نوع مقاله : فقه حج
نویسنده
چکیده
موضوعات
*** ... چه زیباست وحدت ریشهای واژه «حرم» (منطقه صلح کامل، امنیت کامل، دوستی و تعاون کامل) با واژه «احرام»! که نبیّ اکرم- ص- فرمود: «وجب الإحرام لعلة الحرم»(1).
و آیا نمیتوان از سخن درخشان رسول خدا- ص-، این تعبیر ظریف و دقیق را استفاد نمود که در حقیقت «احرام» انعکاسی از «حرمِ» امن الهی در دل و جان «مُحرم» است؟ یعنی «حاج که احرام میبندد گویا «حرم امن الهی» را در «وجود خدا» بوجود میآورد و منطقه وجود خودش را منطقه ممنوعه و منطقه صلح و آرامش، و امن و امان اعلام میدارد! مگر نه این است که پس از احرام 24 چیز بر حاجی حرام میشود»:(2) 1- شکار حیوان صحرایی
«... لا تَقْتُلوا الصَیْد و انْتُمْ حُرُمٌ»(3)؛ «... در حالیکه محرم هستید صید مکنید (شکار مکنید).»
«... وَ حُرِّمَ علیکم صیدُ البرُّ مادُمتُمْ حُرُماً.»(4) «... و شکار بیابانی تا زمانی که محرم هستید بر شما حرام است.»
«یا ایُّها الَّذینَ آمَنُوا لَیَبْلُوَّنَّکُمُ اللَّهُ بِشَیءٍ مِنَ الصَّیْدِ تَنالُهُ أَیْدیکُم وَ رِما حُکُمْ ...»(5) ؛ «ای کسانی که ایمان آوردهاید، خدا شما را به چیزی از صید بیازماید که دستها و نیزههای شما بدان میرسد.»
در احادیث فراوانی در باب «تروک احرام» آمده است:
برای محرم هرگونه شکار صحرایی حرام است(6) و نیز خوردن گوشت شکار برای محرم حرام میباشد، هرچند غیر محرم (مُحل) آن را صید کرده و گوشت آن را به وی اهدا کرده باشد.(7)و نیز آمده است که برای مُحرم جایز نیست کشتن ملخ. و حتی شکنجه و آزار حیوان نیز برای وی سزاوار نمیباشد.(8)
شیخ الطائفه (شیخ طوسی) در کتاب خود در باره حرمت شکار اینچنین فتوا میدهد:
«برای انسان (محرم) شکار جایز نیست و نیز اشاره و راهنمایی به آن، و نیز نمیتواند گوشت صیدی را که دیگری شکار کرده است، بخورد. و همچنین برای وی جایز نیست که شکار ذبح کند و اگر چنین کند، گوشت شکار، میته خواهد بود و برای احدی خوردن آن روا نمیباشد».(9)
1- وسایل الشیعه، ج 9، ص 3.
2- فصلنامه میقات حج، شماره 1، مقاله «نگرشی کوتاه به تبیین حج»، محمد جواد حُجتی کرمانی، ص 98.
3- مائده: 95. در تفسیر میبدی آمده است: این آیت در شأن ابویسیر آمد که در سال حدیبیه محرم بود. به خرگوری رسید، او را ضربتی زد و افکند. این آیت فرود آمد که صید را مکشید در حالی که احرام بستهاید.
4- مائده: 96.
5- مائده: 94.
6- یحرم علی المحرم کلّ شئٍ من صید البرّ ... (ر. ک. به «وسایل الشیعه»، ج 9، ابواب تروک الاحرام، ص 74).
7- و یحرم علیه ان یأکل ممّا صاده غیره وان اهداه مُحِلّ ... (وسایلالشیعه، ج 9، باب 2 از ابواب تروکالاحرام، ص 77).
8- و لیس المحرم أن یاکل الجراد ولا یقتله ... (وسایل الشیعه، ج 9، باب 7، احادیث 2 تا 6، ص 83). و لیس له ان یؤذی الصید و یعذّبه ... (وسایل الشیعه، ج 9، باب 8، حدیث 1، ص 84.)
9- و لایجوز للانسان الصید، و لا الإشارة الیه و لا أکل ما صاده غیره. و لا یجوز له أن یذبح شیئاً من الصید. فان ذبحه، کان میتاً و لم یجز لاحدٍ أکله. (النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی)، کتاب الحج، ص 219 و 220- امام خمینی- ره- کشتن تمامی پرندگان حتّی ملخ را در حکم شکار صحرایی دانسته و بنابر احتیاط، کشتن زنبور و زنبور عسل را نیز برای محرم جایز نمیدانند (تحریرالوسیله، ج 1، کتاب الحج، ص 419).
1- مائده: 96.
2- المقنعه، تألیف أبی عبداللَّه محمد بن النعمان العکبری البغدادی الملقّب بالشیخ المفید، مؤسسة النشر الاسلامی، ص 432.
3- بقره: 197.
4- االحج فی الکتاب و السنة، مرکز الحج للدراسات و النشر، ص 380؛ تفسیر عیاشی، ج 1، ص 95.
5- الرفث جماع النساء و الفسوق الکذب و المفاخره (والمفاجره- خ) و الجدال قول الرجل: «لاوللَّه»، «بلی واللَّه» (التهذیب، ج 5، ص 297).
6- المقنعه، ص 432.
7- ... و یجرم علی المحرم الرفث و هو الجماع و تقبیل النساء و مباشرتهنّ و لایجوز له ملامسة شئ من اجسادهن بالشهوه. و لا بأس بذلک من غیر شهوة. (النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی، ص 218).
8- النساء وطئاً، و تقبیلًا و لمساً و نظراً لشهوة، بل کل لذّة و تمتّع منها. (ر. ک. به «تحریر الوسیله» امام خمینی- ره-، ج 1، ص 419.
9- مانند: «من مسّ امرأتهُ و هو محرم ...» و یا «من نظر الی امرأته نظر شهوة ...» و یا «ان قبّل امرأته علی شهوة ...» (ر. ک. به وسایل الشیعه، باب 12 از ابواب تروک احرام، ج 9، ص 88).
10- من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 123.
11- ر. ک. فروع کافی، ج 1، ص 267.
1- فروع کافیٰ ج 1ٰ ص 123.
2- ولیس للمحرم ان یشهد النکاح. (الفقه المأثور و الأصول المتلقاة، آیةاللّه المشکینی، دفتر نشر الهادی، قم، ص 193.
3- انّ المحرم اذا تزوج و هو محرم فرق بینهما ثمّ لایتعاودان ابداً ... (ر. ک فروع کافی، ج 1، ص 267)
4- چه ولاُتاً و چه وکالتاً ...
5- .... لایَنکح المَحْرمُ، وَلایُنْکِحْ، وَلایَخْطُبْ (المؤطأ، لامام الائمه و عالم المدینه مالک بن انس، با مقدمه، تصحیح، تعلیقات و اخراج احادیث: محمد فؤاد عبدالباقی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوّم، 1411 ه. ق، ج 1، ص 348، حدیث 69. و نیز: «ر. ک به «صحیح مسلم، کتاب النکاح، باب تحریم نکاح المحرم و کراهة خطبته، حدیث 41.
6- شرایعالاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، المحقق الحلی ...، دارالاضواء بیروت، تحقیق و اخراج و تعلیق عبدالحسین محمد علی، چاپ دوّم، ج 1 و 2، ص 249.
7- جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 18، ص 307. ناشر: دارالکتب الاسلامیه، تهران.
8- وسایل الشیعه، باب 14 من ابواب کفارات الاستمتاع، حدیث 1.
9- وسایل الشیعه، باب 15، من ابواب کفارات الإستمتاع، حدیث 1.
1- جواهرالکلامٰ ج 18ٰ ص 307.
2- همان.
3- ... والّا فالمقدمات من دون انزال لایترتب علیها کفارة الإستمناء، للأصل ... (ر. ک به جواهر الکلام، ج 18، ص 308)
4- فروع کافی، ج 1، ص 263: لاتمس ریحاناً و أنت محرم، و لاشیئاً فیه زعفران، ولاتطعم طعاماً فیه زعفران.
5- همانٰ ص 262.
6- وسایل الشیعه، ج 9، باب 19، من ابواب تروک الإحرام، ص 97، حدیث 1، 2 و 3.
7- شرایع الاسلام، محقق حلی، ج 1 و 2، ص 249، دارالاضواء، بیروت.
1- والطیب: علی العموم ما خلا خلوق الکعبه، و لو فی الطعام ... (ر. ک به «شرایع الاسلام»، ج 1 و 2، ص 249)
2- وسایل الشیعه، ج 9، باب 35، من ابواب تروک الإحرام، ص 115.
3- شرایع الإسلام، ج 1 و 2، ص 249.
4- جواهرالکلام، ج 18، کتاب الحج، ص 335، مرتضی آخوندی- تهران.
5- وسایل الشیعه، ج 9، ذیل باب 35، ص 115، المکتبة الاسلامیه- تهران.
6- ... لم اقف الی الآن علی روایة بتحریم عین المخیط، انما نهی عن القمیص و القباء و السراویل (به نقل از جواهرالکلام، ج 18، ص 335).
7- .... و ان لم اجده فی شئٍ ممّا وصل الینا من النصوص الموجوده فی الکتب الأربعه و غیرها ... (ر. ک به جواهرالکلام، ج 18، ص 335)
8- ... نعم ما سمعته من معاقد الإجماعات کاف فی جعل العنوان لبس المخیط ... (همان مدرک).
9- النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، لشیخ الطائفه ابی جعفر محمد بن الحسن الطوسی (385- 460 ه. ق) انتشارات قدس محمدی- قم: اذا عقد المُحرم احرامه بالتّلبیة ... حَرُمَ علیه لبُس الثیاب المخیط و النساء و الطیب و الصید ...
10- المقنعه، تألیف فخرالشیعه ابی عبداللّه محمد بن محمد بن النعمان العکبری البغدادی، المقلب بالشیخ المفید، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة بجماعة المدرسین بقم المشرفه، کتاب المناسک، باب صفة الاحرام، ص 397.
11- لبس المخیط للرجال کالقمیص و السراویل و القباء و اشباهها ... (تحریرالوسیله، ج 1، کتاب الحج، القول فی تروک الاحرام، ص 421، مطبعة الآداب فی النجف الاشرف.
12- یادآوری این نکته شاید رأی ما را در این مورد تأیید کند که: «سراویل» از نظر لغت جمع «سِروال، سروالة و سرویل» میباشد. لباسی که: یستر نصف الأسفل من الجسم، که همان شلوار یا زیرشلواری میباشد. بدیهی است که شلوار و یا زیر شلواری و یا مصادیق دیگری از پوشش که در روایات آمده است، دوخته هستند؟! و یا قمیص که به معنای پیراهن است که غیر دوخته آن، اساساً پیراهن نیست! (واللّه اعلم) (درباره واژه «سروایل»، ر. ک ب «المنجد فی اللغة و الاعلام، چاپ 23، ص 332).
13- مثلًا حدیث ذیل که از طرق عامّه نقل شده است، قابل دقت و بررسی است: انّ رجلًا سأل رسول اللّه- ص- مایلبس المحرم من الثیاب؟ فقال رسول اللّه- ص-: لایلبس القمیص و لاالعمائم و لاالسراویلات و لاالبرانس و لاالخفاف ... (سنن البیهقی، ج 5، ص 49).