می‌گردد.
در زمینه آموزش و ارتقای شناخت زائران اعزامی نیز گام‌های مؤثری برداشته شد که از جمله آن‌ها، می‌توان به انتشار سلسله مقالات امور اجرایی حج تمتّع توسّط روزنامه ایران اشاره کرد که بسیار مورد توجه مدیران کاروان‌ها و بهره برداری زائران عازم بیت‌اللَّه الحرام قرار گرفت که در پایان، به صورت کتاب در آمد. همین‌طور راه اندازی و تداوم برنامه تلویزیونی هفتگیِ حج و زیارت در سیمای جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان «روضه رضوان» واختصاص بخش مهمّی از آن به مسائل حج تمتع را باید ذکر کرد.
شایان توجه است که سازمان روز به روز در حال پر بارتر کردن مفاهیم قابل انتقال به زائران می‌باشد. تهیّه و توزیع ده‌هانوار آموزش ویدیویی و صوتی و همچنین برگزاری جلسات آموزش متمرکز زائران و برقراری کلاس‌ها و دوره‌های آموزش پرسنل و کارگزاران از اهمّ فعالیت‌های حوزه آموزش می‌باشد. کتاب‌های «گام به‌گام با کارگزاران» و «همگام با حجاج» از آخرین تمهیداتی است که اخیراً برای آماده سازی حجاج سال 81 تنظیم و تدوین شده است و همچنین مجموعه مقالات مندرج در روزنامه ایران از مهر تا دی ماه سال جاری نیز در یک مجلد، به نام «همراه با حج 1381» گردآوری و ارائه گردیده است.
: در مورد نظارت بر عملکرد کارگزاران منتخب و مجاز و ارزیابی مدیریت آنان چه شیوه‌ای اتخاذ شده است؟
آقای رضایی: سازمان حج و زیارت، در تنظیم دستورالعمل‌های اجرایی، از خود مجریان و متصدیان کاملًا استفاده می‌کند، همان‌طور که در عرصه عمل نیز بر میزان صحّت عملکرد و انطباق آن با الگوهای ارائه شده و نهایتاً نحوه مدیریت آنان نظارت دارد. این نظارت هم توسط واحدهای نظارتی سازمان و بعثه در ایران و عربستان به ظهور می‌رسد و هم این‌که در داخل کاروان به وسیله چند نفر از زائران منتخب هر کاروان اعمال می‌گردد. طبیعی است آخرین دستاوردهای علمی و
ص: 177
فنی و نرم‌افزار رایانه‌ای در این زمینه به کار گرفته می‌شود. مدیر کاروان نیز بر عملکرد مجموعه عوامل اعزامی خود مثل معاون و آشپز و نیروهای خدماتی نظارت دارد. روحانی کاروان و پزشک هم از طریق دیگری در مظان ارزیابی قرار دارند و نتیجه کارشان در میزان نقد و ارزیابی نهاده می‌شود. در این چرخه، برای بررسی عملکرد روحانی کاروان نیز روش خاصی تعریف و تنظیم شده که توسط رابطین روحانیون مستقر در بعثه مقام معظم رهبری اعمال می‌گردد.
کارکنان سازمان و بالاتر از آن، مدیریت اجرایی کار حج و زیارت به نوبه خود فارغ از نظارت نیستند، همانگونه‌که، هم بعثه مقام معظم رهبری بر آن نظارت دارد و هم ارگان‌های رسمی بازرسی کننده مثل بازرسی کل کشور و مجلس شورای اسلامی ناظر بر عملکرد ما هستند. این حلقه‌های کنترل و بازرسی و نظارت و در نهایت ارزیابی به‌گونه‌ای طراحی شده که هیچ یک از اجزای آن، از دایره کنترلی خارج نیستند و مدام در حال پاسخگویی و گزارش دهی می‌باشند.
این نوع از نظارت قاعدتاً جایی برای توجیه ضعف و تعلّل‌های احتمالی باقی نمی‌گذارد و منجر به حفظ پویایی سیستم می‌گردد.
: جناب‌عالی، ورود پروازهای سعودی به عرصه حمل ونقل هوایی حجاج ایرانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آقای رضایی: به چند دلیل حضور خطوط سعودی درکنار ایران‌ایر به نفع زائران خواهد بود:
یکی این‌که در فرودگاه مدینه، فعلًا تنها پرواز خطوط سعودی می‌تواند فرود آید و سایر شرکت‌ها از این امکان محروم هستند.
نکته مهم‌تر آن است که زائران مستقیماً از ایران وارد مدینه منوره می‌شوند و یا از مدینه به کشور مراجعت می‌نمایند. لذا نیازی به طی کردن مسیر نسبتاً طولانی بین جده- مدینه وجود ندارد و خستگی‌های مسیر جده در مرحله رفت و برگشت و همچنین مسائل ناشی از حضور در فرودگاه جده و انتقال به مدینه و یا مکه مرتفع می‌شود. ضمن این‌که به کارگیری پرواز سعودی تا حدود زیادی
ص: 178
محدودیت سعودی‌ها در تعداد پروازهایی را که در فرودگاه جده می‌نشیند، جبران می‌کند و باعث می‌شود که طول مدت سفر از یک ماه تجاوز نکند.
نارسایی‌های مربوط به پروازها و مسائل فرودگاه مدینه منوره، طی دو سال اخیر با مسؤولان سعودی در میان گذاشته شده و حتّی‌الامکان حل و فصل گردیده است و امکانات فرودگاهی از نظر سالن‌ها و تأسیسات و پرسنل آن، به حداقلّ ممکن رسیده است.
در مورد نرخ بلیت و ایستگاه‌های مبدأ و جداول پروازی هم تنظیمات لازم با هماهنگی مسؤولان خطوط هوایی عربستان به انجام رسیده است. نتایج نظرخواهی از زائران و دست اندرکاران و مدیران کاروان‌ها نسبت به این امکان جدید و توسعه آن در آینده، مثبت است و برآیند نظریات ایشان، نشان می‌دهد که در راستای استفاده و گسترش همکاری با خطوط سعودی جهت جابجایی حجاج ایرانی باید بیشتر بکوشیم.
ناگفته نماند، زحمات جناب آقای شریعتمداری وزیر محترم بازرگانی به عنوان رییس کمیسیون مشترک اقتصادی بین دو کشور در این زمینه فوق‌العاده کارساز بوده است که جای تشکّر دارد. نماینده محترم ولیّ فقیه و سرپرست حجاج نیز در طی سال قبل، ضمن تقدیر از این اقدام، آرزو کردند که در سال‌های بعد درصد بیشتری از زائران بتوانند از این امکانات بهره ببرند که خوشبختانه در سال جاری انتقال نیمی از حجاج توسط خطوط سعودی صورت می‌پذیرد.
: انگیزه سازمان از متمرکز کردن پخت و توزیع غذا در مدینه و تا حدی در مکه بر چه مبنا بوده است؟
آقای رضایی: سال‌های سال هر کاروان، غذای حجاج خود را تأمین می‌کرد. طبیعی است سازمان و مدیران کاروان‌ها همیشه در زمینه تدارک مواد غذایی لازم و در اختیار گذاشتن آن برای پخت و سپس توزیع غذا با نظارت بر اصول بهداشتی فردی و جمعی کوشیده است و دستاوردهای قابل اعتنایی در این موارد به دست آورده است. ذائقه و پسند زائر ایرانی هم حکم می‌کند که غذای ایرانی برای وی تهیه
ص: 179
شود و از خرید غذا از میادین و بازار و اشخاص متفرقه پرهیز می‌نمایند. این است که تدارک غذایی و پخت و توزیع وعده‌های غذا همراه میوه و نوشابه صورت می‌گرفت و مسائل بهداشتی در مورد ظروف و تجهیزات و تأسیسات و مکان آشپزخانه و بهداشت محیط و افراد مورد عنایت قرار داشت.
اما از پارسال که 40% زائران در مدینه منوره در هتل‌های اطراف حرم شریف نبوی اسکان داده شدند، اوضاع فرق کرد؛ زیرا مقررّات سعودی اجازه پخت غذا در هتل‌ها باکپسول‌های گاز متعدد را نمی‌دهد و آن را ناقض اصول امنیت و ایمنی محیط اطراف حرم می‌داند. در حج سال قبل به هر حال با این استدلال که قبلًا به ما اعلام نشده و پیش‌بینی‌های لازم صورت نگرفته است، به اضطرار پذیرفتند اما امسال که 70% زائران در هتل‌های منطقه مرکزی مدینه منوره مستقر خواهند شد.
این اجبار کاملًا وجود دارد که محل پخت مرکزی توسّط آشپزهای کاروان‌ها با نظارت ستاد حج در نظر گرفته شده و قراردادهای لازم با شرکت‌های سعودی در این زمینه منعقد گردیده است. در ضمن قرار است در مکه نیز برای 20% حجاج این طرح به‌طور آزمایشی به مورد اجرا گذاشته شود و نتایج آن برای آینده مورد بررسی قرار گیرد.
: سال گذشته شاهد بودیم که زائران از طرح ایاب و ذهاب میان منزل تا حرم اعلام رضایت می‌کردند، در حج سال جاری در این زمینه چه برنامه‌هایی دارید؟
آقای رضایی: در حج سال 80 شبکه مفصّلی از اتوبوس‌های و مینی بوس‌های با کیفیت به منظور جابجایی حجاج میان منزل تا حرم در مکه و مدینه به طور شبانه روزی دایر بودکه زائران توانستند بیش از هر سال با رساندن خود به نمازهای جماعت و امکان زیارت از فیض معنویات سفر برخوردار شوند. مجموعه گزارشها ومشاهدات مستقیم دست اندرکاران و برنامه ریزان حاکی از این است که اکثر زائران از این برنامه اظهار خرسندی کرده‌اند. به‌ویژه این‌که خواهران در هر ساعتی که تمایل داشتند می‌توانستند خود را به حرم برسانند. حتی برای طواف اول اعمال عمره تمتّع وهمچنین عمره‌های مستحبی این تسهیلات در اختیار
ص: 180
حجاج قرار گرفت. با توجه به تازگی این طرح، اعمال مدیریت ایرانی و سعودی در این بخش توأم با مشکلاتی بود که همه آن‌ها دقیقا مورد شناسایی و ارزیابی قرار گرفت و در حج سال جاری سعی شد نارسایی‌ها و ناکارآمدی‌های طرح جبران گردد. خوشبختانه امسال با آمادگی بیشتری وارد این عرصه خواهیم شد و امید واریم شرایط اجرای طرح‌های پیش بینی شده حتّی الامکان به خوبی فراهم گردد؛ چنانچه همه امور به خوبی پیش برود، در حج سال 81 جابجایی درون شهری زائران به‌خصوص در مکه به نحو قابل قبولی به مرحله اجرا در خواهد آمد. مذاکرات لازم در این خصوص انجام شده و قرارداد آن با یکی از شرکت‌های معتبر سعودی منعقد گردیده و جزئیات برنامه نیز آماده شده است که در فیلم‌های آموزشی توسط مسؤولان امر برای آگاهی زائران به تفصیل بیان شده است و در اختیار زائران قرار دارد.
: در مورد بهره‌گیری از امکانات مکانیزه جهت امر قربانی مربوط به حجاج ایرانی چه پیش بینی‌هایی صورت گرفته است؟
آقای رضایی: به هر حال تسهیلات خوبی جهت انجام قربانی بر قرار شده و تأسیسات لازم وجود دارد. توسط جمهوری اسلامی ایران ظرف چند سال اخیر گام‌های مؤثری در راستای استفاده از این مزیّت برداشته شده است. خوشبختانه همان‌طور که انتظار می‌رفت، زائران هم استقبال مناسبی نشان داده‌اند، تا جایی که در سال 81 به میزان 96% حجاج در این طرح مشارکت کردند.
بدین ترتیب نگرانی همیشگی مردم و علمای آگاه جهان اسلام در مورد اتلاف منابع مسلمین از طریق هدر رفتن گوشت و سایر اجزای قربانی در حج تمتّع رفع شده است. سازمان هم در زمینه طرح قربانی، صرفاً نقش هدایتی و حمایتی ایفا می‌کند و به اطلاع‌رسانی و توجیه زائران عزیز از طریق مدیران و روحانیون گرامی کاروان ها اهتمام می‌ورزد و هماهنگی های کلان با دولت سعودی و بخش غیردولتی ذی‌ربط آن کشور و بانک توسعه اسلامی را بر عهده دارد و در امور اجرایی داخل کاروان و تصمیم‌گیری شخصی حاجیان دخالت مستقیم نخواهد داشت.
ص: 181
: تفاوت ثبت نام و اعزام عمره در سال 82 آن طور که در اطلاعیه اخیر سازمان آمده است، با وضعیت قبلی در چیست؟
آقای رضایی: آخرین ثبت نام عمومی عمره مربوط به سال 76 است که تعداد 000 050 1 نفر با پرداخت مبلغ یک صد و پنجاه هزار تومان علی‌الحساب در آن شرکت جستند وهم اینک فقط حدود 000 100 نفر آنان هنوز مشرف نشده‌اند که می‌توانند در سال 82 همراه با بقیه متقاضیان جدید اعزام شوند. همیشه این فکر وجود داشته که آنقدر ظرفیت اعزام بالا برود تا در هر سال تقریباً پاسخگوی جمع متقاضیان همان سال باشیم. خوشبختانه در سال 81 تعداد 270 هزار نفر به عمره مشرف شدند و در سال 82 نیز قابلیت اعزام 300 هزار نفر و حتّی بیشتر وجود دارد. با توجه به این امکانات، به نظر می‌رسد هرسال بتوان متقاضیان همان سال را اعزام کرد و در واقع به جای ثبت نام عمومی و انبوه و دریافت علی‌الحساب، می‌توان روش ثبت نام سالانه و مشخص با دریافت مبلغ قطعی را جایگزین کرد.
بدین ترتیب دوره‌های انتظار طولانی برای تشرف از میان خواهد رفت و هر متقاضی در اسرع وقت قادر به سفر خواهد بود. به علاوه از سال 82 سفر عمره با گذرنامه بین‌المللی (عادی) مقدور است. توضیح این‌که تا سال 81 برای زائران عمره، پروانه گذر زیارتی صادر می‌شد، اما تصمیم بر این شد که از این پس سفر عمره با گذرنامه عادی صورت گیرد که طی اطلاعیه‌های رسمی اعلام کرده‌ایم، تشرف به عمره، در قالب برنامه‌های سازمان انجام می‌گیرد و با توجه به ظرفیت‌های موجود، دیگر نیازی به مراجعه مردم به دفاتر غیر مجاز که فعالیت متفرقه تحت عنوان اعزام فوری عمره دارند و از این رهگذر ناراحتی‌هایی برای مردم تولید می‌کنند، وجود نخواهد داشت.
: برای هموطنان عزیز که در آستانه تشرف به حج قرار دارند، چه توصیه خاصی دارید؟
آقای رضایی: مسلّم است که ذکر تمامی نکات موردنیاز حجاج عزیز در این مختصر نمی‌گنجد، اما به عنوان یک مرجع نوشتاری قابل دسترسی نظر هموطنان را به
ص: 182
مجموعه مطالبی که هر هفته در روزنامه «ایران» از اول مهرماه تا پایان دی ماه سال جاری مراجع به مسائل حج تمتّع درج گردید، جلب می‌نمایم و بر مطالعه آن تأکید می‌ورزم. البته همانگونه که پیشتر اشاره شد، مجموعه مذکور در یک مجلد به صورت کتاب به عنوان «همراه با حج 81» چاپ و منتشر شده و در دسترس همگان قرار گرفته است. به‌خصوص مدیران و عوامل کاروان‌ها، چنانچه مفاهیم مندرج در کتاب را مرور نمایند، در انتقال مطالب آموزشی به حجاج راحت‌تر خواهند بود. گو این‌که مدیران عزیز تقریباً بر همه این موضوعات تسلط واحاطه دارند اما در اینجا به صورت یک جا و مدون در اختیارشان قرار گرفته است. در ضمن در موسم حج نیز نشریه زائر حاوی مطالب و دانستنی‌های قابل توجهی خواهد بود که مطالعه همه آن موارد را سفارش می‌کنیم. به ویژه این‌که مسائل اجرایی و بهداشتی در صفحات و ستون‌های خاصی از نشریه زائر درج خواهد شد که آن را از بقیه موضوعات جدا می‌سازد. روی هم رفته از همه زائران و دست اندرکاران حج می‌خواهیم که محدودیت‌ها و مقدورات را از منظر واقعی بشناسند و تأثیرات آن را در نظر بگیرند و انتظارات خود را با این واقعیت‌ها وفق دهند.
)