ص: 70
مشغول شد. وی در آغاز کار، در یک سخنرانی عمومی اظهار داشت:
پیامبر صلی الله علیه و آله برای من روزی یک درهم مقرر داشته و به هیچکس نیاز ندارم.
(1) روزی نیز در حالی که به دیوار کعبه تکیه داده بود گفت: از روزی که پیامبر صلی الله علیه و آله مرا به امارت مکه منصوب داشت، تنها به دو بُرد یمانی دست یافتم که آن دو را نیز به غلام خود «کیسان» پوشاندم.
(2) گفتنی است وی همزمان با مرگ ابوبکر وفات یافت.
(3)در این سال مسلمانان و مشرکان هر یک براساس معتقدات خود حج گزاردند.
در سال نهم هجرت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ابتدا ابوبکر را به عنوان امیرالحاج تعیین کرد و به مکه گسیل داشت تا آیات آغازین سوره برائت را به مشرکان ابلاغ نماید، لیکن پس از مدت کوتاهی فرشته وحی نازل شد و این مأموریت به علی‌بن‌ابی‌طالب علیه السلام محوّل گردید، پیامبر صلی الله علیه و آله از آن حضرت خواست تا به سوی مکه حرکت کند و مأموریت را از ابوبکر تحویل کرفته، خود پیام برائت را برای مشرکان قرائت و به آنان ابلاغ نماید.
علی‌بن ابی‌طالب علیه السلام در «روحاء»
(4) یا «ذوالحُلیفه» به ابوبکر رسید و فرمان رسول خدا صلی الله علیه و آله را به او ابلاغ کرد و مأموریت را تحویل گرفت. ابوبکر نیز مضطرب و ناراحت به مدینه بازگشت.
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله در برابر خواست برخی که می‌گفتند آیات برائت را ابوبکر بخواند و این مأموریت از وی گرفته نشود، فرمود:
«لایُؤدّی عَنّیِ الَّا رَجُلٌ مِنْ اهْلِ بَیْتی»؛
«جز مردی از اهل‌بیت من این پیام را ابلاغ نمی‌کند.»
(5)در این‌که آیا ابوبکر پس از نازل شدن آیات برائت همچنان عهده‌دار امارت حج بوده یا نه اختلاف است، لیکن شواهد بیانگر آن است که وی از این سمت برکنار گردیده و به همین دلیل با نگرانی به مدینه بازگشت و به رسول‌اللَّه صلی الله علیه و آله عرضه داشت: آیا آیه‌ای درباره من نازل شده است؟
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: نه، لیکن خداوند مرا فرمان داد تا این پیام توسط فردی از اهل‌بیتم به مشرکان ابلاغ گردد.
(6) مرحوم شیخ طوسی رحمه الله در تفسیر تبیان آورده است:
اصحاب ما روایت کرده‌اند که: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ریاست کاروان حج را نیز به علی علیه السلام واگذار کرد و چون علی علیه السلام آیات سوره برائت را از ابوبکر گرفت، ابوبکر به مدینه
1- همان.
2- الإصابه فی تمییز الصحابه، ج 2، ص 451
3- همان.
4- روحاء، مکانی است میان مکه و مدینه که تا مدینه حدود 30 مایل فاصله دارد و ذوالحُلیفه همان محل‌مسجد شجره است.
5- سیره ابن هشام، ج 4، ص 190؛ احکام القرآن ابن عربی، ج 2، ص 453
6- تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 178
ص: 71
بازگشت و از رسول‌اللَّه صلی الله علیه و آله پرسید: مگر چیزی از قرآن درباره من نازل شده است؟
پیامبر صلی الله علیه و آله در پاسخ فرمود: نه، لیکن رساندن این پیام تنها کار خودم یا مردی است که از من است.
مرحوم علامه امین الاسلام طَبْرسی نیز در مجمع البیان می‌نویسد:
مفسّران و ناقلان اخبار اجماع کرده‌اند که چون برائت نزول یافت، رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را به ابوبکر داد و سپس آن را از وی پس گرفت و به علی‌بن‌ابی‌طالب علیه السلام سپرد. سپس در تفصیل مطلب اختلاف کرده‌اند- تا آنجا که می‌گوید:- و اصحاب ما روایت کرده‌اند که:
رسول خدا صلی الله علیه و آله ریاست موسم حج را نیز به علی علیه السلام واگذاشت و چون برائت را از ابوبکر پس گرفت، وی به مدینه بازگشت.
(1) پیامبر صلی الله علیه و آله در سال دهم هجرت امارت حج را خود شخصاً به عهده داشت. ابتدای ذی قعده سال دهم، آن حضرت برای انجام فریضه حج آماده شد و فرمود مردم را خبر دهند تا به همراهش به حج بیایند. سپس آن حضرت در بیست و پنجم ذی قعده با تعدادی از بزرگان مدینه و اصحاب و یاران خود و با برداشتن قربانی به سوی مکه حرکت کرد و اعمال و مناسک و نیز مستحبات و سنن حج را به مردم آموخت. در عرفات برای حاجیان خطبه خواند و مهمترین نکات مربوط به سرنوشتشان را برای آنان تبیین کرد.
عبداللَّه‌بن ابی نجیح که خود در مراسم حج حضور داشته، گوید:
رسول‌اللَّه صلی الله علیه و آله هنگام وقوف به عرفه فرمود: اینجا و تمام عرفات موقف است، و صبح روز بعد در مزدلفه وقوف کرد و اظهار داشت: اینجا و تمامی مزدلفه موقف است.
سپس به منا آمده، قربانی کرد و فرمود: اینجا و تمامی منا موقف است. و سرانجام حج را به پایان برد و مناسک حج و واجبات آن از قبیل: محل وقوف، رمی جمرات، طواف کعبه، و حلال و حرام حج را به مردم آموخت.
(2) این سفر، «حَجّةالبلاغ» یا «حَجةالوداع» نام گرفت؛ زیرا پس از آن، پیامبر صلی الله علیه و آله از دار دنیا رحلت کرد و دیگر حج به‌جای نیاورد.
پس از پیامبر صلی الله علیه و آله در عهد ابوبکر «حرث‌بن نوفل» و در عهد عمر به ترتیب: «محرزبن حارثةبن ربیعةبن عبدالعُزّی، قُنفذبن عمیربن جُدْعان تیمی، نافع‌بن عبدالحارث خُزاعی، نایب او ابن ایزی، احمدبن خالدبن عاص مَخْزومی، طارق‌بن مرتفع الکنانی، حرث‌بن
1- تاریخ پیامبر اسلام مرحوم آیتی، ص 649؛ تفسیر تبیان، ج 5، ص 198؛ مجمع البیان، ج 5، ص 3
2- سیره ابن هشام، ج 4، صص 253- 250
ص: 72
نوفل‌بن الحرث‌بن عبدالمطّلب» عهده‌دار امارت حج شدند.
(1) در عهد عثمان نیز علی‌بن عدی‌بن ربیعةبن عبدالعزّی، احمدبن خالدبن عاص مخزومی، حرث‌بن نوفل، عبداللَّه‌بن خالدبن اسید، و عبداللَّه‌بن عامر حضرمی، امارت حج را بر عهده داشتند.
(2) علی‌بن ابی‌طالب علیه السلام در سال 35 هجری به خلافت رسید، آن حضرت در دوران خلافت خود دو نفر به نام‌های «ابوقتاده انصاری» و «قثم‌بن عباس» را به این سمت منصوب کرد.
(3) ابو قتاده در سال 38 یا 40 هجری و در زمان خلافت آن حضرت بدرود حیات گفت. لیکن قبل از فوت وی، حضرت او را به کوفه دعوت و «قثم‌بن عباس‌بن عبدالمطّلب» پسر عموی پیامبر صلی الله علیه و آله را به این سمت منصوب کرد. قثم‌بن عباس چهره‌ای شبیه به رسول خدا صلی الله علیه و آله داشت، مادرش ام فضل و برادر رضاعی امام حسین علیه السلام بود.
(4) وی سپس والی مدینه شد و تا شهادت امام علی‌بن‌ابی‌طالب علیه السلام امارت آنجا را عهده‌دار بود.
(5) سپس همراه با «سعیدبن عثمان» راهی سمرقند گردید و در سال (57 ه. ق.) مطابق با (667 م) در آنجا شهید و یا فوت نمود.
(6) قبر وی در بیرون سمرقند و دارای گنبدی بلند است که معروف به «مزار شاه» می‌باشد.
آنگاه که قثم‌بن عباس والی امیر مؤمنان در مکه بود، حضرت دستورالعملی برای او فرستاد و چنین مرقوم داشت:
«أَمَّا بَعْدُ، فَأَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ وَ اجْلِسْ لَهُمُ الْعَصْرَیْنِ فَأَفْتِ الْمُسْتَفْتِیَ وَ عَلِّمِ الْجَاهِلَ وَ ذَاکِرِ الْعَالِمَ ...».
برای مردم حج را به پادار و ایام‌اللَّه را به یادشان بیاور، و بامدادان و عصر هنگام جلوس کن و فتواخواهان را فتوا ده، و به نادانان دانش بیاموز و با دانایان گفتگو کن و میان تو و مردمان سفیری جز زبانت و دربانی جز چهره و رخسارت قرار مده. خود را از نیازمندان مپوشان، پس بدرستی که اگر او در آغاز ورود از درِ خانه تو رانده شود پس از آن که حاجتش برآورده شود، تو سزاوار ستایش نخواهی گشت. پس در آنچه که از اموال خداوند نزد تو گرد آید
1- الحجاز فی صدر الاسلام، ص 332
2- همان، ص 333
3- همان.
4- تهذیب التهذیب، ج 8، ص 324
5- همان.
6- اعلام زرکلی، ج 5، ص 190؛ جمهرة انساب العرب، ص 18
ص: 73
نظر کن و آنها را میان عایله‌مندان و گرسنگان پریشان احوال توزیع کن، و باقی مانده آن را نیز نزد ما بفرست تا میان کسانی که (نادارند و) نزد ما هستند تقسیم کنیم. به ساکنان مکه دستور ده از کسانی که در مکه سکونت می‌گزینند، اجرت نگیرند؛ زیرا خداوند سبحان گوید: ... سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَ الْبادِ ...؛
(1) «کسانی که در مکه ساکنند و آنان که به مکه می‌آیند برابرند.»
عاکف، مقیم در مکه و بادی، مسافری است که از بیرون به قصد مکه بیاید. خداوند ما و شما را به آنچه رضای اوست موفق بدارد.
(2) پس از شهادت امیر مؤمنان علی علیه السلام، ابتدا امویان و سپس عباسیان خلافت را غاصبانه در اختیار گرفتند، امیران حج را آنان منصوب می‌کردند تا آنکه در سال 338 هجری جعفربن محمدبن حسن‌بن محمدبن موسی‌بن عبداللَّه‌بن موسی‌بن عبداللَّه‌بن حسن‌بن حسن‌بن علی‌بن ابی‌طالب» با پیروزی بر عباسیان، مکه را از سیطره حکومت آنان آزاد ساخت و خود ولایت مکه را به عهده گرفت.
از سال 358 ه. ق. سمت امارت مکه در اختیار اشراف حسنی
(3) قرار گرفت و تا سال 1343 ه. ق. دوام یافت. اما پس از حمله وهابی‌ها به مکه مکرمه و سقوط این شهر به دست سربازان سلطان عبدالعزیزبن‌سعود امیر نجد، و فرار شریف حسین، خالدبن لؤی از سوی وی به ولایت مکه منصوب گردید
(4) و تا این زمان باتوجه به استقرار حکومت آل سعود در حجاز، مکه و امارت آن نیز به‌طور طبیعی در اختیار آنان قرار دارد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و سقوط رژیم شاه، باتوجه به نگرش عمیق و همه جانبه امام خمینی قدس سره به حج، امارت حج معنی و مفهوم حقیقی خود را بازیافت.
وظایفی که آن رهبر خردمند و فرزانه، به نمایندگان خویش در امر حج محوّل نمود، همه حکایت از آن داشت که امام در صدد احیای حج ابراهیمی است. و از برگزاری حج به شکل مراسمی بی جان و بی روح به شدت رنج می‌برد.
برای آشنایی بیشتر با دیدگاههای حضرت امام خمینی قدس سره ابتدا متن احکام صادره توسط ایشان را ارائه کرده، سپس به مسؤولیت‌های خطیری که از سوی ایشان به امیرالحاج واگذار شده خواهیم پرداخت.
در تاریخ 29/ 6/ 58 حضرات حجج اسلام والمسلمین آقایان: حاج شیخ محی‌الدین
1- حج: 25
2- نهج البلاغه، نامه 67
3- اشراف عبارت بودند از چهار گروه: «موسوی‌ها یا بنی‌موسی»، «سلیمانی‌ها»، «هاشمی‌ها» و «قتاده وفرزندانش» که سه گروه اول از سال 358 تا 598 ه. ق. به مدت حدود 240 سال امارت مکه را در اختیار داشتند و سپس از سال 598 تا 1343 ه. ق. قتاده و فرزندانش امارت مکه را در دست گرفتند. مرآة الحرمین، ص 374
4- مرآة الحرمین، ص 374
ص: 74
انواری و مرحوم حاج شیخ فضل‌اللَّه محلاتی از سوی حضرت امام خمینی قدس سره به عنوان سرپرست حجاج منصوب گردیدند. متن حکم صادره به این شرح است:
بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم
جناب حجّت‌الاسلام آقای حاج شیخ محی‌الدین انواری و جناب حجت‌الاسلام آقای شیخ فضل‌اللَّه محلاتی- دامت افاضاتهما-
چون ایام برگزاری یکی از فرائض بزرگ اسلامی با محتوای عظیم انسانی، روحانی، سیاسی، اجتماعی؛ یعنی فریضه حج بیت‌اللَّه الحرام نزدیک است و لازم است در آستانه برقراری جمهوری اسلامی، با انقلاب شکوهمند ملّت شریف ایران، این فریضه مقدسه از آثار طاغوت پاکسازی و به اسلام راستین برگردد، به این جهت شما را به عنوان سرپرست حجاج بیت‌اللَّه‌الحرام تعیین نموده، که با مشورت با مقامات صالحه، هیأتی از افراد صالح و متعهد و با ایمان انتخاب و با همکاری آنان کلیه امور مربوط به حج را تحت نظارت قرار دهید که ان شاءاللَّه تعالی در حکومت جمهوری اسلامی این فریضه مقدسه با محتوای معنوی خود تحقّق یابد و لازم است در این موضوع تذکراتی داده شود:
1- لازم است به حضرات آقایان علما و روحانیون محترم کاروان‌ها تذکّر دهید که قبل از حرکت، مجالسی تشکیل دهند و حجاج محترم را با مسائل شرعی و وظایف انسانی آشنا کنند.
2- عموم برادران و خواهران اسلامی باید توجه داشته باشند که یکی از مهمات فلسفه حج، ایجاد تفاهم و تحکیم برادری بین مسلمین است، و بر دانشمندان و معمّمین لازم است مسائل اساسیِ سیاسی و اجتماعی خود را با دیگر برادران در میان گذارند و در رفع آن طرح‌هایی تهیه کنند تا آنان در برگشت به کشورهای خود آنها را تحت نظر علما و ارباب نظر قرار دهند.
3- در این سال که ایران در آستانه جمهوری اسلامی است و به واسطه تبلیغات ناروای اجانب ممکن است مسلمین بلاد از عمق نهضت اسلامی ایران مطلع نباشند، لازم است آقایان علما و خطبا و دانشمندان محترم با وسایل ممکن، این نهضت مقدس را معرفی نمایند و مقصد مسلمانان ایران را که همان برقراری حکومت اسلامی تحت پرچم
ص: 75
اسلام و هدایت قرآن کریم و پیغمبر مکرم اسلام است گوشزد نمایند که برادران اسلامی ما بدانند ما جز به اسلام و برقراری حکومت عدل اسلامی فکر نمی‌کنیم.
4- لازم است برادران ایرانی و شیعیان سایر کشورها، از اعمال جاهلانه که موجب تفرّق صفوف مسلمین است احتراز کنند. و لازم است در جماعات اهل سنت حاضر شوند. و از انعقاد و تشکیل نماز جماعت در منازل و گذاشتن بلندگوهای مخالف رویه اجتناب نمایند. و از افتادن روی قبور مطهره و کارهایی که گاهی مخالف شرع است جداً اجتناب کنند.
5- نیابت از حیّ برای نماز طواف صحیح نیست، باید هرکس خودش به هر نحو می‌تواند نماز بخواند و مجزی است از گرفتن نایب. و از مزاحمت با نمازگزاران اجتناب نمایند.
6- طواف را به نحو متعارف که همه حجاج به جا می‌آورند، به جا آورند و از کارهایی که اشخاص جاهل می‌کنند احتراز شود و مطلقاً از کارهایی که موجب وهن مذهب است باید احتراز شود.
7- در وقوفین، متابعت از حکم قضات اهل سنت لازم و مجزی است، اگر چه قطع به خلاف داشته باشید.
8- در این سال که به واسطه انقلاب اسلامی به برادران و خواهران ما صدمات و ضررهای بسیار از حکومت طاغوتی رسیده است و بسیاری از معلولین از حوادث انقلاب، احتیاج مبرم به کمک دارند، مقتضی است کسانی که می‌خواهند حج استحبابی به جا آورند، هزینه آن را صرف در احتیاج برادران و خواهران خود کنند که ثواب آن نزد خدای تعالی، بسیار بر حج استحبابی ترجیح دارد. و نیز کسانی که به عنوان سوغات، مصارف ناروا می‌نمایند یا تشریفات و میهمانی‌های خارج از رویه در وقت برگشت از حج می‌نمایند، مقتضی است این نحو هزینه‌ها را صرف احتیاج برادران و خواهران علیل و مستمند خود نمایند که خداوند تعالی به آنان اجر و برکت عنایت فرماید!
از خداوند تعالی عظمت اسلام و سعادت ملت مسلمان را خواستار و موفقیت همگان را در کوشش برای به ثمر رسیدن نهضت مقدس امیدواریم.
والسلام علیکم و علی جمیع المؤمنین و رحمةاللَّه و برکاته
روح‌اللَّه الموسوی الخمینی
ص: 76
در تاریخ 27/ 4/ 1359 (ه. ش.) آیت‌اللَّه حاج شیخ محمدرضا توسّلی محلّاتی از سوی حضرت امام خمینی قدس سره طی حکمی به سرپرستی حجاج ایرانی منصوب گردید.
متن حکم به این شرح است:
بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم
خدمت جناب حجّت‌الاسلام آقای حاج شیخ محمدرضا توسلی محلاتی- دامت افاضاته-
برای هرچه بهتر برپایی فریضه عظیم حج و رسیدگی به کلیه امور مربوط به این فریضه الهی و برای هر چه بیشتر اسلامی کردن کاروان ها و آنچه مربوط به اداره آنهاست، جناب عالی را به سمت سرپرست حجاج بیت‌اللَّه‌الحرام تعیین نمودم تا با همکاری جناب حجّت‌الاسلام آقای حاج سیدعلی هاشمی گلپایگانی و با مشورت مقامات صالحه، هیأتی از افراد صالح و متعهد و با ایمان انتخاب و با همکاری آنان کلیه امور مربوط به حج را تحت نظارت قرار دهید. در ضمن در صورتی که کار امور حج با یکی از ادارات از قبیل هلال احمر و غیره بستگی پیدا کرد، باید مسؤولین منتخب ادارات دولتی با تأیید و تصویب شما بوده باشد و شما موظف هستید تا اشخاصی مسلمان و متعهد را برای این کار انتخاب نمایید.
امیدوارم محتوای عظیم انسانی، روحانی، سیاسی، اجتماعی حج رابه بهترین وجه در نظر داشته، و حجاج عزیز را از بعد اجتماع انقلابی سالیانه اسلام مطلع گردانید. لازم به تذکر است که تمام آثار شرک و طاغوت از مقدمات این سفر بزرگ باید حذف گردد.
ان شاءاللَّه موفق و مؤید باشید.
روح‌اللَّه الموسوی الخمینی
در تاریخ 20/ 3/ 1360 (ه. ش.) حضرت امام قدس سره پنج نفر از علما و چهره‌های سرشناس روحانی را برای رسیدگی به امور حجاج منصوب کردند.
ص: 77
متن حکم چنین است:
بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم
حضرات آقایان حجج اسلام حاج سیدعبدالمجید ایروانی و آقای حاج سیدعلی هاشمی گلپایگانی و آقای حاج شیخ محمدرضا توسلی و آقای حاج شیخ حیدر علی جلالی و آقای حاج سیدحسن طاهری خرم‌آبادی- دامت افاضاتهم-
از آنجا که مسأله حج و انجام این فریضه بزرگ الهی از مسائل مهم اسلامی و اجتماعات بزرگ سیاسی- مذهبی جامعه مسلمانان می‌باشد و باید در انجام هرچه باشکوهتر و بهره‌برداری هر چه بیشتر از این اجتماع عظیم دینی سعی کافی مبذول شود، بدین وسیله حضرات آقایان محترم را برای رسیدگی به کار حجاج و زائران بیت‌اللَّه‌الحرام در این سال تعیین و منصوب می‌نمایم تا با همفکری و مشورت یکدیگر در رفع نیازمندی‌های آنان بکوشند و از راهنمایی‌های لازم در موسم حج دریغ ننمایند.
و آنان را به حساسیت زمان و موقعیت خطیر کنونی متوجه سازند و این حقیقت را به همگان گوشزد کنند که دشمنان اسلام با تمام قوا سعی در ایجاد تفرقه و اختلاف میان جوامع اسلامی دارند و به هر نام و هر وسیله که شده می‌کوشند تا با درگیری میان مسلمانان زمینه را برای تسلط کامل و مجدد خود بر همه کشورهای اسلامی و چپاول و غارتگری خود مساعد سازند و به همین جهت لازم است از هرگونه عمل تفرقه انگیز خودداری کنند که این یک وظیفه شرعی و الهی است.
ضمناً متصدیان ادارات گوناگونی که به هر مناسبت کارشان با حج ارتباط پیدا می‌کند، موظفند برای هماهنگی در کارهای خود با صلاحدید و تصویب آقایان محترم کارها را انجام دهند.
از خدای متعال موفقیت همگان را مسألت دارم.
والسلام علیکم و رحمةاللَّه و برکاته
روح‌اللَّه الموسوی الخمینی
در تاریخ 14/ 5/ 1361 (ه. ش.) جناب حجّت‌الاسلام والمسلمین آقای موسوی خوئینی‌ها از سوی حضرت امام خمینی قدس سره به سرپرستی حجاج بیت‌اللَّه‌الحرام منصوب گردید.
ص: 78
متن حکم چنین است:
بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم
جناب حجّت‌الاسلام آقای سیدمحمد خوئینی‌ها- دامت افاضاته-
بافرارسیدن ایام‌حج، این‌فریضه بزرگ عبادی، سیاسی و اجتماعی که در بین عبادات بزرگ از ویژگی‌های خاص برخوردار است و خداوند تبارک و تعالی مسلمانان جهان را با شرایط خاص دعوت نموده است تا در ضمن بجا آوردن این فریضه بزرگ، از اموری که در بلاد مسلمین از جهات اجتماعی و سیاسی می‌گذرد مطلع شده و اگر گرفتاری‌هایی دارند بایکدیگر در میان گذاشته وحتی‌الامکان در رفع آن کوشا باشند و مع‌الاسف بسیاری از مسلمانان به واسطه کج روی‌ها و یا کج فهمی‌های بعضی عناصر و یا دسیسه‌های بعضی از دست اندرکاران سودجو، بُعد سیاسی این عبادت شریف را به طاق نسیان سپرده‌اند، جناب‌عالی را به‌سمت نماینده خویش وسرپرست حجاج‌محترم‌ایران منصوب نمودم که با بینش خاص سیاسی که دارید به امور حجاج از ابعاد مختلفه رسیدگی نموده و برای احیای این سنت بزرگ الهی در خطاب‌ها و مراسم دینی، مسلمین را به وحدت کلمه و اتحاد مسیر دعوت نموده و آنان را از آنچه در لبنان عزیز و ایران مجاهد و افغانستان مظلوم، از ستمکاران و جهانخواران می‌گذرد مطلع نمایید و حجاج محترم بلاد را به وظایف بزرگ خود در مقابله با چپاولگران بین‌المللی و تجاوزکاران آشنا نمایند.
البته علمای محترمی که در این سفر هستند، چه آنان که با تقاضای اینجانب مشرف شده‌اند و چه دیگران، جناب‌عالی را تأیید می‌فرمایند و حجاج محترم موظفند که به راهنمایی‌های شماگوش فرادهند واز خطوطی‌که برای‌آنان ترسیم‌می‌نمایید اطاعت نموده وتجاوز ننمایند تا ان‌شاءاللَّه تعالی‌این‌فریضه عظیم‌بامحتوا وابعادمتعددش بجاآورده شود.
بدیهی است که متصدیان امور که به هر مناسبت کارشان با این فریضه و با حجاج محترم مرتبط است، برای هماهنگ نمودن کارها موظفند با شما همکاری و از ارشاداتتان استفاده نمایند. امید است حجاج محترم کشورهای اسلامی در وحدت کلمه کوشا و از اخوت ایمانی که خداوند تعالی بین مسلمین امر فرموده است غفلت ننمایند و از تفرقه افکنی که کار شیطان و شیاطین انسی است احتراز نمایند.
والسلام علی عباداللَّه الصالحین
روح‌اللَّه الموسوی الخمینی
ص: 79
آقای موسوی خوئینی‌ها تا سال 1364 ه. ش. عهده دار این سمت بود. لیکن به دلیل انتصاب ایشان به سمت دادستانی کل کشور در تاریخ 28/ 4/ 1364 حجّت‌الاسلام والمسلمین آقای شیخ مهدی کروبی از سوی حضرت امام خمینی قدس سره به سرپرستی حجاج ایرانی منصوب گردید.
متن حکم:
بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم
جناب حجّت‌الاسلام آقای شیخ مهدی کروبی- دامت افاضاته-
نظر به این که جناب حجّت‌الاسلام آقای موسوی خوئینی‌ها منصوب به دادستانی کل کشور شدند و از تصدّی امر حجاج در این سال معذور می‌باشند، جناب‌عالی را به سمت نمایندگی خود و سرپرست حجاج محترم ایران منصوب می‌نمایم تا باتوجه به این که فریضه حج یکی از بزرگترین فریضه‌های عبادی- سیاسی اسلام و کنگره عظیم حج در مواقف معظمه از بزرگترین کنگره‌های جهان اسلام است، حجاج محترم جهان را دور هم گرد آورده و در مصالح اسلام و مشکلات مسلمین تبادل آرا نموده و در حل مشکلات و راه رسیدن به آرمان مقدس اسلام، تصمیمات لازم را اتخاذ نمایید و راه‌های اتحاد بین همه طوایف و مذاهب اسلامی را بررسی کنید و در امور سیاسی مشترک بین همه طوایف، مشکلاتی را که برای مسلمین جهان به دست دشمنان سرسخت اسلام پیش آمده است- که اهم آن اختلاف انگیزی بین صفوف مسلمانان است- را چاره‌اندیشی بنمایید.
همان‌طور که همه می‌دانیم، در سده‌های اخیر، آتش افروز این معرکه خطرناک، قدرت‌های جهانخوار شرق و غرب می‌باشند که از وحدت بیش از یک میلیارد مسلمان وحشت دارند و با تمام قوا، مستقیماً و یا به دست عمال منحرف خود، به این اختلافات دامن می‌زنند تا بر مقدرات مسلمانان جهان مسلط و بر آنها حکومت نموده و ذخایر بی‌پایان آنان را چپاول نمایند.
ان شاءاللَّه در مقابله با تبلیغات دروغین رسانه‌های گروهی و از آن بدتر آخوندهای درباری که با قلم و بیان، علیه جمهوری اسلامی بپا خاسته‌اند، پیروز شوید. در
ص: 80
ضمن جناب‌عالی مکلّف می‌باشید تا به تمامی درخواست‌های این جانب در متن حکم جناب آقای موسوی خوئینی‌ها مثل تظاهرات بزرگ مکه و مدینه، عمل نمایید.
امیدوارم با قاطعیتی که از جناب‌عالی سراغ دارم این امور به بهترین وجه انجام گردد. از تمامی حجاج محترم و روحانیون عزیز می‌خواهم تا با جناب‌عالی همکاری لازم را بنمایند و از هر حیث به دستورات جناب عالی، عمل نمایند.
والسلام علیکم و رحمةاللَّه و برکاته
روح‌اللَّه الموسوی الخمینی
باتوجه به عملکرد خوب آقای کروبی در حج، حضرت امام خمینی قدس سره در تاریخ 7/ 7/ 1364 طی حکم دیگری ایشان را برای سالهای بعد نیز به سمت نماینده خود و سرپرستی حجاج منصوب کردند.
متن حکم:
بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم
جناب حجّت‌الاسلام حاج شیخ مهدی کروبی- دامت افاضاته-
باتشکّر از حجاج عزیزی که در تمامی صحنه‌ها حاضر بودند و با تشکر از عملکرد خوب و زحمات شما و سایر برادران دست اندرکار امر حج در داخل و خارج، جناب عالی را به عنوان نماینده خویش و سرپرست حجاج در سالهای آینده منصوب می‌نمایم تا به تمام برنامه‌هایی که در احکام سالهای گذشته ذکر گردیده بود، عمل نمایید.
بدیهی است که تمام مسؤولین با شما همکاری‌های لازم را خواهند داشت.
ان شاءاللَّه مؤفق و مؤید باشیدوالسلام
روح‌اللَّه الموسوی الخمینی
پس از رحلت حضرت امام قدس سره و انتخاب حضرت آیت‌اللَّه خامنه‌ای- مدّظلّه- به رهبری انقلاب اسلامی از سوی مجلس خبرگان، معظم‌له در بیستم ماه رمضان 1411
ص: 81
ه. ق. برابر با هفدهم فروردین 1370 ه. ش.، طی حکمی حجّت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج سیداحمد خمینی- رحمةاللَّه علیه- را به عنوان نماینده خود و سرپرست حجاج ایرانی منصوب کردند.
متن حکم:
بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم
جناب حجّت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج سیداحمد خمینی- دام بقائه-
خدای منّان را شکرگزاریم که بار دیگر با عنایات خود، ملت شریف ایران را مشمول تفضلات خاص فرموده و موانع را از سر راه حج ابراهیمی و حضور در میعاد الهی و مردمی خانه‌ی مکرم خود برطرف نموده و دلهای مشتاق را با دعوت به وعده‌گاه ضیافت خود به اهتزاز آورد.
اکنون به فضل الهی و توجّهات ولی‌اللَّه الأعظم (روحی فداه)، ملت ایران در آستانه‌ی استیفای حق عظیمی است که سه سال به ناروا از او بازداشته شده بود. باید شک نکرد که روح مطهر امام آزادگان و قائد درست اندیشان، آن پایه‌گذار حج ابراهیمی و ولایت و برائت محمدی صلی الله علیه و آله از توفیق کرامت بار ملت ایران و تلاش و مجاهدتی که به این عزت منتهی شد، شاد و راضی است.
این جانب با تأسی به آن بزرگوار- که جناب عالی را با اعتمادی کم نظیر، از همگنان ممتاز ساخته بود- با اطمینان و اعتماد کامل به دانش و بصیرت و هوشمندی همراه با امانت و صداقت و کارآیی که از آن برخوردار می‌باشید، شما را به سمت نماینده‌ی خویش و سرپرست حجاج محترم ایران منصوب می‌کنم.
این واجب بزرگ که ذکر خداوند و انابه و استغفار در آن، با برائت و بیزاری از مشرکین و نمایش عظمت و وحدت مسلمین توأم و همراه است، امسال در شرایطی انجام می‌گیرد که مع‌الاسف بخشی از سرزمینهای اسلامی عربستان و عراق، به حضور و تصرف ایادی شرک و کفر و استکبار آلوده شده و با سوء تدبیر و خباثت بعضی از حکام ممالک اسلامی، اختلافات تازه و برادر کشیهای بی‌سابقه‌یی در میان مسلمین پدید آمده است. این چیزی است که قلب هر مسلمان غیور و معتقد به عزت اسلام و وحدت
ص: 82
مسلمین را جریحه‌دار می‌سازد، و حج باید بر دلهای خسته و مجروح مسلمین مرهم نهاده و راه رشد و صلاح را- که همانا اتحاد و همبستگی ملتهای مسلمان و عزم راسخ آنان بر مقابله و مبارزه با اردوگاه استکبار و جهانخواران و غارتگران ثروتهای مادی و معنوی مسلمین است- به آنان نشان دهد.
حضور جناب‌عالی که یادگار عزیز و گرانقدر امام المجاهدین و خود از شخصیتهای برجسته‌ی انقلاب اسلامی و دارای مواضع راسخ و روشن در مقابله با توطئه‌ها و ترفندهای استکباری می‌باشید، به حجاج کشورهای اسلامی این امکان را خواهد بخشید که سیاست الهی و به حق جمهوری اسلامی را بی واسطه از زبان یکی از برگزیدگان این نظام بشنوند و از رهنمود جمهوری اسلامی در حوادث پیچیده‌ی دنیای کنونی و منطقه اسلامی مطلع شوند.
لازم است جناب عالی کلیه‌ی دستورات حضرت امام خمینی (رضوان‌اللَّه علیه) را در احکام صادره به نمایندگان محترم ایشان در حج سالهای گذشته در مدّ نظر داشته و با دقت و تمام امکان به آن عمل نمایید، وبالخصوص مسلمین را به وحدت کلمه و دفاع از اسلام و مبارزه با ائمه‌ی کفر و سردمداران ظلم و فساد جهانی و متجاوزین به حقوق کشورها و ملتهای ضعیف و دست نشاندگان آنان توصیه کنید و از وقایع ظالمه و خونینی که در فلسطین و عراق و لبنان می‌گذرد، آنان را آگاه سازید.
همچنین ضروری است که در هر فرصتی، همه‌ی حجاج، بالخصوص حجاج عزیز ایران را به ذکر و خشوع و تضرع و تقویت علقه‌های معنوی و رابطه با حضرت باری تعالی و تقدس متذکر فرمایید.
اکنون در آستانه‌ی فصل مبارک حج، یاد شهیدان مظلوم و کبوتران خونین بال حریم امن الهی- که داغ آنان از دل زدوده نشده و نخواهد شد- دل را می‌گدازد و اشک بر دیده جاری می‌سازد. امید است که حج ناتمام آن مظلومان، به لطف خدای عزیز و قدیر، به کمال و تمام حج همه‌ی مسلمین بینجامد و خون به ناحق ریخته‌ی آنان، تقاص همه‌ی خونهای به ناحق ریخته‌ی جهان اسلام را در پی داشته باشد.
لازم می‌دانم از جناب حجّت‌الاسلام والمسلمین آقای کروبی- رییس محترم مجلس شورای اسلامی- که با توجه به مسؤولیت سنگین خود در کشور، امکان ادای این
ص: 83
مسؤولیت را نداشتند، به خاطر زحمات بی‌دریغ در حج سالهای گذشته تشکر کنم و توفیق جناب عالی و کسانی را که در این امر خطیر همکار و دستیار شما خواهند بود، از خداوند مسألت نمایم. والسلام علیکم و رحمةاللَّه
بیستم ماه رمضان 1411 برابر با هفدهم فروردین ماه 1370
علی حسینی خامنه‌ای
رهبر معظم انقلاب اسلامی با این انتخاب و با تأکید بر مواضع و مشی اصولی حضرت امام قدس سره در برگزاری حج نشان دادند که نظام جمهوری اسلامی همواره بر بنیان های انقلابی خویش پایدار است و راه امام ادامه خواهد یافت.
چندی بعد، در شرایطی که زمان چندانی تا آغاز عزیمت زائران نمانده بود، حجّت‌الاسلام والمسلمین حاج سیداحمد خمینی رحمه الله بنا به دلایلی که در نامه ایشان به محضر مقام معظم رهبری آمده است، از پذیرش این مسؤولیت پوزش خواستند.
متن نامه مزبور به شرح زیر است:
باسمه تعالی
حضور محترم رهبر بزرگوار انقلاب حضرت آیت‌اللَّه خامنه‌ای- دامت برکاته-
با عرض سلام و تحیت
خدای را شکر می‌کنم که مورد لطف و محبت آن عزیز قرار گرفتم و من را به نمایندگی خود و خدمتگزاری حجاج بیت‌اللَّه‌الحرام منصوب فرمودید. پس از صدور حکم با کمال شوق کار را دنبال نمودم و پیشرفت هایی هم در بعضی زمینه‌ها حاصل شد.
ولی امروز در ملاقات با مادر بزرگوارم با مسأله‌ای مواجه شدم که تنها فرد را رهبر عزیزم دانستم تا موضوع را با او در میان بگذارم، چرا که جناب عالی همیشه نسبت به خانواده امام قدس سره محبت داشته‌اید.
والده مریضم به جدّ دستور فرمودند تا از این سفر منصرف شده و در کنارشان باشم.
از آن حضرت درخواست می‌نمایم در صورتی که اجازه فرمایید خواست والده مکرّمه را بر مسؤولیت جدید مقدّم دارم و از این سفر روحانی و خدمت مورد علاقه‌ام به
ص: 84
خاطر مادر رنجدیده‌ام چشم بپوشم. البته خود را موظف می‌دانم تا همیشه در خدمت انقلاب و اسلام و رهبری معظّم باشم. خداوند به جناب عالی طول عمر با برکت مرحمت فرماید. احمد خمینی
23/ 1/ 1370
بدنبال انصراف یادگار حضرت امام قدس سره، روز یازدهم شوال 1411 برابر با ششم اردیبهشت 1370 رهبر معظم انقلاب، طی حکمی حجّت‌الاسلام والمسلمین محمدی ری‌شهری را به سمت نمایندگی ولی فقیه و سرپرست حجاج منصوب فرمودند:
متن حکم:
بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم
جناب حجّت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ محمد محمدی ری‌شهری- دام بقائه-
بر آشنایان معارف اسلامی پوشیده نیست که فریضه‌ی حج بیت‌اللَّه از جمله‌ی تکالیف نادری است که در آن ابعاد متعدد و متنوع مربوط به زندگی فردی و سلوک جمعی، به شکلی باشکوه و دارای تأثیر عمیق در تن و جان و اندیشه و نیز در منش و روش آدمی گنجانیده شده و درست گزاردن آن می‌تواند او را به توفیقات بزرگی در همه‌ی عرصه‌های مادّی و معنوی نایل سازد.
در این فریضه‌ی بزرگ، سیر آفاق با سیر انفس، ذکر و خشوع و انابه و استغفار با سعی و حرکت و وقوف و برائت، اتحاد و رفق و تراحم مؤمنان با هشدار و بیزاری و پرهیز از کافران، «از سراب خود رو بر تافتن» با «در اقیانوس جمع فرو رفتن»، «درد خود را طبیب القلوب گفتن» با «طبیبانه از درد مسلمین جهان پرسیدن» و خلاصه، سیاست با دیانت و دنیا با آخرت، همسنگ و همعنان گردیده‌اند. این تنوع و پیچیدگی، همواره ایجاب کرده است که به منظور هرچه بهتر و کاملتر برگزار شدن حج، همه ساله هدایت و زعامتی، خیل حاجیان بیت‌اللَّه را سرپرستی کند و به آنان در سیراب گشتن از این سرچشمه‌ی فیض الهی یاری رساند.
ص: 85
اکنون که حجاج ایرانی به فضل و توفیق الهی و تحت عنایت و به برکت دعای حضرت ولی‌اللَّه الاعظم (روحی فداه) بار دیگر با رفع موانع، توفیق آن یافته است که در این میعاد عام مسلمین شرکت کرده، لوای حج ابراهیمی را برافرازد، جناب عالی را که از چهره‌های سرافراز جمهوری اسلامی و دارای مواقف افتخار آمیز در طول سالیان گذشته و همواره کارگزاری امین و شجاع و کارآمد برای انقلاب و پیشوای عظیم راحل آن بوده‌اید، به سمت نماینده‌ی خود و سرپرست حجاج محترم ایران منصوب می‌کنم.
انتظار می‌رود که حجاج محترم، با راهنمایی و ارشاد جناب‌عالی فرصت یابند به برکت مناسک و شعایر حج، دلهای خود را در ذلال ذکر خدا تزکیه و تطهیر کرده، در کنار آن، با مشاهده‌ی شکوه جماعت مسلمین که از اقطار میهن بزرگ اسلامی به طواف کعبه آمده‌اند، فکر و ذهن خود را به عظمت اسلام و مسلمین متوجه سازند و قدرتی را که خداوند در ید واحده‌ی امت اسلامی به ودیعه نهاده است، به چشم ببینند.
غفلت مسلمانان از این نیروی لایزال، همواره موجب آن شده است که دشمنان اسلام و غارتگران ثروتهای مسلمین بتوانند حیله‌گرانه بر سرنوشت ملتهای اسلامی تسلط یابند و در این مقطع زمان، دست پلید اردوگاه کفر و استکبار و در رأس آن رژیم جبار و عنود آمریکا، در سرزمینهای اسلامی با همین وسیله به هر تصرف دلخواه خود دست زده، در جان و مال مسلمین دست تطاول گشوده است.
در حج باید تا سرحد توان و امکان، پیوند برادری با مسلمین دیگر کشورها استحکام یابد و ضمن استفسار از مسایل و حوادث آنان، حقایق مسلّم سیاسی که امروز در فضای جمهوری اسلامی بر اکثر یا همه‌ی مردم آشکار است، به آنان انتقال یابد و آیه‌ی کریمه‌ی ... لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ ... تحقق پذیرد.
مسلمین به اتحاد کلمه ترغیب و از کید دشمنان بر حذر داشته شوند و تجارب ملت انقلابی و فداکار ما برای آنان تشریح گردد.
لازم است همه‌ی دستورهای حضرت امام خمینی- قدس‌اللَّه نفس الزّکیّه- را به نمایندگانشان در احکام صادره‌ی سرپرستی در سالهای گذشته در مدّ نظر داشته و دقیقاً آنها را به اجرا در آورید؛ و بر مسؤولان حج؛ اعم از مدیران دولتی و روحانیون محترم و رؤسای کاروان ها و همه‌ی حجاج محترم لازم است که از راهنمایی ها و دستورات جناب
ص: 86
عالی پیروی کنند.
با دعا برای تعالی درجات روح مطهر امام عزیزمان و ارواح طیبه‌ی شهدای مظلوم حج و دیگر شهیدان راه حق، شما را به خدا می‌سپارم و توفیق شما و دیگر حجاج محترم را از خداوند مسألت می‌کنم. والسلام علیکم و رحمةاللَّه
یازدهم شوال 1411 برابر با ششم اردیبهشت ماه 1370
علی حسینی خامنه‌ای
وظایفی را که حضرت امام قدس سره- بر عهده نمایندگان خود در امور حج قرار داده‌ند عبارت است از:
1- پاک سازی فریضه حج از آثار طاغوت. و زدودن تمام آثار شرکت و طاغوت از مقدمات این سفر بزرگ.
(1) 2- انجام هر چه باشکوهتر حج.
(2) 3- بهره برداری هرچه بیشتر از این اجتماع عظیم دینی، و احیای این سنت بزرگ الهی در خطابه‌ها و مراسم دینی.
(3) 4- رسیدگی به کلیه امور مربوط به این فریضه الهی.
(4) 5- رسیدگی به امور حجاج و زائران بیت اللَّه الحرام و رفع نیازمندی‌های حجاج.
(5) 6- هرچه بیشتر اسلامی کردن کاروان‌ها و امور مربوط به اداره آنان.
(6) 7- نظارت بر کلیه امور مربوط به حج.
(7) 8- گماردن اشخاص مسلمان و متعهد برای اداره کردن امور حجاج.
(8) 9- ایجاد تفاهم و تحکیم برادری میان مسلمین، و دعوت مسلمین به وحدت کلمه.
(9) و بررسی راه‌های تفاهم و اتحاد بین همه طوایف و مذاهب اسلامی.
(10) 10- آشنا نمودن حجاج محترم بلاد به وظایف بزرگ خود در مقابله با چپاولگران بین‌المللی و تجاوزکاران.
(11) 11- احیای ابعاد سیاسی- اجتماعی حج.
(12) 12- برنامه ریزی سازماندهی حجاج جهت اعلان برائت از مشرکان.
(13) 13- حفظ نظم و آرامش و هماهنگی کامل میان کاروان‌ها و ایجاد وحدت رویه.
(14)
1- حکم‌های مورخ 29/ 6/ 58 و 27/ 4/ 59
2- حکم مورخ 27/ 4/ 59
3- حکم‌های مورخ 20/ 3/ 60 و 14/ 5/ 61
4- حکم‌های مورخ 27/ 4/ 59
5- حکم‌های مورخ 20/ 3/ 60
6- حکم‌های مورخ 20/ 3/ 60
7- حکم‌های مورخ 27/ 4/ 59
8- حکم مورخ 27/ 4/ 59
9- حکم مورخ 29/ 6/ 58
10- حکم مورخ 14/ 50/ 60
11- حکم مورخ 28/ 4/ 64
12- حکم مورخ 27/ 4/ 59
13- همان.
14- همان.
ص: 87
14- ارائه راهنمایی‌های لازم به حجاج.
(1) 15- آگاه‌نمودن حجاج‌نسبت به حساسیت شرایط زمانی و موقعیت خطیر کنونی. (2)16- در میان گذاشتن مسایل و مشکلات اساسی، سیاسی و اجتماعی توسط دانشمندان و معمّمین با دیگر برادران مسلمان و تهیه طرح جهت رفع آنها. (3) 17- جلوگیری از کارهایی که موجب وهن تشیع می‌شود. (4) 18- جلوگیری از اعمال جاهلانه که موجب تفرق صفوف مسلمین شود. (5) 19- مطلع نمودن حجاج از آنچه در لبنان عزیز و ایران مجاهد و افغانستان مظلوم از ستمکاران و جهان خواران می‌گذرد. (6) 20- گرد آوردن حجاج محترم جهان دور هم، و تبادل آراء در مصالح اسلام و مشکلات مسلمین (7) و بررسی راه‌های رسیدن به آرمان مقدس اسلام. (8)21- مقابله با تبلیغات دروغین رسانه‌های گروهی. (9) 22- مقابله با تبلیغات دروغین آخوندهای درباری که با قلم و بیان علیه جمهوری اسلامی به پا خاسته‌اند. (10) 23- چاره اندیشی در رابطه با امور سیاسی مشترک بین همه طوایف. (11) 24- تشکیل مجالس قبل از عزیمت توسط روحانیان و آشنا ساختن حجاج با مسائل شرعی و وظایف آنها. (12)در احکام صادره توسط رهبر معظم انقلاب نیر موارد ذیل ذکر گردیده است:1- عمل به دستورهای امام راحل قدس سره و فراهم آوردن امکان عمل به آنها. (13) 2- توصیه حجاج به وحدت کلمه و دفاع از اسلام و مبارزه با ائمه کفر و سردمداران ظلم و فساد جهانی و متجاوزین به حقوق کشورها و ملتهای ضعیف و دست نشاندگان آنان. (14) 3- متذکر ساختن حجاج ایران به ذکر و خشوع و تضرع و تقویت علقه‌های معنوی و رابطه با حضرت باری تعالی و تقدس. (15) 4- انتقال حقایق مسلم سیاسی (که در فضای جمهوری اسلامی هست) به مسلمانان جهان. (16)
1- حکم مورخ 20/ 3/ 60
2- همان.
3- حکم مورخ 29/ 6/ 58
4- همان.
5- همان.
6- حکم مورخ 14/ 5/ 60
7- حکم مورخ 28/ 4/ 64
8- همان.
9- حکم مورخ 28/ 4/ 64
10- حکم مورخ 28/ 4/ 64
11- همان.
12- حکم مورخ 29/ 6/ 58
13- حکم مقام معظم رهبری مورخ 17/ 1/ 70
14- همان.
15- همان.
16- حکم مقام معظم رهبری مورخ 6/ 2/ 70
)