کعبه و متعلقات آن، از زمان حضرت ابراهیم- ع- تا کنون، آنچنان قداست داشته است که میبینیم تمام جزئیات ساختمان آن و هر چیزی که بگونهای به کعبه تعلّق دارد، مورد توجّه دقیق مردم بوده و مورّخان و سفرنامه نویسان جزئیات مربوط به این خانه مقدس را ثبت کرده و به نسلهای بعدی انتقال دادهاند.
یکی از متعلقات کعبه، که همواره مورد عنایت خاص مردم و حکومتها بوده، پوشش یا همان «کسوه کعبه» است. پرده کعبه، در طول تاریخ شاهد تحولات بسیاری شده و گهگاه دستمایهای برای بهرهبرداریهای سیاسی و برخوردهای حاکمان و والیان گردیده است.
نخستین پرسش درباره پوشش کعبه، این است که: چه کسی برای اولین بار به آن اقدام کرد و اوّلین پوشش، مربوط به چه زمانی است؟
بیشتر مورّخان، نخستین کسوه کعبه را به «تبّع حمیری» نسبت دادهاند (که شرحش خواهد آمد) ولی در روایات ما این عمل به ابراهیم و اسماعیل- علیهماالسلام- نسبت داده شده و در حدیثی امام صادق- ع- در مورد پرده کعبه فرمود:
«اسماعیل همسر عاقلی داشت. او پس از بنای کعبه، به اسماعیل پیشنهاد کرد که پردهای روی دیوارهای کعبه کشیده شود، اسماعیل این پیشنهاد را قبول کرد و بدنبال آن
1- وسائل الشیعه، ج 9، ص 327
2- وسائل الشیعه، ج 9، ص 324
3- فاسی، شفاءالغرام باخبار البلد الحرام، ج 1، ص 197
4- احمد عبد الغفور، الکعبه و الکسوه، ص 119
5- ابن هشام، السیرة النبویه، ج 1، ص 25؛ ازرقی، اخبار مکه، ج 1، ص 250؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج 1، ص 427؛ یاقوت، معجم البلدان، ج 4، ص 465؛ ابن فقیه، البلدان، ص 23 و منابع دیگر.
6- حمداللَّه مستوفی، نزهةالقلوب، ص 6
1- طبری، ج 1، ص 427
2- ابن هشام، ج 1، ص 25
3- فاکهی، اخبار مکه، ج 5، ص 230
4- سهیلی، الروض الانف، ج 1، ص 40 این اشعار را ازرقی نیز آورده، اخبار مکه، ج 1، ص 250 و نیز یاقوت، معجم البلدان، ج 4، ص 465 ضمناً مسعودی این اشعار را به بعضی از حمیریها نسبت میدهد: مروج الذهب، ج 1، ص 82
5- فاسی، شفاءالغرام، ج 1، ص 197
6- ماوردی، الاحکام السلطانیه، ص 162؛ الروض الانف، ج 1، ص 224؛ فاکهی، اخبار مکه، ج 5، ص 231
7- یاقوت حموی، معجم البلدان، ج 4، ص 465
8- ابن هشام، ج 1، ص 211
9- شفاءالغرام، ج 1، ص 197
1- ازرقی، اخبار مکه، ج 1، ص 251
2- همان.
1- شفاءالغرام، ج 1، ص 195؛ و بلاذری، فتوح البلدان، ص 47
2- اخبار مکه، ج 1، ص 26
3- احمد عبد الغفور عطار، الکعبه و الکسوه، ص 136
4- حسین عبداللَّه باسلامه، تاریخ الکعبة عمارتها و کسوتها و سدانتها، ص 249
5- بلاذری، فتوح البلدان، ص 47
6- اخبار مکه، ج 1، ص 253
7- همان
8- همان، ص 260
9- شفاءالغرام، ج 1، ص 196
10- وسائل الشیعه، ج 9، ص 324
11- اخبار مکه، ج 1، ص 254
12- همان، ص 260. این گزارش ازرقی با گزارش دیگر او منافات دارد که گفته است: عمر هر سال کسوه قبلی کعبه را میکند و آن را میان حجاج تقسیم میکرد. اخبار مکه، ج 1، ص 259
1- شفاءالغرام، ج 1، ص 196
2- تاریخ الکعبه، ص 252
3- اخبار مکه، ج 1، ص 255
4- اخبار مکه، ج 1، ص 256
5- شفاءالغرام، ج 1، ص 196؛ اخبار مکه، ج 1، ص 256
6- مجله المورد، ج 9، شماره 4، ص 173
7- فوزیه حسین مطر، تاریخ عمارة الحرم المکی، ص 161
8- طبری، ج 5، ص 127 ضمن حوادث سال 200
1- ابن عبدربه، العقد الفرید، ج 7، ص 285
2- قلقشندی، صبح الاعشی، ج 4، ص 281
1- شفاءالغرام، ج 1، ص 199؛ و محمد طاهر الکردی، التاریخ القویم، ج 4، ص 198، در این منبع آمده است که از این کسوه مدتها در نیشابور نگهداری میشد.
2- ابن اثیر، کامل فی التاریخ، ج 8، ص 363
3- سیوطی، تاریخ خلفا، ص 457
4- ابن جبیر، رحله، ص 73
5- همان، ص 78
6- همان، ص 125
7- همان، ص 134
1- ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج 13، ص 183
2- شفاءالغرام، ج 1، ص 200
3- قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ص 115
4- قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ص 115
5- همان، ص 201.
6- ابن تغری، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، ج 10، ص 85
1- رحله ابن بطوطه، ص 168
2- همان، ص 171
3- قلقشندی، صبح الاعشی، ج 4، ص 282
4- همان، ص 283 جای سه نقطه در اصل نسخه صبح الاعشی سفید بوده است.
1- شفاءالغرام، ج 1، ص 202 بطوری که نقل کردیم، قلقشندی نیز از قطع کسوه در 27 ذیقعده خبر داده است.
2- همان، ص 204
1- تفصیل این جریان را در مجله میقات شماره 5 پاییز 72 صفحه 125 به بعد مقاله آقای آصف فکرت تحت عنوان: «جامه خراسانی بر قامت کعبه» ملاحظه فرمایید و نیز بنگرید به: النجوم الزاهره، ج 15، ص 364؛ و سمرقندی، مطلع السعدین، ج 2، ص 836؛ و حبیب السیر، ج 3، ص 632؛ و ذبیح اللَّه صفا، تاریخ ادبیات ایران، ج 4، ص 48
2- سباعی، تاریخ مکه، ج 2، ص 483 تا 485
3- رفعت پاشا، مرآةالحرمین، ج 1، ص 285 متن وقفنامه را آورده
4- مجله المورد، ج 9، شماره 4، ص 173
1- پاورقی اخبار مکه، ج 1، ص 258
2- احمد عبدالغفور، الکعبة و الکسوه، ص 174- 173
1- الکعبة و الکسوه، ص 189- 180
2- همان، ص 197
3- شفاءالغرام، ج 1، ص 204
4- وسائل الشیعه، ج 2، ص 752
1- جواهرالکلام، ج 4، ص 170
2- سفرنامه ناصر خسرو، ص 82
3- عمر بن فهد، اتحاف الوری باخبار ام القری، ج 2، ص 525؛ و ابن جوزی، المنتظم، ج 18، ص 155
4- مرآةالحرمین، ج 1، ص 9؛ التاریخ القویم، ج 4، ص 213
1- سفرنامه ناصر خسرو، ص 110
2- شفاءالغرام، ج 1، ص 201