ذیالحجه هر سال صورت میپذیرفت.
قطعههای جامه نوین همچنان لوله شده در یک سمت از دیوار روی بام کعبه قرار میگرفت و جامه پیشین آن را نیز طبق معمول بر روی کعبه قرار میدادند. این وضع تا روز دهم ذیالحجه که همانا روز عید قربان (یومالنحر) است، باقی میماند. در پگاه آن روز مبارک، عدهای از مردان بر بام کعبه بالا رفته و طنابهای جامه قدیمی کعبه را از نقاط اتصالی آن جدا میساختند که در این هنگام جامه بر زمین مطاف فرو میافتاد. در همان زمان گروهی دیگر از مردم، طنابهای بسته شده بر جامه جدید را باز کرده و بدین صورت جامه نوین را بر کعبه مشرفه قرار میدادند. این دو حرکت آنچنان منظم و دقیق صورت میگرفت که همزمان با افتادن جامه پیشین و قدیمی کعبه بر زمین مطاف، جامه نوین بر کعبه آراسته میگردید. از آن پس جامه قدیمی را به سوی خانه پردهدار کعبه حمل مینمودند. در این هنگام گروهی قطعههای جامه در ارکان چهارگانه کعبه را به هم میدوختند، همچنان که آنان اقدام به تثبیت رنگ های چهارگانه در حدّ فاصل میان آیات نوشته شده بر کمربند میکردند. در زمینه رنگهای یاد شده عبارت «یا حنّان و یا منّان» نقش بسته بود.- همچنانکه پیش از این یاد گردید- این قطعهها در میان نوشتههای روی کمربند قرار داده میشد. سپس کردشیات چهارگانه در زمینه هر یک از آنها سوره حمد به تمامی نقش میبست.
بر روی ارکان چهارگانه کعبه در زیر کمربند، استوار و ثابت گردانیده میشد.
تمامی قطعههای یاد شده بر روی جامه پس از قرار دادن آن بر روی کعبه مشرفه، دوخته میشد. خیاط ویژه جامه کعبه در حالی که بر روی صندلی چوبی ساخته شده بدین منظور مینشست، به وسیله طناب به نقاط مورد نظر هدایت شده و قطعهها را در جای مناسب خود میدوخت.
این صندلی چوبی همانی است که ازرقی از آن به عنوان «قرقره» در روایت خود از جامه مهدی عباسی در سال 160 ه. ق. یاد کرده است.
و بدینگونه جامه را از قدیم تاکنون بر کعبه مشرفه قرار داده و میدهند. البته در سنوات اخیر تغییراتی در زمان قراردادن جامه بر کعبه مشرفه ایجاد شده است؛ بهطوری که هم اکنون جامه را در روز عرفه که روز نهم ذیالحجه بشمار
ص: 111
میآید، هنگامیکه حاجیان در عرفات هستند، بر کعبه مکرمه قرار میدهند.
امروزه، به علت اختراع و پیشرفت دستگاههای میکانیکی بالا برنده، قرار گرفتن جامه بر کعبه مشرفه و دوختن قطعههای آن به یکدیگر، کار را بسیار آسان کرده و در مقایسه با قدیم، زمان آن بسیار کوتاه تر گردیده است.
جامه قدیمی و چگونگی تصرف در آن
فقهای اهل سنّت در چگونگی تصرف در جامه قدیمی کعبه، که پس از قرار دادن جامه جدید به دست میآید، اختلاف دارند. برخی از آنان به مشروعیت فروش جامه کعبه نظریه داده و برخی دیگر به خلاف این عقیده فتوا دادهاند.
قلقشندی در کتاب خود، چندین بار به هنگام سخن از جامه کعبه مشرفه، این چنین یاد کرده است که پردهداران همواره جامه قدیمی کعبه را پس از برداشته شدن از روی کعبه مشرفه برای خود بر میداشتند و در صورتیکه پادشاهان و یا بزرگانی از مردم قطعهای از آن را در خواست مینمودند، در برابر هدایای سنگین و گرانقیمتی، آن را بهدست میآوردند.
(1) به نظر میرسد که امرای مکه با پردهداران در جامه کعبه مشرفه شریک بودهاند.
ابن فضلاللَّه عمری میگوید:
«هنگامیکه کعبه به وسیله جامه جدیدی پوشانیده میشد، جامه قدیمی در اختیار اشراف و بنی شیبه قرار میگرفت که از آن پس با تقسیم کردن و ارسال آن به سایر کشورها به عنوان تبرّک، هدایا و مبالغی را بهدست میآوردند.»
(2) فاسی نیز در این باره گفته است:
امرای مکه همواره پرده درِ کعبه و قسمت بزرگی از جامه را در ازای شش هزار درهم که در اختیار پردهداران قرار میدادند، از آن خویش مینمودند.
شریف «عنان بن مغامس بن رمیثه» هنگامی که در پایان سال 788 ه. ق.
عمارت مکه را در دست گرفت، این سنت را معمول داشت که پس از وی سایر امرای مکه اغلب از آن پیروی کردند.
سید حسن بن عجلان نیز پس از سالها امارت بر مکّه
(3) پرده در کعبه و جامه مقام ابراهیم را از شیبیان گرفته و در اختیار بزرگان و پادشاهانی که مورد نظر خویش بودودردست عطا داشتند، قرار میداد.
(4)
1- صبح الاعشی، ج 4، صص 276، 283
2- یوسف احمد، المحمل والحج، ج 1، ص 244
3- نامبرده درسال 798 ه. به امارت مکّه رسید و تا سال 809 ه. آن را دردست داشت.
4- فاسی، شفاء الغرام ... ج 1، ص 126
ص: 112
ابن ظهیره در این باره میگوید:
«امرای مکّه پس از سید حسن همچنان سنت خویش را در این باره با پردهداران معمول داشتند که تا کنون نیز به همان صورت ادامه دارد».
(1) مراد از «تاکنون» زمان ابن ظهیره است. نامبرده متوفای سال 950 ه. ق. میباشد.
پادشاهان مصر نیز گاهی دراین باره با پردهداران در تقسیم جامه، شریک شده و به قسمتی از آن دست مییافتند.
گاهی برخی از این پادشاهان در برابر پولی که از بیتالمال در اختیار پردهداران و اشراف قرار میدادند. تمامی جامه را از آن خود مینمودند.
سمهودی میگوید: «عادت بر این بود که به هنگام رسیدن جامه جدید، بزرگ خدمه، جامه قدیمی را در میان خدمتگزاران و دیگرانی که مورد نظر خود بود، تقسیم میکردند که در این میان قسمتی نیز برای سلطان مصر ارسال میگردید.»
ابن فضلاللَّه عمری میگوید: «در سال 738 ه. ق. جامه قدیمی کعبه از روی آن برداشته میشد و به سوی سلطان مصر ارسال میگردید و نام برده آن را به سلطان ابوالحسن المرینی، پادشاه مغرب هدیه نمود. این بدان جهت بود که پادشاه مغرب در آن سال هدیهای را به وسیله همراهان «مریم» همسر پدرش و «عریف سویدی» و گروهی از بزرگان دولتش، برای او فرستاده بود.
پادشاه مصر در عوض جامه کعبه، از بیتالمال در مصر برای خاندان شیبه و اشراف، پول فرستاد».
(2) در دوران جدید، جامه کعبه همواره میان امرای مکه و خاندان شیبی تقسیم میشد و امرای مکه، پرده در کعبه و کمربند و جامه مقام ابراهیم خلیل علیه السلام را از آن خود میکردند و شیبیان جامه کعبه و پرده باب التوبه را، که پلهای در درون کعبه برای راهیابی به بام آن میباشد و پرده در مقام ابراهیم خلیل علیه السلام را در اختیار خویش قرار میدادند. این وضع در دوران امارت شریف عون الرفیق (متوفای سال 1323 ه. ق.) و شریف علی بن عبداللَّه (که در سال 1326 ه. ق.
عزل گردید) و شریف حسین بن علی به هنگام امارت او و اعلام استقلال، جریان داشت. به نظر میرسد این وضع در امارت پیش از افراد یاد شده نیز صورت میگرفته است.
هنگامی که ملک عبدالعزیز
1- جامع الطیف، ص 108
2- یوسف احمد، المحمل والحج، ج 1، ص 385
ص: 113
آلسعود در سال 1343 ه. ق. به حجاز دست یافت. جامه کعبه به همراه سایر مشتقات آن از کمربندها و جز اینان را در اختیار خاندان شیبی قرار داد که این وضعیت در دوران ارسال جامه از مصر و نیز هنگامی که دولت عربستان سعودی اقدام به ساختن جامه در کارگاه جامه بافی اجیاد در مکه مکرمه نمود، همچنان ادامه داشت. از آن پس با این حرکت، کشمکشها و درگیریها در این مورد از میان رفت و جامه به صورت حقی از حقوق شیبیان در آمد و پردهداران بنا به خواسته خود، در آن هرگونه تصرفی را میکردند. تقسیم جامه در میان خاندان شیبی اینگونه بود که سهم هر یک از آن افراد شامل پیر و جوان و طفل و مرد یا زن، همه بهطور مساوی بوده، که در این میان تنها رییس و کلیددار کعبه دارای دو سهم از جامه میگردید. این قاعده با نظر تمامی آنان به تصویب رسیده و از قدیم تا دوران حاضر بدان عمل میکردند.
(1) در سال 1378 ه. ق. دولت عربستان سعودی، فروش جامه کعبه مشرفه را ممنوع اعلام کرده و در عوض، مبلغی را سالیانه در اختیار شیبیان قرار میدهد. (2) واللَّه هو الموفق و الهادی الی سواء السبیلو ما توفیقی الّا باللَّه العلیّ العظیم.پینوشتها:
1- حسین عبداللَّه باسلامه، تاریخ الکعبة المعظمه، صص 376 و 377
2- محمد طاهر الکردی، تاریخ القویم، ج 4، ص 228