را در طول مدّت فرآیند خشک کردن فراهم میکند و در نهایت، بهترین نتیجه پس از پوشاندن شاپلون با رنگ حاصل میشود.
3- کوره خشککننده نقوش برجسته: این قسمت نوعی لایه ضخیم حصیرمانند است که حرکات مکانیکی متداومی دارد. در فاصله معینی از وسط لایه ضخیم هوای گرم با دمای کنترلشده به داخل پمپاژ میشود. نقوشی که احتیاج به خشک شدن دارند، در قسمت راست قرار داده میشوند؛ بهطوری که با جریان هوای گرم که از راست به چپ در حرکت است در تماس باشد و در انتهای کار بهصورت کاملًا خشک از بخش چپ بیرون میآیند.
پس از تولید پارچه و طراحی بر روی آن، به مهمترین مرحله از منقوش کردن پرده خانه کعبه میرسیم که مرحله آراستن پارچه با نخهای طلا و نقره است.
1. قرار دادن نخها با تراکم متفاوت در یک ریل.
2. چاپ نقوش بر روی پارچه طراحی شده در کارگاه بافندگی.
3. تنظیم کردن قاب نقوش برجسته بر روی سطح پارچه.
قابهایی که با نخ زرد تزیین شده با نخ طلا مزیّن میشوند و قسمتهایی که با نخ سفید نقش داده شدهاند با نخ نقره و با مهارت خاصی تزیین میشوند. سپس قابهای برجسته با نخ نقره خالص یا نقره روکششده با طلا پوشانده میشوند. این قابها حدوداً به اندازه 2 سانتیمتر از سطح پارچه برجستگی دارند. همین امر باعث میشود کار اجرای آن با دستگاه بسیار مشکل باشد.
کار دستی بهصورت مداوم و خستگیناپذیر ادامه مییابد تا شاهکاری هنری را، که نشاندهنده دقت و کمال است، به ظهور برساند. بنابراین، پرده آماده میشود تا در نهم ذیالحجّه روزی که زائران برای انجام مراسم در عرفات هستند، بر روی کعبه پوشانده شود.
سرانجام هنگامی که زائران از اعمال عرفات فارغ میشوند و بهسوی مسجدالحرام سرازیر میشوند تا طواف نهایی اعمال حج را بهجا آورند، کعبه را با پوششی مجلّلتر و با شکوهتر از گذشته میبینند.
ص: 128
مرحله ششم: آزمایشگاه
همه تلاش دستاندرکاران امر بر این است که تا حدّ اعلا کیفیت تولید را ارتقا ببخشند. به این منظور، بخشی تحت عنوان آزمایشگاه کنترل کیفیت بهوجود آمده که شامل 3 قسمت است:
اول: ساختمان آزمایشگاه و تجهیز آن با تمامی امکانات و ملزومات.
دوم: تجهیز آن با تعدادی از سامان و ابزار آزمایشگاهی.
سوم: سفارش دادن آخرین گروه از وسایل مورد نیاز، که عبارتاند از:
1. دستگاهی برای اندازهگیری پایداری رنگ در مقابل تعرّق.
2. دستگاهی برای اندازهگیری ضخامت پارچه.
3. دستگاهی برای اندازهگیری دوام و مقاومت نخها که بهصورت مکانیزه انجام میگیرد.
4. دستگاهی برای اندازهگیری مقاومت پارچه در مقابل آتشسوزی که به کامپیومتر متصل میشود.
5. دستگاهی برای اندازهگیری میزان سایش.
6. دستگاهی برای اندازهگیری میزان پایداری رنگ در مقابل شستشو.
همچنین آزمایشگاه ابزارآلات لازم را برای محاسبه مقاومت پارچه در مقابل نور، داراست. این کارخانه در نوع خود بهترین بهشمار میرود و به پیشرفتهترین دستگاههای بینالمللی مجهز است و چیزی در حدود 2 میلیون ریال سعودی ارزشگذاری شده است.
مرحله هفتم: متصل کردن قسمتهای مختلف پرده به یکدیگر
پارچه پرده خانه کعبه بهوسیله ماشینهای خاصی در ابعاد 14 متر در 101 سانتیمتر تولید و پانزده بار عیناً تکرار میشود.
پارچه هریک از 4 قسمتِ کعبه، بهصورت جداگانه و با توجه به عرض همان قسمت بریده میشود. سپس با رعایت و حفظ طرح بههم دوخته و با پارچهای نخی با همان ابعاد آستر میشود.
ص: 129
لبههای پارچه از هر طرف به هم کوک زده میشود و با نخهایی به قطر 7 سانتیمتر دوخته میشود تا مقاومت و پایداری لبههای پارچه را افزایش دهد.
قسمت بالای پارچه با طنابهای ضخیمی به هم متصل میگردد و سپس از داخل یک حلقه عبور میکند. پارچه به کمک طناب و حلقه، آویزان میشود.
قسمتهای تزیینشده کمربند، زیر آن و نقوش فانوسمانند در هر ضلع کعبه، که طولهای متفاوتی دارند، به همین صورت به هم وصل میشوند.
4 ضلع کعبه به این صورت است: 18/ 10 متر، 89/ 9 متر، 20/ 10 متر و 4/ 12 متر.
با توجه به سنگین بودن بخشی از پرده، که مجاور در کعبه است، آن را مستقیماً به دیوار همان قسمت نصب میکنند، لبهها نیز به اضلاع مجاور محکم میشوند.
قبل از تعویض پرده، کمیته مخصوصی که مسؤول بازرسی از قسمتهای مزیّن است تشکیل میشود. بعد از غروب روز نهم ذیحجه، روزی که زائران در عرفات وقوف دارند، پرده جدید که شامل 4 قسمت است، به مسجدالحرام منتقل میشود.
هر قسمت جداگانه روی کعبه نصب میشود. هنگامی که همه قسمتها از بالا به کعبه متصل شد، هرکدام از اضلاع نیز به یکدیگر اتصال مییابند. با نصب قسمتهای جدید، بخشهای قدیمی جدا و به پایین رها میشوند. بعد از آن، کمربند بهصورت ممتد هر 4 ضلع کعبه را دربرمیگیرد. گفتنی است در پرده برای ناودان طلا حفره مخصوص تعبیه شده است.
بعد از قرار گرفتن پرده در همه اضلاع و نصب کمربند، نوبت به اتصال گوشهها و کوک زدن آنها به یکدیگر میرسد.
نصب پرده مهارتی خاص میطلبد. در مقابل درِ کعبه شکافی در پرده درنظر گرفته شده که همانند پرده 30/ 3 متر طول دارد. 3 حلقه در قسمت سیاهرنگ پارچه درنظر گرفته شده تا ریسمانهای پرده در زیر پارچه از آن عبور کند و به این صورت پرده به بالای کعبه متصل شود.
در طول ایام حج، همهساله مراسمی در کارخانه پردهبافی با حضور مقامات بلندپایه کشوری، خبرنگاران و اصحاب رسانهها برگزار میشود که طی آن پرده جدید به کلیددار کعبه تحویل داده میشود.
ص: 130
سایر تولیدات کارخانه:
اکنون این پرسش به ذهن خطور میکند که آیا پرده خانه کعبه، تنها محصول تولیدی کارخانه است؟! شاید بسیاری، از دیگر تولیدات کارخانه بیاطلاع باشند.
پرده داخلی خانه کعبه و هدایای یادبود- که تزیینات آن با پرده کعبه مشابه است- نیز در کارخانه تولید میشود. این هدایا به نشانه برادری مسلمانان جهان به شخصیتها و مقامات بلندپایه جهانی که به عربستان سفر میکنند، اهدا میشود. ابتکار دیگر کارخانه، تأسیس بخشی برای تهیه پرچم است؛ بدین منظور کمیته ویژهای برای تهیه پرچم با توجه به قاعده، ابعاد و سلسله مراتب آن تشکیل میشود. پرچمها در اندازههای مختلف برای مدارس و ادارات دولتی آماده میشوند. همه زائران با مشاهده پرده خانه کعبه و کارخانه متوجه تلاش و زحمت بیاندازه دستاندرکاران آن میشوند و بدون اغراق باید گفت که صفحات این نوشتار توانایی بیان حق مطلب در اینباره را ندارد.
کارخانه پردهبافی خانه کعبه، در سال 1346 ه. ق آغاز به کار کرد و تا سال 1357 ه. ق. به کار خود ادامه داد. پس از آن، کارخانه در سال 1382 ه. ق از نو مشغول به کار شد که تا به امروز ادامه دارد.
کار در سال 1382 با جمعاً 16 نفر نیروی انسانی از سر گرفته شد که این تعداد اکنون به 240 نفر افزایش یافته که 10 نفر از آنان تکنیسینهای خارجی هستند.
کارخانه، شامل 6 بخش است. در حالی که در آن زمان فقط با 3 بخش آغاز به کار کرد.
این بخشها هریک مخصوص تولید یک قسمت از پرده است؛ بخش تولید کمربند، بافت دستی و رنگرزی و سه بخش جدید بافت ماشینی، چاپ و پرچم.
پارچه کعبه از ابریشم خالص و بهعنوان ماده خام از خارج وارد شده و سپس در کارخانه رنگ میشود. هر پرده کعبه چیزی حدود 670 کیلوگرم ابریشم بافته شده برای مساحتی بالغ بر 658 متر مربع نیاز دارد. که این مقدار شامل 47 طاقه است، هرکدام با 14 متر طول و 101 سانتیمتر عرض.
قسمتهای زربافت که روی پارچه محکم میشود، شامل 16 قسمت میباشد. با طول 47 متر و عرض 95 سانتیمتر، علاوه بر اینها 4 رکن کعبه با سوره اخلاص، 6 قسمت زیر
ص: 131
کمربند با آیات قرآن، قسمتی در پایین پرده که اهدا کننده آن را مشخص میکند و نیز 12 طرح فانوسمانند در چهار طرف کعبه بهصورت طلا فام به چشم میخورد. پرده مجاور در کعبه نیز با ابعاد 32/ 6 متر طول، 30/ 3 متر عرض شامل آیات فراوانی است که با نخهای طلا و نقره مزیّن شده است.
پرده خانه کعبه چیزی حدود 17 میلیون ریال سعودی هزینه دربر دارد که شامل هزینه خرید مواد خام، دستمزد کارگران و کلیه مخارج مرتبط با تولید پرده است.
توجه و مراقبت ویژه نسبت به پرده خانه کعبه و کارخانه، باعث پیشرفتهای زیادی در زمینه چاپ عالی قرآن شده است:
در سال 1410 مطالعاتی دقیق، منجر به تحوّل جامعی در حوزه رنگآمیزی شد. این فرآیند در گذشته بهصورت دستی و با گرم کردن مستقیم توسط گاز انجام میگرفت. دو دستگاه مدرن رنگآمیزی از یکی از کارخانههای بزرگ جهان با قیمت 212 هزار دلار خریداری شد که شامل دو دستگاه برای تأمین ابریشم هریک با ظرفیت 19 کیلوگرم و نیز یک دستگاه خشک کننده ابریشم با استفاده از نیروی گریز از مرکز، همچنین شامل ماشین تولید بخار است که بخار لازم برای گرم کردن مستقیم را فراهم میکند.
به این ترتیب، بسیاری از بخشهای حوزه رنگآمیزی با این دستگاه مرتبط هستند و منجر به ذخیره 15 تا 20 درصد از ابریشم مورد استفاده در هر طاقه میشود.
چون ابریشم مورد نیاز پرده به شکل کلاف از خارج وارد میشود، باید بهصورت دوک دربیاید. روش قبلی تبدیل به دوک به این صورت بود که یک چرخ با موتور مرتبط میشد و کارگران آن را به کار میانداختند. همین امر منجر به سفت شدن دوکها و در نتیجه کند شدن سرعت فرآیند چرخش و هدر رفتن مقدار زیادی از ابریشمها میشد.
در سال 1410 ه. ق. دستگاهی برای تابیدن دوکها فراهم شد. دستگاه فوق دوکهایی کاملًا مشابه از نظر شکل و تراکم تولید میکند و با قیمت 75100 فرانک سوئیس خریداری شده است. در همان سال ماشین نخریسی خودکار برای تنیدن نخها بهصورت ماسوره (مورد استفاده در تهیه پود) از یک کارخانه بینالمللی با قیمت 62 هزار مارک آلمان خریده شد.
چون پودهای تولید شده فقط برای تعداد 4 تا 6 ماسوره کفایت میکرد، دستگاهی تهیه شد تا این کار را بهطور خودکار و همزمان انجام دهد.
ص: 132
در گذشته هر ماشین بهطور جداگانه کار میکرد و در ابتدا فقط با دو ماسوره سپس 3 و بعد به 4 ماسوره رسید، ولی این فرآیند مدتزمان زیادی بهطول انجامید.
ماشین دیگری نیز برای متراکم کردن تارهای نخ تهیه شد، که میتواند در یک دقیقه 600 ماسوره تولید کند و در نهایت از نخهای متراکم شده تعداد 9900 ماسوره بهوجود میآید که اگر قرار بود این کار بهصورت دستی انجام بگیرد، حدود یک ماه بهطول میانجامید.
در تاریخ 30/ 10/ 1417 ه. ق. قراردادی با یک کمپانی معروف سوئیسی منعقد شد که طی آن، 3 دستگاه بافندگی برای کارخانه تهیه شد.
یکی از این دستگاهها به واحد الکترونیکی- انفورماتیکی مجهز بود که انرژی آن 2688 اسب بخار و مقام اول در زمینه بافندگی را داراست.
هرکدام از قسمتها به بخش الکترونیکی مجهز شدهاند تا روند تولید و عملکرد دستگاهها و هرگونه نقص فنی موجود را کشف و گزارش کنند.
بنابراین، هر دستگاه بهخودی خود، کارخانه مجزایی است با تمام وسایل مورد نیاز قسمتهای یدکی و امدادی. قراردادی به ارزش 1040000 فرانک سوئیس منعقد شده که شامل نصب تأسیسات و بهرهبرداری از تجهیزات کارخانه است. گفتنی است تولید محصول در کارخانه، تنها به تولید پرده کعبه و محصولات مرتبط با آن اختصاص دارد.
اسامی دستگاههای خریداری شده برای کارخانه به این شرح است:
1. دستگاه بافندگی مدل S 6200 (با 140 سانتیمتر عرض) مجهز به واحد الکترونیکی برای تهیه پارچه مشکی پرده خانه کعبه، با توجه به اینکه مزین نمودن پارچه کار مشکلی است نقوش این پارچهها توسط کامپیوتر طراحی و برای مدت طولانی در حافظه آن ذخیره میشود.
بهعلاوه، برای محافظت در برابر حوادث پیشبینی نشده و نیز امکان تغییر و اصلاح آن در دیسکت هم ذخیره شده است. هرکدام از نقوش و طرحها بدون هیچگونه محدودیتی میتواند وارد حافظه کامپیوتر ذخیره و سپس تولید شود.
2. دستگاه مدل S 6200 (با 220 سانتیمتر عرض) برای بافتن هرگونه پارچه ساده مورد نیاز در قسمت تزیینات کمربند، پرده مجاور در و ...
3. دستگاه بافندگی مدل S 6200 (با 260 سانتیمتر عرض) برای تهیه آستر پارچه، کمربند و سایر قسمتها.
ص: 133
با تهیه این دستگاهها، هدف اصلی مدیر کل در رابطه با کارخانه، که تلفیق فنآوری نوین و سنتی با یکدیگر است، تحقق مییابد.
پرده خانه کعبه چیزی حدود 17 میلیون ریال سعودی هزینه دربر دارد که شامل هزینه خرید مواد خام، دستمزد کارگران و کلیه مخارج مرتبط با تولید پرده است.
میزان تولید کارخانه:
1- تولیدات تذهیب شده:
در سال 1395 قمری محصولات طلاکاری شده که عبارت است از کمربند (شامل 16 قسمت)، بخش زیر کمربند (شامل 3 قسمت)، طرحهای فانوسمانند (شامل 8 قسمت)، چهار رکن بیانیه اهدا کننده و «برقع»
(1) بر روی کعبه نصب شد.
در 1405 ه. ق. تعداد بخشهای طلا فام با اندکی تغییر به اینصورت درآمد:
کمربند شامل 16 قسمت، زیر کمربند 6 قسمت، طرحهای فانوسمانند شامل 11 قسمت، 4 رکن، بیانیه اهدا کننده و برقع. به عبارت دیگر 3 قسمت زیر کمربند و 3 طرح فانوسمانند که حدود 5 تا 18% است به میزان تولید افزون شده است.
سپس نقوش فانوسمانند به 12 عدد افزایش یافت که به این ترتیب بخش تذهیبشده تکمیل شد و جمعاً به 36 متر رسید که نرخ رشد آن 200% است.
2- هدایای یادبود:
در سال 1395 ه. ق. تعداد هدایای ویژهای که برای مقامات سایر کشورها تهیه شد، 30 قطعه بود که بیشتر آنها در اندازه کوچک و زردوزی شده بود.
در سال 1405 ه. ق. تعداد آنها به 120 قطعه رسید که 32 تا از آنها به کمربند مربوط میشد. میزان این قسمتها با تعداد بخشهای کمربند- 16 قطعه- برابری میکند.
برخی از بخشهای بزرگ تذهیبشده با این مضامین است: یا رحمن یا رحیم، یا حیّ یا قیّوم الحمد للَّهربّ العالمین.
1- پرده مجاور درِ کعبه.
ص: 134
3. نساجی
در گذشته، کارخانه تنها به تولید پرده خانه کعبه اختصاص داشت و اکنون با توافق دولت و مدیران، محصولاتی به این شرح در آن تولید میشود:
1. پرده خارجی خانه کعبه، که بهطور معمول تولید میشده است و در آن نسبت به یکسان نمودن خطنوشتهها، برای ایجاد یکنواختی بیشتر در نظر بیننده، دقت فراوان میشود.
2. پرده داخلی کعبه بهطور دقیق و در حد کمال تولید میشود.
3. پارچه ساده که برای تذهیب کاریهای کمربند از آن استفاده میشود.
4. تهیه پرده یدکی برای کعبه.
4. رنگآمیزی
در همه مراحل ذکرشده برای تهیه پرده، پارچههای بافته شده و کمربند باید از مرحله دیگری که بخش رنگرزی است عبور کنند. مدت زمان پیشبینی شده برای این مرحله 1500 ساعت است که با توجه به زمان لازم برای رنگآمیزی نخهای قسمتهای مختلف، محاسبه شده است. این حوزه دستخوش پیشرفتی منحصر به فرد شده که در نوع خود بینظیر است.
بخشهای جدیدالتأسیس:
1. بخش چاپ: با توجه به لزوم گام برداشتن به سمت افزایش تولید، پشتیبانی و بهرهبرداری از نیروی عظیم متخصّصین، بخش جدیدی با هدف چاپ قسمتهای ذیل ایجاد شد: 1- کمربند 2- بخشهای طلاکاری شده 3- تزیینات ویژه 4- پرچم 5- تارهای نخ لازم برای تذهیب هدایای یادبود.
2. بخش نساجی خودکار: فرآیند توسعه در هر کارخانه، بستگی به شرایط کارخانه و وضعیت نیروی انسانی و تخصصی آن دارد. ادامه کار و توسعه با تولیدات دستی بینتیجه است؛ زیرا برآورده کردن هدف افزایش تولید کارخانه را عملًا غیر ممکن میسازد.
ماشین تهیه پرده خانه کعبه بیش از سه سال است که در کنار سایر دستگاههای خریداری شده قبلی (در سال 1395 ه. ق.) مشغول به کار است.
این دستگاهها مرتباً تعمیر و تنظیم مجدّد میشوند. این بخش در حال حاضر با دقت
ص: 135
فراوان و در حد کمال مطلوب و قابل رقابت با کار دستی فعالیت میکند.
3. پرچم: در کنار تولید پرچمها در بخش چاپ، آنها را در اندازههای مختلف و با ابریشم، نخهای طلا و نقره تزیین میکنند. کار این قسمت در ابتدا با 6 کارگر و دستگاههای کاملًا معمولی بافندگی آغاز شد تا اینکه امروز محصولی با کیفیت تولید و آماده میشود.
اهدای پرده کعبه به سازمان ملل متحد
در روز چهارم ربیعالاول سال 1403 ه. ق دولت سعودی پرده خانه کعبه را از طرف مسلمانان جهان بهصورت ابتکاری بیسابقه به سازمان ملل متحد تقدیم کرد.
به همین مناسبت مراسم بزرگی در سازمان ملل با حضور دبیر کل، سفیر عربستان و سران بسیاری از کشورها برگزار شد و طی آن پرده خانه کعبه به سازمان ملل اهدا گردید.
پینوشتها