پیشگفتار
از آن هنگام که حضرت ابراهیم علیه السلام بیتاللَّه الحرام را به فرمان خداوند حکیم بنا کرد، کعبه پیوسته مورد احترام مردم است و دلهای مشتاق، از هر سرزمین و در هر زمان به سوی آن پر میکشند. در دوران جاهلیت؛ سران و بزرگان عرب و از آن پس خلفا، فرمانروایان، پادشاهان و مردم با همین دید، به آن نگریسته و از هر فرصتی برای تقدیم هدیهای ارزشمند، یا تعمیراتی ضروری و یا نهادن جامهای نفیس بر آن، بهره گرفتهاند.
ارسال (مَحْمل» (1) و یا فرستادن کلیدهایی برای درِ کعبه نیز از همان نوع پیشکشها به شمار میرفته است.
ارسال هدایا برای کعبه
به نقل پارهای از منابع، «شجرة الدُّرّ» بیوه «ملک صالح نجمالدین ایّوب» پرده و هدایایی از مصر برای کعبه فرستاد و سپس «سلطان بیبرس» ارسال هدایا را به سنتی دیرپا تبدیل کرد و بدین ترتیب رقابت میان زمامداران یمن و مصر بر سر ارسال هدایا اوج گرفت، تا آن زمان که شریف مکه به «سلطان قلاوون» (681 ه. ق./ 1282 م) اطمینان داد جز از پردههای مصری، برای پوشش کعبه استفاده نکند.
1- «مَحْمِل» کجاوهای بوده که بر روی شتر میگذاشتهاند و با تشریفاتی خاص، پرده و دیگر هدایایکعبه را بدان وسیله به مکه میبردهاند.
1- مؤلف از آن به «کتف» شانه یاد کرده است.
2- در کتاب از آنها به «رَقَبه» گردن یاد شده است.
1- صف: 9
2- این قسمت در کتاب به «رأس»؛ سر تعبیر شده است.
1- مطالب پیشگفتار، گزیدهای است از مجموعه: «پیشگفتار مرکز پژوهشهای تاریخ، هنر و فرهنگ اسلامی استانبول»، «پیشگفتار کارشناس و بازنگر مرکز» و «پیشگفتار مؤلف» که در آغاز کتاب: «پژوهشی درباره کعبه و اشیای هنری- تاریخی آن» به تفصیل آمده است.
1- بُردَه، عبای سیاه کوچکی است که به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله منسوب است.
1- Uzunarsih, I. H., Mekke- i Mukerreme Emirleri, Ankara 1984, p. 17. Ibn Iyas, V., p. 186; Haydar Celebi Ruznamesi, Munseat- i Feridun, I, p. 439 Tac ut Tavarih, II, p. 371
1- آرشیو «سرای طوب قاپی» E. 9633, E. 00801, E. 0985
2- باروتخانه، امروزه در منطقه معروفی است در «موتلاف آتاکوی» در ساحل دریای مرمر دراستانبول.
3- [Tukna ] پادگان نظامی.
1- آرشیو «سرای طوپقاپی» و منطقه «وزیر اسکلهسی» در فاصله «سرای بورنی» و «سرکهجی» قرار دارد.
1- آرشیو سرای طوپقاپی 1/ 8765.
2- نک: SilahtarTarihi, II, p. 51.
3- آرشیو سرای طوپقاپی(E. 3174) نکته قابل توجّه این است که رئیس اسقفها در این جشنشرکت کرد، وآقا که کلید را با خود حمل میکرد در حالی که ردایی سرخ بر تن داشت و در دست او کاسههایی بود که در آن سورهها و آیات قرآنی با خطّی زیبا برای تبرّک نوشته شده بود و در سمت راست و چپ او
1- صُرّه به کیسهای گفته میشد که در آن وجوه نقدی کعبه و یا کلید کعبه را میگذاشتهاند.
1- Al- Azraki, Akhbar Makka, ed. Wustenfeld, I. p. 54, II. 4- 11, Wustenfeld, Gesch, Mekka, 1861, p. 196- 200.
2- The Travels of Ibn Jubayr Trans. Broadhurst, R. J. C. London: 2591 p. 78- 79
1- احمد ناصر همان کسی است که تلاش وقفه ناپذیری برای ایجاد وحدت و یک پارچگی جهان اسلام به کار برد ولی در این کار توفیقی نیافت.
2- برای نخستین بار، در عصر عثمانی، در زمان سلطان بایزید اول 1389- 1402 و فرزندش سلطانمحمّد اوّل 1403- 1421 م، «صرّه» به مکّه معظّمه و مدینه منوّره ارسال گردید. همچنین سلطان مراد دوّم 1421- 1451 م پس از فتح استانبول در سال 1453 م نیز به ارسال صرّه اقدام کرد و سلطان بایزید دوّم نیز در سال 1481- 1512 م این سنّت را دنبال کرد. همچنین از سوی سلطان سلیم اوّل پیش از فتح مصر و پس از آن، این کار تعقیب شد.
1- Gokyay, O. S.," Mimar Mehmet Aga", I. H Uzuncarsiliya Armagan
Zobdat'l- Tavarih, p. 154.
احتمال میرود که این ناودان از سوی خلیفه ناصر 575- 622 ه/ 1180- 1225 م ساخته شده باشد.
2- همان، ص 155
3- همان، صص 149- 150
1- همان، ص 155
2- همان، ص 156، هم اکنون این ناودان در بخش امانات مبارکه در موزه طوپقاپی در معرض دید بازدیدکنندگان است.