1- تهیه پرسشنامههایی با کیفیت بالاتر.
2- آگاه سازی مدیران کاروانها در توجیه مناسب مردم برای تکمیل پرسشنامهها.
3- زمانبندی مناسب برای ارائه پرسشنامهها (اگر در سه مرحله تهیه شود بهتر است؛ یک ماه قبل از سفر، انتهای سفر و یک ماه بعد از سفر تا کلیه تغییرات از بُعد روانی قابل بررسی باشد.)
4- اجرای این طرح در تمام کشورهایی که اماکن متبرکه دارند؛ مانند سوریه، عراق و ...
5- اجرای این طرح بین مسلمانان ایرانی و غیر ایرانی و مقایسه آنها به جهت بررسی تأثیر فرهنگها بر اعتقادات.
همان گونه که در روش اجرا بیان شد این پژوهش در بین 100 نفر زائر ایرانی، آن هم در یک کاروان صورت گرفته است و از این رو نتایج آن قابل تعمیم نیست و تنها میتواند به عنوان یک طرح مقدماتی به حساب آید.
- بیایانگر، اسماعیل- مداحی، محمد ابراهیم- خلاصه مقاله «نقش نماز در تأمین بهداشت روانی نسل نو»، در کجا چاپ شده؟ 18 و 19 شهریور 1376- صانعی، اشرف السادات، نیکبخت نصرآبادی، علیرضا- مقاله ارزشهای درمان دعا «مجله طب و تزکیه- شماره 104، 1376-
صانعی، اشرف السادات، نیکبخت نصرآبادی، علیرضا- مقاله جایگاه رفیع قرآن در پژوهشهای طب اسلامی مجله طب و تزکیه شماره 23 سال 1357.
- خلاصه مقالات همایش «نقش وجایگاه فرهنگ و هنر در بهداشت روان»- 18 و 19 شهریور 1376
- یونگ، کارل گوستا و- ترجمه روحانی فوأد- روانشناسی دین- شرکت سهامی کتابهای جیبی تهران- چاپ سوم 1370
با اهدای سلام، پرسشنامهای که در پیش رو دارید، برای جمعآوری اطلاعات مورد نیاز در یک پژوهش،
ص: 221
در سازمان حج و زیارت تنظیم شده است که در آن تأثیر نیایش در فضاها و اماکن متبرکه بر روی سلامت روان (بهداشت روان) زائران مکه معظمه مورد سنجش قرار میگیرد، پاسخهای شما کاملا محرمانه بوده و فقط پرسشگر آن را مطالعه و ارزیابی خواهد کرد، بنابراین خواهشمند است سوالات را با آسودگی خیال و خلوص نیت پاسخ دهید. «نیازی به ذکر نام شما و یا نام خانوادگیتان نیست.»
در حد امکان کلیه پاسخها را در یک سطر درج نمائید.
«با سپاس از محبت بیدریغتان. التماس دعا»
1- جنس: الف) مؤنث ب) مذکر 2- سن: سال
3- مذهب: الف) شیعه ب) سنی 4- وضعیت تأهل: الف) مجرد ب) متأهل
5- تعداد سنوات تحصیلی شما چند سال بوده است؟ سال
6- به چه شغلی اشتغال دارید؟ () در یک جمله توضیح دهید.
7- لحظه ورودتان به مدینه چه احساس داشتید؟ () چه قدر؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
8- لحظه ورود به مسجدالنبی چه احساسی داشتید؟ () چقدر؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
9- وقتی اطراف مسجدالنبی صلی الله علیه و آله راه میرفتید آیا واقعاً این احساس در شما وجود داشت که روزی پیامبر و ائمه از اینجا عبور کردهاند و شما جای پای آنان قدم نهادهاید؟
الف) بله ب) خیر د) به این موضوع فکر نکردم
10- به هنگام (هنگام) پوشیدن لباس احرام و لبیک گفتن به خداوند، چه احساسی داشتید و به چه فکر میکردید؟ (توضیح دهید)
11- لحظه ورود به مکه چه احساسی داشتید؟ () چقدر؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
12- آنگاه که وارد مسجدالحرام شدید و در اولین نگاهتان به کعبه چه احساسی وجودتان را گرفت؟ به خدا چه گفتید؟ (توضیح دهید)
13- معنویت اماکن مکه ومدینه را تا چه حد آرامبخش روح و روانتان یافتید؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
14- به نظر شما چگونه میتوان از این سفر بهرههای معنوی بیشتری گرفت؟ (توضیح دهید)
15- زمانی که کنار قبرستان احد قرار گرفتید وشهدای احد را زیارت کردید، آیا این احساس که در قبال خون شهیدان تاریخ اسلام مسئوولیت دارید؟ و باید راهشان را ادامه دهید؟ در شما ایجاد شد؟ چقدر؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
16- در زمان اولین طواف خانه خدا چه احساسی داشتید؟ (توضیح دهید)
ص: 222
17- به نظر شما طواف خانه خدا چه اندیشهای در ذهن انسان میآفریند (چه پیامی دارد)؟ (توضیح دهید)
18- از سعی و صفا و مروه چه برداشتی کردید، چه فهمیدید؟ (توضیح دهید)
19- وقتی مقام ابراهیم را دیدید، آیا به ذهنتان نرسید که باید قدم جای پای ابراهیم خلیل بگذارید؟
الف) بله ب) خیر ج) اصلا در این مورد فکر نکردم
20- در مدینه و مکه چند ساعت صرف خواندن قرآن کردید؟ (چند سوره یا آیه ذکر کنید)
ساعت تعدادآیات تعداد سورهها
21- آیا تمام نمازهای واجب خود را در مسجدالنبی و مسجدالحرام خواندید؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
22- به نظر شما دلیل آنکه بعضی حاجیان به تذکرات کمتر توجه کرده، بیشتر بدنبال خرید سوغات بوده و یا به هتل مراجعت نموده و کمتر به عبادت (با توجه به اهمیت بعد عبادی حج) توجه دارند، چیست؟
(توضیح دهید)
23- به نظر شما در بازگشت به ایران چه سوغاتی برای شما بهتر است تا تهیه کنید؟ سوغات مادی یا معنوی؟ (توضیح دهید)
24- آیا در پایان سفر احساس میکنید با قبل از آمدن به سفر از نظر روحی و روانی فرق کردهاید؟ (تا چه حدودی)
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
25- آیا موقع مراجعت تصمیم دارید که تحولی اساسی در روند فکر و اندیشه و ادامه زندگی با دید بهتر و عمیقتر ایجاد کرده و پیمانی الهی با خداوند ببندید؟ (تا چه حدودی)
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
26- خدماتی که نظام جمهوری اسلامی در سفر عمره برای شما انجام داده، موجب رضایت شما شده است؟ کاستیهای این سفر را در چه دیدید؟ (توضیح دهید)
27- آیا مسئولان کاروان؛ اعم از روحانی و مدیر و خدمه و ... شما را همراهی و راهنمایی کردند؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
28- اگر سفر اول شما به حرمین شریفین است آیا ناراحت نیستید و حسرت نمیخورید که چرا زودتر نیامدید؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
29- پیشنهادات و انتقادات خود را جهت برگزاری بهتر این مراسم به اختصار بنویسید:
ص: 223
بسمالله الرحمن الرحیم
زائر گرامی!
با اهدای سلام، پرسشنامهای که در پیش رو دارید، برای جمعآوری اطلاعات مورد نیاز در یک پژوهش در سازمان حج و زیارت تنظیم شده است که در آن تأثیر نیایش در فضاها و اماکن متبرکه بر روی سلامت روان (بهداشت روان) زائران مکه معظمه مورد سنجش قرار میگیرد. پاسخهای شما کاملا محرمانه بوده و فقط پرسشگر آن را مطالعه و ارزیابی خواهد کرد و بنا بر این خواهشمند است، سوالات را با آسوده خیال مطالعه و سپس پاسخ مورد نظر را مشخص فرمایید. «نیازی به ذکر نام و نام خانوادگی نیست.»
«با سپاس فراوان از همکاری صمیمانه شما»
1- جنس: الف) مونث ب) مذکر
2- سن: سال
3- مذهب: الف) شیعه ب) سنی
4- وضعیت تأهل: الف) مجرد ب) متأهل
5- تعداد سنوات تحصیلی شما چند سال بوده است؟ سال
6- به چه شغلی اشتغال دارید؟ (لطفاً در یک جمله توضیح دهید.)
7- آیا اجرای اعمال و مناسک حج عامل بهبودی وضعیت روحی و روانی شما بوده است؟ (در صورت مثبت بودن، پرسش بعد را پاسخ دهید)
الف) بله ب) خیر
8- در حال حاضر که مشغول انجام مراسم عبادی هستید، نسبت به شرایط عادی زندگی چه میزان تغییر در هر یک از موارد زیر احساس میکنید؟
الف) میزان تحمل خونسردی
ب) میزان انرژی روانی در ابتدای روز
ج) میزان برقراری ارتباط با دوستان
ه) میزان اشتها به غذا
و) میزان اضطراب (تپش قلب زیاد- سردی دستها و لغزش شدید، سرگیجه، تهوع، بیقراری، خشکی آب دهان، اختلال لحظهای در بیان)
ز) میزان استفاده از داروهای آرامبخش و قرصهای مسکن
ح) میزان وسواس (اشتیاق بیدلیل به تکرار انجام یک کار یا یک حالت)
ط) میزان عصبانیت و زود رنجی در موارد زیر (خانواده، محیط کار، روابط با دوستان)
9- قبل از سفر مکه، زمانیکه دچار نگرانی و اضطراب بودید، توکل و دعا را تا چه حدودی بر آرامش
ص: 224
خود مؤثر میدانستید؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
10- اکنون که در مکه حضور دارید نیایش و دعا را تا چه حدودی بر روی آرامش روانی خود موثر میدانید؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
11- تا چه حدودی ترجیح میدهید نماز و دعا و نیایش خود را در اقامتگاه خود انجام دهید؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
12- علاقه شمادر کدامیک از ساعات و اوقات شرعی برای انجام فرائض دینی و مستحب بیشتر است؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
13- آیا مسافرتهای شما به مکه به قصدی غیر از زیارت بوده است؟
الف) بله ب) خیر
14- آیا موافق با اعزام نوجوانان و جوانان (خصوصا دانشجویان) با توجه به تجربهای که در این سفر کسب نمودهاید، به مکه هستید؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
15- محیط و جوّ معنوی مکه چه مقدار موجب تسلّی خاطرتان شد و برایتان آرامبخش بود؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
16- حجم عبادت و نیایش دعا را تا چه حد در آرامش روان خود مؤثر میدانید؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
17- حجم زیاد عبادت و نیایش را بیشتر در ایجاد آرامش خود موثر میدانید یا وجود محیط معنوی که در مکه وجود دارد؟
الف) حجم زیاد عبادت و نیایش ب) جو و محیط معنوی ج) هردو د) به هیچکدام ربطی ندارد
18- علاقه شما به سفر مجدد به عربستان برای زیارت خانه خدا در چه حدّی است؟
الف) خیلی کم ب) کم ج) متوسط د) زیاد ذ) خیلی زیاد
19- نظرات و پیشنهادهای خود را جهت برگزاری بهتر مراسم حج بنویسید!