1. میقات حج : با سپاس از حضرت عالی که فرصتی در اختیار فصلنامة «میقات حج» قرار دادید تا از نظرات شما در بارة حج و مسائل مربوط به آن، استفاده کنیم.
لطفاً بفرمایید تاکنون چند سفر و در چه سال هایی به حج مشرف شده اید؟
پاسخ : به لطف پروردگار و عنایات پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت گرامی‌اش از سال 59 تا کنون، جز چهار سال که سه سال آن به دلیل تعطیلی حج بر اثر حادثة جمعة خونین مکه و یک سال هم به دلایل شخصی توفیق تشرّف نیافته ام، بقیه این سال ها را مشرف شده ام.
در سال های پیش از رحلت حضرت امام خمینی1 در بعثة امام و از سال 68 به بعد در بعثة مقام معظم رهبری ـ مدّ ظله ـ مسؤولیت داشته‌ام.
2. میقات حج : از آنجا که سفر حج خاطرات شیرین و گفتنی زیاد دارد، حضرت عالی هم به یقین خاطراتی از سفرهای حج دارید؟ در صورت امکان و حضور ذهن، به برخی از آ ن ها اشاره فرمایید:
پاسخ : نخستین سفر بنده سال 59 بود که آن زمان به امارات برای سخنرانی دعوت شده بودم، میزبانم که از آنجا کاروان به حج می‌برد، از من خواست تا به عنوان همراه او به حج مشرف شوم. از امارات به ایران آمدم تا خانواده را همراه ببرم که مصادف شد با آغاز جنگ تحمیلی و پروازهای هوایی تعطیل شد. نا گزیر شدیم که به بندر عباس رفته و از آنجا با لنج به دبی برویم. در میان راه نیز گرفتار طوفان شدیم و طوفان به حدّی شدید بود که از زنده ماندن خود قطع امید کردیم. موج آب لنج را به این سو و آن سو می‌کشاند و آب به درون آن می‌ریخت لیکن خداوند لطف کرد و ناخدا با تجربه‌ای که داشت در کنار جزیره ای پهلو گرفت و پس از16 ساعت معطلی، با آرام شدن دریا، به راه خود ادامه داد و از دبی عازم حج شدیم.
در آن سال، از ایران تعداد کمی زائر موفق به این سفر شدند. مدینة الحاج در جده بود. ساختمان‌های آن قدیمی و دارای تخت‌های دو طبقه و تشک‌های ابری بود و حتی امکانات لوازم بهداشتی نداشت. آن سالها از فرودگاه کنونی جده خبری نبود. با وجود گرمای شدید، از وسائل خنک کننده، تنها پنکه وجود داشت. بسیاری از حاجیان با ماشین‌های باری جابه جا می‌شدند و در عرفات و مشعر و منا آب لوله‌کشی نبود. دبه‌هایی از آب بود و در کنار آنها تعدادی آفتابه! در آن سفر هنوز مسیر جُحفه آسفالت نبود و رانندة ما چند ساعتی راه را گم کرد! وقتی هم که رسیدیم، آب برای طهارت و وضو به سختی یافتیم.
به هر حال، وضعیت با امروز بسیار متفاوت بود. در آن سالها، یکی دو بار آتش‌سوزی در مِنا رخ داد که در مواردی، منجر به فوت افراد گردید. به این مطالب از آن جهت اشاره کردم که خوانندگان عزیز بدانند حتی در سال های نخست پیروزی انقلاب در ایران، حج گزاری وضعیت سختی داشت! و اینکه در برخی تحلیل ها آمده است: پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، تأثیر زیادی در عمران و آبادی کشورهای منطقه و ایجاد تحرّک برای رسیدگی بیشتر به امور مردم داشت، تحلیل صحیح و درستی است و از سال 1360ش. بودکه آرام آرام تغییرات در حج آغاز و به وضعیت امروز منتهی شد.
گرچه طبق آنچه که در سفرنامه‌های قدیم آمده، پیش از ما، وضعیت به مراتب سخت‌تر و دشوارتر بوده است.
3. میقات حج : در برخی مصاحبه ها، سخنرانی ها و همایش ها، از تغییر در ساختار بعثة مقام معظم رهبری خبر داده اید، این تصمیم با چه هدفی بوده و تا کنون چه نتایجی در بر داشته است؟ آیا از آثار مثبت این تلفیق چیزی عیان و آشکار شده است؟
پاسخ: در گذشته کسانی که در بعثه مسؤولیت داشته‌اند، با توجه به شرایط و ویژگی‌های زمان خود، زحمت‌های زیادی را متقبل شده و اقدامات شایسته‌ای انجام داده‌اند، لیکن از سال 1370ش. که حضرت آیت الله ری‌شهری مسؤولیت نمایندگی ولی فقیه و سرپرست حجاج را به عهده گرفتند، با روحیة تشکیلاتی و پشتکار و آینده نگری که داشتند، حقیقتاً اقدامات بسیار خوب و شایسته‌ای را پایه‌گذاری کرده و انجام دادند که امروز ما شاهد نتایج آن هستیم و از برکات آنها بهره می‌بریم. پس از انتصاب اینجانب به این سمت و افتخار نمایندگی مقام معظم رهبری و سرپرستی حجاج، با توجه به تجربیات گذشته ام، احساس کردم که بازنگری در ساختار و تشکیلات ضروری است و لازم است برای متمرکز ساختن امور و کوچک سازی بعثه، سریعتر اقدام شود. ازاین‌رو، جمعی از افراد خبره و با سابقه در امر مدیریت و ساختار نویسی به بعثه دعوت شدند و آنان نیز پس از آشنایی با اهداف و نقطه نظرهای اینجانب، کار را آغازکردند که خوشبختانه نتیجة آن ادغام برخی معاونت‌ها و کاهش برخی مدیریت‌ها بود؛ یعنی دو معاونتِ «آموزش و پژوهش» و «امور روحانیون» به دلیل نزدیکی با یکدیگر، به «معاونت فرهنگی» و نیز «معاونت نظارت و بازرسی و ارزشیابی» و «معاونت اجرایی» به «معاونت توسعة مدیریت و منابع» تغییر یافتند.
مدیریت اهل سنت نیز در زیر مجموعه معاونت فرهنگی قرار گرفت و هم‌اکنون با گذشت چند ماه، آثار و برکات آن ظاهر گردیده و توانسته است به چابک سازی تشکیلات و انسجام بخشی بیشتر به برنامه‌ها، حذف موازی کاری و یا دوباره کاری‌ها کمک کند.
البته ممکن است تغییر ساختار، در عمل موجب پدید آمدن مشکلاتی شود که آن را نیز در خلال برنامه‌ها می‌توان شناخت و برای حل آن اقدام کرد.
یکی از برکات تغییر ساختار، کاستن حدود یکصد و سه نفر از نیروهای بعثه در موسم حج سال گذشته (1389) بود که این گام بزرگی در دادن فرصت به مردم و کاستن از نیروهای ستادی است.
جالب این است بدانیم که این اقدام نه تنها از فعالیت‌های موفق بعثه نکاست، بلکه به طور طبیعی در دستیابی به موفقیت‌ها نیز ما را یاری داد.
4 . میقات حج : حج سال 89 که نخستین سال مسؤولیت حضرت عالی در نهاد نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت بود، چه ویژگی هایی داشت و چه تحول قابل توجهی نسبت به سال های پیش از آن، روی داد؟
پاسخ: بحمد الله مراسم حج تمتع سال 89 ش. ـ 1431ق. با شکوهی کم نظیر و در نهایت انسجام و همدلی و هماهنگی خدمتگزاران مردم در بعثة مقام معظم رهبری برگزار گردید و تمامی همکاران در فضایی آکنده از روح معنویت و عبودیت به حج پرداختند.
بخشی از اقدامات صورت گرفته در حج سال‌جاری عبارت است از:
1. طراحی و اجرای برنامههای متنوع آموزشی، فرهنگی و معرفتی در کاروان‌ها، به منظور استفاده از فرصت‌ها و تعمیق فضای معنوی و الهی حج،
2. تعامل و ارتباط پیوسته با کاروان‌ها و زائران ایرانی و نیز ایرانیان خارج کشور،
3. برگزاری برنامههای فرهنگی، مذهبی و سیاسی، با حضور گستردة مردم در مدینه و مکه و در عرفات و منا،
4. برگزاری همایش‌های متنوع داخلی و خارجی و انتخاب موضوع‌های مهم و کاربردی در عرصه‌های گوناگون،
5 . ارتباط قوی و صمیمانه و دیدارهای دوستانه با بعثه‌های مراجع معظم تقلید و بهره‌گیری از نظرات و دیدگاه‌های ارزشمند آنان در امور مختلف،
6 . دیدار با مسؤولان و رؤسای بعثه‌های کشورهای مختلف و سازمان‌ها و نهادهای بین المللی و برخی از مسؤولان کشور میزبان،
7. دیدار با زائران در محل استقرار آن ها و ارتباط مستقیم با آنان جهت دریافت نظرها و دیدگاه‌های آن ها،
8 . اجرای امور با ساختار جدید طراحی شده برای موسم و مطالعه جهت بهبود فرآیند‌ها و رفع کاستی‌ها، جهت تداوم و عمل به شعار همّت مضاعف و کار مضاعف،
9. نظارت و بازرسی مداوم از کارکرد و عملکرد بخش‌های مختلف بعثه و سازمان جهت اصلاح روندها، بررسی مشکلات، رسیدگی به شکایات و کنترل و ترمیم فرآیندهای اصلی حج،
10. بررسی راهبردی مسائل بنیادین و چالش‌های موجود در عرصه‌های معرفتی، اعتقادی و سیاسی حج و ارائة استراتژی‌ها و راه‌کارهایی برای مدیریت این مسائل،
11. مطالعة بررسی و تحلیل وضعیت موجود فرآیند کلان حج و برنامه‌ریزی برای ارائة الگوی مطلوب حج،
12. تهیه، تولید و نشر محصولات فرهنگی و دینی مرتبط با این فریضة بزرگ الهی.
در این قسمت برای پرهیز از طولانی شدن گفتگو، به همین مقدار بسنده می‌کنم و برخی توضیحات مرتبط با این بخش را در پاسخ به سئوال‌های دیگر شما بیان خواهم کرد.
5. میقات حج : بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، به ویژه در دورانی که آیت الله محمدی ری شهری امیر الحاج بودند و حضرت عالی نیز از مدیران برجستة نهاد نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت بودید، کارهای بسیار ارزنده ای در زمینه های مختلف حج انجام گرفت؛ مانند انتخاب روحانیون اصلح و شایسته ، مدیران کارآمد و ارزشی، تدوین کتب و انتشار مجلات، کارهای آموزشی و ارائة مسائل مربوط به حج از طریق صدا و سیما و حتی در زمینه های اجرایی ، موفقیت های چشمگیری به دست آمده است. اکنون بفرمایید وضعیت موجود با نگاه آرمانی شما چه میزان فاصله دارد و برای کم کردن این فاصله چه تدابیری اندیشیده اید؟
پاسخ: در دورة گذشته، ارتباط بنده با آیت الله ری شهری، ارتباطی صمیمی و بسیار نزدیک بود و ایشان نیز به دلیل محبت و حسن اعتمادی که به اینجانب داشتند، بسیاری از طرح‌ها و پیشنهادها و نظرات اینجانب را تأیید نموده و با مساعدت و پیگیری، بنده را در تحقّق آن ها یاری می‌دادند. دراین دوره بیست ساله، بنده با تمام توان، تلاش می‌کردم تا جایگاه حج ارتقا یابد و مردم از برکات آن بیشتر بهره‌مند شوند؛ چرا که نگاه بنده به حج و سفرهای زیارتی، آن است که اگر ما از این ظرفیت به خوبی بهره بگیریم، می توانیم بسیاری از معضلات فرهنگی جامعه را حل کنیم. هم‌اکنون ما حدود نهصد هزار (900000) نفر زائر حج و عمره داریم و حدود یک میلیون و پانصد هزار نفر (1500000) زائر عتبات عالیات و حدود هفتصد هزار نفر (700000) زائر سوریه، که به طور متوسط حدود سه میلیون نفر در سال و این غیر از ظرفیت زیارت حضرت رضا7 و امام زادگان واجب التعظیم در داخل کشور است. ما اگر همان ظرفیت حدود سه میلیون نفر را با میانگین 4 نفر از فرزندان و نزدیکان آنها در نظر بگیریم، به این نتیجه می رسیم که چیزی حدود دوازده میلیون نفر در سال، تحت تأثیر معنویت این سفرها هستند. اهمیت موضوع در این است که حاجی از چند ماه پیش از حج با جلسات آموزشی درگیر است و حدود یکماه نیز در حج شبانه‌روز با این سفر مأنوس است. اگر ما از این ظرفیت‌درست بهره برداری کنیم، آن تحول روحی و اخلاقی اتفاق خواهد افتاد.
از سوی دیگر، آداب این سفر؛ مانند حلالیت طلبی، تذکیة مال و... به گونه‌ای است که اگر همه ساله یک تا سه میلیون نفر پیش از سفرهای زیارتی، حلالیت طلبی نموده و اختلافات و مشکلات خود با دیگران را حل کنند و یا مال شبهه ناک را از اموال خود جدا سازند، بسیاری از گرفتاری‌های مالی، اخلاقی و خانوادگی حل خواهد شد.
بنابراین، باید با چنین نگاهی به این سفرها نگریست و از ظرفیت آن ها برای بهبود وضعیت معنوی در جامعه بهره برد.
امروزه، وظیفة ما این است که زمینه‌ساز چنین تغییر و تحوّلی باشیم و روشن است که راه رسیدن به چنین هدفی، ارتقای سطح فکری و معنوی زائران است؛ حال با انتشار کتب و نشریات باشد یا اطلاع‌رسانی به موقع با بهره‌گیری از هنر و رسانه‌ها و مانند آن.
پس باید ابتدا سطح آگاهی زائر را با بهره‌گیری از هنر، رسانه و... رشد و افزایش داد و سپس روحانیونی را گزینش کرد که از تمامی علوم و فنون بهره‌مندند و می توانند تأثیرگذار باشند.
بدیهی است، گزینش روحانیون لایق و توانمند و مدیران آگاه و پرتوان از وظایف ما است که باید برای آن برنامه ریزی کنیم و در چند سال گذشته تلاش ما بر این بوده تا خودمان را به این هدف نزدیک کنیم و تولید کتاب، لوح فشرده (CD)، نوار و دیگر محصولات آموزشی، همه در این راستا بوده است. حال، علی رغم همة کارهای انجام گرفته، باز هم احساس می‌‌کنیم در آغاز راهیم و باید با بهره‌گیری از همة امکانات، برای گسترش فرهنگ حج و تعمیق باورهای دینی در جامعه تلاش کنیم و این کار یک شبه صورت نخواهد گرفت. هم‌اکنون در تلاش هستیم تا خود را به این هدف نزدیک کنیم.
6 . میقات حج : در سال جاری، اعزام زائران سال خورده افزایش چشم گیری داشت، گرچه این تصمیم قابل تقدیر و موجب شادمانی این دسته از زائران شد، اما طبیعی است که سختی هایی هم با خود به همراه داشت؛ به ویژه برای روحانیون و معین ها و نیز مدیران کاروان ها، آیا با توجه به وجود مشکلات، در سال های آتی نیز به سال خوردگان اولویت داده خواهد شد؟
پاسخ: حج سال گذشته، به چند دلیل بسیار حساس بود:
از یک سو به دلیل مشکلاتی که در سال قبل از آن وجود داشت و آن، شیوع بیماری آنفلوآنزای نوع A بود که تعداد قابل توجهی از زائران مسن نتوانستند به حج مشرف شوند و این تعداد به زائران حج 89 افزوده شدند و این، برای ما نگران کننده بود!
از سوی دیگر نقل تردّدی برای اولین بار اجرا می شد. طبیعی است، اجرای طرح ترددی، به صورت آزمایشی و برای اولین بار، بر نگرانی‌ها می افزود. تغییر ساختار بعثه و کاستن حدود 120 نفر از نیروها، نگرانی دیگری را ایجاد کرده بود، لیکن به حول و قوّة الهی و با تلاش خستگی ناپذیر همة نیروهای بعثه در سازمان حج و زیارت در سراسر کشور و توجه خاص حضرت حق به میهمانان خود، همة این نگرانی‌ها برطرف شد و ما در سال گذشته حج نسبتاً مطلوبی داشتیم و همه چیز به خوبی به پایان رسید من در همین‌جا لازم می‌دانم از ریاست محترم سازمان حج و زیارت آقای لیالی و همه همکارانشان، از معاونین محترم بعثه و همه همکاران؛ روحانیون، معین و معینه‌ها و مدیران و عوامل کاروان‌ها تشکر کنم که اگر تلاش این عزیزان نبود، ما به چنین موفقیت‌هایی دست پیدا نمی‌کردیم.
لازم است به این نکته اشاره کنم که با تمامی تلاش‌های صورت گرفته، حج بدون مشکل نخواهد بود. این سفر همیشه همراه با سختی و دشواری است و مسائل پیش‌بینی نشده‌‌ای هم؛ مانند تأخیرهای هواپیما و مشکل بار زائران در پایان چه بسا ذائقة زائران را تلخ کرد که در جای خود باید به تجزیه و تحلیل آن پرداخته شود.
7. میقات حج : از ویژگی هایی که در حج سال جاری وجود داشت، حضور هر روز حضرت عالی در میان کاروان ها و صرف ناهار به همراه زائران و در پایان نشستن پای صحبت آنان و شنیدن درد دل و مشکلاتشان بود، اگر از این نشست ها خاطرات و مطالب شنیدنی دارید، مشتاق شنیدن آن ها هستیم.
پاسخ: افتخار اینجانب این است که همیشه با مردم و در کنار مردم بوده‌ام و تلاش کرده‌ام هیچگاه با آنان فاصله نگیرم. در حج نیز کوشیده ام اینگونه عمل کنم. هر وقت فرصت پیدا می‌کردم، به مناسبت‌های مختلف؛ گاهی برای حضور در جلسات انس و معرفت که توسط بعثه در هتل‌ها و ساختمان‌ها برگزار می‌شد، گاهی هنگام نهار و حضور در جمع زائران، گاهی در دیدار با جانبازان و خانواده‌های معظم شهیدان و به مناسبت‌های دیگر خدمت زائران عزیز می‌رسیدم، این دیدارها برای ما برکات فراوانی داشت؛ هم از نزدیک با مشکلات آشنا می‌شدیم، تا حدودی به میزان رضایت مردم دست می یافتیم و در بسیاری موارد نیز مهر و محبت مردم ما را شرمنده می‌کرد.
در کاروان جانبازان، همراه با ریاست محترم سازمان شاید نزدیک سه ساعت درکنار آنان ماندم و سخنانشان را شنیدم؛ این ها ولی نعمت ما هستند و ما وظیفه داریم در خدمت آنان باشیم. به هرحال بنده خود را کوچکترین خدمتگزار زائران می‌دانم و حضور در کنار آنان و همراه آنان بودن را برای خود افتخار می‌‌شمارم.
8 . میقات حج : در حج سال جاری (1389) شاهد بودیم که مسؤول سازمان حج و زیارت سابق (آقای مصطفی قهرودی) و اسبق (آقای محمد حسین رضایی) در بعثه حضور داشتند، آیا دعوت و حضور آنان در این سفر، برای تقدیر از زحمات گذشتة ایشان بود یا برای استفاده از تجربیاتشان و یا هر دو؟
پاسخ: بهره‌گیری از تجارب گذشته، یکی از وظایف ما است؛ تجربة کسانی که در سال‌های گذشته مسؤولیت داشته‌اند و در شرایط حاد و حساس مدیریت کرده‌اند، می‌تواند چراغ راهی برای ما و تصمیم‌گیری برای آینده باشد. بر همین اساس بنده سال گذشته از آقایان محمد حسین رضایی و مصطفی قهرودی که سالیان متمادی در حج مسؤولیت داشتند و آقای سلطانی شیرازی که از پیش‌کسوتان مدیریت کاروان‌های حج بوده و سوابق روشنی در این امر دارند و نیز آقایان دکتر اوتارخانی و دکتر منصوری که از اساتید و صاحب‌نظران در عرصة مدیریت هستند، خواستم تا به صورت یک گروه پنج نفره، در زمینة بررسی وضع موجود و ارائة راهکارهای ارتقای بهره‌وری حج، مطالعاتی داشته و راه حل ارائه کنند. این آقایان، هم قبل از حج و هم در طول موسم با مشورت با صاحب‌نظران، کار را به خوبی دنبال کردند و نتیجة تحقیقات خود را پس از حج به صورت یک مجموعة مفید و اثر بخش در اختیار گذاشتند که امید است به زودی بتوانیم از تحقیق انجام شده بهرة کافی را ببریم و در رفع نقاط ضعف موجود از آن استفاده کنیم.
خودِ این اقدام برای بسیاری از عزیزان جاذبه داشت و از این که ما خدمات گذشتة این مدیران را نادیده نگرفته‌ایم، مکرر قدردانی و تشکر می‌کردند، باور بنده نیز این است که ما نباید کارهای مدیران قبلی را نادیده بگیریم. هر کسی در مدیریتش نقاط قوت و ضعفی دارد. نباید تنها به نقاط ضعف بنگریم. در قرآن کریم شما هیچگاه نمی بینید که پیامبری کار پیامبر پیش از خود را تخریب کند و زیر سؤال ببرد، بلکه هر پیامبری مکمّل پیامبر پیش از خودش بود تا این که رسالت به پیامبر خاتم(صلی الله علیه و آله) رسید و دین کامل شد.
9. میقات حج : شاهد بودیم که همایش های متعدّدی از سوی بعثـة مقام معظم رهبری در حـجّ سال 89 ـ طبق معمول سا ل های گذشته ـ در مکه و مدینه برگزار گردید، به نظر حضرت عالی بازده و نتیجة اینگونه همایش ها چه میزان است و آیا تفاوتی نسبت به سال های پیش از آن داشت یا خیر؟
پاسخ: همچون سال‌های گذشته، همایش‌های متعددی در مدینه و مکه برگزار گردید. در بخش بین‌الملل برخی همایش‌های برگزار شده عبارت اند از:
1. همایش منزلت زن با شعار «زن و احیای ارزش‌های اسلامی» که با حضور 250 نفر از 17 کشور در مدینه برگزار شد،
2. همایش تقریب با شعار «تعامل مثبت میان پیروان مذاهب اسلامی» با حضور 600 نفر از 28 کشور جهان،
3. همایش قدس با شعار «غزة رمز العزة» با حضور حدود 650 نفر از30 کشور جهان،
4. همایش اهل بیت: با شعار «نقش اهل بیت در بصیرت امت» با حضور حدود 700 نفر از 24 کشور جهان،
5. همایش علما و مبلغان با شعار «نقش علما و مبلغان در همبستگی اسلامی» با حضور 950 نفر از 14 کشور جهان،
6. همایش فرهیختگان با شعار «چالش‌ها و فرصت‌های جهان اسلام» با حضور 90 نفر از 13 کشور جهان،
7. همایش ایرانیان خارج کشور.
در بخش داخلی نیز همایش‌های سراسری روحانیون و معینی‌های کاروان‌ها با حدود 1200 نفر، همایش‌های منطقه‌ای روحانیون، همایش‌های ویژه اهل سنت در مکه و مدینه برگزار شد که با استقبال گسترده روبه رو گردید و در همایش اهل سنت تمامی ظرفیت صندلی‌ها پر شد وعده‌ای روی زمین نشستند.
تصمیم ما بر این است که محتوای این همایش‌ها را غنی‌تر کنیم تا بتوانیم از فرصت حج چه در بُعد داخلی و چه در ابعاد بین المللی، بیشترین استفاده را ببریم.
10. میقات حج : همه ساله شاهدیم که کتاب های زیادی در عربستان بر ضدّ تشیع و انقلاب اسلامی انتشار می یابد و این اقدامات و تلاش ها رو به گسترش بوده و هر سال بیش از سال پیش است، اکنون آیا حوزة نمایندگی ولی فقیه نیز برای مقابله با آن، برنامه ریزی هایی کرده است یا خیر و آیا بنا ندارد گام های بزرگتر و مؤثرتری بردارد؟
پاسخ: حج، کانون وحدت امت اسلامی است و با توجه به آیة شریفة قرآن ( لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ) مسلمانان در حج باید به منافع خود دست یابند؛ به یقین، یکی از مهمترین منافع، ایجاد تشکّل توحیدی و وحدت امت اسلامی است که از این طریق می‌توان شاهد عظمت اسلام و مسلمانان در سراسر جهان بود. متأسفانه برخی از عناصر افراطی با هزینه کردن بیت المال مسلمین و با بهره‌گیری از روش‌های غیر منطقی و با ایجاد ارعاب و گسترش فضای تهمت و افترا، سعی می‌کنند میان مسلمانان تفرقه ایجاد کنند و نتیجة این تفرقه نیز به بیان قرآن، ذلّت و زبونی است؛ ( وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِیحُکُمْ).
میلیون‌ها جلد کتاب را به بیش از بیست زبان دنیا برگردانده و انتشار می دهند و آن را در موسم حج توزیع می‌کنند و این در حالی است که امت اسلامیِ به حج آمده، حقّ هیچگونه سخنرانی و توزیع کتاب و نشریه ندارند! این عمل، برخلاف منطق قرآن است. خداوند در قرآن کریم می فرماید: ( ادْعُ إِلى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ) و در جای دیگر می‌فرماید: ( فَبَشِّرْ عِبادِ * الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ). منطق اسلام آن است که عالمان و فرهیختگان مسلمان، با بهره‌گیری از روش‌های علمی و دینی، با هم به گفتگو بنشینند و بهترین سخن و راه را برگزینند. مردم عادی که بهره‌ای از علوم دین ندارند، چگونه می‌توانند وارد بحث و گفتگو شوند و القای یک اندیشه، به صورت یکطرفه به دیگران، آن هم با دروغ و تحریف، چه مشکلی را حل میکند؟!
بنابراین، چنین حرکتی کاملاً نا عادلانه و غیر منصفانه است! کمی روشن‌تر بگویم: وقتی آن ها کتاب منتشر کرده و شیعه را متهم می کنندکه قائل به تحریف قرآن است! این از گناهان کبیره است. قرآن کریم، در جای‌جای ایران اسلامی زینت بخش مساجد و خانه ها است. همین قرآن‌هایی که عربستان به حاجیان ما هدیه میکند، و حاجی آن قرآن را درکنار قرآن خود قرار می‌دهد، به راحتی می‌فهمد که آن دو، هیچ فرقی با هم ندارند و اتهام تحریف، دروغی بیش نیست. شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی قرآن در کشور، از قاریان ایرانی مرتب قرآن پخش میکند، کدام آیه با آیات قرآن آن ها تفاوت دارد؟! آیا هزینه کردن بیت المال برای ترویج دروغ، خیانت به امت اسلامی نیست؟!
وقتی در بقیع به شیعیان گفته می‌شود که توسل شرک است و شما مشرک هستید! همه می‌فهمند که این دروغ است؛ چرا که ما امامان را وسیله برای نزدیکی به خدا می‌دانیم؛ همانگونه که در قرآن کریم آمده است: ( وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ). و اگر کسی بخواهد پیامبر و ائمه را در مقابل خدا قرار دهد، شیعیان خود معتقدند که چنین کسی از جرگة توحید خارج است.
کاری که آنها می‌کنند از نگاه دیگر نیز حرام است؛ مثلاً قرآن کریم می‌گوید: کسی که ادعای اسلام دارد به او نگویید مسلمان نیستی، در حالی که اینها هرکسی غیر از خود را مشرک و هر عقیده‌ای غیر عقیدة خود را باطل می‌دانند؟!
در حالی‌‌که تعداد زیادی از کتاب‌های چاپ عربستان روایات مربوط به حضرت مهدی[ را نقل و چاپ کرده و علمای بزرگ اهل سنت بر آن صحّه گذاشته‌اند. فرد بی‌سوادی که پول گرفته تا ترویج باطل کند و وجود امام زمان را زیر سؤال می‌برد، طبیعی است که او به دنبال بحث علمی نیست زیرا نه دارای سواد لازم است و نه توان بحث و مجادله را دارد. اگر کسی هم با آن ها وارد بحث شود بی درنگ دستگیرش نموده، به زندان می‌برند! کجای دنیا این روش را می‌پسندند؟ و کجای این حرکت و رفتار، اسلامی است؟
بنابراین، آنچه که در این کتابها ترویج می‌شود، خلاف حقیقت و بسیاری از آن ها دروغ و کذب است. گاهی انگشت روی برخی روایات ضعیف گذاشته، همان را سوژه ای برای تضعیف و کوبیدن شیعه قرار می‌دهند، در حالی که شیعه خود چنین روایاتی را قبول ندارد و این در حالی است که خود آن ها هم از این دست روایات ضعیف فراوان دارند!
در مواردی، شبهاتی را مطرح می کنندکه علمای شیعه بارها پاسخ این شبهات را عالمانه و با برهان و دلیل داده‌اند. علامة امینی در «الغدیر»، سید شرف الدین در «المراجعات»، میرحامد حسین در «عتبات الأنوار» و بسیاری دیگر از اندیشمندان در این زمینه کتابها نوشته‌اند. حتی بسیاری از اهل سنت بر ضدّ وهابی‌ها مطالبی نوشته و انتشار داده اند.
بعثة مقام معظم رهبری، تاکنون حدود دویست جلد کتاب در رد این افکار باطل منتشر کرده و نیز موسوعه‌ای در ردّ شبهات وهابیت در حال تدوین دارد که به یاری خدا، به زبان روز پاسخ شبهات آنان داده می شود.
لیکن نکتة مهم آن است که بدانیم فرقة وهابیت در اغلب کشورهای اسلامی منفور است و مسلمانان آنان را گروهی تندرو و غیر منطقی می‌دانند و نظر درستی هم هست؛ زیرا افرادی که مواد انفجاری به خود بسته و عملیات انتحاری می کنند و زن و مرد و پیر و جوان را می کشند که نمونه اش در کشورهای عراق و پاکستان و دیگر مناطق اسلامی فراوان رخ داده، هرگز نمی‌توانند خود را مسلمان شمرده، ادعای اسلامیت کنند.
بنابراین، توطئة این افراد نباید شیعه و سنی را رو در روی هم قرار دهد. شیعه با اهل سنت در بسیاری اصول مشترک اند. جمهوری اسلامی ایران، همواره از مسلمانان در بوسنی، فلسطین، پاکستان و افغانستان حمایت کرده و این در حالی است که بسیاری از مردم این کشورها را اهل سنت تشکیل می‌دهند. مردم ما در ایران، با اهل سنت برادرانه زندگی کرده و هیچ مشکلی ندارند؛ پس باید مراقب باشیم دشمنان با طرح اینگونه مسائل، ما را به یک فتنه بزرگ که همان جنگ شیعه و سنی است وارد نکنند.
11. میقات حج : پرسش بسیاری از مردم از مسؤولان حج، به ویژه حضرت عالی این است که آیا در آیندة نزدیک ثبت نام عمومی حج تمتّع انجام خواهد شد؟
پاسخ: در گذشته با باز گذاشتن ثبت نام حج، تعداد زیادی از مردم نام نوشته اند؛ به حدی که اکنون با سهمیة موجود، مردم حدود هفده سال در نوبت قرار گرفته‌اند. اگر بخواهیم ثبت نام حج را باز هم انجام دهیم، معنی‌اش این است که این نوبت بندی را به بیش از بیست سال و سی سال منتقل کنیم و این، کار درستی نیست، زیرا فرصت برنامه‌ریزی را از ما خواهد گرفت و هیچ مشکلی را هم حل نخواهد کرد. بنابراین، اکنون ناخواسته گرفتار چنین مشکل لاینحلی شده‌ایم. البته در عمره این مشکل در آیندة نزدیک حل خواهد شد و هر دو سال یکبار قرعه‌کشی می شود و مردم تکلیف خود را می‌دانند.
بنده به یاد دارم در یکی از جلسات شورای هماهنگی، زمانی که مردم حدود پنج سال در نوبت بودند و قرار بر این شد که برای ثبت نام بعدی تصمیم‌گیری شود، من مخالف بودم، لیکن جلسه با اکثریت تصویب کرد و این کار صورت گرفت و ما امروز در مقابل عمل انجام شده قرار گرفته‌ایم.
12. میقات حج : شاهدیم که سالیانه هزاران نفر از مردم کشورمان به مراسم عبادی ـ سیاسی حج، عمره، عتبات عالیات و سوریه مشرف می شوند و بعد از بازگشت از سفر، به استحباب ولیمه عمل می کنند اما متأسفانه گاهی این مراسم با تشریفات و هزینه های بالا، در سالن های مجلّل و گرانقیمت و با غذاهای رنگین برگزار می شود و جای خالی فقرا و نیازمندان واقعی، در بیشتر ولیمه ها احساس می گردد، چقدر خوب است که از طریق صدا و سیما و نیز روحانیون کاروان ها فرهنگسازی شود که ذهن مردم به کارهای خداپسندانه تر؛ مانند کمک به فقرا معطوف شود و ذخیره ای برای آخرتشان گردد و از اسراف و حیف و میل جلوگیری شود که این گامی مهم در اصلاح الگوی مصرف است. آیا مسؤولان بعثه و سازمان حج در این مورد برنامه ای دارند؟
پاسخ : متأسفانه ما در امور دینی همیشه گرفتار افراط و تفریط هستیم، عده ای به زائران فشار می‌آورند که اصلاً سوغات نخرید و عده‌ای دیگر در خرید سوغات افراط کرده فرصت‌های معنوی خود را به خاطر خرید هدر می‌دهند. در بحث ولیمه هم همین‌طور است؛ عده ای می‌گویند ولیمه ندهید و گروهی در سالن‌های بزرگ و با غذاهای تشریفاتی مردم را به میهمانی دعوت می‌کنند و هزینه‌های سنگین هم می پردازند. باید توجه داشته باشیم که در فرهنگ اسلام آوردن سوغات مستحب است. از ولیمه هم در آداب سفر حج به عنوان امری مستحب یاد شده است، لیکن سوغات باید رنگ و بوی سفر حج یا عتبات و مانند آن را داشته باشد. کسی که به عتبات می‌رود و مُهر و تسبیح کربلا را برای دیگران سوغات می‌آورد، مردم را به یاد کربلا و حسین بن علی(علیهما السلام) می‌اندازد، لیکن آن که به کربلا می‌رود و عروسک و اسباب بازی چینی می‌خرد، چه پیامی برای دیگران دارد؟ پس باید در این زمینه فرهنگ سازی کرد. چند سال پیش از میان زائران نظرسنجی کردیم که چرا مردم نسبت به خرید سوغات اهمیت زیادی نشان می‌دهند؟ پاسخ‌ها متفاوت بود؛ برخی گفته بودند بستگان ما، پیش از ما به حج رفته و برای ما سوغات آورده‌اند، پس ما هم باید جبران کنیم. برخی گفته بودند اگر ما سوغات نبریم ما را متهم به خسیس بودن می‌کنند. گروهی گفته بودند به عنوان تبرّک می‌خریم و... طبیعی است هر یک از این توجیهات، پاسخ روشنی دارد، لیکن نمی‌شود این آداب و رسوم را یک شبه از بین برد. باید از صدا و سیما، خطبه‌های نماز جمعه، سخنرانان و از طریق کتاب و جزوه و جلسات آموزشی بهره بگیریم تا به تدریج کمتر خرید کردن، تبدیل به فرهنگ شود و به جای خریدهای مادّی، مردم بپذیرند که حاجی در آنجا اگر به نیابت از آن ها طواف کند و نماز بخواند قطعاً برای آن ها سودمندتر است. البته هر کسی در یک فرصت کوتاه خرید مختصری هم انجام دهد و برای نزدیکان هدیه بیاورد.
از سوی دیگر، چون این سفرها معنوی و الهی است، نباید آن را با مسائل ضد ارزشی و چشم و هم‌چشمی‌ها آلوده کرد. به نظر می‌رسد با بهره‌گیری از روش‌های منطقی و اخلاقی می‌توان این مشکل را با مرور زمان به حداقل رساند.
13. میقات حج : حضرت عالی می پذیرید که یکی از رویدادهای تلخ حج گذشته ، مسألة تأخیر زیاد در پروازها بود که رنجش زائران محترم را در پی داشت و این سفر معنوی را با تمام شیرینی که دارد، در لحظات پایانی و هنگام بازگشت به کشور، به کام آنان تلخ کرد، بفرمایید که دلیل این بی برنامگی ها و تأخیرها چه بود و وعدة رییس محترم سازمان حج و زیارت مبنی بر «پرداخت جریمة تأخیر»، عملی گردید یا خیر؟
پاسخ: مشکل تأخیر هواپیماها در حج دلایل مختلفی دارد؛ برخی از آن ها به مسألة تحریم و فرسودگی هواپیماها بر می‌گردد که گاهی یک قطعه خراب می‌شود، موتور آتش می‌گیرد و به ناچار تا تعویض و درست شود، زمان خواهد برد.
برخی به کنترل‌ها و رفتارهای کشور میزبان ارتباط پیدا میکند و در حقیقت به نوع مدیریت و سرویس دهی آن ها بر می‌گردد.
گاهی با بدی آب و هوا و بارش برف و باران ارتباط دارد و گاهی هم به سوء مدیریت‌ها بر می‌گردد؛ بنابراین، باید آن ها را متناسب با علل و عوامل خود تحلیل کرد و برای حل آنها اقدام نمود.
سال گذشته دلیل دیگری هم به دلایل یاد شده افزوده شد و آن این بود که کشور میزبان، اجازه فرود به تعداد مورد نیاز از هواپیماها را به ایران نمی‌‌داد. با شرکتی به نام «الوفیر» قرار داد بستند که چون صاحبان این شرکت سعودی بودند، توانستند اجازة پرواز بگیرند، در رفت خوشبختانه مشکلی با آنها پیدا نکردیم، اما در برگشت بدلیل عقد قرار داد مشابه با کشورهای دیگر و نداشتن ظرفیت لازم، این شرکت نتوانست به تعهداتش عمل کند. هواپیماها نیز ظرفیت بار مسافر را نداشت، لذا مشکلات جدی به وجود آمد که سازمان حج و زیارت ناچار به دادن خسارت شد و بخشی از خسارت‌ها را نیز از محل مربوط به شرکت الوفیر، به مردم داد.
مسائل دیگری در این رابطه وجود دارد که توسط مدیریت نظارت و بازرسی بعثه در دست بررسی است و ان شاء الله پس از حصول نتیجه اعلام خواهیم کرد.
مهم‌آن بود که حج گذشته بحمدالله از جهات مختلف به خوبی برگزار گردید، اما تأخیرهای طولانی و دیرآمدن بار زائران، کام مردم را تلخ کرد و حقیقتاً از این بابت باید از حاجیان شریف و بزرگوار عذر خواهی کنیم.
امید آن که در آینده بشکلی برنامه‌ریزی کنند که این گونه مسائل تکرار نشود.
14. میقات حج : در موسم حج، جلوه ها و زیبایی های زیادی وجود دارد، لطفاً مواردی از آن را برای خوانندگان میقات حج، بیان کنید.
پاسخ: همة حج زیباست و حاجیان در مکه و مدینه جلوه‌های فراوانی از معنویت و عظمت را می بینند و لمس می‌کنند:
یکی از این جلوه‌های معنوی، حضور گستردة زائران در مراسم دعای کمیل مدینه است. در یکی از این شب‌های جمعه، حدود 27 هزار جمعیت ایرانی را در دعای کمیل داشتیم، حجم وسیع و گستردة جمعیت شرکت کننده در این مراسم و نظم و انسجام و مشارکت و نقش پویای زائر که گاهی تا 800 نفر در فرایند برگزاری مشارکت می‌کردند، شکوه و عظمت خاصی به این مراسم می‌بخشید و زائران دیگر کشورها را تحت تأثیر قرار می‌داد. زائران حال و هوای معنوی عجیبی در این دعا دارند؛ چرا که در یک سوی آنان مرقد نورانی پیامبر(صلی الله علیه و آله) و مسجدالنبی و در سوی دیگرشان قبرستان بقیع و مرقد چهار امام همام قرار دارد.
البته دولت میزبان نیز همکاری خوبی داشت که ما در پایان مراسم از آن ها تشکر کردیم. نماینده‌ای از سوی آقای امیر محمد بن نایف نیز در مراسم دعای کمیل شرکت داشت تا مشکلی برای زائران ایجاد نشود.
مراسم برائت نیز امسال با جمعیتی بیشتر از سال گذشته و تغییراتی که در چینش چادرها به وجود آمد شکوهمند‌تر از گذشته برگزار شد بنده هم پیش از قرائت پیام مقام معظم رهبری، مقدمه‌‌ای در رابطه با لزوم انجام برائت بیان کردم تا زائران بیشتر با این فریضة سیاسی حج آشنا شوند.
مراسم دعای عرفه در صحرای عرفات نیز یکی از شکوهمندترین جلوه‌های زیبای حج است که امسال به خصوص با تنوعی که در مراسم ایجاد شده بود، به شکل مطلوب تری برگزار شد. آن گریه‌ها و ناله‌ها حقیقتاً در هیچ جای دیگر دیده نمی‌شود، این معنویت واقعاً ستودنی است.
اظهار همدردی و مشارکت زائران در امر کمک رسانی به سیل زدگان پاکستان که بیش از دویست میلیون تومان به سیل زدگان کمک کردند، از جلوه های زیبای حج گذشته بود. واقعا باید بر دست و بازوی این مردم خوب و با ایمان بوسه زد که با تمام نیرو می کوشند به همة خوبی های سفر معنوی حج دست یابند.
دیداری هم در عرفات با جانبازان عزیز داشتم که برایم جلوه ای خاص داشت؛ برخی از جانبازان قطع نخاعی و دیگر عزیزانی که در این کاروان آمده بودند، وقتی کنار آن ها قرار گرفته و التماس دعا می‌گفتم، می‌دیدم که تنها دغدغه و آرزوی آن ها فرج امام زمان و دیدار فرزند فاطمه3 است. از ما می‌خواستند برای سلامتی و طول عمر رهبر عزیزمان دعا کنیم و کمتر خواسته‌های شخصی مطرح می‌کردند. اینها همه زیباست.
کاروان هنرمندان نیز امسال ویژگی‌های خاصی داشت؛ در ابتدای ورودشان به سرزمین وحی، برخی سایت‌ها و مطبوعات به لحاظ پاره‌ای مسائل سیاسی، فضا سازی کردندکه مثلاً برخی از آن ها شأن زائر ایرانی بودن را در فرودگاه رعایت نکرده‌اند! از این کاروان‌ها دعوت کردم، به بعثه آمدند و نشستی با آن ها داشتیم. احساس این هنرمندان بسیار زیبا بود. با اشک چشم مطالبشان را بیان می‌کردند و از جاذبه‌های زیبای این سفر می‌گفتند، دل نوشته‌هایی داشتند و برخی رسماً اظهار می‌کردند که ما به کشورهای زیادی سفر کرده‌ایم، لیکن هیچ جا حج نمی‌شود و این سفر چیز دیگری است.
در عرفات هم به گروهی از هنرمندان سر زدم و پس از موسم نیز با تعدادی از آن ها جلسه گذاشتیم تا دیدگاه‌هایشان را در زمینة استفاده از هنر برای فرهنگسازی در جامعه بیان کنندکه قابل استفاده بود.
حضور قاریان عزیز و حافظان قرآن در مراسم حج، از جلوه‌های زیبای دیگرِ حج سال گذشته بود؛ حضورشان در مسجدالنبی و طبقة دوم مسجدالحرام و تلاوت زیبای آنان برای حجاج، شرکت آنها در همایش‌ها، جلسات عمومی بعثه، جلسات شبی با قرآن و برگزاری جلسات ترتیل خوانی برای عموم حاجیان، جالب و زیبا بود و طبق گزارشی که به بنده دادند، صددرصد برنامههای آن ها در سال‌جاری رشد داشت که به سهم خود از همة این عزیزان تشکر و قدردانی می‌کنم.
به هر حال حج همه‌اش زیبایی، عشق، شور و معنویت است.
15. میقات حج : در پایان، اگر توصیه و یا رهنمودی برای کارگزاران حج؛ اعم از مسؤولان و کارکنان بعثه و سازمان و نیز روحانیون و مدیران کاروان ها دارید ارائه فرمایید.
پاسخ : علی رغم کارهای صورت گرفته، حج ظرفیت‌های فراوانی دارد که باید از همة امکانات و ظرفیت‌های علمی و فرهنگی کشور بهره‌گیری نماییم تا بتوانیم به بخشی از آن ها دست یابیم. به همین دلیل رویکردها و اهداف کلان ما برای آینده عبارت است از:
1. تلاش برای ارتقای جایگاه معنوی و الهی حج بر مبنای تعالیم اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله) و آموزه‌های حج ابراهیمی،
2. تلاش برای شناخت و بهره‌گیری از فرصت‌ها و ظرفیت‌های بی‌شمار حج در قالبی نوین و عرصه‌های گوناگون، به نحوی که موجب تعمیق قدرت و اقتدار اسلامی باشد،
3. غنی‌سازی برنامههای فرهنگی، عبادی و تعمیق روح معنوی آیین‌ها و مناسک الهی حج در میان زائران و عموم مردم،
4. نوآوری و خلق ایده‌ها، روش‌ها و الگوهای کاربردی جدید در عرصه‌های معرفتی، ساختاری و ارتباطی، با هدف ارتقای سطح بهره‌وری و افزایش چالاکی،
5. تأکید و توجه به امور راهبردی، مسأله یابی، ایده پردازی و تدوین راهبردهای نوین توأم با توجه به مسائل اجرایی و عملیاتی حج، به منظور تعمیق اهداف، توسعة فرصت‌ها، تقویت ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود،
6 . گسترش گفتگو و تعامل با سایر ملل مسلمان، در جهت معرفی اهداف انقلاب اسلامی و تأکید بر زمینه‌های همگرایانه و ایجاد نگرش‌های واحد نسبت به مسائل و ضرورت‌های جهان اسلام و به هر حال حج ظرفیت‌های فراوانی دارد و بحمدالله علما و دانشمندان کشور و به خصوص روحانیون فاضل و ارجمند کاروان‌ها برای تحقق این امر مهم، اعلام آمادگی کرده‌اند که ما در تلاش هستیم در کانون اندیشة حج و زیارت، این همکاری را نهادینه ساخته، راهکارهای آن را تعریف کنیم تا از این فرصتی که خداوند متعال در اختیار ما قرار داده، بتوانیم بیشترین بهره‌‌برداری را داشته باشیم.
)