قبر شریف و حرم مطهّر حضرت حمزه، آن بزرگ مجاهد اسلام و عموی دلسوز رسول اللَّه صلی الله علیه و آله از سال سوّم هجرت، که آن حضرت به شهادت رسید، تا سال 1344 که گنبد و بارگاهش به وسیله وهابیان تخریب گردید، مراحلی را طی کرده و حوادثی را به خود دیده است که از نظر فقهی و مذهبی دارای نکاتی آموزنده و از نظر تاریخی حاوی مطالب ارزنده و قابل توجّه است و ما در این بخش، مطالبی را به تناسبِ تاریخِ وقوع آنها، در اختیار خوانندگان عزیز قرار میدهیم:
رسول خدا صلی الله علیه و آله و قبر حمزه علیه السلام
محدّثان و مورّخان نقل کردهاند که:
«پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هر سال به زیارت قبور شهدا میرفت و خطاب به آنان میگفت:
«السَّلامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدّار» (1)
در این بخش از نقلها این مطلب نیز اضافه شده است که: پس از رسولاللَّه صلی الله علیه و آله ابوبکر، عمر وعثمان نیز قبر حمزه علیه السلام و شهدای احد را زیارت میکردند و معاویه نیز در سفر حجّ خود شهدای احد را زیارت نمود.
و این جمله نیز آمده است که وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله از فاصله دور، قبور را مشاهده میکرد، با صدای بلند چنین میگفت: «السَّلامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ ...».
1- ابن شبّه، تاریخ مدینه، ج 1، ص 132؛ سمهودی، وفاء الوفا، ج 3، ص 932؛ ابن ابیالحدید، شرحنهج البلاغه، ج 15، ص 40؛ ابن کثیر، تاریخ، ج 4، ص 45
1- کلینی، کافی، ج 4، ص 561
2- کلینی، کافی، ج 4، ص 561؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج 2، ص 879؛ واقدی به نقل از ابن ابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ج 15، ص 40؛ سمهودی وفاء الوفا، ج 3، ص 932؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج 36، ص 353 وج 43، ص 90 وج 79، ص 169 وج 99، ص 30؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 114
3- علّامه امینی، الغدیر، ج 5، ص 160
1- مرآت الحرمین، ج 1،؟؟؟
2- ابن ابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ج 16، ص 136
1- ابن شبه، تاریخ المدینه، ج 1، ص 133؛ طبری، تاریخ، ج 2، ص 319؛ ابن کثیر، تاریخ، ج 4، ص 43؛ دیاربکری، تاریخ الخمیس، ج 1، ص 443؛ ابن نجار، اخبار مدینة الرسول، ص 57؛ ابن ابیالحدید، شرح نهج البلاغه، صص 14، 264؛ سبکی، شفاء السقام، ص 162؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج 2، ص 55؛ سمهودی، وفاء الوفا، ج 3، ص 938؛ ابن کثیر، تاریخ، ج 4، ص 43
1- ابن شبه، تاریخ المدینه، ج 1، ص 131؛ ابن سعد، طبقات، ج 3، ص 11؛ سمهودی، وفاء الوفا، ج 3، ص 932
1- سمهودی، وفاء الوفا، ج 3، ص 922
2- در قرنهای اوّل به بناهایی که در روی قبور ساخته میشد، مسجد اطلاق میگردید و این اصطلاح از آیه شریفه «قَالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلَی أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِداً» اتخاذ شده بود و اصطلاح حرم، مزار، و مشهد در قرنهای بعد پدید آمده است.
3- ابن جبیر، رحله، ص 44
4- الناصر لدیناللَّه عباسی، چهارمین خلیفه عباسی است، تولد وی در سال 553 وفاتش در سال 622 ودوران خلافتش چهل و هفت سال بوده، گویند او به تشیع تمایل داشت. حرم حضرات ائمه بقیع و عباس عموی پیامبر را تعمیر کرد. مادرش زمرّد نام داشته است. سیوطی، تاریخ الخلفا، قمی تتمه المنتهی.
5- ابن نجار، اخبار مدینة الرسول، ص 58
6- سمهودی، وفاء الوفا، ج 3، ص 921
1- در متن تاریخ ابن نجار آمده: «وجعل حوله حصاراً» ودر نسخه وفاء الوفا اینگونه میخوانیم: «وجعل حوله حصباء»؛ یعنی «اطراف حرم را شنریزی نمود» که ظاهراً متن اوّل «دور حرم را دیوارکشی نمود» صحیح است و این تغییر و خطا از چاپ است.
2- سمهودی، وفاء الوفا، ج 4، صص 923- 921
3- توصیف مدینه، به نقل از فصلنامه «میقات حجّ»، ش 5، ص 119
4- ابراهیم رفعت پاشا چهار سال و آخرین بار در سال 1325 به عنوان امیر الحاج از سوی پادشاه مصر درمراسم حج شرکت نموده و از این سفرها خاطرات و مشاهدات خود را جمع آوری و در دو جلد به نام «مرآت الحرمین» منتشر ساخته است.
1- ملک اشرف قایتبای از پادشاهان سلسله چراکسه است که در سال 872 به تخت نشست. در سال 901 وفات یافت. او را با جلالت و بزرگمنشی ستودهاند. در کارهای خیر و ساختن مدارس و قلعه شهرها خصوصاً در شهر مکّه و مدینه پیش قدم بود و چند کتاب به او نسبت داده شده است و گنبد سبز رسول خدا نیز از آثار اوست. نک: حشمت سامی، قاموس الاعلام؛ دهخدا، لغتنامه.
1- این قطعه شعر دارای سیزده بیت و بیانگر تاریخ بنای موجود 265 به نام بانی آن «سلیمبک» میباشد.
1- ابراهیم رفعت پاشا، مرآت الحرمین، ج 1، ص 392- 390
2- موسوعة العتبات المقدّسه، ج 3، ص 288
3- بدرالدین ابوعبداللَّه زرکشی مصری منهاجی متوفای 794 صاحب کتاب سلاسلالذهب در علم اصولو زهرالعریش فی احکام الحشیش وکتابهای دیگر.
4- سمهودی، وفاء الوفا، ج 1، صص 117- 116
5- سمهودی، وفاء الوفا، ج 1، صص 117- 116
6- سمهودی، وفاء الوفا، ج 1، صص 117- 116
1- سمهودی وفاء الوفا، ج 1، صص 117- 116
2- موسوعة العتبات المقدّسه، ج 3، ص 219
3- موسوعة العتبات المقدّسه، ج 3، ص 255
1- رحلة بتنونی، ص 345
2- احمد سباعی، تاریخ مکّه، چاپ ششم، ج 1، ص 216