آقای سیّد احمد زرهانی، از چهرههای فرهیخته و فرهنگی کشورند که سالهای متمادی، در سمتهای گوناگون فرهنگی و اجرایی مشغول بهکار و خدمت بودهاند. در ماههای اخیر و به دنبال استعفای جناب آقای محمّدحسین رضایی- زیدتوفیقه- از ریاست سازمان حج و زیارت، مسؤولیت خدمتگزاری به میهمانان خانه خدا، به ایشان واگذار گردید.
اکنون فصلنامه «میقات حجّ» برای آشنایی بیشتر کاگزاران حج و نیز مردم شریف ایران اسلامی با ریاست محترم این سازمان، مصاحبهای با ایشان انجام داده است که توجّه خوانندگان محترم را به آن جلب میکنیم:
: خواهشمند است قدری از سوابق کارهای اجرایی و مسؤولیتهایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی داشتهاید را برای آشنایی بیشتر خوانندگان با حضرتعالی شرح دهید.
آقای زرهانی: بنده اکنون معلم هستم. در دوره اول مجلس شورای اسلامی، نماینده مردم دزفول بودم. از سال 63 تا 78 در چند حوزه معاون وزیر آموزش و پرورش بوده و در این وزارتخانه خدمت کردهام. بعد از آن، خدمات مشاورهای به آن وزارتخانه دادهام و مدیرعامل یکی از شرکتهای تابعه صندوق ذخیره فرهنگیان بودهام.
چند سالی عضو هیأت امنای دانشگاه مذاهب اسلامی، عضو هیأت امنای سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، عضو هیأت امنای پژوهشکده تعلیم و تربیت، عضو
ص: 149
شورای عالی انجمن اولیا و مربیان، عضو شورای فرهنگ عمومی کشور و مجامعِ مشابه دیگر بودهام.
: جناب عالی چند سفر به حج مشرف شدهاید؟ نخستین سفر شما در چه سالی بوده و چه مسؤولیتهایی در رابطه با حج داشتهاید؟
آقای زرهانی: پنج سفر مشرف شدهام و نخستین سفرم در سال 1361 انجام گرفت.
مسؤولیتم، عضو شورای نظارت و بازرسی بعثه امام قدس سره و بعثه مقام معظم رهبری بوده است. البته در سال 63، بیشتر از واژه «ناظر» استفاده میشد و بعدها کلمه بازرس رسمیت بیشتری پیدا کرد.
: وضعیت حج در گذشته را چگونه ارزیابی میکنید؟
آقای زرهانی: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بهتدریج مراسم حج از جایگاه بالاتری برخوردار گردید وامروزه مراسم حج ایران، در جهان اسلام از منزلت خوبی بهرهمند است.
: نقاط مثبت و منفی مسائل اجرایی حج در گذشته چه چیزهایی بوده است؟
آقای زرهانی: نقاط ضعف بهتدریج رو به کاهش و نقاط قوت سیر افزایشی داشتهاند.
گاهی اوقات بهعنوان سربازرس کاستیهایی در نظام حمل و نقل و یا تغذیه و یا مسکن زائران مشاهده میکردیم، اما سازمان حج و زیارت، با احساس مسؤولیت، برای رفع آن کاستیها اهتمام میورزید. مهمترین نقطه قوت سازمان چارهاندیشی برای بهبود روند امور بود. برخی از مشکلات در شرایط بحرانی پیش میآمد و مربوط به طبیعت این سفر معنوی بود.
: نگاه کلّی جنابعالی به حج چیست؟ و اساساً حاجیان ایرانی با چه اهدافی باید به حجّ مشرف شوند؟
آقای زرهانی: حج، نمایش زندهای از زندگی موحدانه است. تمرین ابراهیمیزیستن و از
ص: 150
خود رستن و به حق پیوستن. حج دانشگاه انسانسازی و مدرسه تقرّب به خداست. حج، حج است و بیش از آنکه نمودی باشد شهودی است. حج کنگره بزرگ مسلمانان برای نفی استکبار و اثبات یکتاپرستی است. زائران بیتاللَّه، حج را با لبیک آغاز میکنند و لبیک کلمه رمز رستگاری و پایداری در راه حق است. حاصل حج، دوری از شیطان و استشمام بوی رحمان است. شخصیت انسان در حج صبغه الهی میگیرد و آدمی با عزم و اندیشهای نو به خانه و کاشانه خود برمیگردد و جشنی برای تولّدی دیگر میگیرد و در پرتو حج به جهاد با نفس میپردازد و رابطه خود را با خدا و مردم اصلاح میکند. در کارخانه انسانسازی حج، انسان طبیعی تبدیل به انسان الهی میشود و بُعد آسمانی او بر بُعد زمینیاش رجحان مییابد. حج رمز بقای وحدت مسلمین و محل پایهریزی بنیان مرصوص امت اسلامی است. حاجیان ایرانی مراسم حج را در فضای انقلاب اسلامی انجام میدهند و با ابراهیم زمان همپیمان میشوند تا از توحید و عدل در پهنه گیتی دفاع کنند. ستون خیمه حج، معنویت و فرهنگ اسلامی است و طبعاً کسی که با استشعار، راهی این سفر سرنوشتساز میشود میداند که باید خود را آماده سازد تا نسیم رحمان را دریابد و فاصله خود را با معبود کم کند.
: جناب عالی برای تحقّق این اهداف چه طرحها و برنامههایی دارید؟
آقای زرهانی: سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری رسالت مشترکی دارند و خود را موظف میدانند تا با بهکارگیری همه امکانات، زمینه برگزاری حج را بهصورت مطلوب فراهم کنند. طبعاً تولید اندیشه و فرهنگ و آثار هنری در زمینه حج و زیارت و سادهتر کردن و ارزانتر نگاه داشتن این سفر، پشتوانهای برای توجه زائران به ابعاد معنوی این عبادت بزرگ است.
: مدیریت، امروز بهصورت یک علم درآمده و مدیران وقتی موفقاند که از حالت سنتی خارج شده و براساس اصول صحیحِ مدیریت، عمل کنند؛ برای تحقق چنین مدیریتی چه خواهید کرد؟
آقای زرهانی: خوشبختانه در سالهای اخیر بر موضوع آموزش در سازمان حج و زیارت
ص: 151
توجه شده است و سازمان و بعثه با تشریک مساعی قابل توجهی در زمینه آموزش مدیران، روحانیون، کارگزاران و زائران سرمایهگذاری میکنند. طبعاً وارد کردن مواد آموزشی جدیدی به برنامه آموزشی؛ از قبیل مدیریت، جامعهشناسی، روانشناسی و ارتباطات، کمک مؤثری به بهبود روند مدیریت در کاروانها میکند. بهتر است کارکرد کاروانها بهعنوان سلولهای پیکره حج و زیارت مورد بازنگری قرار گیرد و اصلاحات لازم در آنها انجام پذیرد. مدیران باسابقه کاروانها و کارگزاران توانمند، بهترین مشاوران و کارشناسان برای انجام این اصلاحات بهشمار میآیند که از وجود آنان استفاده خواهد شد.
ما کارگزاران و برنامهریزان حج و زیارت باید با عنایت به کرامت ذاتی و عزت زائران، فرصتهایی را برای دریافت نقطهنظرات آنان فراهم آوریم و برای بهبود امور از تفکر و خلاقیت مردم بهره گیریم.
از جناب آقای رضایی هم تقاضا کردهایم که پیرامون حج در سایر کشورها مطالعه تطبیقی وسیعی انجام دهند که این درخواست با حسن قبول ایشان مواجه شده است. این پژوهشها در ابعاد دیگری نیز انجام میپذیرد.
: حج دارای ظرفیتهای فرهنگی فراوانی است که متأسفانه علیرغم کارهای بسیار خوبی که صورت گرفته، هنوز نتوانستهایم از این ظرفیتها بهخوبی بهرهبرداری کنیم. جنابعالی در این زمینه چه پیشنهادی دارید؟
آقای زرهانی: تولید آثار فرهنگی و هنری گستردهتر، پشتوانه خوبی برای شکوفایی بُعد فرهنگی حج بهشمار میآید. به نظر میرسد بهتر است روحانیون حج در چهار زمینه؛ یعنی شناخت قرآن و عترت علیهم السلام، تعلیم مناسک حج، آموزش و تبیین رازها و رمزها و اسرار حج و تعلیم معارف اسلامی یا تأکید برعقاید و اخلاق، با زائران کار کنند و مدیران کاروانها از ماهها قبل از سفر، به روحانیون برای انجام این تعامل علمی یاری دهند. باید روی وزن هریک از این چهار زمینه تحقیق شود و کتب مناسبی تألیف گردد و بازخورد آموزشها توسط محققان دریافت و تجزیه و تحلیل شود و روند آموزشها اصلاح گردد. مدیران کاروانها و روحانیون بهتر است از توانمندی علمی زائران برجسته بهره
ص: 152
گیرند و از مشارکت آنان در آموزشهای فوق استفاده کنند. جلب مشارکت نخبگان کاروانها بسیار کارساز است.
: روابط ایران و عربستان روزبهروز رو به بهبود است؛ اولًا این روابط را چگونه ارزیابیمیکنید وثانیاً چگونهباید از حسن روابط، برای بهبود شرایط حجاج استفاده کرد؟
آقای زرهانی: بهبود روابط دو کشور برادر، جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، پشتوانهای برای برگزاری حج با تأثیرگذاری بیشتر بر روند مناسبات فرهنگی و اجتماعی در جهان اسلام است. طبعاً در سایه این حسن ارتباط، فرصتی فراهم میشود تا سازمان حج و زیارت از ظرفیتهای بهتری برای تأمین رفاه زائران استفاده کند.
: بعثه و سازمان، هر دو مکمّل یکدیگرند، برای ایجاد وحدت رویه و استفاده از ظرفیت هردو آنها، چه راهحلهایی را ارائه میفرمایید؟
آقای زرهانی: بنده سال گذشته در مقام سربازرس در مدینه خطاب به مدیران کاروانها در منطقه 3 عرض کردم که بعثه و سازمان، یک شخصیت حقوقی دارند و برای انجام یک رسالت واحد بهوجود آمدهاند و شأن هر دو خدمت صادقانه به زائران حرمین شریفین و برگزاری مراسم حج به بهترین شکل است. تعامل فکری و تقسیم کار معقول و قانونمند کردن مناسبات، پشتوانه خوبی برای استفاده از این دو مرکز است.
: جناب عالی اعلام کردهاید که محور کارهای آیندهتان براساس محوریت کاروان است؛ این معنی را توضیح دهید و بفرمایید برای تحقق این اهداف چه طرحهایی درنظر دارید؟
آقای زرهانی: اگر قرار باشد تحوّلی در کارهای جاری انجام پذیرد، باید محور را زائر قرار داد؛ یعنی همه ارکان بعثه و سازمان و کارگزاران باید برای تأمین رضایت زائر همت گمارند و حق با زائری است که هزینه سفر خود و دیگران را پرداخت میکند و باید سفری سرشار از معنویت و کرامت در پیش داشته باشد. کاروان، خانه یکماهه زائر است و اگر این خانه آباد و مستحکم باشد، زائر در سفر حج- که ذاتاً مشقتهایی دربردارد- از
ص: 153
آرامش بیشتری برخوردار میشود.
برای تقویت کاروان، بهعنوان منزله خشت بنای ساختمان حج و زیارت، باید در کارکرد فرهنگی و اجرایی آن تجدیدنظر کرد و کاستیهای آن را برطرف ساخت و به اختیارات و قدرت تصمیمگیری آن افزود. البته این تحوّلات نیاز به زمان و انجام مطالعات کارشناسی با کمک مدیران شایسته کاروانها و کارگزاران مجرّب و خوشفکر دارد. عزّت زائر و عزت کارگزاران و مدیران و خدمه کاروانها لازم و ملزوم یکدیگر است و سازمان در خط ارتقای عزت و کرامت خانه و صاحبخانه حرکت میکند.
: جناب عالی در حجِ سال گذشته حضور داشتید، نقاط قوّت و ضعف مسائل اجرایی سال گذشته را در چه مواردی میدانید؟
آقای زرهانی: نقاط قوت بسیار بود. مدیران ارشد بعثه و سازمان با تمام قدرت در خدمت زائران بودند. کاستیهایی در مدینهقبل در نظام تغذیه متمرکز مشاهده شد. مدیران ستاد مدینه با واقعبینی و انعطاف برای حل مشکلات کوشش کردند. وضع بسیار بهتر شد.
اداره سفر حج، از جنس مدیریت بحران است. یکصدهزار نفر باید جابهجا شوند، طبعاً کم و کسریهایی پیش میآید. مهم، حسّ چارهاندیشی برای رفع مشکلات است که الحمد للَّهوجود داشته و دارد.
: مسأله طبخ غذای متمرکز، از مشکلات حج گذشته بود که نارضایتی اقشاری از حجاج را بهدنبال داشت، برای حل این مشکل در سال آینده چه تدابیری اندیشیده شده است؟
آقای زرهانی: بنده مشکلات پخت متمرکز را از نزدیک دنبال میکردم. سازمان دفاع مدنی در شهر مدینه، مخالف طبخ در هتلهای پرجمعیت است و از بروز آتشسوزی بیم دارد و اجازه نمیدهد پنجاه شعله گاز، همزمان در طبقه زیرین یک هتل روشن شود. از اینرو حجاج ایرانی که از غذاهای رایج در بازار حرمین استقبال نمیکنند، نیاز به طبخ غذا با شیوه ایرانی دارند. قرار است امسال، هم آشپزخانههای متمرکز افزایش یابند و هم آشپزها و سرآشپزهای مجرب و متخصص و همگن دعوت بهکار شوند و هم از کارشناسان بهداشت و تغذیه استفاده شود. معاون
ص: 154
سازمان حج و زیارت بهکمک دفتر برنامهریزی و نظارت، از هماکنون درصدد انجام این تحولات در پخت متمرکز میباشند. امیدواریم که با لطف الهی امسال مشکلات کاهش یابد.
: سطح معلومات و درنتیجه توقعات زائران نسبت به گذشته بالاتر است؛ آیا در زمینه مدیریت کاروانهای حج و عمره تصمیم خاصی دارید؟
آقای زرهانی: مدیران کاروانها غالباً افراد توانمند و باتجربهای هستند. ایجاد تحوّل در هر گروهی مستلزم آموزشهای جدید است. سازمان، جهتگیری آموزشی مناسبی دارد و در این زمینه سرمایهگذاری بیشتری خواهد کرد.
: برای کارگزاران حج در کشور، چه پیشنهادهایی ارائه میکنید و چه توصیههایی دارید؟
آقای زرهانی: از زحمات آنان تشکر میکنم و دست ایشان را برای کار بیشتر و عرضه خدمات غنیتر به زائران بیتاللَّهالحرام به گرمی میفشارم و از آنان میخواهم که برای ارتقای کرامت و عزّت زائران و افزایش بازده فرهنگی و رفاهی کاروانها پیشنهادهای خود را به سازمان ارسال کنند.
: توصیههایی جناب عالی به زائران چیست؟
آقای زرهانی: متواضعانه از زائران میخواهم تا در سفر حج، به یاری مدیران و کارگزاران بشتابند و با اغماض از کاستیها، اوقات شریف خود را صرف رشد معنوی خود و همسفران کنند که دستاورد این سفر الهی با هیچ متاع دیگری قابل مقایسه و معاوضه نیست.