَّذِینَ».
و بر دومی یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ ....
و بر سومی عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُوءاً بِجَهَالَةٍ ....
و بر چهارمی ... ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ.
و بر پنجمی نام فرمان دهنده به ساختن این پرده و تاریخ ساخت آن قید گردیده است.
در نیمه پایینی پرده، نقش و نگارهای آذین شده به تارهای طلایی و نقره‌ای قرار داشته که در میانه آن، سه مستطیل بیضی شکل دیده می‌شود. بر نخستین آن، این نوشته دیده می‌شود:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ».
شکل شماره 15؟؟؟
پرده باب التوبه در درون کعبه
و بر دومی وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً.

1- شهادت‌نامه‌های شرعی تسلیم جامه کعبه در سال های 1321 و 1322 ه. نک: ابراهیم رفعت، مرآة الحرمین، ج 1، ص 295
2- دو مصدر سابق.

ص: 148
و بر سوّمی وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلّیً (1)
تمامی این نوشته‌ها به وسیله تارهای نقره‌ای بسیار زیبایی آذین می‌گردیده است.
پرده دروازه منبر مسجد الحرام
این پرده نیز هم جنس دیگر قطعات پرده کعبه، از ابریشم سیاه ساده بافته می‌شده است. مساحت آن شش ذراع و ربع و وزن تارهای طلایی و نقره‌ای به کار رفته در آن (397) مثقال بوده است. (2) نوشته‌های روی پرده دروازه منبر مکی
این پرده مستطیل شکل بود که پیرامون آن را حاشیه‌ای مزین به تارهای نقره‌ای مطلّا در برگرفته بود. در درون این حاشیه و در قسمت نیمه بالایی آن، چهار مستطیل بیضی شکل دیده می‌شد که یکی بر دیگری قرار داشت. در زمینه مستطیل نخستین، این‌نوشته به‌چشم می‌خورد:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، انَّ اللَّهَ ...».
و بر دومی ... وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا ....
و بر سومی ... الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیماً.
و بر چهارمی نام فرمان دهنده ساخت این پرده و تاریخ ساخت آن قید می‌گردید.
در نیمه پایینی این پرده، به وسیله تارهای نقره‌ای مطلّا، محرابی که درون آن قندیلی معلّق داشت، آذین شده بود.
تمامی نوشته‌ها و نقش و نگارها، به وسیله تارهای نقره‌ای سفید و نیز تارهای نقره‌ای مطلّا تزیین گردیده بود.
شکل شماره 16؟؟؟
پرده باب المنبر در حرم مکّی
کیسه جایگاه کلید کعبه معظمه
این کیسه از پارچه اطلس سبز به

1- ابراهیم رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج 1 شکل شماره 104 ص 264
2- شهادت نامه‌های شرعی، تسلیم جامه کعبه در سالهای 1321 و 1322 ه و نیز نظر افکنید به ابراهیم رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج 1، ص 296.

ص: 149
مساحت یک ذراع و یک هشتم ذراع ساخته می‌شد. بر روی آن به وسیله تارهای طلایی و نقره‌ای به وزن 45 مثقال تنیده شده بود که در میانه بالایی آن، دو سوراخ با لب دوزی های نقره‌ای سفید به وزن دو مثقال تعبیه شده بود. این کیسه به وسیله ابریشم سبز ساده آستر شده بود که بر آن دو ریسمان تنیده شده به نام قیطان، به همراه منگوله‌هایی از تارهای به هم گره خورده نقره‌ایِ زرد قرار داشت. طول این کلید 45 سانتیمتر و عرض آن 24 سانتیمتر بود. (1) در یک سمت کیسه، این گفته باری تعالی به‌وسیله تارهای نقره‌ای و طلایین آذین می‌گردید: إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا ... که بر بالا و زیر آن نام فرمان دهنده به ساخت کیسه و تاریخ و مکان ساخت آن قید می‌شده است.
در سمت دیگر آن، این آیه نقش بسته بود: إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ که بر بالا و زیر آن نیز مجدداً نام فرمان دهنده به ساخت کیسه و تاریخ و مکان ساخت آن قید می‌شد.
هم اکنون بر کیسه‌ای که به همراه جامه کعبه در «دارالکسوه» در قاهره باقی مانده است، در بالای کیسه و بر روی آیه قرآنی جمله «بالجمهوریة العربیة المتحدة فی عهد» و زیر آیه «الرئیس جمال عبد الناصر سنة 1381 ه.» نوشته شده است.
(شکل شماره 17)؟؟؟
کیسه کلید کعبه معظّمه
دیگر ابزار آلات جامه کعبه
اضافه بر قطعه‌های جامه، که پیشتر آوردیم، ابزار آلات دیگری نیز بوده که از جامه نبوده لیکن برای نصب و استوار کردن آن ضرورت داشته است.
این ابزارها عبارتند از:
- سه حلقه تناب ضخیم (2) به وزن یکصد و هشتاد رطل.
- چهل و یک حلقه تناب نازک (3) به

1- شهادت نامه‌های شرعی تسلیم جامه کعبه در سال های 1321 و 1322 هجری و نیز نک: به ابراهیم رفعت، مرآة الحرمین، ج 1 ص 294
2- این تناب‌ها پس از آنکه در قسمت فوقانی جامه کعبه دوخته می‌شد بر بام کعبه آویزان می‌گشت.
3- جامه کعبه به‌وسیله این گونه طناب‌ها به حلقه‌های مسین استوار شده در پیرامون کعبه و شاذروان، متصل می‌گردید.

ص: 150
وزن هشتاد و دو رطل.
- سی و شش ذراع پارچه‌های نازک سبز تیره، که برای به هم پیوستن قطعات پرده به کار می‌رفت.
- دو دیگ مسی که در آن گلاب خالص به وزن 58 کیلو گرم قرار داده می‌شد. و نیز قطعه‌هایی پارچه که برای شستشوی کعبه مشرفه پیش از قرار دادن جامه نوین، به کار می‌رفت.(1) شکل شماره 18؟؟؟
یکی از ظرف‌های گلاب که به همراه پرده هر سال به کعبه ارسال می‌شد و اینک در دار الکسوه قاهره موجود است

1- شهادت نامه‌های شرعی، تسلیم جامه کعبه در سال های 1321 و 1322 ه. و 1380 ه. و نیز نک: به ابراهیم رفعت پاشا: مرآة الحرمین، ج 1، ص 296 و بتنونی، الرحلة الحجازیه، صص 136 و 137

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار