نشستی با ریاست سازمان حج و زیارت‌

نوع مقاله : اخبار و گزارشها

موضوعات


طبق معمول همه ساله، فصلنامه «میقات حج» در نشستی صمیمانه با رییس محترم سازمان حجّ و زیارت، جناب آقای محمّد حسین رضایی، پرسشهایی را در رابطه با مسائل مربوط به حجّ و عمره مطرح نموده تا خوانندگان گرامی را با دیدگاه‌ها و نظریات ایشان آشنا سازد. ایشان درباره زمان‌بندی پروازها، شیوه قربانی، مسکن زائران، نرخ‌گذاری در سال جاری، قوانین جدید عمره و آثار منفی آن و ... پاسخ‌هایی داده‌اند که توجّه خوانندگان عزیز را به آن جلب می‌نماییم:
: با توجه به گذشت چند ماه از برگزاری شکوهمند حج سال گذشته و تشکیل جلسات کارشناسی و بررسی نقاط قوت و ضعف، خواهشمندیم بفرمایید ارزیابی جناب‌عالی از حج سال گذشته چیست؟
آقای رضایی: همیشه کیفیت اجرای برنامه‌های حج، چه قبل از عزیمت و چه در موسم حج، در معرض بررسی و ارزیابی است. عملیات حجّ تمتع شامل حدود 50 نوع فعالیت است که هر جنس از فعالیت های آن حاوی ده ها زیر مجموعه می‌باشد.
تمام عناوین و موضوعات ذیل هر دسته از فعالیت های فوق، به‌طور جزء به جزء، مدام در حال بررسی و رسیدگی است. در نتیجه‌گیری عملکرد اجرایی نیز چنانچه حاصل و برآیند بررسی ها نشانگر 10% پایین‌تر از وضعیت مطلوب و استاندارد

ص: 141
باشد، به‌نظر می‌رسد یک عملیات مقرون به صحت انجام گرفته و توفیق در اجرای برنامه‌ها وجود داشته است. در حج سال 79 تحلیل ناظران و ارزیابان منصف بر این بود که ضعف کار به مراتب کمتر از سطح 10% می‌باشد و از این جهت در وضعیت خوبی قرار داشته‌ایم. روی برخی مشکلاتی هم که امکان کاهش آن در طول سال وجود داشت، فکر جدی شد.
: در سال پیش مشکلاتی، به‌خصوص در زمابندی پروازها وجود داشت که با تدبیر دست اندرکاران برطرف گردید. آیا برای هرچه کمتر شدن مشکلات و انجام مناسک در آرامش و آسودگی خیال تدبیری اندیشیده‌اید؟
آقای رضایی: بروز مشکل در اجرای برنامه‌های پیش‌بینی شده، امری طبیعی است، به خصوص که موضوع حج‌تمتع با عوامل متغیر فراوانی روبروست و با انبوهی از شاخه‌های فعالیت مواجه هستیم و یک مدیریت در حالت بحران بر حج حکمفرماست. زائران از اقشار مختلف هستند که باید در محیطی بیگانه و بدور از وضعیت عادی و متعارف خانوادگی در مدتی نسبتاً طولانی به سر ببرند. این زائران در طول سفر، مدام با دغدغه‌های فراوان روبرو هستند، به ویژه موضوع مناسک حج که باید دقیقاً و در زمان و مکان خاص به انجام برسد، بر اضطراب آنان می‌افزاید. سازمان حج با فراهم کردن رفاه زوار به آسودگی نسبی خیال و کاهش اضطراب مردم کمک می‌کند. لیکن با این حال مشکلاتی در برنامه زمان‌بندی به وجود می‌آید که با همدلی و تلاش دست‌اندرکاران و افزایش سطح آگاهی مردم حل و فصل می‌گردد. در سال قبل هم با توجه به حجم و گستره و فشردگی فعالیت‌ها، پاره‌ای مسائل وجود داشت که با تدبیر مدیران کاروان‌ها و سازمان و توجیه زائران از تبدیل آن به معضل جلوگیری شد.
: برای پیشگیری از تکرار مشکلات حج سال گذشته، چه گام‌هایی برداشته شده است؟
آقای رضایی: اولًا: مسائل مربوط به حمل ونقل زمینی حجاج به طرف سعودی تذکر داده
ص: 142
شد که امیدواریم نتیجه مثبت دهد. اما به‌هر حال باید توجه داشت که عربستان هم دچار محدودیت‌هایی است. ضمن اینکه ما هم ملزم به عقد قرارداد با سندیکای اتومبیل‌داران عربستان هستیم.
ثانیاً: در مورد مسکن، زودتر از سال‌های قبل اقدام به اجاره منازل مورد نیاز کردیم، از طرفی قرار بر این است که زائران نرخ منطقه‌ای را بپردازند، لذا هزینه‌های سفر محاسبه و از زائر دریافت گردید تا بدین ترتیب هر زائر قبل از انتخاب کاروان، آگاهانه به نرخ سفر توجه کند و انتظارات خود را با شرایط موجود وفق دهد.
ثالثاً: در مورد روش تغذیه و تدارکات نیز تحوّلاتی در نظر است که از سال‌های بعد با بزرگ کردن ظرفیت کاروان‌ها و دایر کردن سیستم پخت و توزیع متمرکز غذا، به اجرا درخواهد آمد.
: اگر مطالب گفتنی از نخستین نشست مشترک ایران و عربستان در خصوص توجیه رفتاری و آموزش حجاج دارید، لطفاً خوانندگان میقات حج را در جریان آن بگذارید.
آقای رضایی: پیش از آنکه نشست مورد سؤال شما در تهران تشکیل شود، در آذرماه 1377/ شعبان 1419 ق. اجلاس مشترک وزرای بازرگانی دو کشور در ریاض برگزار شد که منجر به امضای یادداشت تفاهمی گردید. یکی از کمیته‌های پنجگانه این اجلاس عبارت از کمیته همکاری‌های فرهنگی- رسانه‌ای- ورزشی و جوانان بود. در بند هشتم توافقات کمیته مزبور آمده است که: «طرف سعودی اظهار تمایل نمود که حجاج در کشور خودشان از طریق رسانه‌های گروهی در جهت حفظ سلامت و ایمنی خود ارشاد شوند و طرف ایرانی اعلام کرد که این موضوع را به مراجع ذیربط منعکس خواهد نمود». متعاقباً سازمان حج و زیارت، اظهار داشت که اینگونه آموزش ها مرتب به زائران و کارگزاران و کلیه دست‌اندرکاران حج القا می‌شود، لذا سعودی‌ها نیز بایستی به‌نحوی با انواع فعالیت‌های جمهوری اسلامی ایران در این زمینه آشنا شوند، ضمن اینکه
ص: 143
برنامه‌های خاص خود را دنبال می‌کنند.
جلسه بعدی در دیماه 1378/ شوال 1420 به‌ریاست وزرای بازرگانی دو کشور در تهران برگزار شد. در فهرست مذاکرات، در این اجلاس نیز موضوع حج و زیارت گنجانده شد که باز هم منجر به یک توافق کلی گردید و در بند هیجدهم کمیته مربوط اینطور ذکر شد که: «طرفین توافق کردند سازمان حج و زیارت جمهوری اسلامی ایران و وزارت حج پادشاهی عربستان‌سعودی نسبت به هماهنگی تمامی امور مربوط به تبادل اطلاعات لازم اقدام نمایند».
در مهرماه 1379 کنفرانس سراسری به منظور دستیابی به شیوه‌های آموزش و توجیه حجاج در کوالالامپور، پایتخت مالزی برگزار شد که هیأتی از ایران رهسپار آن کشور گردید. این کنفرانس سه روزه راهکارهای آگاه‌سازی حجاج را بررسی کرد و باعث گشایش فصل نوینی در این مقوله گردید. به پیشنهاد هیأت ایرانی کمیته‌های اجرایی برای بررسی امور اجرایی و فرهنگی حج تشکیل شد که جلسه آن نیز در موسم حج سال 79 در مکه‌مکرمه برگزار گردید.
به دنبال آن، در مردادماه 1380 نیز مسؤولان حج عربستان و کارشناسان آموزش آن کشور در راستای اهداف آموزشی حجاج به ایران سفر کردند و اولین نشست مشترک ایشان طی 4 روز در تهران از 20 تا 23 مردادماه برگزار گردید.
روزهای اول و دوم، کارشناسان سعودی که مجموعه‌ای از محصولات فرهنگی- آموزشی مثل جزوات، نوارهای کاست و تصویری و C D را جهت آگاه‌سازی حجاج تهیه دیده بودند، به شرح کامل آن اقدام کردند. در این جلسات نزدیک به 120 نفر از مدیران منتخب استان‌ها، مسؤولان حج و زیارت، برادران و خواهران پزشکی شرکت داشتند. کارشناسان آموزشیِ سعودی توضیحات کاملی از برنامه‌های خود ارائه کردند.
روز سوم این نشست، مسؤولان حج جمهوری اسلامی ایران نسبت به تشریح وظایف و مسؤولیت‌ها و فعالیت‌های سازمان و روش‌های آشناسازی حجاج و آموزش مدیران و عوامل و بازآموزی آنان اقدام کردند.
روز چهارم سه کمیته شامل بررسی‌های آموزشی، پزشکی و بالأخره اجرایی
ص: 144
حج تشکیل شده که امیدواریم شاهد نتایج آن باشیم. تمامی این مراسم چهار روزه به‌صورت فیلم ویدئویی ضبط گردید و در اختیار مسؤولان ذیربط و خود سعودی‌ها، قرار گرفت.
در ادامه این نشست، مجدداً هیأتی از سوی وزارت حج در روز 7/ 8/ 80 جهت بررسی میزان پیشرفت برنامه‌ها و توافقات وارد تهران شدند. اعضای این هیأت را مدیران کل وزارت حج در مکه و مدینه و قائم مقام و یکی از اعضای مؤسسه مطوفی و همچنین معاون مؤسسه ادلاء مدینه تشکیل می‌دادند. این افراد در گردهمایی متجاوز از 500 نفر از کارگزاران حج که در مورخ 8/ 8/ 80 در سالن اجتماعات سازمان تشکیل شد، حاضر شدند و به پاسخگویی به سؤالات حضار پرداختند.
: به نظر حضرت‌عالی نتیجه این نشست‌ها تا چه حد مثبت و مفید است؟
آقای رضایی: در مجموع، ارزیابی بنده از این فعالیت‌های مستمر و فشرده بسیار مثبت است و عقیده دارم که اینگونه جلسات افق تازه‌ای را در روابط میان دو کشور پیش می‌آورد و روزبروز به نزدیکی دو ملت کمک می‌کند. سعودی‌ها نیز همانطور که نشان داده‌اند بسیار علاقمند هستند به اینکه با تجربه حج کشورها به خصوص در زمینه آموزش حجاج هرچه بیشتر و از نزدیک آشنا شوند که خوشبختانه انگیزه خوبی هم در سعودی‌ها برای این کار سراغ داریم.
: اخیراً آقای دکتر احمد محمدعلی رییس بانک توسعه اسلامی سفری به ایران کردند و مذاکراتی با برخی مسؤولان کشورمان از جمله جناب‌عالی داشتند، اهداف و نتایج این سفر چه بود؟
آقای رضایی: پس از عملیات قربانی در سال گذشته و استقبال خوب حجاج ایرانی از طرح بانک توسعه اسلامی به‌طوری‌که 70032 نفر از حجاج ایرانی با استفاده از تسهیلات بانک توسعه اسلامی، قربانی خود را انجام دادند و خوشبختانه تمامی گوشت ذبیحه مربوط به حجاج ایرانی در اختیار نیازمندان قرار گرفت، از جناب
ص: 145
آقای دکتر احمد محمدعلی جهت سفر به تهران و انجام مذاکرات، دعوت به عمل آوردیم که ایشان علاوه بر انجام مذاکراتی با مقامات مسؤول امورمالی و اقتصادی و صنعتی کشورمان در رابطه با همکاری‌های دوجانبه، در مورد قربانی، ملاقات‌هایی با جناب آقای مسجدجامعی وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی و جناب آقای ری‌شهری نماینده محترم ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی داشتند.
وزیر ارشاد و اینجانب در این سفر ملاقات‌های کاری با ایشان داشتیم و در مجموع در سفر دو روزه ایشان وصول به اهداف زیر مد نظر بود:
1- تقدیر و تشکر از زحمات ایشان و همکارانشان در بانک، به‌خاطر همکاری خوبشان با حجاج ایرانی جهت انجام قربانی.
2- بررسی نقاط ضعف و قوت طرح قربانی و رفع اشکالات سال گذشته.
3- انعقاد جلسه بین رییس بانک و سرپرست محترم کمیته امداد امام خمینی قدس سره با هدف وارد کردن گوشت قربانی حجاج ایرانی به داخل کشورمان که علی‌رغم برنامه‌ریزی قبلی با هماهنگی به عمل آمده حدود 20000 لاشه گوشت ذبیحه که در حج گذشته قربانی و در سردخانه‌ها نگهداری می‌شد، اخیراً به جمهوری اسلامی ایران حمل گردید و امیدواریم که پس از طی مراحل قانونی و بهداشتی در میان افراد تحت تکفل کمیته امداد توزیع شود. و مذاکرات مربوط به انتقال تمامی گوشت ذبیحه به ایران که توسط حجاج ایرانی در حج آینده انجام خواهد گرفت نیز توافق به عمل آمده است که انشاءاللَّه در سال آینده و بر اساس جدول زمانبندی پس از قربانی به داخل کشورمان حمل خواهد شد.
4- رییس بانک در این سفر با خرید دام به تعداد حجاج ایرانی موافقت اولیه خود را اعلام نمود که امید است با توجه به نشست جناب آقای دکتر احمد محمدعلی با مسؤولان امور دام وزارت جهاد کشاورزی در آینده این امر نیز محقق شود.
: گفته می‌شود که برای بهره‌برداری بهینه از گوشت‌های قربانی، هماهنگی‌هایی میان مسؤولان ذیربط دوکشور ایران و عربستان به عمل آمده و تمهیداتی
ص: 146
اندیشیده شده است، لطفاً در مورد این برنامه‌ریزی کمی توضیح دهید.
آقای رضایی: در پایان عملیات قربانی سال گذشته کلیه اقدامات انجام گرفته به صورت علمی جمع‌آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و متعاقب آن پیشنهادهای اصلاحی برای سال‌های آتی به مسؤولان بانک منعکس گردید و در آخر کلیه موارد تحت عنوان اجرای طرح قربانی سال 1379 و 1380 به صورت کتابی مدون جهت بهره‌برداری در اختیار مسؤولان ذیربط دو کشور قرار گرفت.
با استفاده از تجربیات گذشته در بعد اجرایی، سازمان حج و زیارت، تنظیم برنامه‌ریزی عملیات مربوط به تنظیم موارد مربوط به قربانی را در سال جاری از داخل جمهوری اسلامی ایران انجام خواهد داد و چون مدیران و روحانیون محترم کاروان‌ها برای بار اول از طرح بانک توسعه اسلامی استفاده خواهند نمود یک حلقه نوار ویدیوئی تحت عنوان تشریح طرح قربانی حاوی آموزش عملیات قربانی و همچنین دیدگاههای مسؤولان اجرایی و فقهی و بهداشتی نیز جهت رؤیت یکایک مدیران محترم و روحانیون عزیز کاروان‌ها و افرادی که از هر کاروان به عنوان ذابح در کشتارگاه‌ها حضور خواهند یافت تهیه و توزیع شده است. البته زائران عزیز نیز می‌توانند در صورت تمایل نوار مذکور را تهیه و رؤیت نمایند.
تهیه جزوات و دستورالعمل‌هایی مربوط به امر قربانی با هدف سازماندهی و آشنایی هر چه بهتر مدیران و روحانیون کاروان‌ها از جمله اقدامات انجام شده در سال جاری می‌باشد.
از آنجاکه قربانی به عنوان پنجمین واجب در حج‌تمتع از جمله مناسک حج می‌باشد، طبیعی است استفاده از نظریات فقهی مراجع عظام تقلید راهگشا می‌باشد و ازاین‌رو سازمان گزارشی از عملیات قربانی و مزایای طرح بانک توسعه اسلامی که برای اولین بار در تاریخ حج ایران تمامی گوشت‌های ذبیحه به جای سوزندان و دفن کردن به مصرف می‌رسد، از طریق معاون محترم تحقیقات بعثه مقام معظم رهبری گزارشی را محضر مراجع عظام تقلید ارسال نمود و از آیات عظام خواسته شد تا نظر مبارکشان را در مورد رعایت ترتیب در اعمال روز
ص: 147
نهم در منا اعلام فرمایند؛ زیرا بانک توسعه اسلامی با توجه به مقدورات و محدودیت‌هایش معتقد است که علی‌رغم قرار دادن تسهیلات خاصی برای حجاج ایرانی امکان انجام قربانی کلیه حجاج ایرانی در روز عید وجود ندارد و بناچار باید عده‌ای تا ظهر روز یازدهم قربانی را انجام دهند که الحمدللَّه علمای عظام نیز با توجه به مزایای طرح مذکور نظریاتشان را اعلام کرده‌اند که در اختیار مدیران محترم کاروان‌ها و روحانیون معظم قرار گرفته و در سال آینده توافقی با بانک توسعه اسلامی به امضا خواهد رسید که در این توافقنامه سعی می‌شود حداکثر امکانات و تسهیلاتی برای حجاج عزیز ایرانی را به‌دست آوریم تا انشاءاللَّه حجاج عزیز ایرانی قربانی را بر اساس توصیه‌های مدیران محترم کاروان‌ها که مسؤول مستقیم امر قربانی می‌باشند و همکاری با مسؤولان سازمان حج و زیارت به نحو احسن انجام دهند.
: در وضعیت مسکن در حج سال جاری در مقایسه با سال های گذشته تغییراتی حاصل شده است؟
آقای رضایی: در سنوات قبل، با توجه به ثبت‌نام سراسری در سال 63 و دریافت وجه قطعی سفر از آنها، محدودیت سرانه قیمت در مسکن باعث می‌شد که از متقاضیان نرخ واحدی دریافت کنیم. در سال‌جاری ضمن حذف این محدودیت اجاره منازل، نسبت به سال‌های قبل حدود 3 ماه زودتر اقدام شد، و در واقع مصادف با آغاز سفرهای زیارتی عمره بود. لذا در فرصتی مناسب با دغدغه‌های کمتری از نظر رقابت با دیگر کشورهای اسلامی و از طرفی تأمین هزینه آن توسط زائر تقریباً محدودیت اجاره وجود نداشت و مسؤولان مسکن موفق شدند با تعداد کمی نیرو در مدت زمان کوتاهی حدود 98% منازل را در مکه و مدینه اجاره نمایند و در مدینه منوره هم در منطقه مرکزی حدود سی هزار نفر (15 هزار نفر مدینه قبل و 15 هزار نفر مدینه بعد) اسکان داده شوند که عموماً به‌صورت هتل و نظام اتاق به حمام و دارای تخت می‌باشد. از طرفی مقررات جدید عربستان‌سعودی و تصریح ساختمان‌ها، متراژ محل اسکان هر زائر را در مدینه
ص: 148
منوره 4 مترمربع و در مکه مکرمه 3 مترمربع اعلام نموده است که وقتی فضاهای اضافی از آن کسر شود، درصدی از متراژ سرانه کم می‌شود. هر چند امکان دارد به نسبت زندگی عادی، مردم در تراکم جا به‌سر ببرند. در ضمن برای هر 20 نفر یک سرویس حمام و دستشویی در نظر گرفته شده است.
: معیارهای نرخ‌گذاری مسکن در سال جاری و شاخص‌های تعیین گروههای قیمتی به چه صورت است؟
آقای رضایی: در سال جاری محل اسکان در مدینه منوره و مکه مکرمه از جمله عوامل مؤثر در تعیین نرخ سفر است. قابل ذکر است که در مدینه منوره منازل استیجاری به 6 قیمت تقسیم شده که طبعاً گروه قیمتی یک از نظر کیفی و نزدیکی به حرم مطهر، بهترین امتیاز و گروه‌های 2 تا 6 به ترتیب در امتیازات بعدی قرار دارند.
ولی در مکه‌مکرمه منازل به 3 گروه و قیمت تقسیم شده که دوری و نزدیکی ملاک تعیین امتیاز نبوده و فقط موقعیت منطقه‌ای، قیمت و کیفیت ساختمان در تعیین گروه نقش داشته؛ چرا که نزدیکترین منازل اجاره شده در مکه تا بیت‌اللَّه‌الحرام حدود 5/ 2 کیلومتر فاصله دارد که حتی این زائران نیز برای ایاب و ذهاب به حرم، همگی از وسیله نقلیه استفاده می‌کنند که انشاءاللَّه به صورت متمرکز و برنامه‌ریزی شده، طی قرارداد با یکی از شرکت‌های حمل ونقل سعودی، این مهم نیز در سطح مکه‌مکرمه انجام خواهد شد. بدین ترتیب وضعیت منازل مکه مثل سال گذشته است اما در مدینه توانستیم وارد منطقه مرکزی شویم.
: ملاک اختصاص منازل مکه و مدینه و تعیین گروه‌های قیمتی یازده‌گانه کاروان‌ها چیست؟
آقای رضایی: در حقیقت ملاک تعیین گروه‌های قیمتی یازده‌گانه، جمع قیمت یکی از گروههای مدینه با یکی از گروه‌های مکه‌مکرمه بوده که به‌صورت قرعه دستی انجام گردیده، طبق جدول تنظیمی برای مثال قیمت یک در مکه و قیمت یک در مدینه، گروه اول تلفیقی و قیمت 3 در مکه و 6 در مدینه گروه یازدهم از گروه‌های
ص: 149
یازده‌گانه را تشکیل می‌دهند. و ردیف‌هایی که مشترکاً یک گروه قیمتی را تشکیل می‌دهند، مثلًا در مورد گروه تلفیقی شش می‌توان گفت که اگر در مکه گروه قیمتی یک را دارد در مدینه باید گروه قیمتی 6 و اگر در مکه گروه قیمتی 2 را دارد باید در مدینه گروه قیمتی 3 و اگر در مکه گروه قیمتی 3 را دارد در مدینه باید گروه قیمتی یک را داشته باشند، تا مجموعاً گروه 6 از گروههای یازده‌گانه را تشکیل دهند.
: قرعه‌کشی و تخصیص منازل به کاروان‌ها به چه شکلی انجام گرفته است؟
آقای رضایی: با توجه به اختلاف قیمت منازل و تعیین گروه‌های قیمتی کاروان‌ها براساس منازل اجاره شده قرعه‌کشی منازل در سال‌جاری در دو مرحله انجام شده. مرحله اول با توجه به ترکیب اجاره و تعیین گروه‌های قیمتی منازل در مکه و مدینه بدون نام مدیر و فقط با توجه به ظرفیت کاروانی در هر استان قرعه‌کشی انجام شده که گروههای یازده‌گانه قیمتی مشخص و پس از ابلاغ به استانها مرحله دوم قرعه‌کشی تعیین مدیران و اختصاص ظرفیت و گروه قیمتی توسط مدیران محترم دفاتر حج به صورت قرعه‌کشی کامپیوتری منازل تخصیص داده شد که مراسم آن هم به انجام رسید.
: تفاوت های اساسی در اسکان و مسائل جانبی آن در عمره مفرده و حج تمتع چیست؟
آقای رضایی: در عمره- عموماً- منازل و هتل‌های محل اسکان در نزدیکی حرم بوده و شامل بهترین ساختمان‌ها و هتل‌های قابل اجاره می‌باشد. چون در زمان عمره به خصوص در ماه‌های اول که از طرف دیگر کشورهای اسلامی استقبال زیادی نمی‌شود برای طول مدت عمره هتل‌های مناسب و نزدیک حرم اجاره می‌شود ولی در زمان حج همین هتلها با قیمت‌های بسیار گران توسط دیگر کشورها اجاره می‌شود که البته در برخی از آنها برای پایین آمدن سرانه قیمت زائران بعضی کشورها به‌صورت شیفتی برای استراحت استفاده می‌کنند که این شیوه در فرهنگ ما ایرانیان جایی ندارد. از طرفی در عمره خدمات پذیرایی داخل هتل‌ها به‌صورت
ص: 150
متمرکز بوده و از رستوران برای سرو غذا استفاده می‌شود. در حالی که در زمان تمتع عموماً ساختمان‌های استیجاری فاقد چنین محلی برای سرو می‌باشد. ضمن اینکه تعداد کاروان‌ها و ترکیب گروهی آنها چنین اجازه‌ای را برای استفاده نخواهد داد.
: در رابطه باحمل ونقل درون شهری حجاج در سال جاری چه پیش‌بینی‌هایی به عمل آمده است؟
آقای رضایی: یکی از مهتمرین فعالیت‌های سازمان حج و زیارت برنامه‌ریزی و نظارت مستمر بر حمل ونقل حجاج است. اگر بخواهیم به مقوله حمل ونقل زائران اشاره‌ای داشته باشیم باید بگوییم حمل ونقل زائران به چهار مرحله تقسیم می‌شود:
1- حمل ونقل هوایی زائرین از ایستگاه‌های مبدأ داخل کشور به فرودگاه‌های مقصد در عربستان‌سعودی (فرودگاه مدینه و جده) و به عکس.
2- حمل ونقل بین‌شهری زائرین که بین شهرهای جده، مدینه منوره و مکه مکرمه انجام می‌شود.
3- حمل ونقل ایام تشریق؛ یعنی انتقال حجاج از مکه به عرفات، منا و به عکس.
4- حمل ونقل درون شهری.
طبعاً یک زائر پس از سال‌ها انتظار و آرزوی زیارت و انجام مناسک عبادی خود عازم خانه خدا می‌شود و این انتظار برای او وجود دارد که طی این مسافت که به وسایل مختلف نقل انجام می‌شود، برای او فراهم شده باشد. در همین جا ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که سازمان حج و زیارت در دو دهه گذشته با هماهنگی‌های به‌عمل آمده با هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در امر انتقال حجاج به فرودگاههای عربستان سعودی حد اکثر تلاش خود را به‌کار برده و بحمداللَّه زائرین را به‌سلامت اعزام و بازگردانده است.
اما در بخش حمل ونقل بین‌شهری و ایام تشریق به نظر می‌رسد برای آگاهی
ص: 151
عموم باید مقداری بیشتر توضیح داده شود.
در سال‌های اخیر عربستان سعودی سندیکایی تأسیس کرده است که این سندیکا تحت عنوان «نقابه السیارات العامه» کلیه شرکت‌های خصوصی اتوبوسرانی را زیر پوشش گرفته و به تمامی زائران کشورها خدمات لازم را ارائه می‌دهد و طبق قوانین عربستان هیچ کشوری حق عقد قرارداد با شرکت‌های خارج از حوزه نقابه را نخواهد داشت.
لذا سازمان حج و زیارت نیز بر اساس تعلیمات حج کشور عربستان سعودی برای انتقال زائرین از فرودگاه جده به شهرهای مکه و مدینه و به عکس و همچنین ایام تشریق تنها باید با مؤسسه مذکور اقدام به عقد قرارداد نماید.
اما موضوع دیگر حمل ونقل درون شهری است که اگر بخواهیم به چنین پرسشی پاسخ دهیم، ابتدا باید مقدمه‌ای را بیان کنیم و آنگاه به راهکارهایی که برای این امر وجود دارد بپردازیم.
همه ساله و در موسم حج بیش از یک میلیون نفر از مسلمانان سراسر جهان به عربستان سعودی عزیمت و به تناسب و با اختلاف زمانی چند روزه در شهرهای مدینه منوره و مکه مکرمه ساکن شده و مهیّای انجام مناسک و عبادات خود می‌گردند و طبیعی است که در چنین وضعیتی در یک محدوده زمانی بسیار فشرده در امور مختلف از قبیل مسکن، تدارکات، حمل ونقل و حتی انجام عبادات در حرمین شریفین محدودیت‌ها و معذوریت‌هایی پیش می‌آید که تمامی زائران به‌خوبی از آن آگاه هستند. بنا بر این، ایاب و ذهاب و تردد زائران به خصوص در مکه مکرمه یکی از معضلاتی است که پلیس سعودی نیز حتی با این مشکل در آن موسم مواجه است.
سازمان حج و زیارت طی سالیان گذشته روش‌های مختلفی را برای ایاب و ذهاب تا حرم تجربه کرده است که هر یک از آن معایب و محاسن خود را داشته است.
به‌طور مثال می‌توان از تنظیم قرارداد با شرکت اتوبوسرانی مکه- تهیه بلیت اتوبوس و قرار دادن در اختیار زائرین- اجازه به کاروان‌ها برای تهیه اتوبوس و
ص: 152
مینی‌بوس و بالأخره در اختیار قرار دادن هزینه ایاب و ذهاب به خود زائرین نام برد. اما هر یک مشکلات و معضلات خود را داشته است.
در سال‌جاری برای انتقال زائران به حرمین در مکه و مدینه و مراجعت آنان با یک شرکت اتوبوسرانی معتبر وارد مذاکره و عقد قرارداد شده‌ایم که این شرکت موظف به انتقال زائران در طول شبانه‌روز به حرم و بازگرداندن آنها شده است.
برای این امر طرحی تهیه شده که به‌ازای هر چهار زائر یک صندلی در طول شبانه‌روز پیش‌بینی گردیده است. و همچنین در مکه‌مکرمه حدود 500 دستگاه اتوبوس و مینی‌بوس برای اجرای این طرح پیش‌بینی شده که در قالب 33 خط و با رنگ‌های مشخص از مناطق مختلف در مکه مکرمه به‌صورت 24 ساعته زائران را از نزدیک منازل آنها سوار نموده و در ایستگاه‌های نزدیک حرم پیاده می‌نماید و در مراجعت زائران از حرم به‌همین منوال عمل خواهد کرد.
بنا بر این، زائران محترم با اطلاع و شناسایی اتوبوس مسیر خود که حتی در خیابان‌های فرعی نیز دارای ایستگاه خواهد بود، می‌توانند براحتی برای انجام عبادت به مسجدالحرام در مکه مکرمه مشرف شوند.
این نکته قابل ذکر است که در مکه مکرمه خطوط پیش‌بینی شده در قالب شش رنگ و با شماره‌های مشخص در نظر گرفته شده که طبعاً مدیران کاروان‌ها در این زمینه توجیهات لازم را خواهند نمود. و همچنین در مدینه منوره در خارج از منطقه و محدوده مرکزی در مسیرها و خیابان‌های اصلی اتوبوس‌هایی پیش‌بینی گردیده که زائران را به حرم نبوی انتقال داده و در مراجعت نیز زائران می‌توانند از همین اتوبوس‌ها استفاده نمایند.
نکته دیگر اینکه برای انجام زیارات دوره به خصوص در مدینه منوره، همین شرکت اتوبوس مورد نیاز کاروان‌ها را با یک برنامه‌ریزی تأمین و تدارک خواهد نمود. ضمن آنکه با هماهنگی‌های به‌عمل آمده با توجه به زمان ورود هر کاروان در مکه‌مکرمه مدیران کاروان می‌توانند با هماهنگی ستادهای منطقه خود برای عزیمت زائرین خود برای طواف اول از همین شرکت اتوبوس تهیه نمایند.
ص: 153
در پایان ضروری است این نکته را نیز یادآوری کنم که هر طرحی طبعاً معایب و محاسن خود را دارا خواهد بود، اما سازمان حج و زیارت از هر راه‌حل ممکنی که بتواند رفاه و آسایش زائران را فراهم نماید استقبال نموده و تلاش خواهد کرد که تسهیلات لازم را برای آسایش زائران محترم فراهم نماید. ضمن آنکه طرح سال‌جاری که با نظر کارشناسان و افراد باتجربه تدارک دیده شده است به‌لحاظ محدودیت‌ها و تضییقاتی که ناشی از مشکلات ترافیکی و کمبود پارکینگ و همچنین کثرت زائران به خصوص در روزهای نزدیک به ایام تشریق؛ یعنی اول ذیحجه به بعد خواهد بود، به‌صورت کامل اجرا نخواهد شد که برای آن ایام طرح مکملی پیش‌بینی شده که امیدواریم با همکاری و همیاری روحانیون و مدیران محترم کاروان‌ها و همچنین زائرین محترم به اجرا گذاشته شود.
: چرا هزینه‌های حج نسبت به سال گذشته کمی افزایش یافته و آیا هر زائری هزینه واقعی مسکن خود را می‌پردازد؟
آقای رضایی: مراسم عبادی حج، که با حضور نزدیک به دو میلیون نفر از مسلمانان سراسر جهان برگزار می‌شود، محدود به زمان و مکان معین است. طبیعی است که در چنین شرایطی برای تهیه مسکن اگر با برنامه‌ریزی و اقدامات به موقع کار صورت نگیرد مشکلات بسیار زیادی به وجود خواهد آمد.
سازمان حج و زیارت، اگر بگوییم باید بعد از پایان حج اقدامات اولیه جهت سال بعد را شروع نماید، چیزی به گزاف نگفته‌ایم در حالی‌که بیشتر کشورهای اسلامی نیز تقاضای اجاره مکان‌های مناسب و ساختمان‌های جدید و دلخواه را دارند.
در طی سال‌های گذشته از اوایل ماه رجب با استفاده از نیروهای باتجربه و خبره در امر اجاره مسکن به سرپرستی مدیر دفتر نمایندگی سازمان در عربستان اقدام به اجاره مسکن حجاج نموده و به تناسب تعداد زائران هر استان، مسکن مورد نیاز آنها را تهیه نموده است.
ص: 154
اما همیشه این سؤال وجود داشت که: «چرا از تمامی زائران رقم ثابتی برای هزینه‌های حج دریافت و در منازل مختلف اسکان داده می‌شوند؟»
به هر حال چند سالی بود که سازمان بر روی این نکته اهتمام داشت تا اینکه پس از بحث‌های کارشناسی و تصویب شورای سیاستگذاری حج، در سال گذشته تصمیم گرفته شد برای حج سال‌جاری هر ساختمانی که اجاره می‌شود متناسب با ظرفیت- قیمت و کیفیت آن رقم آن محاسبه و مجموع میانگین منزل محل اقامت هر کاروان در مدینه و مکه رقم نهایی هزینه مسکن را تعیین نماید؛ بدین معنی که هر زائری هزینه مسکن اجاره شده خود را پرداخت می‌نماید.
بر اساس همین طرح چنانکه در بحث مسکن توضیح دادم تمامی منازلی که در مکه مکرمه اجاره شده بود به صورت متوسط به سه دسته و یا اصطلاحاً به سه نرخ دسته‌بندی شد و تمامی منازلی که در مدینه منوره اجاره شده بود به 6 دسته تقسیم گردید؛ یعنی آنکه یک منزل و ساختمان در مکه در قرعه‌کشی در مقابل 6 منزل و ساختمان در مدینه قرار می‌گرفت و مجموعاً هزینه تمام شده ساختمانها به 18 گروه قیمتی تقسیم می‌شدند اما بدلیل نزدیکی برخی از گروههای قیمتی و شرایط آنها نهایتاً تمامی منازل به 11 گروه تعیین گردید.
اما نکته‌ای که در اینجا لازم است به آن پرداخته شود علت افزایش هزینه‌ها البته در برخی از گروه‌ها است (چون برخی از کاروان‌ها حتی از قیمت سال گذشته که برای تمام زائران به صورت میانگین محاسبه شده بود رقمی کمتر از سال قبل پرداخت می‌نمایند) به دو علت بوده است:
1- اجاره منازل با کیفیت بهتر در مدینه منوره؛ یعنی ساختمان‌های اطراف مسجدالنبی که شکل هتلی خواهند داشت و حدود 15000 نفر از زائرین در مدینه قبل و به همین مقدار در مدینه بعد اسکان خواهند یافت.
2- سرویس حمل ونقل برای تمامی منازل در مکه و منازل خارج از محدوده مرکزی در مدینه منوره.
و نکته مهمتر به طور کلی افزایش هزینه‌های اجاره در عربستان به خصوص شهرهای مکه و مدینه است که می‌توان به آن اشاره نمود.
ص: 155
: نظارت دولت در امر حج و عمره چگونه است؟
آقای رضایی: در مورد حج تمتع، کماکان برنامه‌ریزی و هدایت و نظارت به عهده سازمان حج است و مدیران کاروان بعنوان کارگزاران این امر مقدس، تصدی امور اجرایی را طبق دستورالعمل‌های صادره توسط سازمان بر دوش دارند و عوامل همکار خود را انتخاب و بکار می‌گیرند. در تهیه دستورالعملها و روش کار نیز خود مدیران بعنوان خبرگان امر دخالت مستقیم دارند و بدین ترتیب بخش غیردولتی؛ یعنی مدیران کاروان‌های حج که مرکب از مشاغل و اقشار گوناگون اجتماع هستند، مشارکت فعال دارند و عملکرد آنان تحت نظارت و بازرسی و ارزیابی سازمان قرار دارد.
سازماندهی و برنامه‌ریزی عمره هم توسط سازمان صورت می‌گیرد، اما اجرای کار ثبت‌نام و اعزام و راهنمایی زائران و اداره هتل‌های عربستان به وسیله بخش غیردولتی انجام می‌پذیرد. توان دفاتر و شرکت‌های زیارتی برای قبول این مسؤولیت، در قالب امتیازبندی که بر اساس برخی شاخص‌های مهم حرفه‌ای و مدیریتی و امکانات و میزان سرمایه‌گذاری و پای بندی به ارزش‌های اسلامی و تجربه حج و عمره و سایر سفرهای زیارتی طراحی شده و همچنین با در نظر گرفتن ضرایب و مقیاس‌ها و درجه اهمیت هر یک از پارامترهای امتیازگذاری تهیه شده است، مشخص می‌گردد و بر حسب توان و امتیاز هر شرکت به وی مسؤولیت سپرده می‌شود و به‌عنوان کارگزار عمره شناخته می‌شوند و در چرخه همکاری با سازمان، قرار می‌گیرند. بدیهی است امور کلان مثل عقدقرارداد با طرف سعودی و نظارت بر روند اجرای آن و نرخ‌گذاری و تهیه زمان‌بندی و دستورالعمل و گردشکارهای اجرایی و بازرسی و نظارت بر امر عمره کماکان توسط سازمان از طرف دولت انجام می‌گیرد اما تصدی اجرای برنامه‌های تنظیمی به عهده بخش غیردولتی است.
: در خبرها شنیده شده است که قوانین جدید عمره عربستان سعودی آثار منفی و مشکلات جدی را برای کشورها به وجود آورده است. بفرمایید تغییر قوانین
ص: 156
عمره وزارت حج عربستان چه تأثیری بر اعزام زائران عمره سال جاری داشته است؟
آقای رضایی: همانگونه که اشاره کردید، اخیراً وزارت حج عربستان سعودی قوانین جدیدی را در خصوص چگونگی پذیرش زائران عمره به تصویب مجلس و دولت عربستان سعودی رسانده و به مرحله اجرا درآورده است. از آنجا که چگونگی اجرای این قوانین برای دیگر کشورها به‌طور واضح مشخص و روشن نبود. لذا بسیاری از کشورها با مشکلات جدی در اعزام زائران عمره مواجه گردیدند. به‌طوری‌که بر اساس آمارهای رسمی اعلام شده، تا پایان ماه شعبان بیش از 420 هزار نفر از متقاضیان عمره در کشورهای مختلف با مشکل جدی ارسال مدارک به عربستان و اخذ ویزا مواجه شدند.
بر اساس قوانین جدید، کلیه اطلاعات زائران قبل از تحویل به کنسولگری‌ها می‌بایستی در قالب یک برنامه منظم رایانه‌ای به شبکه مرکز رایانه عربستان ارسال گردد.
در ایران و در همان شروع عملیات عمره این موضوع به صورت یک مشکل اساسی مطرح گردید که بحمداللَّه با تصمیم‌گیری به موقع و راه‌اندازی یک سایت بزرگ رایانه‌ای، با ارسال اطلاعات از طریق ماهواره به مرکز مخاع «شبکه رایانه» عربستان موفق به حل این مشکل شدیم.
: در سال جاری آمار عمره‌گزاران افزایش یافت و تعداد بیشتری از مردم به عمره مشرف شدند، لطفاً هم اکنون که به پایان عملیات عمره رسیده‌ایم ارزیابی خود را از عمره سالجاری بیان بفرمایید؟
آقای رضایی: امسال بدلیل برداشته شدن سقف ویزا از طرف دولت عربستان، در مدت کمتر از 4 ماه موفق به اعزام بیش از 206 هزار نفر به عربستان‌سعودی شدیم که این رقم رشدی معادل 50% نسبت به آمار سال گذشته را نشان میدهد که بالاترین رقم در طی سالهای گذشته نیز بوده است واضح میباشد که اعزام این تعداد زائر آنهم در مدت کمتر از 4 ماه در مقایسه با دوره 7 ماهه سالهای گذشته نیازمند یک
ص: 157
بسیج جدی امکانات و منابع انسانی در همه زمینه‌ها بوده است. برنامه‌ریزی برای انجام 54 پرواز در هفته، اخذ روزانه 4000 فقره ویزا پشتیبانی بیش از 60 هتل در مکه و مدینه عملیات بسیار سنگینی بود که می‌توان مجموعاً آنرا بسیار موفق ارزیابی نمود.
البته لازم به ذکر است که بدلیل بروز بعضی تأخیرهای اولیه که بواسطه قوانین جدید سعودی و محدودیتهای آن بوجود آمد ما مجبور به افزایش اعزام زائر در ماههای شلوغ عمره یعنی ماههای شعبان و رمضان شدیم که این افزایش اعزام زائر منجر به بعضی تغییرات در درجه هتلها گردید اگر چه این تغییر درجات هتلها با موافقت کتبی مدیران کاروان‌ها صورت می‌گرفت لیکن در پاره‌ای موارد پذیرش آن از طرف زائرین با رضایت کامل اولیه همراه نبود که با تلاش، گذشت و ایثار مجموعه‌های ستادی مکه و مدینه و مدیران ثابت هتلها بحمداللَّه مشکلات تا حدی بسیار قابل توجهی مرتفع گردید.
ناگفته نماند که بر اساس آمارهای ارائه شده از طرف وزارت حج عربستان امسال ایران موفق‌ترین کشور در انجام عملیات عمره شناخته شد.
: زائرین گلایه‌هایی نسبت به طبخ غذا و نامناسب بودن پخت برخی از آشپزها و امثال آن داشتند. لطفاً نظر خود را در این زمینه بیان نموده، بفرمایید برای رفع این معایب چه تمهیداتی را پیش‌بینی کرده‌اید؟
آقای رضایی: عوامل بکار گرفته شده در عمره امسال، شامل مدیران ثابت، آشپزها و نیروهای خدماتی همان عزیزانی بودند که در سنوات گذشته و حتی موسم حج نیز بکار گرفته می‌شدند، لیکن در عمره سال جاری و به دلیل محدودیتی که مقامات سعودی در قوانین جدید برای تمدید ویزا و مدت آن اعمال نموده بودند ما نیز مجبور شدیم تا برای برخورد با این محدودیت‌ها از تعداد بیشتری عوامل استفاده نماییم اما نکته مهم در سؤال شما این است که برای سال آینده چه تمهیداتی را انجام داده‌ایم؟ بحمداللَّه جلسات کارشناسی مشترک و جمع‌بندی عمره سال جاری با ستادهای مکه و مدینه و
ص: 158
ستادهای اعزام در ایران از هم اکنون شروع شده است که به نتایج بسیار مثبتی نیز رسیده‌ایم.
تهیه شناسنامه هتل‌ها و تعداد عوامل مورد نیاز برای اداره آن، شناسنامه کامل عوامل و میزان آموزش و تجارب افراد، برنامه‌ریزی رایانه‌ای اعزام، استفاده از هتل‌های با ظرفیت بالا، چگونگی تقسیم کار و استفاده از نیروهای آموزش دیده محلی، بکارگیری نیروهای نظارتی مجرّب و ... از جمله مواردی است که به بحث جدی گذاشته شده و امیدواریم که ان‌شاءاللَّه با اعمال تصمیم‌گیری‌های جدید، شاهد استفاده بهتر از نیروهای کیفی با هزینه کمتر باشیم.
بهتر می‌دانید که وزارت حج عربستان با اعلام قوانین جدید تصمیم جدی خود را برای ساماندهی عمره گرفته است. لذا باید با کارشناسی دقیق این قوانین، ویژگی‌ها و نکات مثبت آن را بررسی و از آن در جهت رفاه حال زائران استفاده نماییم.
: هتل‌های مکه و مدینه طبق قراردادهای منعقده چه سرویس‌هایی را موظفند به زائران ارائه دهند؟
آقای رضایی: به‌طور کلی رؤوس خدمات مورد نیاز زائران در عربستان شامل: اقامت، حمل ونقل و تغذیه می‌باشد که همه ساله بعد از پایان عملیات جمع‌بندی کامل از موارد مثبت و منفی و مشکلات اجرایی قرارداد صورت می‌گیرد تا در سال بعد نسبت به منظور نمودن آن در قراردادها اقدام شود.
به‌طور مثال در قرارداد سال گذشته بیش از 40 مورد خواسته‌ها و ضوابط مربوط به اسکان و نوع خدمات مختلف در هتل‌ها به‌صورت روشن در قرارداد قید گردید. البته نکته مهم و درخور توجه، نوع و چگونگی اعمال نظارت بر حسن اجرای قرارداد می‌باشد که امسال تصمیم گرفته‌ایم با ایجاد کمیته‌های مشترک نظارت با حضور نمایندگان طرف قرارداد در زمینه‌های اسکان، حمل ونقل و تغذیه این موضوع را به صورت جدی و به منظور بالا بردن کیفیت خدمات پیگیری نماییم.
ص: 159
: مردم از چه راههایی می‌توانند انتقادات یا پیشنهادهای خود را مطرح کنند و چگونه می‌توانند حرفهای خود را به شما برسانند؟
آقای رضایی: سازمان در ارتباط با احترام به افکار عمومی و کسب نظریات مردمی، در حدی فراتر از وضعیت معمول قرار دارد، به‌طوری که مستقیماً زائران در جریان کل امور کاروان قرار دارند و نظر آنان برای سازمان از اهمیت خاصی برخوردار است و مبنای مهمی برای ارزش‌گذاری و ارزیابی عملکرد مدیر کاروان و عوامل وی می‌باشد. مجرای کسب نظریات مردم و بهره‌گیری از پیشنهادهای آنها همیشه مورد اعتنا بوده و هیچگاه فراموش نشده است. خبرنگاران و عزیزان خبرگزاری بعنوان نماینده افکار عمومی، بسیار فعال عمل می‌کنند و سازمان نیز حالت پاسخگویی را حفظ کرده و استدلال‌های مورد نظر خود را با مردم عزیز در میان می‌گذارد و از دیدگاه‌های آنان آگاه می‌شود و همه را جدی می‌گیرد. این است که برنامه‌های سازمان برای مردم خیلی عادی و روان و راحت است و مردم از دیدگاه‌های سازمان شناخت خوبی دارند و خیلی مأنوس هستند و اصلًا احساس بیگانگی ندارند. واحد پژوهش و روابط عمومی سازمان تا کنون نظر سنجی‌های مختلف در ایران و عربستان انجام داده‌اند که نتایج حاصله از آنها بسیار به‌کار آمده است. از طرفی با راه‌اندازی سیستم تلفن گویا در روابط عمومی سازمان، از این پس امکان دسترسی پرسشگران به زوایای مسائل اجرایی سازمان در همه زمینه‌ها از طریق تلفنی فراهم آمده است و پیامهای مناسب و پاسخهای مشخص برای پرسشهای مختلف طراحی گردیده است.
: برای ثبت‌نام عمره سال آینده چگونه عمل خواهید کرد؟
آقای رضایی: همانگونه که اطلاع دارید، به‌دنبال تصویب قوانین جدید سعودی و تلاشی که وزارت حج عربستان برای تحمیل این قوانین به دیگر کشورها داشت پس از بررسی‌ها و مذاکرات طولانی، در نهایت با عنایت به رهنمود به‌جا و به موقع مسؤولان محترم نظام مقرر گردید فقط یک شرکت که صددرصد منافع آن متعلق به دولت می‌باشد مسؤولیت عقد قرارداد عمره سال 80 را عهده‌دار شود به‌دنبال
ص: 160
این تصمیم سرنوشت ساز و مذاکرات میان مقامات جمهوری اسلامی ایران، وزارت امور خارجه ایران با ولیعهد عربستان‌سعودی سرانجام دولت سعودی نیز پیشنهاد ایران را پذیرفت و مقرر گردید که شرکت ارس به عنوان مجری عملیات عمره نسبت به مذاکره و عقد قرارداد با شرکتهای سعودی عمل نماید.
برای اجرای قرارداد مذکور نیز برخی از دفاتر و شرکت های زیارتی دارنده مجوز به‌عنوان کارگزار عمره به‌کار گرفته شدند. که سهمیه منظور شده در قرارداد بین این دفاتر توزیع گردید. در خصوص سال آینده نیز ان‌شاءاللَّه به‌همین روش اقدام خواهد شد. البته با توجه به اینکه تعداد کمی از متقاضیان ثبت‌نام شده در سنوات گذشته باقی مانده‌اند لذا سیاستهای جدید چگونگی ثبت‌نام نیز به‌زودی اعلام که امیدواریم از امسال شاهد اعزام به روزِ زائران بوده و موضوع محدودیت اعزام زائران و فیشهای ثبت‌نام از قبل نیز برداشته شود.
: ثبت‌نام حج چگونه است و افراد از چه طریقی باید ثبت‌نام کنند و ان شاءاللَّه پس از ثبت‌نام چه زمانی اعزام می‌شوند؟
آقای رضایی: به‌دنبال ابلاغ آیین‌نامه اجرایی تبصره 5 قانون اصلاح قانون بودجه سال 1377 کل کشور به سازمان حج و زیارت، اجازه داده شد ظرف یک‌ماه با دریافت 000/ 000/ 8 ریال پیش دریافت بابت بخشی از هزینه‌های حج‌تمتع از هر نفر به‌طور علی‌الحساب نسبت به ثبت‌نام 000/ 300 نفر متقاضیان حج‌تمتع اقدام و وجوه دریافتی را به حساب درآمد عمومی واریز کند.
بر همین اساس سازمان حج و زیارت طی اطلاعیه‌ای از متقاضیان دعوت کرد تا از طریق شعب بانک ملی در سراسر کشور ثبت‌نام نمایند.
زمان ثبت‌نام و هزینه سفر
مرحله اول: از تاریخ 15/ 9/ 77 لغایت 28/ 9/ 77 به‌مدت دو هفته با مبلغ 000/ 000/ 8 ریال.
مرحله دوم: از تاریخ 10/ 12/ 77 لغایت 31/ 1/ 78 و ادامه آن تا پایان سال 78 با مبلغ 000/ 000/ 8 ریال.
ص: 161
مرحله سوم: از ابتدای سال 79 با دریافت مبلغ 000/ 000/ 10 ریال به‌صورت علی‌الحساب که به‌طور مستمر کماکان ادامه دارد و مابه‌التفاوت هزینه سفر به هنگام ثبت‌نام در کاروان با توجه به زمان عزیمت متقاضی تعیین و به‌صورت قطعی محاسبه خواهد شد.
چگونگی ثبت‌نام و مدارک مورد نیاز اعزام
- پرداخت مبلغ علی‌الحساب به‌صورت وجه نقد- چک تضمینی و یا بانکی در وجه بانک ملی ایران.
- ارائه اصل شناسنامه جدید.
- تنظیم برگ درخواست ثبت‌نام که در شعبه مربوطه موجود می‌باشد. در برگ درخواست ثبت‌نام می‌توان مشخصات حداکثر 20 نفر را ثبت کرد، بنا براین، کسانی‌که تمایل دارند به اتفاق بستگان و آشنایان مشرف شوند، قبل از مراجعه به شعبه بانک حتماً هماهنگی لازم را به‌عمل آورده و مشخصات خود را مجموعاً در یک برگ درخواست با خط خوانا و بدون قلم خوردگی درج نمایند.
- افرادی‌که بیش از یکبار در شعبه‌های بانک ملی سراسر کشور ثبت‌نام کنند، ثبت‌نام‌های مکرر توسط رایانه از فهرست متقاضیان حذف خواهد شد.
- زمان اعزام ثبت‌نام کنندگان مرحله اول که بقیه قرعه اولویت آنها مشخص شده از سال 79 شروع و احتمالًا بخشی از آنها تا سال 82 به‌طور خواهد انجامید و ثبت‌نام شدگان مرحله دوم و سوم پس از تشرفِ ثبت‌نام شدگانِ مرحله اول ان شاءاللَّه از سال 82 به بعد با توجه به ظرفیت پذیرش و تعیین سهمیه از سوی دولت عربستان در هر سال و به ترتیب تاریخ ثبت‌نام در بانک خواهد بود.
: زائران همه‌ساله برای بردن کتب ادعیه، آموزش مناسک و ... با مشکلات و سخت‌گیری‌هایی در عربستان مواجه هستند، و این وضعیت همچنان ادامه دارد، آیا اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؟
آقای رضایی: همه ساله برای همراه بردن کتب ضروری توسط زائران، هماهنگی‌ها و تمهیدات لازم اندیشیده شده و مراتب به مقام های سعودی و دستگاه های ذیربط
ص: 162
منعکس می‌گردد. لیکن در مواردی حتی در خصوص کتبی که مجوز آنها صادر شده است، متأسفانه سختگیری‌هایی در فرودگاه عربستان شد که مراتب به وزارت حج منعکس گردید. امسال نیز نمونه کتبی که زائران به‌همراه خواهند داشت به عربستان ارسال و موافقت‌های آنها کسب شده است. امیدواریم مسأله‌ای پیش نیاید. البته از زائران هم باید بخواهیم که از بردن کتب و جزوات و نشریات متفرقه، بجز کتب مشخص شده، خودداری کنند تا با مشکل مواجه نشوند.
: آیا روند رو به گسترش روابط ایران و عربستان، تأثیری در وضعیت حج و زائران دارد؟
آقای رضایی: تا آنجا که مناسبات بین دو کشور بر امر حج و عمره اثر می‌گذارد، خوشبختانه مردم هم از این روابطِ بهبود یافته، بسیار خرسند هستند؛ چراکه آثار و نتایج آن را در عرصه حج به خوبی احساس می‌کنند.
به‌هرحال با زحماتی که امور حج برای سیستم دیپلماسی کشورمان و وزارت خارجه داشته و دارد، و هماهنگی و تعامل فعال که همواره بین سازمان و امور خارجه برقرار بوده است، همواره منجر به تأمین و رفاه و آسایش بیشتر برای حجاج شده است. امید واریم پایه‌های مستحکم این همکاری، همچنان محفوظ بماند.
: امکانات و تسهیلات رایانه‌ای سازمان، از لحاظ گسترش و پیشرفت، در چه مرحله از پیشرفت است؟
آقای رضایی: فعالیت رایانه‌ای سازمان به سه دسته کلی تقسیم می‌شود: سیستمهای مکانیزه عمومی، سیستمهای مکانیزه تخصصی و پایگاه اطلاع‌رسانی.
1- سیستم‌های مکانیزه عمومی و این بخش شامل: سیستمهای مالی- اداری و دبیرخانه است. سازمان از اوایل سال 70 اقدام به مکانیزاسیون اینگونه سیستمها کرده و از اوایل سال 72 شروع به بهره‌برداری نموده است. در این بخش
ص: 163
سیتسمهای حسابداری، اموال، انبار، بودجه، اعتبارات و همچنین دبیرخانه فعال است.
2- سیستمهای تخصصی: این بخش شامل سیستم‌های حج- عمره- عتبات و سیستم راهنمایان و چند زیر سیستم کمکی جهت جمع‌آوری اطلاعات و ارزشیابی می‌باشد. در این خصوص نیز سازمان از سال 70 اقدام به طراحی و پیاده‌سازی این دسته از سیستم‌ها خود که با توجه به امکانات و ویژگیهای برنامه‌نویسی تا سال 77 در محیط DOS بهره‌برداری می‌شد و پس از آن از سال 78 نسبت به ایجاد سیستمهای یکپارچه و پیوسته در هر یک از عملیات اقدام جدی شد و با استفاده از کادر فنی قوی نسبت به پیاده‌سازی سیستمهای فوق اقدامات لامز صورت گرفت.
هم اکنون حجم عملیات حج‌تمتع بصورت کاملًا پیوسته در 28 استان انجام می‌پذیرد. کلیه این سیستمها در محیط ویندوز توسط خطوط مخابراتی 28- X و 25- X و سرویس Dial up انجام گرفته است. سیستمهای اطلاع مدیریتی نیز در مرکز در اختیار مدیران ستادی سازمان می‌باشد که در هر لحظه از وضعیت گردش عملیات تمتع مطلع هستند. بعلاوه سیستم گردش عملیات اجرایی عمره و سیستم ثبت‌نام عتبات عالیات نیز در این بخش طراحی و پیاده شده است. از طرفی سیستمی در خصوص بانک اطلاعات کارگزاران زیارتی نیز پیاده شده است که در آن کلیه اطلاعات ضروری کارگزاران وجود دارد و سوابق فعالیت و عملکرد آنان درج شده است.
3- پایگاه اطلاع‌رسانی: سازمان اقدام به راه‌اندازی سایت اطلاع‌رسانی در اینترنت نموده است. در این سایت اطلاعات آماری و امکان جستجوی زائرین در حج و عمره و دستورالعملهای موجود فراهم است. همچنین در این سایت امکان برقراری ارتباط مردمی نیز وجود دارد. و سیستم تلفن گویا نیز در روابط عمومی سازمان برقرار شده است. در این پایگاه، برای تغذیه بهتر و بیشتر افکار عمومی و صاحبنظران، اطلاعات مختلف در زمینه‌های گوناگون با توجه به اقسام فعالیت‌های سازمان تنظیم و در اختیار متقاضیان قرار دارد.
ص: 164
: با توجه به اینکه فصلنامه «میقات حج» در دهمین سال انتشار است، ارزیابی و نظر خود را در این باره بفرمایید.
آقای رضایی: در این ده ساله نشریه جای خود را باز کرده و نتایج آن نیز کاملًا مشهود بوده است. اهل فضل و علم هم در نشریه شما قلم زده‌اند و هم از محتویات ارزنده آن بهره برده‌اند. برای طرح مباحث اجرایی حج نیز جایگاهی اندیشیده شده که علاقمندان از امور اجرایی به حد کافی مطلع شوند. ان‌شاءاللَّه آینده شماره‌های ویژه مسائل اجرایی حج و زیارت هم منتشر گردد که مقولات کاربردی را با مردم درمیان بگذارد. امیدواریم مخاطبان بیشتری از طیف‌های مختلف شامل عموم مردم، زائران، کارگزاران و مجریان و علما و دانشجویان را دربر گیرد.