ص: 104
درگوشه بقیع، از بیتالاحزان اثری باقی نمانده است. منابع حدیثی و تاریخیِ متقن از محدثان، مورخان، نویسندگان معروف و دانشمندان مشهور از شیعه و اهل سنت در طول تاریخ آن را تأیید و تثبیت نمودهاند که اینک نمونههایی از روایات و اعتراف مورخان را از نظر خوانند میگذرانیم.
بیتالاحزان در منابع حدیثی
از جمله منابع حدیثی که در آن از انگیزه به وجود آمدن بیتالاحزان سخن به میان آمده، خصال شیخ صدوق- ره- میباشد که آن محدث بزرگ، در ضمن روایتی با اسناد از امام صادق- ع- نقل میکند:
«و اما فاطمة فبکت علی رسولاللَّه حتی تأذّی بها اهل المدینة فقالوا لها قد آذیتنا بکثرة بکائک فکانت تخرج الی المقابر ...»
(1)صریحتر و روشنتر از روایت صدوق، گفتار فضه (خادمه حضرت زهرا- سلاماللَّه علیها- است که مرحوم علامه مجلسی در ضمن بیان جریان مفصل شهادت حضرت زهرا از زبان فضه، چنین نقل میکند که:
«ثم انه بنی لها بیتاً فی البقیع نازهاً عن المدینه».
(2)«امیر مؤمنان- ع- برای فاطمه، در بقیع و در خارج مدینه، خیمهای را بپا داشت که آن حضرت به همراه حسنین بدانجا میآمد و پس از گریه طولانی به خانهاش مراجعت مینمود.
توضیح اینکه: بطوریکه در کتب لغت آمده است، «بیت» در لغت به معنای «محل و مسکن» است خواه به شکل چادر باشد یا خانهای از خاک و گل
(3) و بطوریکه در آینده نیز خواهیم دید، اولین بیت و مسکنی که برای فاطمه زهرا در بقیع ساخته شده، بصورت چادر و خیمه بوده است.
بیتالاحزان از نظر علما و مورخان
عدهای از علمای بزرگ و شخصیتهای علمی که در تاریخ مدینه و یا درباره زیارت بقیع مطلبی نوشتهاند، از بیتالأحزان نیز سخن گفته و وجود آن را تأیید و تثبیت
1- خصال ابواب الخمسه- وسائل الشیعه، ج 2، ص 922، باب 87 از ابواب دفن.
2- بحارالانوار، ج 43، ص 177.
3- البیت المسکن سواء کان من شعر او مدر- اقرب الموارد.
ص: 105
نمودهاند که نظرات چند تن از آنان را به ترتیب تاریخ زندگی آنان، میآوریم:
1- ابن شبه نمیری 173- 262
قدیمیترین تاریخ موجود
(1) در باره مدینه منوره، تاریخ المدینه، تألیف ابوزید عمر بن شبه النمیری 5
(2) است. او که یکی از شخصیّتهای علمی و از فقها و محدثان مورد وثوق و از مورخان مورد اعتماد، نزد علما و دانشمندان اهل سنت است، در کتاب خود، آنجا که آثار و قبور بقیع- موجودِ در زمان خودش- را معرفی میکند، چنین مینویسد:
«شخص موثق و مورد اعتمادی بر من نقل نمود مسجدی که در طرف شرقی آن به جنازه اطفال نماز خوانده میشود، دراصل خیمهای بوده برای زن سیاهی بنام «رقیه»
(3) که به دستور حسین ابن علی- ع- در آنجا مینشست تا از قبر فاطمه- ع- مراقبت کند زیرا قبر فاطمه را کسی بجز همان زن نمیشناخت.
(4)از این گفتارِ ابن شبه که مشهود و مسموع خود را در مورد بیتالاحزان نقل نموده است، دو مطلبِ زیر بوضوح به دست میآید:
1- بیتالاحزان در دوران حسین بن علی- ع- یعنی تا سال 61 هجری، مانند حال حیات حضرت زهرا- سلاماللَّه علیها- بصورت خیمه و چادر و محلی بوده است مشخص و معین و حسین بن علی- ع- بر حفظ آن عنایت و اهتمام داشته؛ بطوری که یکی از بانوان و ارادتمندان حضرت زهرا- سلاماللَّه علیها- را مأموریت داده است، در این بیت و خیمه که یادآورِ دورانِ حساس زندگی مادر بزرگوارش بوده، اقامت نموده و از آنجا حراست و نگهبانی کند و لابد براساس همین دید و اهتمام و به پیروی از روش آن حضرت، افرادی از اهل بیتِ عصمت پس از آن حضرت نیز همین روش را ادامه داده و خیمه را به ساختمان مبدّل نمودهاند.
2- بیتالاحزان پس از این دوران و در اواخر قرن دوم و اوائل قرن سوم، دارای ساختمان بوده که
1- قدیمیتر از این کتاب، تاریخ المدینة ابن زباله است که وی در سال 199 در قید حیات بوده و در کتابهائی که تا قرن دهم در تاریخ مدینه تألیف گردیده، از جمله در وفاءالوفا، از تاریخ ابن زباله مطالب فراوان نقل شده است ولی متأسفانه از این کتاب در قرنهای اخیر خبری نیست.
2- ابوزید عمر بن شبه نمیری فقیه و محدث و مورخ نامی در سال 173 متولد و در سال 262 وفات نموده است. در شرح حال ابن شبه چنین نوشتهاند، او شخصی است ادیب، فقیه، مورخ، صادق و دقیق، عالم به آثار، ناقل اخبار و صاحب تألیفات بسیار و ...- ابن ندیم از وی 18 کتاب معرفی میکند. در شرح حال او به فهرست ابن ندیم وفیات الاعیان، تاریخ بغداد، تهذیب الأسماء و اللغات، تذکرة الحفاظ و لسان المیزان مراجعه شود.
تاریخ ابن شبه برای اولین بار در سال 1399 ه. با تحقیق فهیم محمد شلتوت در چهار جزء و 1396 صفحه در عربستان سعودی چاپ و اخیراً در قم افست گردید.
قسمت مهم جلد سوم و چهارم این کتاب به شرح زندگانی و حوادث دوران خلافت عثمان اختصاص یافته است که دلیل هواداری و علاقه شدید او به عثمان است.
3- ابن حجر عسقلانی در اصابة ج 3، ص 305 با استناد به همین مطلب این بانو را نیز در ردیف سایر زنان، یکی از صحابه رسول خدا معرفی نموده است.
4- واخبرنی خبر ثقة قال یقال ان المسجد الذی یصلی جنبه شرقیاً علی جنائز الصبیان کان خیمة لامرئة سوداء یقال لها رقیة کان جعلها هناک حسین بن علی- ع- تبصر قبر فاطمه- علیهاالسلام- و کان لایعرف قبر فاطمه رضیاللَّه عنها غیرها. تاریخ المدینه ج 1، ص 106.
ص: 106
ابن شبه را وادار نموده است کمّ و کیف و انگیزه بوجود آمدن این ساختمان را از افراد خبیر و مطلع جویا شود و یکی از افراد مطلع و مورد وثوق نیز تا آنجا که در این مورد اطلاع داشته با وی در میان گذاشته است و سابقه آنجا را که زمانی بصورت خیمه بوده، بازگو نموده است و لیکن این خیمه دقیقاً در چه تاریخی و به وسیله چه کسی به ساختمان تبدیل شده، معلوم نیست.
توجیه متناقض
و اما مطلب دیگری که در ذیل این گفتار آمده است که: اقامت آن زن در میان بیتالاحزان برای حفظ و مراقبت قبر حضرت زهرا- سلام اللَّه علیها- بوده است، تعلیلی است از سوی خودِ وی و توجیهی است متناقض و غیر قابل قبول؛ زیرا: اولًا خودِ ابن شبه در این کتاب، مانند عدّه دیگر از مورخان میگوید که علی بن ابیطالب- ع- پیکر مطهر حضرت زهرا- س- را شبانه و در داخل منزل خود دفن نمود؛ بنابراین، مراقبت از قبر آن حضرت در بقیع مفهومی ندارد.
و ثانیاً اگر قبر آن حضرت در بقیع واقع بوده و کسی بجز «رقیه» آن را نمیشناخته، باز هم مراقبت از قبرِ مجهول، معنا و مفهومی ندارد.
بهرحال با توجه به شرایط خاص و حساس آن روز، ابهام در پاسداری از بیتالاحزان و توجیهات مختلف در اقامت یک زن در داخل آن، مستبعد نیست.
2- فتوای امام غزالی بر استحباب خواندن نماز در بیت الاحزان
امام ابومحمد غزالی 450- 505 که یکی شخصیتهای معروف و از علما و دانشمندان اهل سنت است، در ضمن بیان وظایف زایران مدینه منوره و کسانی که به زیارت بقیع مشرف میشوند میگوید:
«مستحب است که زائران، هر روز صبح، پس از زیارت قبر حضرت رسول- ص- در بقیع حضور بهم رسانند و قبور پیشوایان دینی و صحابه را که در آنجا مدفون هستند زیارت کنند». سپس میگوید: «و مستحب است در مسجد فاطمه-
ص: 107
علیها سلام- نیز نماز بخوانند». (و یستحب ان یخرج کل یوم الی البقیع بعدالسلام علی رسولاللَّه ... و یصلی فی مسجد فاطمه رضیاللَّه عنها).
(1)3- ابن جبیر، جهانگرد معروف و دانشمند اسلامی 540- 614
سومین کسی که بیتالأحزان را از نزدیک زیارت و در باره آن سخن گفته است، رحاله و جهانگرد معروف اسلامی ابوالحسین احمد بن جبیر اندلسی
(2) است. او که در ماه محرم سال 580 ه. ق. وارد مدینه شده و بقیع را زیارت نموده است، میگوید: «و در کنار قبّه عباسیه، خانهای قرار گرفته است که به فاطمه دختر رسول خدا- ص- منتسب میباشد، میگویند این همان خانهایست که فاطمه زهرا به آنجا میآمد و در آنجا اقامت و حزن و اندوه خود را در مرگ پدر بزرگوارش ابراز مینمود».
(3)4- سمهودی
(4) 844- 911
چهارمین شخصیت و مورخی که وجود بیتالأحزان را تأیید و تثبیت نموده است؛ مقتدا و پیشوای مورخان، نورالدین علی بن احمد سمهودی مصری است؛ شخصیتی که پس از وی هیچ مورخ و نویسندهای در باره مدینه کتابی ننوشته و هیچ گوینده و خطیبی، از تاریخ مدینه سخن نگفته، مگر اینکه به گفته او استناد جسته و از کتاب «وفاءالوفا» استمداد نموده است. او میگوید:
«والمشهور ببیت الحزن انما هو الموضع المعروف بمسجد فاطمة فی قبلة مشهد الحسن و العباس».
«مشهور در بیتالاحزان، همان محلی است که به مسجد فاطمه معروف و در طرف قبله حرم (امام) حسن و (جناب) عباس واقع گردیده است».
آنگاه میگوید: «واظنه فی موضع بیت علی بن ابیطالب الذی کان اتخذه بالبقیع و فیه الیوم هیأة قبور».
(5)«و به عقیده من، این بیت الأحزان در محل همان بیت و مسکنی است که علی بن ابیطالب- ع- آن را در بقیع آماده ساخت». و اضافه میکند که فعلًا در میان آن، شکل چند قبر
1- احیاءالعلوم، ج 1، ص 260.
2- ابن جبیر از علمای اندلس و در علم فقه و شعر و نویسندگی از بارزترین دانشمندان دوران خویش و از معروفترین و قدیمیترین جهانگردان اسلامی است، او رحله و سیاحتنامه خود را چنین نامیده است: «تذکرة بالاخبار عن اتفاقات الأسفار» این کتاب قبلًا در لیدن و اخیراً در بیروت چاپ شده است.
در شرح حال ابن جبیر، رجوع شود به دائرةالمعارف اسلامی، ج 3، ص 204- 207 و مقدمه رحله، چاپ لبنان والکنی و الألقاب، ج 1، ص 232.
3- ویلی هذه القبة العباسیة بیت ینسب لفاطمه بنت الرسول- ص- یقال انه الذی آوَتْ الیه والتزمت فیه الحزن علی موت ابیها المصطفی- ص- رحله ابن جبیر چاپ لیدن، صفحه 196 و چاپ دارالکتب اللبنانی صفحه 144.
4- علما و دانشمندان سمهودی را چنین معرفی نمودهاند: «الشیخ نورالدین علی بن احمد سمهودیِ مصریِ شافعی، شخصیت دانشمند و مفتی مدینه، مدرس و مورخ این شهر، پیشوا و مقتدای مورخان. سلسله نسبش به حسن مثنی فرزند امام مجتبی- ع- منتهی میشود. او به سال 844 در سمهود مصر متولد و پس از تحصیلات و حفظ نمودن قرآن و نیل به مدارج علمی، در فنون مختلف از سال 873 در مدینه منوره متوطن و از اساتید بزرگ حرم شریف نبوی- ص- گردید. وی در تاریخ مدینه منوره سه کتاب نوشته است که یکی مفصل و جامعالأطراف بنام «اقتفاء الوفا باخبار دارالمصطفی» است که در حادثه آتشسوزی مسجد نبوی در ماه رمضان سال 886 ه از بین رفته است. دومی «وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی» کتابی است که به قول خودِ سمهودی به درخواست کسی که «طاعته غنم و مخالفته غرم» مطالب کتاب قبلی را در این کتاب تلخیص نموده است، ولی در عین حال دارای گستردهترین و دقیقترین مطالب در تاریخ مدینه میباشد که در هیچ یک از منابع دیگر نمیتوان به دست آورد. این کتاب در دو جلد و در 1435 صفحه چاپ شده است. و سوّمی «خلاصةالوفا» است و مطالب «وفاءالوفا» را در این کتاب تلخیص نموده و این کتاب نیز چاپ شده است. سمهودی دارای تألیفات متعدد دیگری نیز میباشد. وفات وی در سال 911 ه در مدینه واقع گردید. در شرح حال او به شذرات الذهب، اعلام زرکلی، والکنی و الالقاب مراجعه شود.
5- وفاءالوفا، ج 3، ص 918.
ص: 108
نیز موجود است.
5- سِر ریچار بورتون
«» 1853 میلادی/ 1276 قمری
یکی از جهانگردانِ غربی که به مکه و مدینه مسافرت نموده
(1) و در سیاحتنامه خود از آثار و ابنیه حجاز و از اخلاق و رسوم مسلمانان در موسم حج و از جزئیات زندگی مردم حجاز سخن گفته است. از جمله حرمها و گنبدها و بارگاههای موجود در بقیع را معرفی و با قلم خود ترسیم و تصویر نموده است.
«سِر ریچارد بورتون» جهانگرد انگلیسی است که در سال 1853 میلادی- تقریباً 139 سال قبل- بقیع را از نزدیک مشاهده نموده و در باره بیتالأحزان چنین گفته است:
«در بقیع مسجد کوچکی است که در سمت جنوبی گنبد عباس بن عبدالمطلب واقع گردیده و این مکان را بیتالأحزان نیز مینامند؛ زیرا فاطمه زهرا آخرین روزهای عمر خویش را در این محل بسر میبرد و برای از دست دادن پدر عزیزش نوحهسرایی مینمود.
(2)مطالبی که از آقای بورتون نقل شد، دلیل روشنی بر مشخص بودن ساختمان بیتالأحزان در زمان وی و اشتهار وجه تسمیه و انگیزه ایجاد آن میباشد که یک جهانگرد انگلیسی و غیرمسلمان در اندک زمان و با مختصر تماس با مسلمانان توانسته است همه این مطالب را همانگونه که در منابع محکم تاریخی و حدیثی آمده است، دریافت و درسیاحتنامه خود منعکس نماید.
6- فرهاد میرزا
(3) 1292 ه
فرهاد میرزا معتمدالسلطنه که در 18 ذیقعده 1292 ه به زیارت بقیع نائل گردیده، پس از بیان زیارت حرم، ائمه بقیع و نثار فاتحه بر قبور علما که در کنای این حرم مطهر واقع بودند، میگوید: «از آنجا به بیتالأحزان رفتم و از آنجا به زیارت حلیمه سعدیه ...»
(4)بیتالاحزان در آستانه تخریب
تا اینجا همراه با تاریخ بیتالأحزان از بدو پیدایش آن، تا
1- در طول تاریخ تعداد زیادی از جهانگردان غربی در قیافه مسلمانان و در زیّ حجاج وارد مکه و مدینه گردیدهاند و اکثر آنان نیز که از نویسندگان بودهاند، توانستهاند مشاهدات و برداشتهای خود را به صورت کتاب و سفرنامه در اختیار دیگران قرار دهند، گرچه بعضی از این نوشتهها و برداشتها توأم با مطالب خلاف واقع و نادرست و همراه با اغراض و تعصّب است، ولی در عین حال، میتوان مطالب و نکات ارزشمند و پر بها نیز از آنها بدست آورد که یکی از جهانگردان همان «ریچارد بورتون» انگلیسی است که در سال 1853 میلادی به صورت یک مسلمان افغانی به نام «عبداللَّه» به مکه و مدینه مسافرت کرده و در تمام مراسم حج شرکت و از همه اماکن و بقاع متبرّکه دیدن نموده و به همه جزئیات پرداخته است و سفرنامه خود را در دو جلد بزرگ منتشر ساخته است. موسوعة العتبات المقدسه، ج 3، ص 260.
2- موسوعة العتبات المقدسه، ج 3، ص 285.
3- فرهاد میرزا معتمدالسلطنه متوفای 1305 ه در میان شاهزادگان قاجار، از نظر علمی دارای شخصیت بارزی است که از وی شش جلد کتاب، در فنون مختلف به جای مانده از جمله آنها «قمقام ذخار» در مقتل و «هدایة السبیل» که سفرنامه حجِ اوست و هر دو کتاب در موضوع خود در زبان فارسی از بهترین کتابها به شمار میرود.
4- هدایة السبیل چاپ مطبوعاتی علمی تهران، ص 141.
ص: 109
اواخر قرن سیزده (1292)، قرن به قرن حرکت نمودیم. اینک در قرن چهاردهم هجری و در آستانه تخریب بیتالأحزان که در سال 1344 ه واقع گردیده است قرار گرفتهایم. در این برهه محدود و مدت کمتر از نیم قرن، از میان میلیونها زائر بیتالأحزان، تعدادی از علمای برجسته و نویسندگان را میبینیم که در تألیفات خود از بیتالأحزان سخن به میان آورده و از این بنای تاریخی و اثر فراموش نشدنی یاد نمودهاند، از جمله:
1- ابراهیم رفعت پاشا
(1) نویسنده و امیرالحاج مصری است که برای آخرین بار در سال 1325 ه بقیع را زیارت کرده و مشاهدات خود را در باره بیتالأحزان چنین نقل میکند:
«و هناک قبة تسمی قبة الحزن یقال انها فی البیت الذی آوت الیه فاطمه بنت النبی- ص- والتزمت الحزن فیه بعد وفات ابیها رسولاللَّه- ص- و کان فیالبقیع قباب کثیرة هدمها الوهابیون».
(2)«در بقیع، گنبد دیگری نیز وجود دارد که «قبة الحزن» نامیده میشود و میگویند که این گنبد در بالای همان محل ساخته شده است که فاطمه- ع- پس از رسول خدا- ص- بدانجا میآمده و حزن و اندوه خود را ابراز مینموده است، سپس میگوید در بقیع گنبدهای زیادی بود که وهابیها از بین بردهاند».
2- حاج سید احمد هدایتی: یکی دیگر از کسانی که در آستانه تخریب بیتالأحزان و پنج سال قبل از این حادثه تأسفبار، بیتالأحزان را زیارت نموده و در سفرنامه خود به نام «خاطرات مکه» منعکس نموده است، مرحوم حاج سید احمد هدایتی یکی از سادات مکرّم و از اولاد محترم رسول اکرم- ص- است که وی ضمن بیان موارد و نقاط مختلفی که حضرت زهرا- سلاماللَّه علیها- را زیارت نموده است، میگوید: «پنجم در بیتالأحزان که قبرستان بقیع واقع است».
(3)3- سید شرف الدین- قدس سره- 1290- 1377: مرحوم علّامه، سید عبدالحسین شرفالدین،
(4) سومین کسی است که بیتالأحزان را پنج
1- ابراهیم رفعت پاشا، در سال 1318 ق فرمانده نگهبانان محمل مصری و در سال 1320 و 21 و 25 به عنوان امیرالحاج از طرف خدیو مصر به حج مشرف شده و خاطرات خود را به نام مرآت الحرمین نگارش نموده است. این کتاب به نوبه خود یکی از کتابهای سودمند که در دو جلد در مصر چاپ و در اولین سال پیروزی انقلاب اسلامی در قم افست شده است.
2- مرآت الحرمین، ج 1، ص 426.
3- خاطرات مکه- چاپخانه حیدری تهران، ص 129.
4- علّامه بزرگوار و شخصیت مجاهد و احیاگر شیعه در شام و لبنان. مرحوم سیدشرف الدین مستغنی از تعریف و بالاتر از توصیف است که خدمات ارزنده و ضداستعماری و آثار ارزشمند و علمی او مانند: «النص و الاجتهاد» و «المراجعات» و دهها کتاب دیگر، شاهد مجاهدات و دلیل بر عظمت شأن و علوّ مقام علمی و سعه اطلاعات وی میباشد
ص: 110
سال قبل از تخریب، زیارت و به تناسب بحثی در کتاب بخود «النص و الاجتهاد» به این مطلب تصریح نموده است که گفتار او را بعنوان «ختامه مسک» میآوریم:
«... سپس علی بن ابیطالب در بقیع محلی را آماده ساخت که فاطمه زهرا برای گریه کردن، بدانجا میآمد و بیتالأحزان نامیده میشد و شیعیان در طول تاریخ این بیت را همانند مشاهد و حرمهای مقدس زیارت مینمودند تا اینکه در این ایّام که سال 1344 ه است، ملک عبدالعزیز بر سرزمین حجاز مسلط و با دستور وی بر اساس پیرویاش از وهابیگری، منهدم گردید و در سال 1339 هجری که خداوند توفیق سفر حج و زیارتِ پیامبر و مشاهد اهل بیتش در بقیع را بر من عنایت فرمود، بیتالاحزان را زیارت کردم».
(... و کنّا سنة 1339 تشرفنا بزیارة هذا البیت (بیتالاحزان) ... فی البقیع ...).
(1)خلاصه و نتیجه
این بود اجمالی از تاریخ بیتالأحزان و طبعاً کسانی که دارای فراغت کافی و دسترسی به منابع بیشتری دارند، میتوانند مطالب ارزنده و نکات جالبتری در اختیار علاقهمندان قرار دهند. و اینک مطالب گذشته را به صورت چند نکته خلاصه و نتیجهگیری میکنیم:
1- بیتالأحزان، از دوران حیات حضرت زهرا- سلاماللَّه علیها- تا سال 1344 ه، محلی بوده است مشخص و معین که شیعیان با پیروی از روش حسین بن علی- ع- در طول تاریخ به این بیت اهمیت خاصی قائل بوده و آنجا را همانند سایر مشاهد و حرمها زیارت و در آنجا به نماز و عبادت میپرداختند و حتی امام غزالی اهل سنت نیز به نماز خواندن در این محل تشویق و توصیه نموده است.
2- بیتالأحزان در زمان حسین بن علی- ع- دارای چادر و خیمه بوده و سپس به ساختمان مبدل گردیده است که هنگام تخریب دارای گنبد بوده است.
3- بیتالأحزان در اصطلاح عامه، گاهی به «مسجد فاطمه» و گاهی با هر دو نام و گاهی نیز به «قبةالحزن» نامیده شده و طبعاً نویسندگان نیز از هر سه نام مصطلح،
1- النص والاجتهاد، باتحقیق ابومجتبی، ص 302.
ص: 111
استفاده نمودهاند، ولی آنچه مسلم است بیتالأحزان هیچگاه بعنوان یک مسجد واقعی شناخته نشده است و وجود چند قبر در داخل آن که سمهودی اشاره نموده، دلیل و مؤید این معنا است. مؤید دیگر اینکه: در تألیفات مدینهشناسان، مانند «اخبار مدینه» ابن نجّار، متوفای 643 ه، و «وفاءالوفا» ی سمهودی متوفای 911 ه، و «عمدةالاخبار» احمد بن عبدالحمید عباسی، متوفای قرن دهم هجری که همه مساجد موجود در داخل و خارج مدینه را معرفی نمودهاند، از مسجدی به نام مسجد فاطمه ذکری به میان نیامده است.
4- نکته مهم اینکه: بنابر مضمون روایات، بیتالأحزان، در داخل بقیع بوده و همه مورخان بدون استثنا بر همین معنا تصریح و اضافه میکنند که در سمت جنوبی و در مجاورت حرم ائمه اهل بیت- علیهمالسلام- قرار داشته است.
بنابراین محلی که در سالهای اخیر در خارجِ بقیع، به نام بیتالأحزان معروف گردیده، با واقعیات تطبیق نمیکند و منابع حدیثی و تاریخی آن را تأیید نمینماید. در ملاقاتهای مکرری که با آقای عمروی
(1) شیخالعلمای حجاز در سالهای 52- 55 شمسی در مدینه منوره داشتم، به همین معنا تأکید و محل فعلی را موضوعی بیاساس و عملی عوامانه معرفی مینمودند.
1- آقای شیخ محمد علی عمروی شخصیت علمی و روحانی، از اهالی مدینه است که پس از تکمیل تحصیلات خود در حوزه علمیه نجف به مدینه مراجعت و تربیت و سرپرستی شیعیان مدینه و اطراف آن را به عهده گرفته است.