استفتاءات جدید

نوع مقاله : فقه حج

موضوعات


بخش فقه- مرکز تحقیقات حج
با توجّه به برچیده شدن کشتارگاه‌های عمومی قدیمی و ایجاد مسلخ‌های محدود مکانیکی و گنجایش نداشتن قربانگاه‌های جدید جهت ذبح کلیّه قربانی‌ها در روز عید، در سال‌های اخیر برخی از زائران موفق به انجام قربانی و حلق در روز عید نشده‌اند و به ناچار در احرام باقی مانده و این اعمال را در روز یازدهم انجام داده‌اند؛ لذا برای رفع این اشکال استفتایی از محضر مراجع معظم تقلید شده است که گزارش این مطلب و سؤال مورد نظر و پاسخ آن در ذیل می‌آید.
در ادامه سه استفتا و پاسخ آنها نیز از نظر شما خواهد گذشت:
طرح قربانی
بر اساس تحقیقات و بررسی‌های به عمل آمده توسط بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حجّ و زیارت، انجام قربانی در منا و یا نزدیکترین نقطه به آن، تنها در کشتارگاه‌های تحت پوشش بانک توسعه اسلامی که همگی خارج منا می‌باشند امکان‌پذیر است. این بانک که با سرمایه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی تأسیس شده و جمهوری اسلامی ایران نیز عضو فعال آن می‌باشد، پس از انجام ذبیحه حجاج، بلافاصله آنها را آماده سازی و منجمد می‌نماید و سپس در سردخانه‌ها ذخیره و به تدریج به کشورهای مختلف، جهت توزیع بین نیازمندان و فقیران ارسال می‌نماید که

ص: 53
طبق هماهنگی به عمل آمده و قرارداد امضا شده میان بانک توسعه اسلامی و کمیته امداد خمینی قدس سره قرار است به زودی 000 20 لاشه گوشت ذبیحه جهت توزیع میان فقرا به داخل کشور انتقال یابد که در حج آینده این تعداد به بیش از 000 70 عدد می‌رسد. بانک توسعه اسلامی در نظر دارد در سال آتی از امعا و احشا و پوست نیز استفاده نموده، تا هیچ یک از اجزای ذبیحه‌ها از میان نرود.
در سال گذشته حدود هفتاد هزار نفر از زائران ایرانی توانستند در این قربانگاه‌ها ذبح نموده و از تلف شدن ذبیحه‌های آنان نیز جلوگیری به عمل آمد.
بر اساس اظهارات رییس بانک توسعه اسلامی، در سال گذشته حدود 670 هزار قربانی در قربانگاه‌های متعلق به این بانک انجام گردیده که تعدادی از حاجیان شافعی مذهب نیز قبل از ایام تشریق در محدوده شهر مکه قربانی کرده‌اند و تعداد قابل توجهی نیز از اهالی عربستان حج افراد انجام داده‌اند که نیاز به قربانی ندارند.
در مسافرتی که اخیراً رییس بانک توسعه اسلامی به جمهوری اسلامی ایران داشت، اظهار نمود: که ما در جهت افزایش امکانات تلاش خواهیم کرد، لیکن به دلیل محدودیت مکانی، زمانی و روند رو به افزایش تعداد حجاج و مشکلاتی از این قبیل، امکان ذبح تمامی قربانی‌ها در روز اول مقدور نیست و تنها مشکل جدی همین امر است که اگر مسأله عدم لزوم رعایت ترتیب در اعمال منا حل شود و یا آنکه زائران تشویق شوند که برای دستیابی به این امر مهمّ و عدم اتلاف ذبیحه‌ها تحمل نموده تا تعدادی روز دوم ذبح را انجام دهند، ان‌شاء اللَّه یکی از مشکلات تأسف بار حج که اتلاف ذبیحه‌ها بوده، به خوبی مرتفع خواهد شد.
مزید اطلاع حضرت‌عالی آمار زیر که مربوط به سال 1379 ه. ش. (1421 ه. ق.) می‌باشد به استحضار می‌رسد:
تعداد افراد اعزامی از جمهوری اسلامی ایران 87800 نفر
تعداد افرادی که عمره تمتع بجا آورده‌اند 87000 نفر
تعداد افرادی که از طرح بانک برای انجام قربانی استفاده کرده‌اند 70032 نفر (5/ 80%)
تعداد افرادی که صبح روز دهم موفق به انجام قربانی شده‌اند 15949 نفر (78/ 22%)
تعداد افرادی که بعد از ظهر روز دهم موفق به انجام قربانی شده‌اند 22782 نفر (53/ 32%)
تعداد افرادی که تا ظهر روز یازدهم موفق به انجام قربانی شده‌اند 31301 نفر (69/ 44%)
ص: 54
از جمله عوامل موفقیت کامل طرح مذکور که حجاج ایرانی نتوانسته‌اند در روز دهم با انجام قربانی از احرام خارج شوند عبارت بودند از:
1- ظرفیت محدود کشتارگاه‌ها، علی رغم اینکه تعداد زیادی از سالن‌های ذبح در اختیار حجاج ایرانی قرار داده شد.
2- وجود پاره‌ای از ناهماهنگی‌ها که با توجه به نو بودن طرح، طبیعی به نظر می‌رسد.
3- ضرورت رعایت ترتیب توسط حجاج ایرانی.
4- عدم حضور به موقع وکلای افراد مشمول وقوف اضطراری در کشتارگاه‌ها.
با توجه به اینکه حجاج خارجی احناف نیز ملزم به رعایت ترتیب می‌باشند، عملًا امکان انجام قربانی کلیه حجاج ایرانی در روز دهم میسّر نمی‌باشد.
حال با توجه به گزارش فوق خواهشمند است نظر مبارک خود را مرقوم فرمایید تا در سال‌جاری حجاج محترم ایرانی و دیگر شیعیان جهان بتوانند بدون اضطراب و نگرانی نسبت به انجام اعمال منا اقدام نمایند.
آیة اللَّه بهجت: احتیاط تکلیفی در مراعات ترتیب است در حال اختیار و عدم عذر.
آیة اللَّه تبریزی: در صورت امکان باید ترتیب در اعمال منا رعایت شود و چنانچه حاجی در روز عید تمکن از قربانی ندارد، حلق یا تقصیر می‌کند و از احرام خارج می‌شود، قربانی را در روز بعد انجام می‌دهد، تأخیر قربانی در فرض مزبور مانعی ندارد و ضرری به حجّ نمی‌رساند. واللَّه العالم.
ص: 55
آیة اللَّه خامنه‌ای: با فرض ضرورت می‌توانند قربانی را تأخیر بیندازند، و همان روز عید، حلق یا تقصیر نمایند و از احرام خارج شوند، ولی اعمال مکّه را قبل از قربانی بجا نیاورند. واللَّه العالم
آیة اللَّه سیستانی: وقت قربانی تا روز سیزدهم ادامه دارد، ولی حاجی تا ذبح نکرده مُحل نمی‌شود، گرچه پس از تحصیل و تعیین قربانی به نام او، می‌تواند حلق یا تقصیر کند ولی بر احرام باقی می‌ماند تا ذبح شود.
آیة اللَّه شبیری زنجانی: وقت اختیاری قربانی تا روز دوازدهم ادامه دارد و حاجی اختیاراً هم می‌تواند قربانی را تا روز دوازدهم به تأخیر بیندازد و تا ذبح نکرده نمی‌تواند حلق یا تقصیر نماید، همچنانکه تا حلق یا تقصیر نکرده از احرام بیرون نرفته و نمی‌تواند اعمال مکّه را بجا آورد مگر در سه مورد:
1- کسی که می‌ترسد اگر می‌خواهد برای حلق و تقصیر صبر کند تا ذبح انجام پذیرد، مشکلی مانند مراجعت کاروان یا حائض شدن برای او پیش آید که نتواند شخصاً اعمال مکّه را بجا آورد.
2- کسی که می‌ترسد تأخیر اعمال مکّه باعث بروز مشکلی که شرعاً جلوگیری از آن واجب است، گردد؛ مثلًا می‌ترسد اگر این اعمال را به تأخیر بیندازد جان یا آبروی خود یا شخص محترم دیگر از بین برود.
3- کسی که تأخیر اعمال مکّه برای او موجب حرج و مشقّت شدید بیش از متعارف
ص: 56
می‌گردد. (تذکر این نکته لازم است که منظور از مشقّت شدید در اینجا مشقتی است که ممکن است استثناءاً برای برخی افراد پیش می‌آید و الّا در احرام ماندن به مقدار چند روز مشقت شدید محسوب نمی‌شود و طبیعت حجّ معمولًا با این مقدار مشقّت‌ها همراه بوده است). این سه گروه نمی‌توانند پس از رمی شبانه ذبح و حلق یا تقصیر کرده و به انجام اعمال مکّه مبادرت ورزند و می‌توانند برای ذبح در روز وکالت بدهند و پس از وکالت دادن حلق یا تقصیر و اعمال مکّه را بجا آورند. (هر چند هنوز قربانی نشده باشد) واللَّه العالم.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: در مورد سؤال، عدم مراعات ترتیب در اعمال منا برای کسی که متمکن از ذبح قربانی در روز عید نباشد اشکال ندارد؛ یعنی می‌تواند حلق یا
ص: 57
تقصیر را روز عید انجام دهد و از احرام خارج شود و روز بعد که متمکن از ذبح شد قربانی را انجام دهد، ولی اگر از ذبح قربانی در روز عید متمکن باشد تأخیر ذبح از روز عید به جهت امر مذکور در سؤال، مشکل است، واللَّه العالم.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: بسمه تعالی وله الحمد، رعایت ترتیب بین اعمال ثلاثه روز عید در حال اختیار، بنابر احتیاط لازم است لکن در فرض سؤال که قربانی عده‌ای از زائران به روز یازدهم تأخیر می‌افتد، حجاج محترمی که باقی ماندن آنها در لباس احرام مشقت دارد می‌توانند بعد از رمی جمره با تقصیر یا حلق از احرام خارج شوند و قربانی را روز یازدهم انجام دهند، لکن توجه داشته باشند که اعمال مکه را باید بعد از تمامیت اعمال ثلاثه انجام دهند، واللَّه العالم.
ص: 58
آیة اللَّه مکارم شیرازی: خدا را شکر که فتوای قربانی و تلاش‌های دیگر مسؤولان سرانجام تأثیر خود را کرد و یکی از مشکلات حجّ بیت اللَّه الحرام، که چهره این عبادت مهم اسلامی را زننده ساخته بود، تا حدّی حل شد؛ زیرا طبق آنچه نوشته‌اید عربستان سعودی تعهّد کرده است که به جای سوزانیدن یا دفن گوشت قربانی‌ها، تمام آنها را بسته‌بندی کرده و به مصرف نیازمندان مسلمان برساند و این یک موفقیت بزرگ برای جهان اسلام و تشیع محسوب می‌شود. بنا براین، در شرایطی که همه گوشت‌ها مصرف می‌شود، اولویت با ذبح در قربانگاه‌های فعلی است هر چند همه آنها خارج از منا است. و اگر مسأله اتلاف تجدید شود، فتوای ما همان لزوم ذبح در محلی است که می‌توان گوشت قربانی را به مصرف شرعی رساند، و چنانچه شرایط فعلی اجازه نمی‌دهد که همه قربانی‌ها روز اول انجام گیرد و بعضی به حکم ضرورت به روز دوم کشیده می‌شود حجاج محترم می‌توانند بعد از رمی جمره و خریدن فیش قربانی تقصیر کنند و از احرام در آیند، عظمت اسلام و مسلمین را از خدای بزرگ مسألت دارم. همیشه موفق باشید.
آیة اللَّه موسوی اردبیلی: بنابراحتیاط واجب، قربانی باید در روز دهم و در منا انجام گیرد و اگر ذبح در روز دهم برای حاجی مقدور نشد، بنابر احتیاط باید تا روز دوازدهم قربانی کند و اگر تا این وقت هم انجام نداد، در روز سیزدهم قربانی کند و اگر نتوانست،
ص: 59
در بقیه ماه ذی‌الحجّه انجام دهد و اگر کسی قربانی را به تأخیر اندازد، باید حلق یا تقصیر را هم به تأخیر اندازد و پس از ذبح آن را انجام دهد.
آیة اللَّه نوری همدانی: در فرض سؤال در صورتی که برای حجاج محترم و یا برای بعضی از آنها، انجام قربانی در روز عید قربان مستلزم عُسر و مشقّت و حرج باشد، رعایت ترتیب لازم نیست و می‌تواند روز عید بعد از رمی جمره و حلق یا تقصیر از احرام خارج شود و قربانی کردن را تا روز یازدهم و دوازدهم به تأخیر بیاندازد ولی انجام طواف و سعی حج باید بعد از قربانی کردن باشد.
ص: 60
س- در هنگام ازدحام و یا تشکیل صفوف نماز صبح، مأمورین مسجدالحرام از انجام نماز طواف در خلف مقام، به‌ویژه برای خانم‌ها ممانعت می‌کنند و افراد را مورد توهین و یا ضرب و شتم قرار می‌دهند. در چنین شرایطی آیا نماز خواندن در محدوده مقابل رکن حجر تا مقابل رکن عراقی کافی است؟
آیة اللَّه بهجت: بسمه تعالی، اگر طواف مستحبی است در هر کجای مسجد باشد جایز است و در طواف واجب به اندازه خواندن نماز صبح ضرری به مبادرت عرفیه نمی‌زند؛ لذا به همان نحو که در مناسک ذکر شده بجا آورده شود.
آیة اللَّه تبریزی: بسمه تعالی، نماز طواف باید خلف مقام ابراهیم علیه السلام خوانده شود با رعایت الأقرب فالأقرب واگر نزدیک مقام ممکن نیست، خلف مقام در مکان دورتری خوانده می‌شود. واللَّه العالم.
آیة اللَّه خامنه‌ای: بسمه تعالی، نماز طواف باید پشت مقام ابراهیم خوانده شود مشروط بر اینکه مزاحمت برای دیگران نباشد و در صورتی که به خاطر ازدحام و یا کثرت طواف کنندگان، امکان اقامه نماز، نزدیک مقام نیست می‌توان در مکان‌های دورتر بجا آورد.
آیة اللَّه سیستانی: کافی نیست بلکه اگر ممکن باشد- با فرض اینکه دو سوی مقام هم میسور نیست- باید پشت مقام هر چند دور انجام دهند و اگر ممکن نشد هر جای مسجد
ص: 61
می‌توانند بخوانند.
آیة اللَّه شبیری زنجانی: بسمه تعالی، در هنگام ازدحام واجب نیست نماز طواف واجب را نزد مقام ابراهیم علیه السلام بخوانند بلکه می‌توانند در نقطه‌ای دورتر آن را بجا آورند ولی باید در پشت مقام باشند و رو به مقام و کعبه نماز بخوانند و نماز در سمت راست و چپ مقام کافی نیست.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: نماز طواف واجب باید در پشت مقام ابراهیم علیه السلام خوانده شود و خواندن نماز در محدوده مذکور با عدم صدق خلف مقام کافی نیست.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: بسمه تعالی، تا محدوده‌ای که از دو طرف مقام، صدق «صلاة خلف المقام» بنماید اشکالی ندارد. بنابراین، در چنین فرضی نماز طواف صحیح است ولو در نزدیکی دیوار چاه زمزم.
آیة اللَّه مکارم: در صورتی که راهی جز این نباشد کفایت می‌کند.
ص: 62
آیة اللَّه موسوی اردبیلی: اگر طواف واجب باشد نماز طواف باید خلف مقام ابراهیم علیه السلام باشد، اگر نزدیک ممکن نیست و مزاحمت دارد، به هر مقدار که می‌تواند با فاصله کم نماز بخواند، ولی در هر حال نماز باید خلف مقام باشد، و نماز طواف مستحبی در همه جای مسجد حرام خوانده شود، مجزی است.
آیة اللَّه نوری همدانی: پس از سلام، نماز طواف در مسجد الحرام در هر حال بلا اشکال است.
س- بسیاری از زائران خانه خدا خواهان اعتکاف در مسجدالحرام هستند باتوجه به فرصت معنوی و تأثیر فراوان روحی و روانی آن و لزوم روزه جهت اعتکاف آیا می‌توانند پس از حضور در مکه مکرمه با نذر، به اعتکاف بپردازند؟
آیة اللَّه بهجت: بسمه تعالی، مانعی ندارد.
آیة اللَّه تبریزی: بسمه تعالی، چنانچه نذر روزه در مکّه نماید تا روزه در سفر صحیح باشد، می‌تواند معتکف شود. واللَّه العالم.
آیة اللَّه خامنه‌ای: بسمه تعالی، می‌توانند برای روزه نذر کنند و در این صورت اعتکاف مانع ندارد.
ص: 63
آیة اللَّه سیستانی: اگر نذر کنند که در سفر روزه بگیرند اشکال ندارد.
آیة اللَّه شبیری زنجانی: بسمه تعالی، بلی می‌توانند بعد از سفر نذر کنند که در همان سفر روزه بگیرند و معتکف شوند.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: صحت نذر روزه بعد از ورود به مکه مکرمه مورد اشکال است.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: بسمه تعالی، ظاهر آن است که صحّت روزه در سفر با نذر در وطن محقّق می‌شود.
آیة اللَّه مکارم: بدونِ نیّت اقامه ده روز روزه گرفتن و اعتکاف کردن، اشکال دارد.
آیة اللَّه موسوی اردبیلی: بسمه تعالی، با نذر می‌تواند در سفر روزه بگیرد.
آیة اللَّه نوری همدانی: پس از سلام، نمی‌توانند مگر اینکه در وطن نذر روزه کرده باشند.
ص: 64
س- میقات عمره مفرده برای کسانی‌که در مکه هستند ابتدای حرم است و بهترین آن‌ها حدیبیه، جِعرانه و تنعیم می‌باشد. آیا زائری می‌تواند با نذر از داخل شهر مکه و یا مسجدالحرام برای انجام عمره مفرده محرم شود؟
آیة اللَّه بهجت: بسمه تعالی، نمی‌تواند.
آیة اللَّه تبریزی: بسمه تعالی، در فرض مزبور برای عمره مفرده باید ادنی‌الحِلّ محرم شود و احرام از داخل مکّه یا مسجد الحرام صحیح نیست. واللَّه العالم.
آیة اللَّه خامنه‌ای: بسمه تعالی، محل احرام بر این اشخاص ادنی الحلّ است و داخل حرم نمی‌توانند محرم شوند و مورد نذر نیست.
آیة اللَّه سیستانی: خیر.
آیة اللَّه شبیری زنجانی: بسمه تعالی، احرام عمره مفرده در داخل حرم صحیح نیست هر چند نذر کرده باشد.
ص: 65
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: نذر احرام از داخل شهر مکه یا مسجد الحرام در عمره مفرده صحیح نیست.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: بسمه تعالی، برای کسانی که از میقات عبور می‌نمایند، نذر قبل از میقات برای احرام صحیح است. بنابر این، در فرض سؤال، برای عمره مفرده لازم است از ادنی‌الحلّ محرم شوند.
آیة اللَّه مکارم: جایز نیست. همیشه موفق باشید.
آیة اللَّه موسوی اردبیلی: بسمه تعالی، نمی‌تواند و باید برای احرام به یکی از میقات‌های مذکور برود.
آیة اللَّه نوری همدانی: پس از سلام، نمی‌تواند.