پرده کعبه در گذر زمان‌

نوع مقاله : اماکن و آثار

نویسنده

موضوعات


مقدّمه
هیچ مکانی در دنیا، مانند کعبه، این‌چنین مورد توجه، علاقه، احترام و تکریم قرار نگرفته است. مسلمانان در جای جای جهان، روزی پنج مرتبه رو به کعبه، این مکان مقدس نماز می‌گزارند، سر تعظیم خم کرده، پیشانی بر خاک می‌نهند و تمام آرزویشان این است که برای مراسم حج و عمره، به دیدار کعبه روند و خدا را عبادت کنند.
خداوند بلند مرتبه، در قرآن کریم می‌فرماید:
«ما کعبه را محل اجتماع و مکان امن قراردادیم. سپس از مقام ابراهیم برای خود جایگاه نماز قرار دهید. به ابراهیم و اسماعیل سپردیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان، معتکفان، راکعان و ساجدان پاکیزه دارند.» (1) پیرامون کعبه همیشه پر است از کسانی که در برابر خداوند سر فرود آورده‌اند؛ آنان‌که عاجزانه به نیایش مشغول‌اند، واعظان و همه آن‌ها که به خلوت این مکان مقدس پناه برده‌اند. آنان را می‌بینی در هر ساعتی از شب یا روز، در فصل‌های پیاپی، همیشه تاریخ، تا قیام قیامت.
به سبب مقام والای کعبه است که چنین در قلب انسان‌ها جای گرفته.


1- بقره: 125

ص: 109
پیش از اسلام و پس از آن، همواره پادشاهان و شاهزادگان، به‌دنبال شهرت یافتن بر سر تهیه و مزیّن نمودن پرده خانه کعبه و پذیرایی از زائران رقابت می‌کردند. پرده خانه کعبه به‌صورت مکانیزه برای اولین‌بار در کارخانه‌ای در مکه تهیه شد. این پروژه با دستور ملک عبدالعزیز مبنی بر ساختن بنای کارخانه در نزدیکی مسجدالحرام آغاز شد.
کارخانه مراحل مختلف عمران و توسعه را پشت سر گذاشت تا تبدیل شود به اثری بدیع و برجسته در ارتقای فرهنگی و نمادی از خدمتگزاری در تجهیز مسجدالحرام و مسجدالنبی.
این امر موجب انتشار مجموعه‌ای شد که جزئیات کامل تاریخی و اهمیت کارخانه را از جهت اسلامی بررسی کند.
اهمیت تاریخی- مذهبی خانه کعبه:
خانه کعبه از دیرباز قبله مسلمانان از کشورها و نژادهای مختلف بوده است. آنان پنج بار در هر روز، به هنگام نماز، رو به سوی کعبه می‌ایستند و قلب و روحشان در آرزوی زیارت آن است. چه لذّتی می‌برند زائران، هنگامی که برای به‌جا آوردن حج، به سوی این مکان‌های مقدس می‌روند. خداوند متعال در قرآن می‌فرماید:
«نخستین خانه‌ای که برای مردم قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکه است که پربرکت و مایه هدایت جهانیان است. در آن، آیات روشن و مقام ابراهیم است. هرکس وارد آن شود، در امان است.»
از زمانی که خداوند زمین و موجودات آن را آفرید، هیچ نقطه واحدی در جهان نبود که احترامی مانند کعبه داشته باشد.
زائران هنگام طواف خانه کعبه دعا می‌کنند و خداوند را حمد و سپاس می‌گویند.
قلب‌های همه مسلمانان در سراسر جهان، هنگام نماز، متوجه کعبه می‌گردد. این یگانه خانه عبادت در این نقطه پاک، از چنان حرمت والایی در قلب‌های مردم برخوردار است که هیچ نقطه دیگری در دنیا همانند آن یافت نمی‌شود. حتی مشرکین در دوره جاهلیت برای تقرب و عبادت، بت‌های خود را در کعبه می‌گذاشتند. هرکس که با مقاصد شوم به مسجدالحرام
ص: 110
نزدیک شود، به‌راستی شکست خورده و رسوا می‌شود.
در کتاب‌های تاریخی، داستان‌ها و احادیث متفاوتی، در مورد ساختمان کعبه نقل شده است. تعداد زیادی از این احادیث که از صحابه و تابعین نقل شده، در مورد ساختمان بیت عتیق است. گروهی معتقدند که پیش از خلقت آدم علیه السلام به وسیله فرشتگان ساخته شده، گروهی دیگر عقیده دارند که حضرت آدم علیه السلام آن را ساخت، بعضی شیث پسر آدم را سازنده کعبه می‌دانند و عده‌ای می‌گویند که دو هزار سال پیش از خلقت زمین خداوند کعبه را بنا نهاد و سپس زمین زیر آن مستقر گردید.
درباره صحت و سقم این اخبار، در هیچ‌یک از منابع اسلامی مطلبی بیان نشده است. مهم این است که کعبه از زمانی‌که خداوند آسمان‌ها و زمین را خلق کرد، برپا بوده است. در کتاب‌های بخاری و مسلم (دو منبع از احادیث اهل سنت) از عبداللَّه بن عباس نقل شده که پیامبر صلی الله علیه و آله در روز فتح مکه فرمودند:
«از روزی که خداوند آسمان‌ها و زمین را خلق کرد، این مکان واجب الاحترام بود و تا روز قیامت با عنایت خدا همان‌گونه باقی خواهد ماند.»
اما به فرموده قرآن، حضرت ابراهیم و فرزندش اسماعیل علیهما السلام بنای کعبه را پی‌ریزی کردند. این مطلب پیشینه ساختمان کعبه را ثابت می‌کند. حضرت اسماعیل علیه السلام در طول زندگی خود، با دقت و توجه تمام، از خانه کعبه محافظت نمود. پس از وی نگهداری کعبه به برادرش نبت و سپس به برادر دیگر او رسید و این افتخار بعدها نصیب پسر وی؛ از قبیله جرهم شد.
رسیدگی به امور کعبه در این قبیله، همچنان ادامه یافت و پس از ترک خوردن دیوارهای کعبه، مرمت آن را به‌عهده گرفتند و نیز ارتفاع آن را افزایش دادند.
یکی از پادشاهان یمن که قصد تخریب خانه کعبه را داشت، به دست قریش شکست خورد. سپس یکی دیگر از پادشاهان یمن اقدام به تخریب آن کرد که قریش با آنان روبه‌رو شد و مهاجمان را شکست داد. برای سومین بار الحمیاری، پادشاه دیگر یمن سعی کرد کعبه را خراب کند و گنج‌های آن را برباید، اما تندباد شدیدی وی را متوقف کرد. او بعدها دچار بیماری صعب‌العلاجی شد و اطرافیان به او توصیه کردند که تسلیم شود و کعبه را محترم بشمرد و آن را طواف کند. موی سر خود را در آن‌جا بتراشد و همه آثار فروتنی را نسبت به مسجدالحرام نشان دهد. پادشاه این توصیه را پذیرفت و شش روز در مکه ماند و با شکوه‌ترین
ص: 111
پارچه را برای ساختن پرده خانه کعبه تقدیم کرد. برای همین، اعتقاد بر این است که الحمیاری نخستین کسی بود که خانه کعبه را با پارچه ملبّس کرد.
سال‌ها گذشت و قبایل در مکه به تجارت مشغول بودند و خرافات به طور گسترده ادامه می‌یافت. تلاش مؤمنان برای هدایت مردم به راه راست و ایمان حقیقی بی‌نتیجه بود. قبیله قریش به خارج مکه مهاجرت کرد و کنترل خود بر کعبه را از دست داد. تا این‌که فردی از قبیله قریش حکومت و اداره کعبه را به‌دست گرفت و توجه فراوانی به آن مبذول داشت. او شؤون و تکالیف دینی جدیدی وضع کرد. او دارالندوه (تالار مناظره) را ساخت. پس از وی، اداره کعبه به پسرش عبدالدار واگذار شد و بعد از او، فرزندان عبد مناف در اداره کعبه شریک شدند.
حفاظت از کعبه، پرچم و دارالندوه به پسران عبدالدار و میزبانی، تهیه آذوقه و رهبری، به پسران عبدمناف رسید. چند سال قبل از بعثت حضرت محمد صلی الله علیه و آله قریش خانه کعبه را که به‌وسیله آتش گسترده‌ای آسیب دیده بود، بازسازی کرد. قریش بر شرک خود و عرب بر جاهلیت خود باقی بود تا خداوند اراده کرد که نور اسلام بر انسانیت بتابد. از کعبه ندای یکتاپرستی برخیزد، بت‌پرستی از میان برود و کعبه قبله شود؛ مکانی که مردم از شرق و غرب هنگام نماز رو به‌سوی آن کنند.
کعبه در دوران حکومت‌های مختلف، چندین بار بازسازی شد. در سال 1040 ه. ق.
کعبه بعد از سیلابی شدید تخریب و سپس بازسازی شد. محوطه مسجدالحرام در گذر زمان توسعه یافت. بسیاری از روش‌های مدرن معماری در طرح توسعه به‌کار رفت. محل سعی میان صفا و مروه در 1375 ه. ق. مسطح و هموار شد. در توسعه‌یافتگی شهری، توجه زیادی به
ص: 112
حفاظت از مسجدالحرام در برابر سیلاب‌هایی که از کوه‌های اطراف مکه سرازیر می‌شد و در گذشته به محوطه مسجد می‌ریخت مبذول گشت. معایب سقف کعبه مرمت و دیوارهای آن مستحکم شد. نگهداری از مسجدالحرام همچنان ادامه یافت، سرویس‌های نظافتی در خدمت پاکیزگی مسجداند و رواق‌ها کم‌نظیر و بی‌مانندند. در حال حاضر مسجدالحرام می‌تواند در یک زمان به‌راحتی پذیرای 750 هزار (هفتصد و پنجاه هزار) نمازگزار باشد. کمیته‌های فنی پیوسته در حال بررسی ساختمان هستند تا هر نوع نقص یا آسیب را کشف کرده و در مورد راه‌هایی که راحتی زائران را فراهم کند گزارش‌هایی ارائه کنند.
پرده کعبه در گذر زمان
پرده کعبه، نشانه احترام، ارزش و اعتبار این خانه مقدس است. تاریخ پرده، بخشی از تاریخ کعبه به حساب می‌آید.
در تاریخ آمده است که حضرت اسماعیل علیه السلام کعبه را جامه می‌پوشید. همچنین نوشته‌اند که عدنان بن عاد، جد بزرگ پیغمبر صلی الله علیه و آله نخستین کسی بود که کعبه را با پارچه پوشانید. پس از او افراد زیادی در پیش از اسلام، کعبه را پوشش دادند. آنان این امر را وظیفه‌ای دینی می‌دانستند.
هرکس که تمایل داشت خانه کعبه را ملبّس کند، مجاز بود و می‌توانست به آزادی و در هر زمانی که می‌خواست این کار را انجام دهد.
جنس پرده از حصیر، پارچه یمنیِ راه‌راه، ابریشم، پارچه پنبه‌ایِ عراقی، شال‌های یمنی یا نوعی پارچه مصری بود. همه این منسوجات در دوره قبل از اسلام شناخته شده بودند. وقتی پرده‌ها روی هم قرار می‌گرفت و سنگین می‌شد، آنها را پاره می‌کردند و به مردم می‌دادند و یا دفن می‌کردند.
پرده کعبه در زمان پیامبر
پیش از فتح مکه، پیامبر صلی الله علیه و آله در پوشش کعبه شرکت نمی‌کرد؛ زیرا مشرکین به ایشان چنین اجازه‌ای را نمی‌دادند. اما پس از فتح مکه پیامبر صلی الله علیه و آله پرده سابق را حفظ کردند تا این‌که پرده به وسیله زنی که قصد داشت با بخور مشتعل آن را خوشبو کند آتش گرفت. در این زمان پیامبر صلی الله علیه و آله کعبه را با پارچه یمنی پوشاندند.
ص: 113
پرده کعبه در زمان معاصر
در 1346 هجری قمری، دستور ساخت کارخانه‌ای برای بافت پرده کعبه صادر شد.
همه‌چیز در این رابطه مهیا گردید. کارخانه در اواسط همان سال افتتاح و نخستین پرده کعبه در مکه تولید شد. برای تکمیل کار و تهیه آن، در بهترین طرح ممکن، که در شأن قداست کعبه باشد، کارخانه در 1362 ه. ق. بازسازی شد. در 1397 ه. ق. ساختمان جدید در امّ‌الجود در مکه افتتاح شد. این کارخانه مجهز به ماشین‌های مدرن برای تولید پارچه بود. در حالی‌که بخش دستی به‌خاطر ارزش بالای هنری به کار خود ادامه می‌داد. یک بخش اتوماتیک هم شروع به کار کرد. با این‌که هم‌اکنون کارخانه به پیشرفته‌ترین دستگاه‌ها مجهز است، هنوز هم سنت هنر دستی را حفظ می‌کند. بنابراین، پرده در زیباترین طرح تولید می‌شود.
تشریح پرده کعبه
پرده کعبه از ابریشم خالص سیاه‌رنگ تهیه شده که بر روی آن این عبارات حک شده است: «لا إله إلّااللَّه، محمد رسول اللَّه، الرحمن الرحیم، جَلَّ جلاله»
(شکل شماره 1)
ص: 114
این پارچه 14 متر ارتفاع دارد. در 13 بالای آن ناحیه «کمربند» پرده وجود که 95 سانتی‌متر عرض و 45 متر طول دارد و شامل 16 قسمت بوده و پرده را از هر طرف احاطه کرده است.
کمربند به‌صورت طرح برجسته دوخته شده و به‌وسیله نخ نقره با روکش طلا لعاب داده شده است. تعدادی از آیه‌های قرآن به روش خاصی از کتابت عربی بر روی آن خطاطی شده است.
در هر یک از ارکان کعبه، زیر کمربند، سوره اخلاص درون دایره‌ای نوشته و اطراف آن با تزئینات اسلامی احاطه شده است.
در ارتفاع مشابه، در زیر کمربند، 6 آیه از قرآن به چشم می‌خورد. هریک از این آیات در قاب جداگانه‌ای نوشته شده و در حدّ فاصل این قاب‌ها، طرح فانوس مانندی- شکل شماره 8- وجود دارد که هرکدام از این عبارات در آن نوشته شده است:
«یا حیّ یا قیّوم»، «یا رحمنُ یا رَحیمُ»، «الحمدُ للَّه‌ربِّ العالمین»
(شکل‌های 8- 9- 10)
همه نقوشی که در زیر کمربند قرار دارد، به روش خاصی از نوشتار عربی خطاطی و به‌صورت طرح‌های برجسته، زردوزی گردیده که آن را با نخ نقره روکش شده با طلا به هم بافته‌اند. در هر ضلع کعبه آیاتی از قرآن نوشته شده است:
اول، ضلع ملتزم:
که شامل الف: کمربند، ب: ناحیه زیر کمربند و ج: پرده مجاور در خانه کعبه است.
الف: کمربند
1. به‌نام خداوند بخشنده مهربان، به یاد داشته باش که ما این خانه را محلّ تجمع و مکان امن قرار دادیم و
ص: 115
مقام ابراهیم را مکانی برای نماز (289 سانتی‌متر)
2. و ما به ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام فرمان دادیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان، مجاوران، رکوع‌کنندگان و ساجدین، پاک و پاکیزه کنند (303 سانتی‌متر)
3. و به یاد آورید هنگامی را که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه کعبه را بالا می‌بردند و می‌گفتند: پروردگارا! از ما بپذیر که تو شنوا و دانایی (314 سانتی‌متر)
4. پروردگارا! ما را تسلیم فرمان خود قرار ده و از دودمان ما امتی که تسلیم فرمانت باشند به‌وجود آور و آداب عبادتمان را به ما بیاموز که تو توبه‌پذیر و مهربانی (338 سانتی‌متر)
ب: ناحیه زیر کمربند
این قسمت شامل بیانیه اهدا کننده، سوره اخلاص و سه طرح فانوس مانند است.
بیانیه اهدا کننده به این صورت آمده است: این پرده در مکه مکرمه تهیه شده و پیش‌کشی است به خانه کعبه (490 سانتی‌متر)
ص: 116
علاوه بر این، صورت اخلاص به ابعاد (85* 82 سانتی‌متر) و سه طرح فانوس‌مانند نیز به صورت ذیل به چشم می‌خورد:
1. الحمد للَّه‌ربّ العالمین (72* 58 سانتی‌متر)
2. یا حیّ یا قیّوم (46* 65 سانتی‌متر)
3. یا رحمن یا رحیم (46* 65 سانتی‌متر)
ج: پرده مجاور در کعبه، در قسمت «باب ملتزم» پرده در کعبه است. این پرده مزین، برای نخستین بار در سال 810 ه. ق بر در کعبه نصب شد و تا کنون بر آن باقی است (البته به استثنای سالهای 816 و 817 و 818 ه. ق.).
پرده شامل پنج قسمت است که آن‌ها را به هم دوخته‌اند و مساحت هر قسمت 2086 متر مربع است. این قسمت مشابه سایر قسمت‌های پرده، از پارچه ابریشم سیاه‌رنگ تهیه شده است. بر روی آن تزیینات اسلامی به‌صورت طرح برجسته زردوزی و طراحی شده است که به‌وسیله نخ نقره با روکش طلا به هم بافته‌اند.
همچنین آیات قرآنی زیر، بر روی آن به چشم می‌خورد:
- سوره حمد بر سه طرف (پایین، چپ و راست) از لبه پرده نوشته شده است.
- در بالای پرده این آیه نوشته شده است: «نگاه‌های انتظارآمیز تو را به‌سوی آسمان می‌بینم، اکنون روی تو را به‌سوی قبله‌ای که از آن خشنود باشی برمی‌گردانم».
- در زیر آن، این آیه آمده است: «برای آمرزش پروردگارتان و رسیدن به بهشتی که به وسعت آسمان‌ها و زمین است و برای پرهیزکاران آماده شده بر یکدیگر پیشی بگیرید.»
- اندکی پایین‌تر 4 طرح فانوس‌مانند شامل آیه اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ است که با نقوش اسلامی مزیّن شده.
در قسمت پایین‌تر، آیةالکرسی نوشته شده است تا جایی که می‌رسد به: لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ تقریباً در وسط پرده آیه 27 سوره فتح آمده است: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم خداوند رؤیای رسولش را به حقیقت رساند تا بنابر اراده خدا همه شما در نهایت امنیت، تقصیر کرده و بدون هیچ ترسی به مسجدالحرام داخل شوید.»
ص: 118
سوره اخلاص در زیر همه این‌ها و درون دو دایره به همراه این آیات نوشته شده است:
«محمد، پیامبر خداست و کسانی که با او هستند، با کافران سخت‌گیر و با مؤمنان مهربان‌اند.»
و ما بین آن‌ها آمده است: «بگو ای بندگان من، که بر نفس خویش اسراف کرده‌اید، از رحمت خدا ناامید نباشید. خدا تمامی گناهان شما را می‌بخشد که او آمرزنده مهربان است.»
پایین‌تر که می‌آییم می‌رسیم به: «لا إله إلّااللَّه الملک الحقُّ المُبین» و «محمدٌ رسولُ اللَّه صادقُ الوعْدُ الأمین».
سپس در زیر آن، سوره قریش و در انتهای پرده، این عبارت دیده می‌شود:
«این پرده در مکه مکرمه تهیه شده و به‌عنوان هدیه به خانه کعبه پیش‌کش گردیده است.»
دوم: هجر اسماعیل
الف: کمربند که خود شامل 4 بخش است:
1. حج در ماه‌های معینی است، هرکس در آن ماه‌ها خود را ملزم به انجام این فریضه کرد در اثنای حج از نزدیکی با زنان، فسق و جدال خودداری کند (323 سانتی‌متر)
شکل شماره 12 ص 27
2. خداوند از کار خیری که انجام می‌دهید آگاه است، زاد و توشه تهیه کنید که بهترین توشه پرهیزکاری است و از من پروا کنید ای خردمندان (238 سانتی‌متر)
3. خدا را به‌یاد داشته باشید آن‌چنان که شما را هدایت کرد اگرچه پیش از آن از گمراهان بودید. سپس از همان‌جا که مردم به سمت منا کوچ می‌کنند کوچ کنید و از خدا آمرزش بطلبید که او آمرزنده مهربان است (199 سانتی‌متر)
ص: 119
4. بر شما گناهی نیست که از فضل پروردگارتان در ایام حج برخوردار شوید. چون از عرفات بازگشتید در مشعرالحرام خدا را یاد کنید (252 سانتی‌متر)
ب: زیر کمربند:
1. بندگانم را آگاه کن که من بخشنده مهربانم (240 سانتی‌متر)
2. خداوند می‌فرماید: «و هنگامی که بندگان از تو درباره من سؤال می‌کنند، بگو من نزدیکم و هرکه مرا بخواند دعایش را اجابت می‌کنم (243 سانتی‌متر)
علاوه بر اینها، سوره اخلاص با ابعاد (85* 82 سانتی‌متر) و سه طرح فانوس‌مانند با این مضامین وجود دارد:
1. الحمد للَّه‌ربّ العالمین (72* 58 سانتی‌متر)
2. یا حیّ یا قیّوم (46* 65 سانتی‌متر)
3- یا رحمن یا رحیم (65* 46 سانتی‌متر)
ص: 120
سوم: مستجار (میان رکن یمانی و حجر اسماعیل)
الف: کمربند که مشتمل بر 4 قسمت می‌باشد
1. به‌خاطر بیاور زمانی را که مکان خانه کعبه را برای ابراهیم علیه السلام آماده ساختیم و به او گفتیم: چیزی را همتای من قرار مده، خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان، قیام‌کنندگان و سجده‌کنندگان، از هرگونه آلودگی پاک ساز (328 سانتی‌متر)
2. و مردم را به حج دعوت کن تا پیاده و سواره بر مرکب‌های لاغر از راه‌های دور به‌سوی تو بیایند (243 سانتی‌متر)
3. که شاهد منافع گوناگون خویش باشند و نام خدا را هنگام ذبح بر چارپایانی که به آنان داده‌ایم ببرند. پس، از گوشت آن‌ها بخورید و بینوایان فقیر را نیز اطعام کنید. (337 سانتی‌متر)
4- آن‌گاه آلودگی‌ها را از خود بزدایند و به نذر خود وفا کرده و بر گرد خانه کعبه طواف کنند (304 سانتی‌متر)
ب: زیر کمربند
1. مؤمنان را بشارت ده که برای آن‌ها از سوی خدا فضل بزرگی است (244 سانتی‌متر)
ص: 121
2. هرکدام از شما، از روی نادانی کار بدی انجام دهد سپس توبه نماید، مشمول رحمت خدا می‌شود؛ چرا که او آمرزنده مهربان است.
به‌علاوه، سوره اخلاص نیز به ابعاد 85* 82 سانتی‌متر و سه طرح فانوس‌مانند در زیر آن دیده می‌شود که مشتمل بر این عبارات است:
1. الحمد للَّه‌ربّ العالمین (* 72 58 سانتی‌متر)
2. یا حیّ یا قیّوم (46* 65)
3. یا رحمن یا رحیم (46* 65)
چهارم: حجرالاسود (مابین رکن یمانی و حجرالاسود)
الف: کمربند که شامل 4 قسمت به شرح زیر می‌باشد:
1. بگو خدا راست گفته و از آیین ابراهیم علیه السلام پیروی کنید که او از مشرکان نبود.
(254 سانتی‌متر)
2. نخستین خانه‌ای که برای هدایت مردم قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکه است. که پربرکت و مایه هدایت جهانیان است (267 سانتی‌متر).
3. در آن نشانه‌های روشن؛ از جمله مقام ابراهیم است و هرکس داخل آن شود در امان است (203 سانتی‌متر).
ص: 122
4. حج این خانه برای خدا بر کسی واجب است که توانایی رفتن به سوی آن را دارد و هرکس کفر بورزد بداند که خدا از همه جهانیان بی‌نیاز است (303 سانتی‌متر)
ب: زیر کمربند
1. بزرگ داشتن شعائر الهی، به راستی از پرهیزکاری دل‌ها است (242 سانتی‌متر)
2. و من هرکه را که توبه کند، ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد و سپس هدایت شود می‌آمرزم (237 سانتی‌متر)
همچنین سوره اخلاص به ابعاد 85* 82 سانتی‌متر و سه طرح فانوس‌مانند با محتوای زیر مشاهده می‌شود:
1. الحمد للَّه‌ربّ العالمین 72* 58 سانتی‌متر
2. یا حیّ یا قیّوم (46* 65)
3. یا رحمن یا رحیم (46* 65)
تصاویر ص 34 کتاب؟؟؟
ص: 123
مراحل تهیه پرده خانه کعبه
مرحله اول: رنگ‌آمیزی:
رنگ‌آمیزی، نخستین مرحله از مراحل تولید در کارخانه‌است.
در حوزه رنگرزی، بهترین نوع از ابریشم طبیعی جهان تأمین شده است. که در ابتدا به‌صورت کلاف‌های نخ خام و پوشانده شده با یک لایه صمغ است. وجود همین صمغ باعث می‌شود که ابریشم حالت زرد رنگی به‌خود بگیرد. کلاف‌های نخ حدود 100 گرم وزن، 3000 متر طول و 76 سانتی‌متر ارتفاع دارند. این نخ طبیعی، طی دو مرحله رنگ‌آمیزی می‌شود که عبارت‌اند از:
الف) برداشتن صمغ از روی ابریشم: این عمل در حوضچه‌های رنگرزی با دمای بالا محتوی صابون روغن زیتون و بعضی مواد شیمیایی با ترکیبات قلیایی متوسط، انجام می‌گیرد.
کلاف‌ها برای مدت 2 ساعت در دمای 90 درجه سانتی‌گراد در این مواد غوطه‌ور می‌مانند سپس چندین‌بار آن‌ها را با آب شستشو می‌دهند.
ابریشم طبیعی بار دیگر رنگ سفید اولیه خود را باز می‌یابد و برای رنگ آماده می‌شود.
در این مرحله، ابریشم چیزی حدود 27 تا 30 درصد وزن خود را از دست می‌دهد.
ب: این مرحله نیز در حوضچه‌هایی با دمای بالا انجام می‌شود؛ جایی که رنگ‌های از پیش‌تعیین شده، با هم مخلوط شده‌اند. رنگ سیاه برای سطح خارجی پرده خانه کعبه و رنگ سبز برای سطح داخلی آن انتخاب شده است.
رنگ‌آمیزی برای مدت دو ساعت و در دمای 90 درجه سانتیگراد در حوضچه‌ها انجام می‌گیرد، سپس کلاف‌ها چندین بار شستشو می‌شوند تا رنگ اضافه آن خارج شود.
سپس خشک شده و به حوزه مکانیزه تولید فرستاده می‌شوند.
روند کار رنگ‌آمیزی با وزن کردن نخ‌های لازم برای هر دستگاه ادامه می‌یابد. سپس مقدار رنگ متناسب با آن‌ها مهیا می‌شود. در این مرحله بعضی ترکیبات شیمیایی را که باعث تثبیت رنگ می‌شود، به آن می‌افزایند. این مواد رنگ پارچه را در مقابل تابش نور خورشید شستشو و سایش تثبیت می‌کند.
ابریشم به‌طور خودکار، به مدت 2 ساعت پیاپی، در دستگاه می‌چرخد، بعد از آن، ابریشم چندین بار آبکشی و سپس خشک می‌شود. در این هنگام نخ‌ها به‌صورت کاملًا همگن
ص: 124
و مانا در می‌آید و قابلیت آن را دارد که برای مدت یک‌سال در مقابل گرمای طاقت‌فرسای مکه و نیز فرسایش ناشی از دست کشیدن جمعیت طواف‌کننده دوام بیاورد.
مرحله دوم: نساجی
* مراحل بافندگی
الف: بافت مقدماتی: برای تبدیل کلاف ابریشم به دوک نخ، باید آن را بر روی دستگاه مخصوصی پهن کرد؛ به این صورت که نخ‌ها به حالت طولی، کنار هم، بر روی یک استوانه مرتب می‌شوند. این مرحله منجر به تولید «تار» در پارچه می‌شود.
سپس انتهای نخ‌ها از شانه‌های دستگاه بافندگی عبور داده می‌شود. این مرحله را مرحله اتصال می‌گویند نخ‌های عرضی (پود) به دور چرخ‌های خاصی که به آن ماسوره می‌گویند پیچیده می‌شود و درون ماکو ثابت می‌شود ماکو در میان نخ‌های طولی (تار) به حرکت درمی‌آید و از سویی به سوی دیگر می‌رود تا پارچه تولید شود.
در گذشته این مراحل به‌صورت دستی انجام می‌گرفت، ولی اکنون، پس از پیشرفت متوالی در روش‌های تولید، بافت دستی جای خود را به بافت ماشینی داده است.
ب: بافت دستی: ارزش پارچه دست‌بافت در عرصه بین‌المللی کاملًا شناخته شده است.
با وجود پیشرفت‌های اخیر در صنعت بافت پارچه ماشینی، هنوز بسیاری در تولید پارچه دست‌بافت رقابت دارند.
در این کارخانه ارتباط نزدیکی میان قسمت دست‌بافت و ماشینی برای تولید پارچه مزیّن (سبز یا مشکی) وجود دارد. این کار با دقت فراوان و زحمت و صبر بسیار انجام می‌گیرد که نتیجه آن شاهکاری در هنر نساجی و مورد ستایش همگان است.
ج: بافت خودکار: کمّیت دیگر در مورد رنگ‌آمیزی نخ، آماده کردن برای نساجی و عجین کردن آن با دستگاه‌های پیشرفته بافندگی است. پارچه منقوش در یک دستگاه الکترونیکی و پارچه ساده اولیه، در ماشین دیگری تولید می‌شده است. با افزایش تقاضا، طبیعی بود که مسؤولان خود را در قبال عملکرد کارخانه مدیون بدانند، لذا به فکر دستگاه‌های خودکار و پیشرفته بافندگی افتادند. بنابراین، کارخانه به‌عنوان پیشتاز در عرصه پیشرفت بین‌المللی در زمینه علم و فن‌آوری، در جایگاه خاصی قرار گرفت.
ص: 125
مرحله سوم: طراحی
طراحی هنرمندانه و خوشنویسی بر روی پرده ثابت نیست و از دوره‌ای به دوره دیگر، با جستجوهای پی‌درپی برای یافتن بهترین طرح در نوع خود، تغییراتی در آن ایجاد شده است.
طراح با مطالعه بر روی تزیینات و نقوش اسلامی و انعکاس ایده‌های خود بر طرح اولیه، تلاش می‌کند تا توانایی در خور توجه خود را به عرصه ظهور برساند و سرانجام بهترین نقوش در فضاهای از پیش‌تعیین‌شده طراحی می‌شود. پس از رنگ‌آمیزی و سایه روشن زدن، طرح‌ها که شامل تزیینات و نقوش است، روی پارچه چاپ می‌شود. طراحی نقوش بر پشت و روی پرده کاملًا مشابه یکدیگر است. طرح‌های ویژه بر روی الگوهای خاصی از کاغذ پیاده می‌شود و بر روی دستگاه بافندگی نصب می‌گردد. به این ترتیب الگوی لازم برای بالا و پایین رفتن نخ‌ها، تنظیم تزیینات و هماهنگی کلیشه‌ها به دستگاه داده می‌شود. نقوشی که می‌باید بر روی پارچه برگردانده شود، در حوزه چاپ (که در سال 1399 ه. ق تأسیس گردیده) کار انتقال آن انجام می‌گیرد.
روش جدیدی در چاپ، جایگزین روش قدیمی شده است که به‌صورت پاشیدن گرد و آغشتن آن بر نقوش حکاکی شده و سپس برگرداندن نقوش بر روی پارچه انجام می‌شود.
مرحله چهارم: چاپ
در بخش چاپ، ابتدا دستگاه بافندگی آماده به کار می‌شود، که شامل دو قسمت چوبی مشابه هم است. کمربند، پرده مجاور در کعبه و سایر تزیینات بر روی ابریشم سیاه‌رنگ چاپ شده است. کار چاپ توسط کلیشه‌های مخصوص انجام می‌گیرد. آماده کردن کلیشه‌ها نیازمند تلاش و مهارت فراوان است که در این مجمل نمی‌گنجد.
به‌طور کلی، کلیشه یا شاپلون نوعی قاب است که توسط نایلون یا پارچه ابریشم با منفذهای خاص کشیده می‌شود. برای تبدیل شاپلون به الگوهای چاپ، کلیه سوراخ‌ها به‌جز آن‌هایی که برای طرح آماده شده برای چاپ مورد نیاز است، باید مسدود شود.
سپس نوعی ماده شیمیایی که در مقابل نور خاصیت جامد پیدا می‌کند، بر روی شاپلون پخش می‌شود. بنابر این، در تاریکی روی سطح پخش و سپس خشک می‌شود.
ص: 126
طرح‌های مورد نظر به‌صورت سیاه‌رنگ روی پلاستیک شفاف چاپ می‌شود تا همانند نگاتیو عمل کند. این فیلم بر روی شاپلون طرح‌ریزی و عکس‌برداری می‌شود و چندین دقیقه در معرض نور قرار می‌گیرد. نور به تمام سطح فیلم به جز قسمت‌هایی که با رنگ سیاه پوشانده شده، نفوذ می‌کند. پس از عکس‌برداری و شستشو، ماده پخش شده از این قسمت‌ها جدا می‌شود و فقط در جاهایی که منفذ وجود دارد باقی می‌ماند. در این مرحله شاپلون به‌صورت الگوی طراحی شده برای چاپِ نقوش روی پارچه آماده شده است.
در حوزه چاپ جوهرهای خاصی تهیه شده که به‌راحتی از منافذ روی شاپلون عبور می‌کند، لذا پس از مشخص شدن نخ‌ها و نقوش، چاپ به‌صورت دقیقی صورت می‌پذیرد.
توسعه حوزه چاپ:
حوزه چاپ کارخانه، کار تولید خود را در سال 1399 ه. ق آغاز کرد. تمامی دستگاه‌ها دستی و به‌صورت بومی شناخته شده بودند.
به‌دلیل کند بودن روند تولید و نیز همگام شدن با توسعه برنامه‌ها، تعدادی از تجهیزات به‌صورت زیر نوسازی شدند:
1. دستگاه عکاسی خودکار (اتوماتیک) 2. کوره خشک‌کننده شاپلون 3. کوره خشک‌کننده نقوش برجسته.
1. دستگاه عکاسی خودکار: ظهور فیلم‌های گرفته‌شده به وسیله دستگاه و انتقال آن روی ابریشم، ظرف مدت چند دقیقه صورت می‌گیرد. استفاده از این دستگاه چند مزیت دارد:
الف: با مکیدن هوا به‌صورت خودکار و کنترل‌شده اسلایدها روی ابریشم چاپ می‌شود.
ب: این دستگاه دارای قابلیتی است که زمان عکاسی را به هنگام نیاز کنترل می‌کند تا چراغ‌ها به‌طور خودکار در پایان فرایند خاموش شوند.
ج: سرعت و راحتی عملکرد آن در مقایسه با دستگاه مشابه دستی قابل توجه است.
2. کوره خشک‌کننده شاپلون: این قسمت جعبه نفوذناپذیر بزرگی است به همراه یک رسّام که شاپلون را آماده می‌کند و نیز شامل یک سیستم کنترل‌گر دما است که دمای مورد نیاز
ص: 127
را در طول مدّت فرآیند خشک کردن فراهم می‌کند و در نهایت، بهترین نتیجه پس از پوشاندن شاپلون با رنگ حاصل می‌شود.
3- کوره خشک‌کننده نقوش برجسته: این قسمت نوعی لایه ضخیم حصیرمانند است که حرکات مکانیکی متداومی دارد. در فاصله معینی از وسط لایه ضخیم هوای گرم با دمای کنترل‌شده به داخل پمپاژ می‌شود. نقوشی که احتیاج به خشک شدن دارند، در قسمت راست قرار داده می‌شوند؛ به‌طوری که با جریان هوای گرم که از راست به چپ در حرکت است در تماس باشد و در انتهای کار به‌صورت کاملًا خشک از بخش چپ بیرون می‌آیند.
مرحله پنجم: آراستن
پس از تولید پارچه و طراحی بر روی آن، به مهم‌ترین مرحله از منقوش کردن پرده خانه کعبه می‌رسیم که مرحله آراستن پارچه با نخ‌های طلا و نقره است.
این فرآیندِ منحصر به فرد، طبق مراحل زیر صورت می‌پذیرد:
1. قرار دادن نخ‌ها با تراکم متفاوت در یک ریل.
2. چاپ نقوش بر روی پارچه طراحی شده در کارگاه بافندگی.
3. تنظیم کردن قاب نقوش برجسته بر روی سطح پارچه.
قاب‌هایی که با نخ زرد تزیین شده با نخ طلا مزیّن می‌شوند و قسمت‌هایی که با نخ سفید نقش داده شده‌اند با نخ نقره و با مهارت خاصی تزیین می‌شوند. سپس قاب‌های برجسته با نخ نقره خالص یا نقره روکش‌شده با طلا پوشانده می‌شوند. این قاب‌ها حدوداً به اندازه 2 سانتی‌متر از سطح پارچه برجستگی دارند. همین امر باعث می‌شود کار اجرای آن با دستگاه بسیار مشکل باشد.
کار دستی به‌صورت مداوم و خستگی‌ناپذیر ادامه می‌یابد تا شاهکاری هنری را، که نشان‌دهنده دقت و کمال است، به ظهور برساند. بنابراین، پرده آماده می‌شود تا در نهم ذی‌الحجّه روزی که زائران برای انجام مراسم در عرفات هستند، بر روی کعبه پوشانده شود.
سرانجام هنگامی که زائران از اعمال عرفات فارغ می‌شوند و به‌سوی مسجدالحرام سرازیر می‌شوند تا طواف نهایی اعمال حج را به‌جا آورند، کعبه را با پوششی مجلّل‌تر و با شکوه‌تر از گذشته می‌بینند.
ص: 128
مرحله ششم: آزمایشگاه
همه تلاش دست‌اندرکاران امر بر این است که تا حدّ اعلا کیفیت تولید را ارتقا ببخشند. به این منظور، بخشی تحت عنوان آزمایشگاه کنترل کیفیت به‌وجود آمده که شامل 3 قسمت است:
اول: ساختمان آزمایشگاه و تجهیز آن با تمامی امکانات و ملزومات.
دوم: تجهیز آن با تعدادی از سامان و ابزار آزمایشگاهی.
سوم: سفارش دادن آخرین گروه از وسایل مورد نیاز، که عبارت‌اند از:
1. دستگاهی برای اندازه‌گیری پایداری رنگ در مقابل تعرّق.
2. دستگاهی برای اندازه‌گیری ضخامت پارچه.
3. دستگاهی برای اندازه‌گیری دوام و مقاومت نخ‌ها که به‌صورت مکانیزه انجام می‌گیرد.
4. دستگاهی برای اندازه‌گیری مقاومت پارچه در مقابل آتش‌سوزی که به کامپیومتر متصل می‌شود.
5. دستگاهی برای اندازه‌گیری میزان سایش.
6. دستگاهی برای اندازه‌گیری میزان پایداری رنگ در مقابل شستشو.
همچنین آزمایشگاه ابزارآلات لازم را برای محاسبه مقاومت پارچه در مقابل نور، داراست. این کارخانه در نوع خود بهترین به‌شمار می‌رود و به پیشرفته‌ترین دستگاه‌های بین‌المللی مجهز است و چیزی در حدود 2 میلیون ریال سعودی ارزش‌گذاری شده است.
مرحله هفتم: متصل کردن قسمت‌های مختلف پرده به یکدیگر
پارچه پرده خانه کعبه به‌وسیله ماشین‌های خاصی در ابعاد 14 متر در 101 سانتی‌متر تولید و پانزده بار عیناً تکرار می‌شود.
پارچه هریک از 4 قسمتِ کعبه، به‌صورت جداگانه و با توجه به عرض همان قسمت بریده می‌شود. سپس با رعایت و حفظ طرح به‌هم دوخته و با پارچه‌ای نخی با همان ابعاد آستر می‌شود.
ص: 129
لبه‌های پارچه از هر طرف به هم کوک زده می‌شود و با نخ‌هایی به قطر 7 سانتی‌متر دوخته می‌شود تا مقاومت و پایداری لبه‌های پارچه را افزایش دهد.
قسمت بالای پارچه با طناب‌های ضخیمی به هم متصل می‌گردد و سپس از داخل یک حلقه عبور می‌کند. پارچه به کمک طناب و حلقه، آویزان می‌شود.
قسمت‌های تزیین‌شده کمربند، زیر آن و نقوش فانوس‌مانند در هر ضلع کعبه، که طول‌های متفاوتی دارند، به همین صورت به هم وصل می‌شوند.
4 ضلع کعبه به این صورت است: 18/ 10 متر، 89/ 9 متر، 20/ 10 متر و 4/ 12 متر.
با توجه به سنگین بودن بخشی از پرده، که مجاور در کعبه است، آن را مستقیماً به دیوار همان قسمت نصب می‌کنند، لبه‌ها نیز به اضلاع مجاور محکم می‌شوند.
قبل از تعویض پرده، کمیته مخصوصی که مسؤول بازرسی از قسمت‌های مزیّن است تشکیل می‌شود. بعد از غروب روز نهم ذی‌حجه، روزی که زائران در عرفات وقوف دارند، پرده جدید که شامل 4 قسمت است، به مسجدالحرام منتقل می‌شود.
هر قسمت جداگانه روی کعبه نصب می‌شود. هنگامی که همه قسمت‌ها از بالا به کعبه متصل شد، هرکدام از اضلاع نیز به یکدیگر اتصال می‌یابند. با نصب قسمت‌های جدید، بخش‌های قدیمی جدا و به پایین رها می‌شوند. بعد از آن، کمربند به‌صورت ممتد هر 4 ضلع کعبه را دربرمی‌گیرد. گفتنی است در پرده برای ناودان طلا حفره مخصوص تعبیه شده است.
بعد از قرار گرفتن پرده در همه اضلاع و نصب کمربند، نوبت به اتصال گوشه‌ها و کوک زدن آن‌ها به یکدیگر می‌رسد.
نصب پرده مهارتی خاص می‌طلبد. در مقابل درِ کعبه شکافی در پرده درنظر گرفته شده که همانند پرده 30/ 3 متر طول دارد. 3 حلقه در قسمت سیاه‌رنگ پارچه درنظر گرفته شده تا ریسمان‌های پرده در زیر پارچه از آن عبور کند و به این صورت پرده به بالای کعبه متصل شود.
در طول ایام حج، همه‌ساله مراسمی در کارخانه پرده‌بافی با حضور مقامات بلندپایه کشوری، خبرنگاران و اصحاب رسانه‌ها برگزار می‌شود که طی آن پرده جدید به کلیددار کعبه تحویل داده می‌شود.
ص: 130
سایر تولیدات کارخانه:
اکنون این پرسش به ذهن خطور می‌کند که آیا پرده خانه کعبه، تنها محصول تولیدی کارخانه است؟! شاید بسیاری، از دیگر تولیدات کارخانه بی‌اطلاع باشند.
پرده داخلی خانه کعبه و هدایای یادبود- که تزیینات آن با پرده کعبه مشابه است- نیز در کارخانه تولید می‌شود. این هدایا به نشانه برادری مسلمانان جهان به شخصیت‌ها و مقامات بلندپایه جهانی که به عربستان سفر می‌کنند، اهدا می‌شود. ابتکار دیگر کارخانه، تأسیس بخشی برای تهیه پرچم است؛ بدین منظور کمیته ویژه‌ای برای تهیه پرچم با توجه به قاعده، ابعاد و سلسله مراتب آن تشکیل می‌شود. پرچم‌ها در اندازه‌های مختلف برای مدارس و ادارات دولتی آماده می‌شوند. همه زائران با مشاهده پرده خانه کعبه و کارخانه متوجه تلاش و زحمت بی‌اندازه دست‌اندرکاران آن می‌شوند و بدون اغراق باید گفت که صفحات این نوشتار توانایی بیان حق مطلب در این‌باره را ندارد.
کارخانه پرده‌بافی خانه کعبه، در سال 1346 ه. ق آغاز به کار کرد و تا سال 1357 ه. ق. به کار خود ادامه داد. پس از آن، کارخانه در سال 1382 ه. ق از نو مشغول به کار شد که تا به امروز ادامه دارد.
کار در سال 1382 با جمعاً 16 نفر نیروی انسانی از سر گرفته شد که این تعداد اکنون به 240 نفر افزایش یافته که 10 نفر از آنان تکنیسین‌های خارجی هستند.
کارخانه، شامل 6 بخش است. در حالی که در آن زمان فقط با 3 بخش آغاز به کار کرد.
این بخش‌ها هریک مخصوص تولید یک قسمت از پرده است؛ بخش تولید کمربند، بافت دستی و رنگرزی و سه بخش جدید بافت ماشینی، چاپ و پرچم.
پارچه کعبه از ابریشم خالص و به‌عنوان ماده خام از خارج وارد شده و سپس در کارخانه رنگ می‌شود. هر پرده کعبه چیزی حدود 670 کیلوگرم ابریشم بافته شده برای مساحتی بالغ بر 658 متر مربع نیاز دارد. که این مقدار شامل 47 طاقه است، هرکدام با 14 متر طول و 101 سانتی‌متر عرض.
قسمت‌های زربافت که روی پارچه محکم می‌شود، شامل 16 قسمت می‌باشد. با طول 47 متر و عرض 95 سانتی‌متر، علاوه بر این‌ها 4 رکن کعبه با سوره اخلاص، 6 قسمت زیر
ص: 131
کمربند با آیات قرآن، قسمتی در پایین پرده که اهدا کننده آن را مشخص می‌کند و نیز 12 طرح فانوس‌مانند در چهار طرف کعبه به‌صورت طلا فام به چشم می‌خورد. پرده مجاور در کعبه نیز با ابعاد 32/ 6 متر طول، 30/ 3 متر عرض شامل آیات فراوانی است که با نخ‌های طلا و نقره مزیّن شده است.
پرده خانه کعبه چیزی حدود 17 میلیون ریال سعودی هزینه دربر دارد که شامل هزینه خرید مواد خام، دستمزد کارگران و کلیه مخارج مرتبط با تولید پرده است.
توجه و مراقبت ویژه نسبت به پرده خانه کعبه و کارخانه، باعث پیشرفت‌های زیادی در زمینه چاپ عالی قرآن شده است:
در سال 1410 مطالعاتی دقیق، منجر به تحوّل جامعی در حوزه رنگ‌آمیزی شد. این فرآیند در گذشته به‌صورت دستی و با گرم کردن مستقیم توسط گاز انجام می‌گرفت. دو دستگاه مدرن رنگ‌آمیزی از یکی از کارخانه‌های بزرگ جهان با قیمت 212 هزار دلار خریداری شد که شامل دو دستگاه برای تأمین ابریشم هریک با ظرفیت 19 کیلوگرم و نیز یک دستگاه خشک کننده ابریشم با استفاده از نیروی گریز از مرکز، همچنین شامل ماشین تولید بخار است که بخار لازم برای گرم کردن مستقیم را فراهم می‌کند.
به این ترتیب، بسیاری از بخش‌های حوزه رنگ‌آمیزی با این دستگاه مرتبط هستند و منجر به ذخیره 15 تا 20 درصد از ابریشم مورد استفاده در هر طاقه می‌شود.
چون ابریشم مورد نیاز پرده به شکل کلاف از خارج وارد می‌شود، باید به‌صورت دوک دربیاید. روش قبلی تبدیل به دوک به این صورت بود که یک چرخ با موتور مرتبط می‌شد و کارگران آن را به کار می‌انداختند. همین امر منجر به سفت شدن دوک‌ها و در نتیجه کند شدن سرعت فرآیند چرخش و هدر رفتن مقدار زیادی از ابریشم‌ها می‌شد.
در سال 1410 ه. ق. دستگاهی برای تابیدن دوک‌ها فراهم شد. دستگاه فوق دوک‌هایی کاملًا مشابه از نظر شکل و تراکم تولید می‌کند و با قیمت 75100 فرانک سوئیس خریداری شده است. در همان سال ماشین نخ‌ریسی خودکار برای تنیدن نخ‌ها به‌صورت ماسوره (مورد استفاده در تهیه پود) از یک کارخانه بین‌المللی با قیمت 62 هزار مارک آلمان خریده شد.
چون پودهای تولید شده فقط برای تعداد 4 تا 6 ماسوره کفایت می‌کرد، دستگاهی تهیه شد تا این کار را به‌طور خودکار و همزمان انجام دهد.
ص: 132
در گذشته هر ماشین به‌طور جداگانه کار می‌کرد و در ابتدا فقط با دو ماسوره سپس 3 و بعد به 4 ماسوره رسید، ولی این فرآیند مدت‌زمان زیادی به‌طول انجامید.
ماشین دیگری نیز برای متراکم کردن تارهای نخ تهیه شد، که می‌تواند در یک دقیقه 600 ماسوره تولید کند و در نهایت از نخ‌های متراکم شده تعداد 9900 ماسوره به‌وجود می‌آید که اگر قرار بود این کار به‌صورت دستی انجام بگیرد، حدود یک ماه به‌طول می‌انجامید.
در تاریخ 30/ 10/ 1417 ه. ق. قراردادی با یک کمپانی معروف سوئیسی منعقد شد که طی آن، 3 دستگاه بافندگی برای کارخانه تهیه شد.
یکی از این دستگاه‌ها به واحد الکترونیکی- انفورماتیکی مجهز بود که انرژی آن 2688 اسب بخار و مقام اول در زمینه بافندگی را داراست.
هرکدام از قسمت‌ها به بخش الکترونیکی مجهز شده‌اند تا روند تولید و عملکرد دستگاه‌ها و هرگونه نقص فنی موجود را کشف و گزارش کنند.
بنابراین، هر دستگاه به‌خودی خود، کارخانه مجزایی است با تمام وسایل مورد نیاز قسمت‌های یدکی و امدادی. قراردادی به ارزش 1040000 فرانک سوئیس منعقد شده که شامل نصب تأسیسات و بهره‌برداری از تجهیزات کارخانه است. گفتنی است تولید محصول در کارخانه، تنها به تولید پرده کعبه و محصولات مرتبط با آن اختصاص دارد.
اسامی دستگاه‌های خریداری شده برای کارخانه به این شرح است:
1. دستگاه بافندگی مدل S 6200 (با 140 سانتی‌متر عرض) مجهز به واحد الکترونیکی برای تهیه پارچه مشکی پرده خانه کعبه، با توجه به این‌که مزین نمودن پارچه کار مشکلی است نقوش این پارچه‌ها توسط کامپیوتر طراحی و برای مدت طولانی در حافظه آن ذخیره می‌شود.
به‌علاوه، برای محافظت در برابر حوادث پیش‌بینی نشده و نیز امکان تغییر و اصلاح آن در دیسکت هم ذخیره شده است. هرکدام از نقوش و طرح‌ها بدون هیچ‌گونه محدودیتی می‌تواند وارد حافظه کامپیوتر ذخیره و سپس تولید شود.
2. دستگاه مدل S 6200 (با 220 سانتی‌متر عرض) برای بافتن هرگونه پارچه ساده مورد نیاز در قسمت تزیینات کمربند، پرده مجاور در و ...
3. دستگاه بافندگی مدل S 6200 (با 260 سانتی‌متر عرض) برای تهیه آستر پارچه، کمربند و سایر قسمت‌ها.
ص: 133
با تهیه این دستگاه‌ها، هدف اصلی مدیر کل در رابطه با کارخانه، که تلفیق فن‌آوری نوین و سنتی با یکدیگر است، تحقق می‌یابد.
پرده خانه کعبه چیزی حدود 17 میلیون ریال سعودی هزینه دربر دارد که شامل هزینه خرید مواد خام، دستمزد کارگران و کلیه مخارج مرتبط با تولید پرده است.
میزان تولید کارخانه:
1- تولیدات تذهیب شده:
در سال 1395 قمری محصولات طلاکاری شده که عبارت است از کمربند (شامل 16 قسمت)، بخش زیر کمربند (شامل 3 قسمت)، طرح‌های فانوس‌مانند (شامل 8 قسمت)، چهار رکن بیانیه اهدا کننده و «برقع» (1) بر روی کعبه نصب شد.
در 1405 ه. ق. تعداد بخش‌های طلا فام با اندکی تغییر به این‌صورت درآمد:
کمربند شامل 16 قسمت، زیر کمربند 6 قسمت، طرح‌های فانوس‌مانند شامل 11 قسمت، 4 رکن، بیانیه اهدا کننده و برقع. به عبارت دیگر 3 قسمت زیر کمربند و 3 طرح فانوس‌مانند که حدود 5 تا 18% است به میزان تولید افزون شده است.
سپس نقوش فانوس‌مانند به 12 عدد افزایش یافت که به این ترتیب بخش تذهیب‌شده تکمیل شد و جمعاً به 36 متر رسید که نرخ رشد آن 200% است.
2- هدایای یادبود:
در سال 1395 ه. ق. تعداد هدایای ویژه‌ای که برای مقامات سایر کشورها تهیه شد، 30 قطعه بود که بیشتر آن‌ها در اندازه کوچک و زردوزی شده بود.
در سال 1405 ه. ق. تعداد آن‌ها به 120 قطعه رسید که 32 تا از آن‌ها به کمربند مربوط می‌شد. میزان این قسمت‌ها با تعداد بخش‌های کمربند- 16 قطعه- برابری می‌کند.
برخی از بخش‌های بزرگ تذهیب‌شده با این مضامین است: یا رحمن یا رحیم، یا حیّ یا قیّوم الحمد للَّه‌ربّ العالمین.


1- پرده مجاور درِ کعبه.

ص: 134
3. نساجی
در گذشته، کارخانه تنها به تولید پرده خانه کعبه اختصاص داشت و اکنون با توافق دولت و مدیران، محصولاتی به این شرح در آن تولید می‌شود:
1. پرده خارجی خانه کعبه، که به‌طور معمول تولید می‌شده است و در آن نسبت به یکسان نمودن خطنوشته‌ها، برای ایجاد یکنواختی بیشتر در نظر بیننده، دقت فراوان می‌شود.
2. پرده داخلی کعبه به‌طور دقیق و در حد کمال تولید می‌شود.
3. پارچه ساده که برای تذهیب کاری‌های کمربند از آن استفاده می‌شود.
4. تهیه پرده یدکی برای کعبه.
4. رنگ‌آمیزی
در همه مراحل ذکرشده برای تهیه پرده، پارچه‌های بافته شده و کمربند باید از مرحله دیگری که بخش رنگ‌رزی است عبور کنند. مدت زمان پیش‌بینی شده برای این مرحله 1500 ساعت است که با توجه به زمان لازم برای رنگ‌آمیزی نخ‌های قسمت‌های مختلف، محاسبه شده است. این حوزه دستخوش پیشرفتی منحصر به فرد شده که در نوع خود بی‌نظیر است.
بخش‌های جدیدالتأسیس:
1. بخش چاپ: با توجه به لزوم گام برداشتن به سمت افزایش تولید، پشتیبانی و بهره‌برداری از نیروی عظیم متخصّصین، بخش جدیدی با هدف چاپ قسمت‌های ذیل ایجاد شد: 1- کمربند 2- بخش‌های طلاکاری شده 3- تزیینات ویژه 4- پرچم 5- تارهای نخ لازم برای تذهیب هدایای یادبود.
2. بخش نساجی خودکار: فرآیند توسعه در هر کارخانه، بستگی به شرایط کارخانه و وضعیت نیروی انسانی و تخصصی آن دارد. ادامه کار و توسعه با تولیدات دستی بی‌نتیجه است؛ زیرا برآورده کردن هدف افزایش تولید کارخانه را عملًا غیر ممکن می‌سازد.
ماشین تهیه پرده خانه کعبه بیش از سه سال است که در کنار سایر دستگاه‌های خریداری شده قبلی (در سال 1395 ه. ق.) مشغول به کار است.
این دستگاه‌ها مرتباً تعمیر و تنظیم مجدّد می‌شوند. این بخش در حال حاضر با دقت
ص: 135
فراوان و در حد کمال مطلوب و قابل رقابت با کار دستی فعالیت می‌کند.
3. پرچم: در کنار تولید پرچم‌ها در بخش چاپ، آن‌ها را در اندازه‌های مختلف و با ابریشم، نخ‌های طلا و نقره تزیین می‌کنند. کار این قسمت در ابتدا با 6 کارگر و دستگاه‌های کاملًا معمولی بافندگی آغاز شد تا این‌که امروز محصولی با کیفیت تولید و آماده می‌شود.
اهدای پرده کعبه به سازمان ملل متحد
در روز چهارم ربیع‌الاول سال 1403 ه. ق دولت سعودی پرده خانه کعبه را از طرف مسلمانان جهان به‌صورت ابتکاری بی‌سابقه به سازمان ملل متحد تقدیم کرد.
به همین مناسبت مراسم بزرگی در سازمان ملل با حضور دبیر کل، سفیر عربستان و سران بسیاری از کشورها برگزار شد و طی آن پرده خانه کعبه به سازمان ملل اهدا گردید.
پی‌نوشت‌ها