ویژگیهاىحج سال 1371
محمّد محمدى رىشهرى
«لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنِینَ»[1].
| دوش هاتف غیبم، حلّ این معمّا کرد | سود هردو عالم برد، هرکه با تو سودا کرد | |
سال گذشته 1370 پس از برگزارى مناسک حج، با شکوهى اعجاز- آمیز و
______________________________
(1)- با بهرهورى از پیام بلند حضرت امام رضواناللَّه علیه به زائران حج/ 1365.
میقات حج، شماره1، ص: 39
اعجابانگیز- که به ویژگیهاى آن در مقدمه کتاب «سیماى حج سال هفتاد» اشاره کردهام- همراه با مسؤولان بعثه مقام معظم رهبرى به مدینه منوره بازگشتم.
بامداد روز چهار شنبه 12/ 4/ 70 پس از اداى فریضه صبح، در حرم شریف نبوى (ص) به محل اقامت آمدم و خواستم قدرى استراحت کنم، تازه سربر بالین نهاده بودم که شنیدم هاتفى جملهاى به این مضمون گفت:
«مراسم سال آینده فوقالعاده و کم نظیر خواهد بود»[2].
این بشارت براى کسانى که در متن ماجراهاى سیاسى حج سال هفتاد بودند، قابل پیش بینى نبود، حتى در آستانه حج سال 71 یکى از ارگانهاى سیاسى در تاریخ 30/ 1/ 71 رسماً پیش بینى کرد که: «با توجه به مجموعه قرائن و شواهد، ایجاد مشکل از سوى دولت سعودى در امر برگزارى مراسمِ تظاهراتِ برائت از مشرکین، قویاً محتمل به نظر مىرسد»، هر چند این جانب بر اساس دلایلى که در شوراى سیاست گذارى حج و زیارت، مطرح کردم چنین نتیجهگیرى را صحیح نمىدانستم و معتقد بودم که با عنایت خداوند منان، مراسم سیاسى حج سال 71 با مشکلى جدى مواجه نخواهد شد، ولى قبل از بازگشت از حج هفتاد، از طریق مجارى طبیعى حتى براى من نیز قابل پیشبینى نبود که حج زائران ایرانى در سال هفتاد و یک با شکوهتر از سال هفتاد برگزار شود.
باید گفت که بشارت مذکور، لطف و عنایت الهى به کارگزاران حج جمهورى اسلامى ایران بود که برنامهریزى بهترى براى انجام حجى نمونه بنماید تا موجب سربلندى مردم ایران و شادى روح امام- رضواناللَّه تعالى علیه- و همه رهروان او در جهان گردد.
این پیشگویى تحقق یافت و حج هفتاد و یک زائران ایرانى خانه خدا با ویژگیهایى به راستى کمنظیر انجام شد، بخشى از این ویژگیها بدین شرح است:
الف: حفظ و تثبیت دستاوردهاى حج هفتاد
حج هفتاد به دلیل این که پس از وقفه سه ساله آن، به دنبال فاجعه جانخراش سال 1366 در مراسم برائت از مشرکین، برگزار مىشد و به دلیل حضور سرسختترین دشمنان حج ابراهیمى و رأس شرک و مشرکین یعنى آمریکا در منطقه و در عربستان، در راستاى اجراى سیاستهاى امام راحل و مقام معظم رهبرى و برگزارى آبرومندانه آن تلاشهاى فراوانى انجام شد و ودستاوردهاى بسیار مهمى خصوصاً در خصوص مکان مراسم برائت از مشرکین
______________________________
(1)- همان، ص 199.
میقات حج، شماره1، ص: 40
داشت به دلایلى که طرح آن اکنون مقدور نیست، امکان حفظ این دستاوردها جداً مورد تردید بود. و لذا حفظ و تثبیت دستاوردهاى گذشته، نخستین ویژگى حج امسال محسوب مىگردد.
ب: عدم هزینه سیاسى از مجارى دیپلماتیک
سال گذشته تصمیم قاطع بعثه رهبرى در زمینه برگزارى مراسم برائت، از طریق تماسهاى مکرر وزیر محترم خارجه جناب آقاى دکتر ولایتى با مقامات عربستان سعودى، توجیه شد، ولى در سال جارى برگزارى این مراسم هیچگونه هزینه سیاسى از مجارى دیپلماتیک نداشت، به نظر مىرسد نظم دقیق حاکم بر اجراى برنامهها، نقش مهمى در این موفقیت داشت.
در تاریخ 7/ 3/ 71 ده روز قبل از مراسم برائت، وزیر حج عربستان به ملاقات من آمد و ضمن خیر مقدم، پیام ملک فهد را- با این تعبیر که: «ایشان خواهش دارد که در مکه مراسمى نباشد، و اگر تصمیم هست که مراسمى برگزار شود، محدود به داخل بعثه باشد»- ابلاغ نمود، پس از گفتگوهاى بسیار، حرف آخر ما این بود که برنامههاى بعثه مانند سال گذشته انجام خواهد شد، مطمئن باشند که چیز دیگرى نخواهد بود ...
تقریباً یک هفته بعد از این ملاقات، یعنى سه روز قبل از مراسم، وزیر حج عربستان، ریاست سازمان حج ایران را به دفتر خود دعوت کرد و پس از توصیههاى فراوان در زمینه عدم برگزارى مراسم برائت در فضاى باز، بالأخره در پایان تأکید نمود: «در صورتى که اصرار بر انجام مراسم دارید به حداقل قناعت کنید.»
ج: اداى تکلیف توأم با آرامش
«آرامش بدون انجام مسؤولیت» ممکن است ولى ارزش نیست، «اداى تکلیف سیاسىِ حج در اضطراب»، ارزش است ولى براى زائران خانه خدا، نه براى تشکیلاتى که مسؤولیت هدایت مردم و برنامهریزى به عهده آن است، انجام تکلیف سیاسى حج، توأم با آرامش، ارزش و توفیقى است که خداوند نصیب گردانندگان امور کرد.
البته هنگام ورود این جانب به مدینه- در تاریخ 1/ 3/ 71- پلیس ضد شورش عربستان با سپر و باتوم اطراف بعثه رهبرى و مردمى که براى استقبال آمده بودند را محاصره و فضاى استقبال را ارعابآمیز کرده بودند، که در دیدار با وزیر حج عربستان به ایشان گفتم:
چنین برخوردهایى در برنامههاى آینده، موجب حساسیت شرکت کنندگان در برنامه و احیاناً مشکلآفرین خواهد بود. آنهاهم عملًا
میقات حج، شماره1، ص: 41
پذیرفتند و در برنامههاى بعدى خصوصاً مراسم برائت حرکتى که آرامش فضاى مراسم را تهدید کند دیده نشد.
د: حضور فعال و گسترده مردم در برنامهها
به شهادت کسانى که مراسم سیاسى- عبادى حج را در سال گذشته و سالهاى قبل از آن، دیده بودند، شرکت و حضور فعال مردم در برنامهها خصوصاً در مراسم برائت از مشرکین، بسیار گستردهتر از همیشه بود، بخصوص شرکت زائران غیر ایرانى در مراسم برائت از مشرکین و دو مراسم دعاى کمیل در کنار بقیع، چشمگیر و جالب توجه بود.
ه: برنامهریزى گسترده آموزشى
معاونت آموزش بعثه رهبرى که در سال گذشته فقط چند ماه از آغاز تأسیس آن مىگذشت جهت ارتقاء و توسعه فعالیتهاى فرهنگى حج در میان زائران و عموم مردم، فعالیتهاى گستردهاى داشت، حاصل این تلاشها علاوه بر برنامههاى متعدد و متنوع صدا و سیما که با همکارى این واحد تهیه مىشد، تألیف و تنظیم قریب ده عنوان جزوه و کتاب نیز از فعالیتهاى این واحد بود که به شرح زیر است:
1- ادعیه و آداب حرمین.
2- راهنماى حجاج.
3- آثار اسلامى مکه و مدینه.
4- سیرى در آثار سرزمین وحى.
5- فرازهایى از تاریخ پیامبر اسلام.
6- احکام بانوان.
7- راهنماى مصور حجاج.
8- استفتائات ویژه حج (از مراجع عظام).
9- ترجمه کتاب اسرار حج (آیةاللَّه جوادى).
10- خلاصه مطالب آموزش زائران.
و نیز توزیع بیست و دو هزار جزوه و نشریه آموزشى در کاروانها.
و: بهرهگیرى گسترده از ظرفیتهاى علمى و فرهنگى بعثه
علاوه بر مراسم عمومى و کنفرانسها و سمینارهاى متعدد و دیدارهاى خصوصى که هر یک به گونهاى اهداف حج ابراهیمى را تأمین مىکرد، براى بهرهگیرى هر چه بیشتر از ظرفیتهاى علمى و معنوى بعثه رهبرى، دو برنامه جالب دیگر نیز طراحى شد:
1- برنامه دیدار نماینده ولى فقیه با زائران خانه خدا، که در مدینه روزها و در مکه شبها در محل بعثه انجام مىشد، این مجالس با ذکر اهل بیت- علیهمالسلام- و سخنرانى یکى از شخصیتهاى علمى، برگزار
میقات حج، شماره1، ص: 42
مىشد.
2- برنامه سخنرانى شخصتیهاى علمى بعثه رهبرى در کاروانها، که در هر شب، بطور متوسط پنج برنامه انجام مىگردید.
این دو برنامه، خصوصاً برنامه اول، تأثیر بسزایى در انتقال دیدگاههاى فرهنگى و سیاسى جمهورى اسلامى به زائران خانه خدا داشت.
ز: واحد ارشاد
در سال جارى 675 نفر از روحانیون معین کاروانها جهت توجیه و ارشاد حجاج ایرانى، سازماندهى شد، این گروه در جوار بقیع و مسجدالحرام به صورت منظم و زمانبندى شده استقرار داشت و وظیفه آنان راهنمایى زائران و جلوگیرى از رفتار موهن و نامطلوب بود.
لازم به ذکر است که این واحد با این ترکیب و سازماندهى، از ویژگیهاى حج در سال جارى محسوب مىشد و نقش مؤثرى در اعمال سیاستهاى بعثه و تأمین رهنمودهاى مقام معظم رهبرى جهت حفظ شئون زائرانایرانى و وحدت مسلمین داشت.
ح- میهمانان خارجى بعثه
بعثه رهبرى ظاهراً همه ساله تعداد محدودى از شخصیتهاى علمى و فرهنگى کشورهاى مختلف جهان را به عنوان مهمان پذیرایى مىکرده، ولى در سال جارى براى نخستین بار با برنامهریزى و پیش بینىهاى قبلى، به تعداد قابل توجهى از مسلمانان کشورهاى آذربایجان، آسیاى میانه، لبنان، فلسطین و ... سرویس داده شد که تأثیر بسزایى در زمینه انتقال فرهنگ حج ابراهیمى در مناطق مذکور خواهد داشت.
ط- شبى با قرآن
برگزارى دو برنامه «شبى با قرآن» در مدینه و مکه با حضور قاریان بینالمللى جمهورى اسلامى ایران و برخى قاریان و حافظان قرآن از سایر کشورها از ویژگیهاى حج در سال جارى بود که با استقبال کمنطیر از سوى شرکت کنندگان داخلى و خارجى و حتى مردم اطراف بعثه مواجه گردید.
ى- زمینهسازى براى استفاده از گوشتهاى قربانى
با اینکه قرآن کریم صریحاً دستور داده که نیازمندان باید از گوشتهاى قربانى[3] بهره برند و با وجود آن همه نیازمند و گرسنه در جهان، متأسفانه هر سال صدها هزار رأس گوسفند و گاو و شتر به دلیل فقد امکانات نگهدارى گوشت در مسلخ قدیم، در منى، فاسد و دفن
______________________________
(1)- همان، ص 42.
میقات حج، شماره1، ص: 43
مىگردید که در سال جارى با تلاشهائى که صورت گرفت و پس از تماس با مراجع عظام و توضیح شرایط کنونى منى، مشکل فقهى ذبح در مسلخ جدید حل شد. و چون در آن هنگام فرصت کافى براى برنامهریزى و اجراى کامل طرح وجود نداشت، به منظور آزمایشِ پیشبینى مشکلات اجرایى آن، نزدیک به پنج هزار رأس گوسفند (حدود هزار رأس آن بطور متمرکز و چهار هزار رأس توسط خود زائران) در مسلخ جدید ذبح و گوشت آن براى مصرف فقرا تخصیص داده شد، امیدواریم با اقدامات انجام شده، سال آینده امکان استفاده از تمام قربانىهاى زائران ایرانى فراهم گردد.
ک- ایجاد شبکه نظارت بر امور اجرایى
این شبکه توسط بعثه مقام رهبرى ایجاد شد و بر مهمترین فعالیتهاى اجرایى سازمان حج و زیارت همچون: «مسکن»، «تدارکات»، «پزشکى» و «حمل و نقل» نظارت داشت. سازماندهى جدید و متمرکز آن در سال جارى دو هدف عمده را تعقیب نمود:
1- ارائه راه حل براى رفع نارسائیهاى موجود.
2- ارائه پیشنهاد جهت پیشگیرى از تکرار مشکلات در سالهاى آینده.
ل- هدایت و کنترل خرید زائران
سال گذشته به دلیل کثرت کالاهاى خریدارى شده، انتقال زائران به ایران با مشکلات زیادى توأم بود. با اقداماتى که در زمینه هدایت و کنترل خرید زائران در سال جارى انجام گرفت، بنابر اظهار نظر مسئولان هواپیمایى و گمرک، امسال وضعیت بار همراه مسافر، از نظر کمیّت، بسیار خوب و کم سابقه بود.
م- حضور فعال صدا و سیما
حضور گسترده و فعال همه رسانهها به خصوص صدا و سیما- که از ماهها قبل، از طریق ایجاد دفترِ حج، براى اقدامات فرهنگى و آموزشى قبل از موسم، و انتقال اخبار و فعالیتهاى حج در موسم، برنامهریزى وسیعى داشت- نیز از ویژگیهاى حج امسال بود. همچنین استفاده از سیستم ماهواره، در انتقال به موقع اخبار و تصاویر فعالیتهاى حج که آثار آن در پوشش خبرى مطلوب و مشهود بود.
بارالها! آنچه انجام گرفت، به فضل و
میقات حج، شماره1، ص: 44
عنایت و توفیق تو بود، در واقع این تو بودى که همه امور را به خوبى اداره کردى و شکوه و عظمت و معنویت کمنظیرى به حج زائران ایرانى خانه خود در حج امسال دادى و افتخار آن را به نام مسؤولان و کارگزاران ثبت نمودى، این کاروان ابراهیم و محمد- درود تو بر آنها- آنچه خوبى و زیبایى داشت از توست و آنچه ضعف و نارسایى، از ما.
بارالها! براى شکر این نعمت عظیم، زبان، توان گفتن و قلم قدرت نوشتن، ندارد، عجز و ناتوانى و شرمسارى ما را از اداى شکر آن بپذیر.
خداوندا! عنایت خود را از ما مگیر و لحظهاى ما را به خود وامگذار و بر شکوه و عظمت این آیین ابراهیمى هر سال بیفزا، و با ظهور و حضور امیرالحاج حقیقى- ارواحنا لتراب مقدمه الفدا- به حج همه زائران خانه خود، محتواى واقعى عنایت فرما.
)