نامه مرحوم سید محمد باقر نجفی به ملک فهد درباره تخریب آثار تاریخی- اسلامی حجاز به دست وهابیان‌

نوع مقاله : تاریخ و رجال

موضوعات


مرحوم سید محمد باقر نجفی متولد دی ماه 1325 و متوفای تیرماه 1381 در شهر بن آلمان؛ اسلام پژوه و ایران شناسی است که آثار بدیع و متنوعی از خود به یادگار گذاشت و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران و پژوهشکده علوم ارتباطی مشغول به کار تحقیق بود، و برای نخستین بار در ایران سلسله برنامه هایی تلویزیونی درباره مناسک حج و آثار اسلامیِ مکه و مدینه تهیه کرد که از تلویزیون آن زمان پخش شد.
به دنبال این برنامه ها و طی سفرهای متعدد به شبه جزیره عربستان، متوجه اهمیت تطبیق جغرافیای فعلی سرزمین حجاز با واقعیات تاریخی سیره نبوی گردید. و ره آورد بیش از بیست سفر پژوهشی به خاک حجاز، کتابی شد که جلد نخست آن، با عنوان «مدینه شناسی» در سال 1363 خورشیدی در آلمان به چاپ رسید و در ایران منتشر شد. مرحوم نجفی با این اثر شاخه ای تحقیقاتی با نام «مدینه شناسی» را در ایران پی ریزی نموده و در مقدمه خود بر کتاب، آن را علمی تعریف کرد که به شناخت بافتِ قدیمی شهر پیامبر اسلام می پردازد.
این مدینه شناس می کوشد تا مستندات سیره نبوی را در بافت اصلی شهر مدینه بشناسد و موقعیت آن را با مدینه زمان خود تطبیق دهد. و از سوی دیگر با لحاظ کردنِ دو مؤلفه مکانِ جغرافیایی و ترتیب زمانی وقایع در سیره نبوی، در پی پالایش کردنِ منابعِ تاریخی اسلام مربوط به دوران حضرت رسول (ص) است.
تعداد قابل توجه مقالات و آثار منتشر شده در مورد شناخت بافت جغرافیایی حجاز در سال‌های اخیر در ایران، حاکی از توسعه تحقیقات مدینه شناسی در ایران است و اینکه تعداد مدینه شناسانِ ایرانی رو به افزایش اند.
در راه شناختِ زندگی پیامبر خدا (ص) است که مدینه شناسان بر تخریب روزافزون آثارِ تاریخی- اسلامی حجاز توسط وهابیان تأسف می‌خورند و اشک می ریزند.
نامه مرحوم نجفی به ملک فهد که در زیر می‌آید، نمونه‌ای است از این احساس مسئولیت‌ها و اشک ریختن‌ها!
«میقات حج»

ص: 103
حضرة صاحب الجلالة الملک فهد بن عبد العزیز آل سعود
خانه‌ای که پیامبر اسلام، 28 سال در آن سکونت داشت و از آنجا به سوی مدینه منوره هجرت فرمود،
خانه‌ای که مکان تولّد اولاد او: قاسم، طاهر، طیب، زینب، امّ کلثوم، رقیه و فاطمه زهرا بود و خدیجه امّالمؤمنین در آن وفات یافت،
خانه‌ای که در طول سیزده سال از بعثت تا هجرت، محل حضور و رؤیت جبرئیل امین بود،
خانه‌ای که در آن سیده خدیجه، اوّلین کس به نبوتش ایمان آورد و اولین نماز اسلام را با حضور جبرئیل امین در آن به جای آوردند،
خانه‌ای که در طول رسالت حضرت ختمی مرتبت، تا هجرت او، محل نزول آیات قرآنی بود و به این مناسبت در طول تاریخ اسلام، قبه الوحی شهرت داشت،
خانه‌ای که خداوند متعال، فرستاده خود را: (یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ وَ رَبَّکَ فَکَبِّر) خطاب کرده است،
خانه‌ای که محل معراج رسول امین تا سدره المنتهی بود،
خانه‌ای که به تصریح محدثان سیره‌اش، مأمن تسکین دردهای پیامبر اسلام از آزار بت پرستان قریش بود،
با تأسف و اندوه فراوان! مسؤولان طرح توسعه حرم در مکه، مکان چنین یادگاری از حیات معنوی پیامبر را در تأسیسات جدید اطراف مسجد الحرام، محو کرده‌اند! و دقیقاً در محدوده‌اش، ساختمان توالت‌های عمومی! تأسیسات و تجهیزات فنی زیرزمینی مربوط به آن، احداث شده است! ... واأسفا!
چنین اهانت و غفلت و خطای بزرگی از جانب طرّاحان نا آگاه، عواطف مسلمانان را جریحه دار کرده است!
زائران عارف و عالمی که از کشورهای جهان، به قصد زیارت بیت الله الحرام به مکه معظمه مشرف شده‌اند، از مشاهده محو محل چنین مکان مهمی در تاریخ و فرهنگ اسلام، دچار بهت و اندوه گشته‌اند! مکانی تاریخی که در طول چهارده قرن از تاریخ شهر مکه معظمه، مشهور و مورد توجه خاص و عام بوده است!
و نظر به همین اهمیت معنوی و توجه اهل بیت و صحابه عظام در صیانت و عنایت به بافت تاریخی مکه معظمه بود که: معاویه بن ابی سفیان خانه را از معتب بن ابی لهب خریداری (کردند) و مکیان در محل آن، مسجدی بنا نهادند.
مسجدی که در عموم کتابهای سیاحان، زائران محقّق، جغرافی دانان و مورّخان مسلمان، از آن به احترام و با نامهای: بیت خدیجه، مسجد خدیجه، دار خدیجه، بیت نبی، قبه الوحی، مولد فاطمه و دار الهجره یادها کرده‌اند:
حوالی سال 240 هجری، ازرقی از مورّخان بزرگ مکی، در کتاب: «اخبار مکه»، ذیل: «ذکر المواضع التی یستحب فیها الصلاة بمکة» از آن مکان با نام منزل خدیجه ... و هو البیت الذی کان یسکنه رسولالله (ص) یاد کرده است.
به سال 290 هجری، ابن رسته جغرافی دان بزرگ، در کتاب: الاعلاق النفیسه، ذیل اوصاف ابواب مسجد الحرام، از این مکان به عنوان مسجد خدیجه و ناصر خسرو قبادیانی، به سال 440 هجری، با نام: خانه رسول، و ابو عبید البکری اندلسی، متوفای 487 هجری در کتاب جغرافیایی: معجم ما استعجم، به عنوان: دار خدیجه و ابن بطوطه سیاح بزرگ به سال 728 هجری، از آن با نام «قبه الوحی»، نشانه‌ها داده‌اند.
فاسی، مورخ محقق مکی، و قاضی حرم شریف در اوایل سال 800 هجری، در کتاب: شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، آن را که محل عبادتهای پیامبر اسلام بود، از جمله اماکن مکه مشرفه دانسته است.
حافظ محبّ الدین طبری که خود شیخ الحرم مکی بود، میانه سالهای 650 تا 694 هجری در کتاب: القری لقاصد امّ القری تحقیقاً نوشته است: خانه پیامبر اسلام در مکه «افضل مواضع بمکه بعد المسجد الحرام».
قطب الدین النهروانی المکی در اوائل سال 900 هجری در کتاب: الاعلام بأعلام بیت الله الحرام، از آن با نام دار خدیجه امّ المؤمنین، که در زمان حیاتش به: مولد السیده فاطمه رضی‌الله عنها، شهرت و مورد توجه همگان بوده، بر ارزش معنوی مکان، صحه نهاده است.
بر اساس نوشته‌های سیاحانی مانند ابراهیم رفعت پاشا در کتاب: «مرآه الحرمین» و محمد لبیب البتنونی در کتاب «الرحله الحجازیه» آشکار است که در عصر عثمانی‌ها، مکان خانه پیامبر اسلام در مکه بنام «دار السید الرسول»، مشهور خاص و عام بوده است.
نظر به اهمیت و توجهی که مسلمانان به چنین اثری معنوی در تاریخ و فرهنگ اسلامی داشته، بنای این مکان توسط ناصر عباسی، اشرف ابن قلاوون امیر مصر، مقتدی عباسی، الناصر فرج بن الظاهر، ملک المظفر یمنی، و در سال 935 هجری توسط سلطان سلیمان عثمانی، مکرر باز سازی و مرمّت شده است.
در زمان حضره صاحب الجلاله المغفور له، الملک عبدالعزیز این مکان با نام «مولد فاطمه الزهرا» مشهور بوده و تا همین اواخر بنا به نوشته عبدالمالک طرابلسی، دانشمند جلیل القدر مکی در محل خانه پیامبر، که به «دارالهجره» شهرت داشته، بنایی بنام «الدار مدرسه لتحفیظ القرآن» به جای بنای قدیمی
ص: 104
مسجد، احداث شده و تا قبل از آخرین اقدامات ساختمانی در ده ساله اخیر، مکان خانه پیامبر اسلام در فهرست «المساجد و المواقع التاریخیة» مکه ثبت و در کتاب «مکة المکرمه» دلیل، سال 1408 هجری، توسط مهندس زکی محمد علی فارسی به آن تصریح شده است.
موقعیت این مکان مقدس، در کلیه نقشه‌های منتشره ده ساله اخیر توسط مؤسسه «خرائط الفارسی»، تنها مؤسسه معتبر تحقیق و نشر نقشه‌های جغرافیایی عربستان، کاملًا مشخص و نشانی آن در سمت راست حد شمالی بنای سعی صفا و مروه، آشکار است و محقّقان بزرگی مانند استاد حمد الجاسر و ... بر آن واقف و آگاهند.
ولی مطابق بررسی‌های عینی زائران محقق و تازه‌ترین نقشه‌های رسمی منتشره و مقایسه عکسهای قدیم و جدید، اولًا: مکان خانه پیامبر در تعمیرات جدید سمت شرقی مسجد الحرام، کاملًا محو و ثانیاً: محلّ آن ضمیمه ساختمان توالتهای عمومی و تأسیسات مربوط به آن شده است!
چنین غفلت و اهانت و خطای بزرگی! نتیجه بی اطلاعی طراحان و شتابزدگی نابخردانه مسؤولان شهر در مدرنیزه کردن سرزمین مقدس مکه است.
نتیجه اهمیت دادن به رواج سریع شیوه‌های ظاهری زندگی غربی در مکه معظمه است؛ اشتهای حریصی که بسیاری از آثار حیات تاریخی و فرهنگی اسلام را در مکه معظمه و مدینه منوره بلعیده است.
نتیجه نادیده گرفتن روح و ذهن دینی میلیونها مسلمانی است که با شور و شوق برای تزکیه و تسلّی روح اسلامی خود، عازم ارض مقدسه می‌شوند.
نتیجه بی توجهی به ارزشهای معنوی اسلام و نادیده گرفتن موقعیت جهانی فرهنگ اسلام است که نیاز به توالتها و هتلها و پارکینگها و اتوبانها و مراکز تجاری و شهرک سازیها را می‌نگرد، بی‌آنکه تاریخ بلد اسلام و سیمای الهی آن را بنگردد.
نباید اجازه داد طرّاحان و مجریانی که احساس صیانتی به آثار تاریخی اسلام ندارند، به بهانه اینکه قلیلی از زائران، سنگهای بنای آثار تاریخی اسلام را مورد تمسح و توسل و تبرک قرار می‌دهند، به محو آنها مبادرت ورزند و بر تحجّر و مطامع دنیوی خود، پرده شریعت اندازند.
ما صمیمانه و با نهایت احترام و با قدردانی از اقدامات ارزشمند آن عالی جناب در توسعه وبازسازی حرمین شریفین، نسبت به احیای نشانه‌های محلّ خانه نبی گرامی (ص) وحفظ ساحت طاهر آن امر فرمایند تا هرچه زودتر این ضایعه دردناک جبران گردد.
والسلام علیکم و رحمةالله.