بر اساس هماهنگی سیاستگذاران عمره با مسؤولان سعودی و پافشاری سازمان هواپیمایی کشوری عربستان مبنی بر استفاده از هواپیمایی سعودی برای انتقال زائران ایرانی، مقرر گردید در سال 81 شرکتهای ارس و وادی‌نور از امکانات پروازی خطوط سعودی در برنامه‌های عملیات عمره نیز استفاده نمایند. این تصمیم به صورت طبیعی مستلزم برنامه‌ریزی جامع و تلاش مضاعفی در تهیه دو جدول پروازی مختلف برای هر شرکت بوده و در نتیجه چهار جدول پروازی برای کل عملیات تهیه گردید.
حضور دو ناوگان بزرگ حمل و نقل‌هوایی «هواپیمایی جمهوری‌اسلامی ایران- هما» و «هواپیمایی سعودی» امتیازات مثبتی در سهولت انتقال زائران فراهم نمود و با افزایش پتانسیل پروازی، این امکان برای مسؤولان عمره به وجود آمد تا با فراغت و پشتوانه بیشتری نسبت به برنامه‌ریزی در چگونگی افزایش اعزام زائران اقدام نمایند. قابل ذکر است که بالا بردن ظرفیت‌های پروازی در فرودگاه جده می‌توانست پیامد ترافیک حمل و نقل برای این فرودگاه را به دنبال داشته باشد. لیکن به دلیل پرواز مستقیم هواپیماهای سعودی به مدینه، هیچگونه خللی در این زمینه به وجود نیامد و این وضعیت علاوه بر ایجاد تسهیل در عملیات پروازی، امکان تشرف مستقیم مشتاقان زیارت حرم نبوی صلی الله علیه و آله و قبرستان بقیع را پس از بیست سال فراهم آورد.
اگر چه پرواز مستقیم هواپیمای سعودی به مدینه منوره موجب ایجاد تسهیلات مناسب برای انتقال زائران گردید اما به دلیل عدم آشنایی عوامل پروازی خطوط سعودی با پروازهای عمره زائران ایرانی و نداشتن تجربه لازم مشکلات متعددی در ابتدای عملیات به وجود آمد که برای دستیابی به راهکارهای جدید و پرهیز از این مشکلات در سالهای آتی، به ذکر مواردی که زائران را دچار مشکل و سرگردانی جدّی نموده بود، اشاره می‌گردد.
1- عدم پایبندی و رعایت تفاهمات امضا شده اولیه در طول اجرای عملیات، توسط مسؤولان هواپیمایی سعودی.
ص: 112
سعودی با ایران‌ایر که در بسیاری از موارد موجب اعتراض زائران می‌گردید.
3- استفاده هواپیمایی سعودی از خدمه پرواز و میهماندارانی که حدود نود درصد آنها دختر خانم‌های اندونزیایی با ظاهری نامناسب بوده و به دلیل عدم آشنایی آنان به زبان عربی و یا فارسی به هیچ وجه امکان برقراری ارتباط با زائر میسر نبود.
4- نداشتن برنامه غذایی متناسب با ذائقه زائر ایرانی در داخل هواپیما.
5- تغییرات مکرّر جدول پروازی و کاروان‌ها به دلیل تغییر در تعداد صندلی‌های داخل هواپیما که در مواردی موجب بروز نارضایتی زائرین می‌شد.
6- جدا کردن خانواده‌ها از یکدیگر در پروازها، به دلیل عدم ارائه شماره صندلی به زائران.
7- عدم ایجاد ارتباط مستمر میان دفاتر هواپیمایی سعودی در ایران و عربستان و بروز مشکلات جدی در صدور بلیت.
8- به‌کارنگرفتن میهمانداران ایرانی در پروازها که این موضوع نیز با توجه به آمار 100% مسافر ایرانی در هواپیما، خلاف استانداردهای بین‌المللی بوده و در مواردی موجب برخورد و ایجاد مشکلات جدی در این پروازها گردید.
9- نداشتن نیروی انسانی مناسب و کافی هواپیمایی سعودی در ایستگاههای پروازی داخل ایران.
10- تأخیر در صدور بلیت‌های برگشتی به دلیل بهره نگرفتن از شبکه بیست و چهار ساعته ارتباطی.
11- عدم هماهنگی مدیران هواپیمایی سعودی با مدیران پرواز ایرانی به منظور توزیع مناسب و به موقع کارت پرواز.
12- تایپ لاتین اسامی در بلیت که مدیر راهنما را در توزیع بلیت دچار مشکل می‌نمود.
13- نبودن و عدم اختصاص مکان مناسب به عنوان نمازخانه در داخل هواپیما و بروز اعتراض جدی زائران.
ساماندهی ساسکو- بین‌راههای (جده- مدینه- مکه)
از جمله اقدامات برجسته و قابل ذکر در عملیات عمره سال 81 را می‌توان ساماندهی محل استراحت زائرین در مسیر جده- مدینه- مکه نام برد. به دلیل
ص: 113
طولانی بودن مسیرجده- مدینه- مکه همه ساله اتوبوس‌های حامل زائران ایرانی برای انجام فریضه نماز و یا استراحت و صرف غذا در محلی به نام ساسکو در فاصله 170 کیلومری مدینه توقف می‌نمایند که در سالهای قبل به دلیل عدم توجه کافی به مسائل بهداشتی و عدم مدیریت ایرانی بر این مجموعه به اینکه اولین مکان ورود زائران ایرانی پس از فرودگاه جده آن هم بعد از طی سیصد کیلومتر و خستگی مفرط ایستگاه ساسکو می‌باشد. لذا در عمره سال هشتاد و یک تلاش گردید تا با حاکم نمودن یک فضای متنوع ایرانی و حضور دائم مدیریتی فعال در این مکان نسبت به استقبال زائران به نحو مطلوبی اقدام شود. در عمره سال 81 و به دلیل پیش بینی‌های قبلی طرف قرارداد ملزوم به راه اندازی سالن‌های جنبی مختلف رعایت دقیق مسائل نظافتی، اختصاصی‌بیش‌از سی‌مورد سرویس‌های بهداشتی خاصی زائران ایرنی شد به‌طوری که این سرویسها بیش از ورود زائرین ایرانی نظافت کامل شده و اجازه استفاده برای زائرین دیگر کشورها وجود نداشت. نظافت فضای مجدد و تعویض موکت آن بر اساس جدول تنظیم شده از دیگر اقدامات بسیار مثبت و مفیدی بود که در واقع این تغییرات عظیم برای هر زائری که در سالهای قبل توفیق تشرف داشته و کاملًا محسوس می‌نمود.
کنترل مواد و اقلام غذایی قبل از توزیع
اگر چه همانگونه که پیشتر اشاره شد در نحوه مدیریت تدارکات شرکت وادی نور به دلیل عدم تجربه جمعی از عزیزان که مسؤولیت تأمین تدارکات را به عهده داشتند دچار مشکل جدی و کمتر توفیق نظارت و کنترل دقیق را به دلیل نحوه برخورد این عزیزان و حمایتی که بعضاً نیزبه‌طرق مختلف می‌شدند داشتیم لیکن در حوزه کنترل مواد غذایی و با عنایت به برنامه‌ریزی جامع مسؤولان شرکتهای ارس و وادی‌نور تلاش شد تا با نظارت دقیق اقلام غذایی نسبت به رعایت بهداشت، تاریخ مصرف کالاها، زمان دریافت و نحوه توزیع از هر گونه اعمال سلیقه‌های فردی جلوگیری و کالای مورد نیاز مدیران هتلها در زمان مناسب در محل، توزیع و تحویل گردد. که این موضوع گواه همه مدیران عزیز و تلاشگر هتلها؛ از جمله اقدامات مؤثر و
ص: 114
برنامه‌ریزی شده عمره سال 81 تلقی گردید.
تسهیلات ویژه
اطلاع رسانی به عنوان ابزارِ تسهیل و روان‌سازی عملیات در سال 81 مورد توجه ویژه قرارگرفت؛ چرا که خلأ ناشی از این امر مهم در سالهای گذشته و عدم آشنایی‌وراهنمایی لازم زائران در مراحل مختلف‌عملیات، موجب بروز اختلالاتی در روند کار می‌گردید. اگر چه تأخیرات اولیه درامضای قرارداد موجب محدود شدن زمان برای برنامه‌ریزی‌های لازم در امر اطلاع‌رسانی گردید، لیکن با عنایت به تلاش شبانه روزی عزیزان ستادی در ایران، اقدامات مفیدی در این زمینه صورت گرفت که ذیلًا به آن اشاره می‌گردد.
انتشار کتاب راهنمای عمره و ...
در اقدامات اطلاع رسانی می‌توان به انتشار کتاب راهنما که حاوی نکات مفید اجرایی که زائر در طول سفر با آن روبروست و همچنین انتشار پوسترها و تراکت‌های راهنما و اطلاع‌رسانی در هتلها به صورت تراکت، پارچه نوشته، اطلاعیه و ... اشاره کرد.
در تهیه و تدوین کتب راهنما سعی گردید مطالب موجز که از جامعیت لازم برخوردار باشد، تهیه و در اختیار زائران قرار گیرد. در این کتاب روند اجرایی عمره از مراحل اولیه ثبت نام، نحوه ارتباط با کارگزار و مدیر راهنما در ایران، موارد مربوط به فرودگاه و پرواز، هزینه سفر، ارز همراه مسافر و محل استقرار ستادهای عملیاتی در مدینه و مکه با شماره تلفن و آدرس، قید گردیده است.
همچنین به منظور آشنایی بیشتر زائران گرامی با فضای عربستان، برخی از قوانین و مقرّرات این کشور، وضعیت اقامت، حمل و نقل و بیمه و سایر موارد که زائر به‌طور طبیعی با آن روبرو خواهد شد تا بازگشت به ایران همراه با تصاویر ارائه گردیده و در قطع مناسب در اختیار زائران قرار داده شد.
کتاب راهنمای عمره به دلیل ویژگی‌های کاربردی آن به بسیاری از سؤالات زائران پیش از وقوع مشکل پاسخ لازم را داده است و طبق بررسی‌ها و نظرسنجی‌های انجام شده انتشار کتاب در روند اجرایی عمره اثرات بسیار مطلوبی داشته است.
ص: 115
تأمین نیازهای ضروری زائران
همچنین به منظور تأمین امکانات اولیه زائر، یک بسته هدیه رایگان که بتواند نیازهای ابتدایی زائران را پاسخگو باشد از جمله کیف حمل پول، دفترچه یادداشت، کیسه مخصوص کفش و نقشه مکه و مدینه از طریق رابطین استان‌ها میان زائران توزیع گردید که بدین ترتیب مشکل همه ساله زائرین در گم شدن کفش‌ها در مسجدالنبی و مسجدالحرام به‌طور اساسی حل شد.
انتشار پوسترها و تراکت‌های راهنما
به منظور ایجاد یکنواختی و برقراری بیش از پیش نظم در گروهها و پیشگیری از سر در گمی زائران در فرودگاه‌ها و مکان‌های پر تردد به تناسب موقعیت پوستر و تراکت‌های حاوی نکات ضروری و راهنمایی‌های لازم به صورت زیبا، خوانا تهیه و در مسیر دید زائران قرار گرفت.
نصب تابلوها در هتلها
باتوجه به‌این‌که هتلها یکی ازمراکز اصلی‌تردد زائران‌است، به‌منظور سهولت در اطلاع رسانی و اعلام برنامه‌های از پیش تعیین شده؛ نظیر زیارت دوره و همچنین اعلام تذکرات مفید، تابلوهایی در مبادی ورودی هتلها نصب گردید. راه اندازی مطب پزشکان در هتل و ارائه خدمات مؤثر بسیار مورد توجه زائرین عمره سال 1381 قرار گرفت.
همچنین نصب تراکت بسیار زیبا و منقوش به پرچم مقدس جمهوری اسلامی ایران بر روی اتوبوس‌های حمل زائرین ایرانی و مینی‌بوس‌هایی که در مکه مکرمه نسبت به انتقال زائران از حرم و بالعکس اقدام می‌نمودند از اقدامات مفید وارزشمندی بودکه درعمره سال 81 صورت‌گرفت. این‌نوع خدمات علاوه بر عزت بخشیدن به زائران ایرانی در میان زوار سایر کشورها، موجب پیشگیری از پرسه زدن‌های بی‌مورد و سردرگمی زائران به خصوص افراد مسن می‌شد.
تدوین دستورالعمل و شرح وظایف دست اندرکاران
از آنجا که در مطالعه عمره سنوات گذشته مشخص گردیدکه عدم آشنایی و اطلاع لازم مدیران هتلها، مدیران راهنما و دست اندرکاران اجرایی از دستورالعمل‌ها، تبعات منفی به دنبال
ص: 116
خواهد داشت، لذا به منظور پیشگیری از این امر و آماده سازی عزیزان در عمره سال 81 پس از ساعت‌ها جلسه و کار کارشناسی در آخر جزوه‌ای تحت عنوان «ره توشه مدیران» حاوی اطلاعات لازم از شرح وظایف و چک لیست کاری تهیه و در اختیار آنان قرار گرفت. در نظرسنجی انجام شده از مدیران و دست اندرکاران عمره به این نکته پر اهمیت پی‌برده شد که تنظیم و ارائه اینگونه اطلاعات می‌تواند در بالا بردن سطح خدمات تأثیر بسزایی داشته باشد.
تهیه پلان هتلها و موقعیت استقرار زائر
با نظر اجمالی به عمره سالهای گذشته به این نتیجه می‌رسیم که از جمله مشکلات جدّی زائران در لحظه ورود به شهرهای مکه و مدینه، نداشتن کمترین اطلاعات از موقعیت محل استقرار و چگونگی وضعیت اتاق‌ها بوده است.
مضافاً اینکه ناکافی بودن فضای ورودی هتل‌های مکه و مدینه و همچنین تجمع زائران در لحظه ورود و خستگی راه منجر به ایجاد مشکل مضاعف گردیده، بازتاب ناخوشایندی را در میان زائران ایجاد می‌کرد. به منظور جلوگیری از این نقیصه از جمله اقدام انجام شده در عمره سال 81 که موجب برطرف شدن تمامی مشکلات فوق گردید. مشخص شدن دقیق محل استقرار هر کاروان و همچنین توزیع اتاق‌ها برای هرگروه به تفکیک و اعلام شماره اتاق، نام هتل، شماره تلفن هتل و آدرس آن به زائران محترم قبل از اعزام بود. این اقدام موجب گردید ستادهای عملیاتی بتوانند سریعاً نسبت به انتقال بار زائر به اتاق‌های زائران اقدام و از تجمّع بار که بدترین شکل ممکن را در لحظه ورود زائر ایجاد می‌کرد جلوگیری شود. همچنین بنا به درخواست ستاد عملیات عمره در تهران و همکاری مدیران راهنما، ترتیبی اتخاذ شد که هر زائر قبل از پرواز از کارت شناسایی برخوردار گردد. در روی این کارت علاوه بر مشخصات کامل زائر، آدرس هتل و شماره اتاق محل استقرار وی در مکه و مدینه قید شده بود.
اتخاذ چنین شیوه‌ای موجب گردید تا سردرگمی زائران به شدت کاهش یافته و به ندرت شاهد گم‌شدن و یا مشکلاتی از این دست باشیم. در واقع داشتن چنین کارتی نه تنها امکان راهنمایی زائران سالخورده ویا زائرانی که از سطح
ص: 117
سواد کافی برخوردار نبودند را برای عوامل اجرایی به وجود آورد، بلکه برای دیگر زائران نیز چنین زمینه‌ای را فراهم نمود.
قابل ذکر است که به دلیل ویژگی خاص مسجد شجره و یکنواخت بودن لباس احرام تمامی زائران کشورهای مختلف و نیز تعدد مسیرهای عبور و درنتیجه بالا بودن آمار گمشدگان، در سال 81 ستاد عملیات مدینه اقدام به استقرار یک واحد امداد گمشدگان در مکان مشخص و با بهره‌گیری از خودرو، امکانات صوتی و اطلاع رسانی نمود.
این اقدام نیز از جمله ویژگی‌های برجسته عمره نسبت به سالهای قبل بود و مورد توجه و تحسین زائران قرار گرفت.
عمره دانشجویی
از جمله مأموریت‌های شرکت وادی‌نور در عمره سال 81، سازماندهی عملیات اعزام دانشجویان عزیز ومسؤولیت اجرایی عمره دانشجویی بود. این مسؤولیت خطیر دارای ویژگی‌های خاصی است که مواردی از آن تقدیم می‌شود.
تشکیل شورای اجرایی عمره دانشجویی
یکی از تصمیمات مهم سال گذشته در شورای حج، بنا به پیشنهاد جناب حجت الاسلام و المسلمین حاج آقای ری شهری تشکیل کمیته‌ای مرکب از نمایندگان ستاد عمره دانشجویی- بعثه مقام معظم رهبری و نمایندگان شرکت وادی نور به منظور بررسی تسهیلات سفر عمره برای دانشجویان عزیز بود.
این شورا موضوع عمره دانشجویی را به صورت خاص پیگیری کرده و هر دو هفته یکبار گزارش پیشرفت روند اجرایی را مورد بررسی قرار داده و نسبت به راهکار ارائه تسهیلات تصمیمات لازم را اتخاذ نمود. در واقع شورای عمره دانشجویی نقش سیاست‌گذاری را بر عهده داشته و تصمیمات متخذه توسط ستاد عمره دانشجویی مستقر در دانشگاه‌ها به مورد اجرا گذاشته می‌شود.
آثار و برکات تشکیل شورای عمره دانشجویی عبارتند از:
1- تهیه طرح جامع اهداف عمره دانشجویی و برنامه ریزی‌های کلان در خصوص دستاوردهای گرانسنگ عزیزان دانشجو در این حرکت مقدس و
ص: 118
همچنین بررسی چگونگی انتقال برداشتهای معنوی به جامعه دانشجویی از طریق برگزاری جشنواره‌ها، نمایشگاه و همایش و ...
2- تصمیم نهایی در تعیین سقف قیمت عمره دانشجویی، تعدیل قیمتهای کلی و چگونگی ارائه تسهیلات مناسب در زمینه پرواز، محل اقامت و حمل و نقل و ... برای عزیزان دانشجو.
قابل ذکر است در جلسه‌ای که با حضور جناب حجت الاسلام و المسلمین ترابی مسئول محترم ستاد عمره دانشجویی و همچنین جناب آقای مهندس اوحدی رئیس مجمع شرکتهای ارس و وادی نور و جناب آقای مهندس کشاورزیان مدیر عامل محترم هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد و هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران موافقت خود را نسبت به اختصاص تخفیف ویژه به میزان دویست و پنجاه هزار ریال به ازای هر دانشجو اعلام نمود. این اقدام شایسته به همراه سایر تمهیدات و تسهیلات ویژه‌ای که شرکت وادی نور فراهم نمود، نهایتا موجب تعدیل قیمتهای عمره دانشجویی به میزان قابل توجهی گردید.
3- تصمیم بر انجام عملیات عمره دانشجویی به صورت متمرکز به منظور ارائه تسهیلات بیشتر توسط شرکت وادی‌نور.
به دنبال این تصمیم امکان هر گونه تغییر و یا جابجایی دانشجویان که احتمالا با مشکل اعزام مواجه می‌شدند، فراهم گردید و در موارد خاصی نیز زمینه اجابت تقاضای عزیزانی که مایل به همراه بردن خانواده‌های خود بودند، ایجاد شد.
4- حضور جناب حجت الاسلام و المسلمین ابوترابی ریاست محترم ستاد عمره دانشجویی در مذاکرات و مراحل اجرایی عملیات.
از برکات حضور در مذاکرات با طرف قرارداد سعودی قطعی شدن هتل بسیار مناسب طیبه السکنی برای عزیزان دانشجو در مدینه بود. قابل ذکر است که این هتل دارای امکانات بسیار عالی بوده و در فاصله بیست متری مسجد النبی صلی الله علیه و آله واقع شده است. اجاره هتل مذکور و اسکان عزیزان دانشجو در این هل را قطعا می‌توان به عنوان یک موفقیت جدی در عمره سال هشتاد و یک تلقی نمود.
ص: 119
5- هماهنگی لازم به منظور اعزام مدیران و روحانیونی که با ویژگی‌های خاص کاروانهای دانشجویی سنخیت داشته و دارای انگیزه و علاقه مشخصی برای همراهی با کاروان عزیزان دانشجو بودند. البته در بخش پیشنهادات به این مسأله توجه جدی شده است که در انجام عمره دانشجویی در سالهای آتی به روحیه‌سؤال‌پرداز، پویاوخلاق و همچنین سطح علمی و معدل سنی عزیزان دانشجو توجه ویژه‌ای مبذول گردد.
6- هماهنگی لازم به منظور فراهم نمودن زمینه مناسب برای فعالیت‌های فرهنگی عزیزانم دانشجو در ابعاد مختلف، ارتباط نزدیک و عاطفی مسؤلان اجرایی عمره که عمدتا از عزیزان آزاده هستند با جناب حجت الاسلام و المسلمین ابوترابی در واقع اعتقاد مشترکی نسبت به ارتقاء سطح کیفی خدمات و ارتباط فرهنگی به وجود آمده و موجب گردید تا زمینه‌های مناسب برای توسعه و ماندگاری فرهنگ دانشجویی نیز ارتقاء یابد به طوری که عزیزان دانشجو در طول برنامه اعزام شش هفته‌ای خود در ابعاد فرهنگی- معنوی این سفر، زیبایی‌ها و آثار شگرفی آفریدند که پرداختن به آنها به فرصت مناسب و جامع‌تری نیاز دارد.
)