«واژه شناسان عرب، حج را به «قصد» تفسیر کردهاند و این با معنای حج درنظر (مسیحیان) یکسان است. افزون بر این معنای اصطلاحی آن نیز همان است که در لغت عربی مصطلح است و گویا ماده و معنای این واژه در لغت سامی شمال و جنوب، همان طواف کردن و دور زدن باشد.»
در انجیل تحریف شده واژهای با عنوان حج وجود ندارد، بلکه تنها از اعیادی نام برده میشود که در آن به جشن و شادی میپردازند و از خدای پدر! و خدای پسر (مسیح)، که به عقیده آنها ترکیب یافته از «روحِ الهی» و «تکوین انسانی» است، یاد میکنند.
بنابراین، مسیحیت در عقیده، به خدا شرک میورزد و آیین آنها را آیین توحیدی نمیتوان نامید و ثنویت یا تثلیث بر عقاید آنان حاکم است؛ «خدای پدر، خدای پسر و روح القدس»
جایگاهی که خدای پسر در آن متولّد شده، یکی از اماکن مقدسه آنها به شمار میآید؛ جایگاهی که به اعتقاد آنها عیسی در آنجا به دار آویخته شد، مکان مقدسِ دیگرِ آنهاست. هرجاکه عیسی نماز خوانده و یا او یا مادرش مریم عذرا ظاهر شدهاند، عنوان مقدس گرفته است و بهطور خلاصه: هر مکان یا هر زمان، که این ظهور و تجلّی نمودار گشته و یا با هرکس که ملاقاتی داشته، مورد تقدس و محل زیارت و مراسم سالانه آنها شده و هر یک را انجیل عید اعلام نموده است. در هر حال، آنچه از مسیحیت به چشم میخورد، آن چیزی نیست که در آیین نخستین حضرت عیسی وجود داشته است. (زیرا آیینی که خود آوردنده آن بوده، آیین توحیدی بوده، اما آیین مسیحیت بر محور توحید نیست. هر آنچه مورد تقدیس قرار میگیرد به اعتبار انتساب آن به شخص مسیح میباشد، نه به خدای مسیح).
در خصوص حج و آیین نخستین مسیحیت میتوان گفت که حضرت عیسی علیه السلام نیز از جمله پیامبرانی بود که به ندای ابراهیم خلیل علیه السلام پاسخ داد؛ آنگاه که به امر خداوند آهنگ حج داد.
عیسی علیه السلام از پیامبران اولوالعزم بود و میدانست که ندای ابراهیم جهانشمول است و به شریعت خاص اختصاص ندارد، بلکه شامل همه ادیان آسمانی و همه پیامبران و مرسلین میگردد و
ص: 40
تکلیفی است عام بر همه مکلّفین.
آنگونه که از روایات استفاده میشود، همه پیامبران به حجّ خانه خدا آمدهاند. این روایات که از پیامبر گرامی و ائمه علیهم السلام نقل شده، تأکید میورزد که عیسیبن مریم روحاللَّه به کعبه مشرفه آمده و حج خانه خدا گزارده است. از سخن پیامبر صلی الله علیه و آله آوردهاند که فرمود:
«وَ الَّذی نَفْسُ محمّد بِیَدِهِ لَیُهِلَّنَّ ابنُ مریم بِفَجِّ الرَّوحاءِ حاجّاً أو مُعْتَمِراً أَو لیثنیهما».
(1) سوگند به آنکس که جان محمد صلی الله علیه و آله در ید قدرت اوست فرزند مریم از گردنه «روحا» عبور کرده در حالیکه صدای خود را به لبیک گفتن برداشته و به حج یا عمره، یا هر دو عزیمت نموده است.
و از قول امام صادق علیه السلام در روایتی آمده است:
«وَ مَرَّ عِیسَی بْنُ مَرْیَمَ بِصِفَاحِ الرَّوْحَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ لَبَّیْکَ عَبْدُکَ ابْنُ أَمَتِکَ لَبَّیْکَ»
(2) «عیسیبن مریم از صفائح الروحاء گذشت، در حالی که میگفت: لبیک! بنده تو و فرزند کنیز تو! لبیک.»
در مورد زمان حج پیامبران به سوی بیت عتیق؛ و از جمله آنها حضرت عیسی علیه السلام، امام علیبن موسی الرضا علیه السلام میفرماید: «زمان حج آن دهه ذیحجه بوده است ... و آن پیامبران عبارتند از: آدم، نوح، ابراهیم، عیسی، موسی و محمد علیهم السلام و دیگر پیامبرانی که در این مقطع زمانی حج خانه خدا نمودهاند و این سنت شد برای فرزندان آنها تا روز قیامت»
(3).
بدین ترتیب، حج حضرت عیسی که یکی از پیغمبران اولوالعزم است، امکان ندارد مخالف حج پیامبران دیگر باشد و اینکه بیتالمقدس یا مکان دیگری را برای حج خود و پیروانش قرار دهد.
انحراف مسیحیان در حج
مسیحیان نیز مانند یهود، از سنتهای الهی و راه انبیا منحرف شدند و تعالیم پیامبرشان را نادیده گرفتند و آموزههای شریعت را در حجابهای تحریف و کتمان پنهان داشتند.
قرآن کریم در آیات بسیاری، از این انحراف سخن گفته و آنان را مورد نکوهش قرار داده، میفرماید:
قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلی شَیْءٍ حَتَّی تُقِیمُوا التَّوْراةَ وَ اْلإِنْجِیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ وَ لَیَزِیدَنَّ کَثِیراً
1- مسند احمد، ج 2، صص 240 و 272 و 290، با اندک اختلاف.
2- بحارالانوار، ج 99، ص 185 و کافی، ج 4، ص 213 باب حجّ الأنبیاء ...
3- همان. و وسائلالشیعه، ج 11، ص 274. وَ فِی الْعِلَلِ وَ عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَأْتِی عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ: «إِنَّمَا جُعِلَ وَقْتُهَا یَعْنِی عُمْرَةَ التَّمَتُّعِ عَشْرَ ذِی الْحِجَّةِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّ أَنْ یُعْبَدَ بِهَذِهِ الْعِبَادَةِ فِی أَیَّامِ التَّشْرِیقِ وَ کَانَ أَوَّلُ مَا حَجَّتْ إِلَیْهِ الْمَلائِکَةُ وَ طَافَتْ بِهِ فِی هَذَا الْوَقْتِ فَجَعَلَهُ سُنَّةً وَ وَقْتاً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَأَمَّا النَّبِیُّونَ آدَمُ وَ نُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَی وَ عِیسَی وَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ غَیْرُهُمْ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ إِنَّمَا حَجُّوا فِی هَذَا الْوَقْتِ فَجُعِلَتْ سُنَّةً فِی أَوْلادِهِمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ».
ص: 41
مِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیاناً وَ کُفْراً فَلا تَأْسَ عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ
(1) بگو ای اهل کتاب، شما را دستاویز استواری نیست، جز آنکه تورات و انجیل و آنچه را از سوی پروردگاتان بر شما نازل شده، به کار بندید. اما بسیاری از آنها از روی طغیان و کفر دستورات فرود آمده از سوی خدا را کم و زیاد میکنند، پس بر این قوم کافر متأسف نباش».
(2) آیه به صراحت بیان میکند که اعمال اهل کتاب پذیرفته نیست جز آنچه را مطابق دستور خداوند انجام دهند.
عیسی علیه السلام همانند سایر پیامبران بشارت دهنده و بیم دهنده بوده، اما مسیحیان پس از وی دو گروه شدند؛ گروهی به بتپرستی پیشین برگشتند و گروه دیگر، نام عیسی را بر زبان رانده و همه چیز را در او خلاصه کردند و بدین ترتیب تمام معتقدات مسیحیان بر محور وجود عیسی دور میزند.
اعیاد مهم مسیحی، به حوادثی در زندگی مسیح مرتبط میگردد. نماد عقیده مسیحیّت صلیب است که به عیسی مسیح اشاره دارد. نماز و نیایش مسیحیان رو به مسیح دارد؛ چرا که آنان بر این باورند که برای انسان امکان آن نیست با خدا صحبت کند، بنابراین عیسی را باید مخاطب خود قرار دهد و به نیایش با او بپردازد.
نویسنده مسیحی «فرتز راید نور» میگوید:
«کلید عقاید مسیحیت این است که در واقع مسیح عامل پیدایش معتقدات آیین مسیحی میباشد و هم اوست که مجموعه اینها را در خود جمع میکند.»
(3) بر این اساس، جامعه مسیحی، اماکنی را که یاد و خاطره مسیح را تداعی میکند و از شخص او یا شخصیت مادرش مریم، در رهگذر تاریخ تا به امروز جلوه و نمودی دارد، برای اعیاد سالیانه و آداب دینی و حج برگزیدهاند که این اماکن مقدس را در ذیل مینگریم:
1- برخی از مسیحیان به سوی بیتالمقدس در فلسطین جایی که صلیب اصلی عیسیبن مریم قرار دارد، رهسپارند و با این حرکت به سنت ملکه «هیلانه» تأسّی میجویند.
2- گروه دیگر به کنیسه «رومه» رم در ایتالیا رو میآورند.
3- برخی از آنها به «لورد» در
1- مائده: 68
2- مائده: 68
3- چگونه باید مسیحی بود؟ ص 176
ص: 42
فرانسه، آنجا که معتقدند جناب مریم برای آنان تجلّی کرده، حج میگزارند.
4- جمعی از آنان به کنیسه «فاطیما» متوجهاند؛ زیرا بانویی بزرگ و نورانی به نام فاطیما در آنجا تجلّی کرده است.
5- عدّهای از آنها به اماکن متفرّقِ دیگری مثل قبرهای پیشینیان خود یا کوهها و بخشهای دیگری از طبیعت روی میآورند.
اکنون به هر یک از این موارد نظر میافکنیم و موضع جغرافیایی هر یک و تاریخ آن را به اجمال از نظر میگذرانیم:
1- حج بیت المقدس
در هیچ یک از نصوص تورات و انجیل و دیگر آثار معتبر، نشانهای از حج به بیتالمقدس وجود ندارد و این تنها سنتی است که به علل خاصی رایج شده است. عامل اساسی این را در تبعیت از سنت ملکه «هلن») Helene (مادر امپراتور قسطنطنیه باید کاوید که نامبرده، چوبه داری را که حضرت عیسی بر آن به دار آویخته شد، کشف کرد و آن روز را روز مبارک و عید مسیحی قرار داد که همه ساله در آن روز حج میگزارند؛ روزی که به «عود مقدس» موسوم است.
«هلن که از مروجان آیین مسیحی بود، در سال 326 میلادی، سیاحتی را به شرق آغاز کرد و در خلال آن اماکن مقدس فلسطین را زیارت کرد و کنیسههایی را دور اورشلیم و بیت لحم بنیان نهاد. میگویند او موفق شده در این سیاحت، عود صلیب و چوبهدار حقیقی مسیح را پیدا کند.
(1) او اهتمام بلیغی داشت که جایگاه حوادث مهم جامعه مسیحی را کشف کند و معبدهایی را به عنوان یادمان این حوادث بنیان نهد.
(2) مسیحیان «کنیسه قبر مقدس» را که در کنار کوهی بنا شده و معتقدند مسیح آنجا بهدار آویخته شد، گرامی میدارند.
این کنیسه در شهری قرار گرفته که سلطان سلیمان قانونی در سال 1541 م. بنا نهاد و در شرق شهر قدیمی قرار دارد ... هنگامی که ترکهای سلجوقی، مسیحیان را از زیارت بیتالمقدس مانع شدند و کنیسه قبر مقدس (کنیسه قیامت امروز) را ویران کردند، جنگهای صلیبی در گرفت و در سال 1099 م. آن را صلیبیها متصرف شدند.
(3) زیارت یا حج کنیسه قیامت (کنیسه قبر مقدس) به اعتقاد مسیحیان معمولًا در
1- معجم الحضارة السامیة، هنری س. عبودی.
2- العرب و الیهود فی التاریخ، د. احمد سوسته.
3- همان منبع.
ص: 43
عید سالیانه فصح صورت میپذیرد که عید بزرگ مسیحیان است و به اعتقاد مسیحیان، قیامت مسیح در میان مردگان میباشد و زمان این زیارت از 22 مارس تا 25 آوریل میباشد و بسیاری از اعیاد عمده مسیحیان به عید فصح ارتباط دارد و قبل از این زیارت روزه بزرگ مسیحیها است که چهل روز ادامه دارد و مصادف با آلام مسیح است.
(1) «عید فصح» یک عید آیینی است که اوامر و نواهی مخصوصی چون روزه و نماز و دعا و نذورات و قربانی و دیگر آداب دینی را در برمیگیرد و با عید مشهور میلاد مسیح که یادواره تولّد مسیح است، تفاوت بسیار دارد.
در عید میلاد نیز زیارت کنیسه قیامت را مستحب میدانند و اگر زیارت آن میسّر نشد، هر کنیسه دیگر را که بتوانند زیارت میکنند.
در هر حال، حج به کنیسه قیامت در بیت المقدس که سنتی بر جای مانده از ملکه هلن میباشد و تذکار جستجوی صلیب مسیح است، طی نسلها به عنوان یک سنت مورد توجه قرار گرفته تا بدانجا که به عنوان یک فریضه دینی و اطاعت امر الهی- که به زعم آنها عیسی تشریع نموده- درآمده است، حال آنکه حقیقت این حج جز میراث هلن نیست و آن را حج الهی نمیتوان نامید.
2- معبد رومه در ایتالیا
رم از شهرهای مهم و مقدس ایتالیا در نگاه مسیحیان است. از دیرباز مرکز فرهنگی، هنری و دینی به شمار میآید و آن را شهر جاویدان یا شهر مقدس مینامند. رم از شهرهای بزرگ ایتالیا است که تاریخ آن به قرن هشتم قبل ازمیلاد میرسد و در گذشته پایتخت جمهوری روم و سپس مرکز امپراتوری رم بوده است. و نیز مرکز تبشیری پاپ و امروزه پایتخت جمهوری ایتالیا و مرکز فعالیتهای اداری و روحانی کلیسای کاتولیک رم و به تعبیر دیگر پایتخت رهبری پاپ در آنجاست.
در تاریخ تمدن آمده است: عوامل متعددی وجود دارد که پایتخت رم را به صورت مرکز فعالیتهای مسیحی و محل تلاقی ملّیتهای مختلف درآورده. این شهر از زیبایی خاصی برخوردار است و آثار باستانی جذابی دارد. مقر کلیسای کاتولیک و حکومت پاپ به شمار میرود و دلهای بسیاری از مسیحیان را
1- الموسوعة العربیة المیسّره، 1247
ص: 44
که به عیسی علیه السلام عشق میروزند، به خود متوجه ساخته و کلیسای آن زیارتگاه سنواتی و مرکز تجاری و تفریحی شده است.
آهنگ حج به این کلیسا به اعتقاد ما چیزی جز تفریح و گردشگری نیست و فاقد بُعد معنوی میباشد و این نوع تفریحات سنواتی در هر مکان و زمانی ممکن است و هیچ یک از شرایط حج و بندگی را ندارد و اینگونه سفرها با توجه به اوضاع اجتماعی غرب و افعال ضدّ اخلاقی که رخ میدهد، اموری است که خداوند بدان راضی نیست و حضرت مسیح از آن تبرّی میجوید، با این حال جای شگفتی است که نام حج بر آن نهاده شود.
3- کلیسای لورد در فرانسه(loord )
آهنگ حج به این کلیسا در سال 1858؛ یعنی هیجده قرن پس از میلاد مسیح علیه السلام رایج شده و انگیزه آن این بود که یکی از راهبههای کلیسا مدّعی شد مریم عذرا را مشاهده کرده! در حالی که در جوار غاری قرار دارد که در نزدیکی آن کلیسا تجلی نموده است.
«لورد» شهری است در بخش جنوب غربی فرانسه که در قرون وسطی موقعیت مهم استراتژیک داشته و از سال 1858 م. به صورت زیارتگاه مسیحیان در آمده است و بیماران کاتولیک به قصد استشفا بدانجا رهسپار میشوند؛ زیرا شایع شده بود که مریم بارها در آنجا تجلّی کرده و دختر جوانی به نام برنادت وی را مشاهده کرده است.
(1) لویس معلوف مینویسد: کتابهای مسیحیان مدعی است که «برنادت سوبرویس» متولد سال 1844 در لورد فرانسه مریم عذرا را در سن 12 یا 14 سالگی زیارت کرده و او را به تأسیس این معبد توصیه نموده است.
(2) شک نیست که ظهور جناب مریم وتجلّی آن برای نصاری هر چند شایع شده است، اما زاییده تخیّلات یاوه عناصر افراطی و یا ساخته و پرداخته اغراض سیاسی، اجتماعی یا تبشیری یا عوامل دیگری است. هر چند این غار باب المراد آنان گشته است و با نذورات و دیگر دستاویزها، حاجات خود را آنجا طلب میکنند. شبهایی را به گریه و زاری میگذرانند و آمرزش گناهان خود و شفای بیماران خود را میخواهند. مایه شفگتی، ساده لوحیِ برخی مسیحیان است که این اماکن را جایگاه حج
1- موسوعة المورد، ج 6، ص 148
2- المنجد.
ص: 45
مینامند که خدای جان و مسیح و مادرش پرستش میشوند. کتابهای آنها با جرأت تمام به نقل آن میپردازند و تنها به اظهارات دختر بچهای که مدعی است در آنجا مریم عذرا را دیده، دل میسپارند.
3- کینسه فاطیما در پرتقال
داستان فاطیما بر محور قضیهای میچرخد که در اروپا اتفاق افتاده و توجّه جهان مسیحی را به خود جلب کرده و در زمره آداب و شؤون ویژه مسیحیان درآمده و به نوعی با جهان اسلام مرتبط میگردد.
فاطیما قریهای است در شبه جزیره فیبری در غرب اسپانیا و در شهری به نام «لیشبونه» قرار دارد؛ سرزمینی که عبدالرحمان در سال (710 م) فتح کرد و تا قرن یازدهم میلادی در قلمرو اسلام قرار داشت و سپس اروپا آن را متصرف شد و اسلام از آن سرزمین رخت بربست و بیشتر مردم آن مسیحیاند.
این قریه در سال 1917 م ناگهان به صورت زیارتگاه مسیحیان و مقصد زائران درآمد و آنچه مایه شگفتی پژوهشگران است، چگونگی آمیختگی تعالیم مسیحی با تعالیم اسلامی؛ به خصوص در دیدگاه مردم قریه است که کلیسای فاطیما در آن واقع است.
داستان از اینجا آغاز میشود که سه کودک روستایی شاهد حادثهای میشوند که در حوالی روستا برای آنان تجلّی میکند و سپس سرچشمه اعتقادی عمیق برای اهل روستا میشود. (اجمال این حادثه به قولی چنین است که سه کودک شاهد تجلّی نوری شدند که به باور آنها فاطمه زهرا علیها السلام بوده و تسبیحات حضرت زهرا را به آنها آموخته که به نقل تاریخنگاران زائران مسیحی در کلیسای فاطیما اجتماع میکنند و تسبیحی به دست میگیرند و هر یک به لغت خود آن تسبیحات را میگویند.
قول دیگر در این حادثه این است که مریم علیها السلام ظهور کرده و این مکان را قداست بخشیده ولی نام فاطیما روی این کلیسا با وجه دوم سازگار نیست، اگر فاطیما همان فاطمه باشد.
در هر حال، از آنجاکه اعتماد کامل به نقل مزبور نبود، از ترجمه تفصیلی آن خودداری شد (و اللَّه اعلم- مترجم).
(1)
1- الحج عبر الحضارات و الأمم، منبع همین ترجمه، صص 127- 129
ص: 46
در هر حال انبوه زائران، صدها کیلومتر طی مسافت میکنند و از اطراف و اکناف به حج و زیارت این کلیسا میآیند و به نذورات و ادعیه و آداب و اذکار مخصوص میپردازند.
(1)5- حج دیگر اماکن مقدسافزون بر آنچه از اماکن مقدس مسیحیان ملاحظه شد، مکانهای دیگری هست که برخی از آنها را زیارت میکنند؛ مانند قبور مردگان و بعضی اشجار که آنها را شجره عید میلاد مینامند و برخی کوهها و اشیای دیگر که نیاز به شرح آن نیست.پینوشتها:
1- همان منبع.