بدنه کلید هم با نقوشی تزیین یافته است و بر آن عبارتی دیده می‌شود که این کلید را به «سلطان صالح عمادالدین اسماعیل» فرزند ملک ناصر مملوکی، نسبت می‌دهد. در این کلید پاره‌ای تعمیرات به عمل آمده و یکی از دندانه‌های آن شکسته است. بر روی قسمت «الف» حلقه کلید آیه «نصر من اللَّه و فتح قریب» و بر روی قسمت «ب»: «لااله الا اللَّه، محمد رسول اللَّه» نگارش یافته است.
نوشته‌ها: بر سطح «الف» بدنه عریض کلید، دو آیه 1 و 2 سوره فتح تا «ما تقدّم من ذنبک و ما تأخّر» آمده و بر روی «ب»، بخشی از آیه 97 سوره آل عمران است. بر سطح «الف» مکعب دسته کلید عبارت: «هذا مفتاح الکعبة المشرفة شرّفها اللَّه» و بر سطح «ب» آن عبارت: «... السلطان الملک الصالح بن الملک الناصر، فی سنة ثلث ...» ذکر شده است و تاریخ ساخت بر مکعب یاد شده چنین است: «و أربعین و سبعمائة هجریة نبویّة»
این کلید دارای کیسه‌ای از دیبای سبز است که با تارهای نازک طلا، گلدوزی شده است و اندازه آن 18* 12 سانتی‌متر می‌باشد و نوشته‌های روی آن، که با همان تارهای زرّین نگاشته شده، به این ترتیب می‌باشد: «أمر بعمل هذا الکیس المبارک/ مولانا السلطان مراد» و در قسمت پایین آن: «أمر بتجدیده مولانا/ حسین پاشا فی سنة 1045» سپس آیه: «أنّه من سلیمان و انّه بسم اللَّه الرحمن الرحیم» و بر روی دیگر کلید و بخشی از آیه 58 سوره نساء است که بر قسمت میانی دو طرف کیسه نگارش یافته است.
این کلید از جنس برنج است و روی آن طلاکوب گردیده و به‌طوری‌که روی کلید ثبت شده، به زمان سلطان ناصر؛ ناصرالدین حسن مملوکی، در دوره دوّم حکومتش باز می‌گردد و بخش‌هایی از کلید، به وسیله نوشته‌هایی پر شده است، در حالی که بر روی
ص: 104
دیگر بخش‌های آن تزییناتی مانند نقش ساقه‌های گیاهی وجود دارد. نوشته روی این کلید درشت و خوانا است و در قسمت‌های طلاکاری‌های آن از بین رفته است.
نوشته‌ها: بر روی قسمت «الف» بدنه کلید، آیه 96 سوره آل عمران را؛ یعنی «انّ اوّل بیت» تا «فیه آیات بینات» می‌خوانیم و بر روی قسمت «ب» آن، آیات 1 و 2 سوره فتح را تا «لیغفر لک اللَّه ماتقدم من ذنبک و ماتأخّر» مشاهده می‌کنیم و بر سه مکعب دسته کلید، بر روی الف آن، عبارت: «مما عمل لبیت اللَّه ... فی ایام مولانا السلطان حسن‌بن محمد الملک ... لااله الااللَّه، محمد رسول اللَّه، فی سنة خمس و خمسین و سبعمائة» ثبت شده است.
بدنه کلید به مکعبی منتهی می‌گردد که بر چهار ضلع آن نوشته شده است:
«ممّا عمل لبیت اللَّه/ الحرام فی ایام/ مولانا السلطان الملک حسن‌بن محمد» و بر مکعب پس از آن «لااله/ الا اللَّه محمد رسول/ اللَّه فی سنة خمس/ و خمسین و سبعمائة» و بر مکعب سوم، کلماتی پراکنده از آیه 33 سوره توبه آمده است، ولی نوشته‌های روی حلقه کلید خوانا نیست، گرچه ما بر این باوریم که آن نوشته‌ها، آیه 59 سوره انعام می‌باشد.
(1) تاریخ ساخت: 795 هجری، (1392 م) زمان سلطان برقوق
درازا: 34 سانتی‌متر- شماره ثبت: 222/ 2
این کلید از برنز ساخته شده و سپس منقوش و طلاکوب گردیده و به عصر «سلطان ظاهر سیف الدین برقوق» باز می‌گردد. نوشته‌ها تمام بخش‌های کلید؛ یعنی بدنه و مکعب‌های دسته آن را فرا گرفته است و نقش و نگین‌ها و ساقه‌های گیاهی بر قسمت‌های بیضی شکل و دسته کلید یافت می‌شود و چنانکه ملاحظه می‌گردد، دستگیره برنجیِ آن، بعد از ساخت کلید، به آن ضمیمه شده است.
نوشته‌ها: بر دو روی پهناور آن، آیاتی از قرآن خوانده می‌شود، بر یک روی آن، آیه 96 سوره آل عمران: «انّ اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکاً و هدی للعالمین» و بر روی دیگرِ آن، قسمتی از آیه بعد از آن؛ یعنی آیه 97 سوره آل عمران آمده است، و
1- نک: سوردل، صص 70، 71.
ص: 105
بر یکی از دو ضلع کم عرض بدنه «انا فتحنا لک فتحاً مبیناً» و بر قسمت کم عرض دیگری، ادامه آیه دوم از سوره «فتح» آمده است.
و بر چهار سطح مکعب‌هایی که در انتهای بدنه کلید است و دسته کلید را تشکیل می‌دهد، عبارات زیر توزیع شده است:
لااله الّااللَّه محمد رسول اللَّه/ عزّاللَّه مولانا/ السلطان ملک الظاهر أبی/ سعید برقوق/ ارسله بالهدی/ و دین الحق/ اللَّه کافی من/ توکّل علیه/ سنة خمس و/ تسعین و سبعمایه.
در دفتر موزه، در قسمت مربوط به این کلید آمده است: این کلید از قلعه ابی‌قیر در مصر به موزه آورده شده است.
(1) تاریخ ساخت: قرن 8 هجری (14 میلادی) در عصر سلطان سیف الدین
درازا: 28 سانتی‌متر- شماره ثبت: 25/ 21
کلیدی است از برنز که روی آن طلاکوب شده و خطوطی پهناورتر از میزان معمول که در راستی بدنه [و عرض آن] کشیده شده است. همچنین نوشته‌هایی مشابه بر روی مکعب‌های دسته کلید وجود دارد ولی دو شکل بیضی دسته، با ساقه‌های گیاهی زینت گردیده و حلقه این کلید گم شده است.
نوشته‌ها: بر قسمت «الف» روی بدنه کلید: این آیه از سوره آل عمران را می‌خوانیم: «ان اول بیت» تا «فیه آیات بینات» و بر قسمت «ب» بدنه آن، بقیه آیه تا «من استطاع الیه سبیلًا» آمده است. چنانکه بر قاعده‌های دو مکعبی که در دسته کلید است عبارت: «السطان الملک المظفر عزّ نصره» توزیع و تکرار شده است. نقوش روی دو منشور کروی شکل آن هم روشن می‌باشد.
- احتمال می‌رود ملک مظفر، همان سلطان سیف‌الدین مملوکی 747- 783 ه. ق.
(1346- 1387 م) باشد- این کلید دارای کسیه دراز و بلندی از پارچه سفید است که آن را گلدوزی‌هایی با گل‌های کوچک آراسته است.
(2)
1- نک: سوردل، صص 27، 73
2- نک: سوردل، صص 68- 69
ص: 106
تاریخ ساخت: 804 هجری (1401- 1402 م) در زمان سلطان برقوق
درازا: 50 سانتی‌متر- شماره ثبت: 2228/ 2
قفلی است آهنی و طلاکوب که تمام قسمت‌های آن با نوشته‌ها آراسته شده و به «سلطان ظاهر برقوق» منسوب گردیده است و بر روی بدنه استوانه‌ای شکل قفل و نیز بر روی میله عمودی آن، خطوط مورّب طلاکوب و نقره‌کوب گردیده است. نوشتار روی آن تنها با طلا و خطوط پیرامون آن فقط با نقره تزیین گردیده است.
نوشته‌ها: نوشته‌های روی بدنه کلید در چند سطر است که عبارتند از آیات زیر: آیة الکرسی، آیه 27 سوره فتح، 96 آل عمران، 73 انعام، سوره اخلاص، آیه 129 توبه و 116 سوره مؤمنون.
آیات یاد شده، به ترتیبی که آوردیم نیست، بلکه بر روی بدنه استوانه‌ای آن، در داخل،
ص: 107
مستطیل‌هایی کنار هم، که سازنده به‌دلخواه خود ترسیم کرده، نگاشته شده‌اند و بر یک روی مرآت قفل که به صورت مسطح بوده و بر بدنه قفل متصل می‌باشد، آیة الکرسی و بر روی دیگرش: «الّلهمّ اغفر لعبدک مولانا السلطان الملک الناصر فرج بن عبدک المرحوم الملک الظاهر خادم بیت اللَّه الشریف ... عمل فی جمادی الأولی سنة أربع و ثمانمائة» و بر میله عمودی قفل: «السلطان ... الظاهر برقوق» ثبت گردیده است.
در سبک نگارش تاریخ این قفل با سبک نگارش رایج زمان ساخت آن، به‌گونه‌ای درخور توجه ناهماهنگی به چشم می‌خورد. ممکن است سبب آن این باشد که زمان ساخت آن جلوتر از زمان ثبت تاریخ بر آن بوده است.
(1) تاریخ ساخت: قرن 9 هجری (15 میلادی)
درازا: 24 سانتی‌متر- شماره ثبت: 2277/ 2
این کلید از جنس آهن است که روی آن طلاکوبی و نقره‌کوبی شده است. بدنه کلیدرا نوشته‌ها و نقوشی از ساقه‌های گیاهان پر کرده ولی دیگر بخش‌های کلید با ساقه‌ها و برگ‌های گیاهی و نقش و نگارهایی تزیین گردیده است و پاره‌ای از آن‌ها، با رز و سیم آراسته شده است. کلید این قفل پیدا نشده و در قسمت برآمدگی انتهای کلید، نوشته‌هایی است که خواندن آن‌ها دشوار می‌نماید.
نوشته‌ها: بر روی بدنه پهن و مستطیل شکل آن، آیاتی از قرآن ثبت شده، بر روی قسمت «الف» آن، آیات اوّل و دوم سوره فتح تا «ما تقدّم من» و بر روی قسمت «ب»، بقیه آیه دوم تا «صراطاً مستقیماً» نگارش یافته است.
این کلید و کلیدی که در تصویر شماره 20 با مشخصات س. ط. ق: 2278/ 2 می‌آید، دارای کیسه‌ای از پارچه‌ای حریر سبز است به اندازه 48* 16 سانتی‌متر و با تارهای زرّین، گلدوزی شده است.
1- نک: سوردل، صص 74- 75
ص: 108
تاریخ ساخت: قرن 9 هجری (15 میلادی)
درازا: 5/ 34 سانتی‌متر- شماره ثبت: س. ط. ق: 2225/ 2
کلیدی است که از آهن ساخته شده و روی آن طلاکوب گردیده و دسته و سر کلید طلاکاری شده است. ساخت آن بی‌پیرایه و بسیار ساده است و از نظر شکل، تقریباً شبیه کلید تصویر شماره 5، دارای مشخصات 2224/ 2 می‌باشد و به ویژه در قسمت حلقه که دو سر آن در نقطه اتصالش به کلید، شکل سرهای اژدها را نشان می‌دهد.
نوشته‌ها: بر روی قسمت «الف» بدنه آن، آیه: «انا فتحنا» تا «و ینصرک اللَّه نصراً عزیزاً» و بر قسمت «ب» آن: «انّ اول بیت» تا «فمن دخله کان آمناً» را می‌خوانیم؛ چنانکه نوشته‌هایی بر دو روی حلقه آن وجود دارد که خواندن آن‌ها دشوار است.
این کلید دارای کسیه‌ای از حریر است که با تارهای طلایی گلدوزی شده و اندازه‌اش 42* 26 سانتی‌متر می‌باشد و در دفتر موزه نوشته شده که «سلطان عبدالمجید» دستور درست کردن این کیسه را داده و «خدیو عباس پاشا» آن را آورده است.
تاریخ ساخت: قرن 9 هجری (15 میلادی)
شماره ثبت: س. ط. ق: 2281/ 2
این قفل و کلید از آهن ساخته شده و سپس طلاکوب گردیده و با شکل‌های هندسی
ص: 109
و ساقه‌های گیاهی تزیین شده است و از نوشته‌های روی آن برمی‌آید که برای باب توبه ساخته شده‌اند. بر روی یک بدنه کلید، با خط ثلث نوشته شده است: «هذا مفتاح الأبواب» و بر دیگر روی آن آمده: «افتح لنا خیر الباب».
بر سر روی قفل و روی مربع‌های در دو ردیف عبارت‌های زیر نوشته شده است:
«هذا قفل/ باب التوبة/ فی داخل/
الکعبة/ اللَّه قابل التواب/ و مفتح الأبواب
.../ استغفر و تاب/ نصر من اللَّه و فتح/
قریب و بشر/ المؤمنین/ یا محمد بجنة»
و به دنبال آن، آیه 13 سوره صف می‌آید و کلمات آیه در مربع‌ها توزیع می‌شود به صورتی که قرائت آن به سختی ممکن می‌گردد.
تاریخ ساخت: قرن 9 هجری (15 میلادی)
درازا: 28 سانتی‌متر- شماره ثبت: 2278/ 2
کلیدی است آهنی که جز تزیینات اندکی بر دسته آن و نوشته‌هایی بر بدنه آن، یافت نمی‌شود.
نوشته‌ها: بر روی بدنه منشوری شکل‌آن‌نوشته شده‌است: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم، انّا فتحنا لک فتحاً مبیناً لیغفر لک اللَّه ما تقدّم من ذنبک» و ادامه در روی دیگر آن می‌باشد. بر روی مکعب دسته آن، که در اطراف خود می‌چرخد، عبارت: «له الملک»
ص: 110
را می‌خوانیم.
برای این کلید، و کلید شماره 17 با مشخصات 2227/ 2، کیسه‌ای از حریر سبز در اندازه 48* 16 وجود دارد که با تارهای زرّین گلدوزی شده است.
تاریخ ساخت: قرن 9 هجری (15 میلادی)
درازا: 30 سانتی‌متر- شماره ثبت: 2226/ 2
کلیدی است از جنس آهن که بدنه آن طلاکاری شده و بر آن نوشته‌هایی حک گردید و با نقش و نگارهای گیاهی و گل‌ها تزیین گردیده است.
نوشته‌ها: چنانکه در تصویر آن مشخص است، بر بدنه مستطیل شکل کلید، قسمتی از آیه 59 سوره انعام ثبت شده و بر روی بقیه آیه و نیز آیه 97، سوره آل عمران تا «وللَّه علی الناس حجّ البیت من استطاع الیه سبیلا» نوشته شده و بر روی حلقه کلید، عبارت:
«الملک للَّه» وجود دارد.
تاریخ ساخت: قرن 9 هجری (15 میلادی)
درازا: 35 سانتی‌متر- شماره ثبت: 2289/ 2
کلیدی است آهنی و بدنه آن خالی از نوشتار و نقش و نگار می‌باشد و تنها بر حلقه و قسمتی که حلقه به آن متصل است نقوش و شیارهایی یافت می‌شود.
)