مجموعه «مرآت الحرمین»، شامل اخبار و آثار منتشر شده در کتب مقدّس، در باره مکه مکرّمه و مدینه منوّره؛ حوادث و رخدادهای آنها در طول قرون و اعصار؛ تاریخ قبایل متوطّن در آنها، از گذشته دور تا اوایل قرن چهاردهم هجری است.
مدینه منوّره تجلّیگاه سینای وجود، جلوهگاه بینش شهود، سرچشمه فیوضات حضرت محمود، حقیقت آرای عنایات معبود، پرستشگاهِ: لِمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ (2)
؟ پاسخ فرمایِ: ... للَّهِ الْواحِدِ الْقَهّارِ (3)
، آستان ملک پاسبان اشرف کاینات، پایگاه حکومت افضل موجودات، مصداق بارز: فَاخْلَعْ نَعْلَیْک ... (4)
کعبه مقصود شیفتگان یار، قبله موعود طالبان فیض حضور و میعادگاه راهیان وادی طور است.
شبنم درود بیکران و تحیّات بی پایان، بر گلبن حدیقه تکوین، رشک فردوس برین، شمیم افزای گلگشت علّیین، صدر نشین سلسله مرسلین، فیض یاب «سِدْرَةِ الْمُنْتَهی» ربّ العالمین(5)، هدایتگر طالبان حق و یقین، نگین انبیا و ختم مرسلین باد!
نسیم رحمت حق، بر صدر نشینان صدق و یقین، سُلاله پاک ختم المرسلین و پیروان راستین دین مبین باد!
*** بر ارباب دانش و بینش پوشیده نیست که حرمین شریفین در طول قرون و اعصار،
1- دریا دار سرتیپ ایوب صبری، نویسنده کتاب ارزشمند «مرآت المدینه»، که بخش مختصری از آن در این شماره تقدیم خوانندگان گرامی شد، در اوایل قرن 19 م. در دهکده «ارمیّه» در جنوب شرقی «تسالیا» در 250 کیلومتری «آتن» پایتخت یونان دیده به دنیا گشود. وی پس از گذراندن تحصیلات عالی، به مقام «مین باشی» (سرتیپ) در دولت عثمانی نایل آمد، سپس به سرپرستی مدرسه عالی نیروی دریایی و ریاست دیوان محاسبات ارتش عثمانی برگزیده شد و در ماه صفر 1308 ه. (برابر ایلول 1890 م) درگذشت.
از او آثار ارزشمند فراوانی برجای ماند که از آن جمله است:
1) احوال جزیرة العرب.
2) اسباب العنایه، در ترجمه بدایة النهایه.
3) تاریخ وهّابیان.
4) ترجمه شمائل شریف.
5) تکملة المناسک.
6) ریاض الموقنین.
7) شرح بأنت سعاد.
8) محمود السّیر، در سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله.
9) مرآت الحرمین، تاریخ مکه و مدینه، در 5 مجلّد.
10) نجات المؤمنین (احکام و معارف).
گفتنی است، همه آثار یاد شده به زبان ترکی استانبولی میباشد.
2- غافر: 16
3- همان.
4- طه: 12
5- اشاره به معراج و کریمه عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهی: النّجم: 14
1- سلطان عبدالحمید خان ثانی، سی و چهارمین پادشاه عثمانی، جلوس 1293- 1327 ه. ق.
2- سمهودی، نور الدین علیبن احمد مصری متوفای 911 ه. کتاب گستردهای در باره مدینهمنوّره نوشت و آن را «اقتفاء الوفا بأخبار دار المصطفی» نام نهاد و سپس آن را تلخیص کرده، با عنوان «وفاء الوفا بأخبار دار المصطفی» به رشته تحریر درآورد. این کتاب در چهار جلد بزرگ، به سال 1374 ه. در مصر به طبع رسید و سپس بارها در لبنان افست شده است.
سمهودی یکبار دیگر آن را تلخیص کرده، به نام «خلاصة الوفاء بأخبار دار المصطفی» نشر داده است.
مؤلف ایوب بصری در کتاب مرآت مدینه، از گزینه سوم مطالبی برگزیده و بر کتاب خود افزوده است.
1- موقعیت جغرافیایی شهر مدینه در منابع جدید چنین آمده: مدینه در مدار 39 درجه و 36 دقیقهشرقی در خط طولی و 24 درجه و 28 دقیقه و 5 ثانیه در خط عرضی قرار دارد. [جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 139].
2- یعنی در ایّام تألیف کتاب، و امروزه آمار ساکنان مدینه، از مرز 000/ 600 نفر گذشته است.
3- تقیالدین سبکی شافعی، متوفای 756 ه. کتاب ارزشمند «شفاء السقام» را با این حدیث آغاز کرده و دهها منبع برای آن برشمرده است. [شفاء السّقام، چ حیدر آباد دکن، 1402 ه. ص 2- 14].
4- کلینی، فروع کافی، ج 4، ص 553
5- در متن «غرب مکه» که صحیح آن «شمال مکه» و صحیحتر آن «شمال شرقی مکه» میباشد. وفاصله مدینه تا مکه را در منابع فعلی 450 الی 500 کیلو متر مینویسند.
1- در متن «آرشون» تعبیر شده و آن کمی بیش از یک متر میباشد، ولی ما به جای آرشون، تعبیر متر را بهکار بردیم.
2- نمل: 30 و 31
1- پدر وی: سلطان عبد العزیز، سی و دومین پادشاه عثمانی، جلوس 1277- 1293 ه. ق.
1- الطائع للَّه، فرزند المطیع للَّه، از خلفای عباسی، روز 13 ذیقعده 363 ه. ق. به دنبال خلع پدرش ازخلافت، بر مسند خلافت نشست و تا روز 19 شعبان 381 ه. ق. حکم راند. در تاریخ یاد شده، بهاء الدوله او را وادار به خلع خویشتن از خلافت نمود و در شب عید فطر 393 ه. در گذشت. [سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص 410].
2- عضد الدوله بویهی، وزیر شایسته «طائع للَّهعباسی» آثار ارزشمند فراوانی از خود به یادگار نهاد، که از آن جمله است:
1) گنبد و بارگاه حرم مطهّر مولای متقیان در نجف اشرف.
2) گنبد و بارگاه سالار شهیدان در کربلای معلّا.
3) گنبد و بارگاه ائمّه بقیع در مدینه منوّره.
4) ساختمان دار الشّفای بغداد.
5) بازار مشهور به: «سوق الأمیر» در شیراز. [مؤلف].
3- به نقلی دیگر در سال 363 ه. [مؤلف].
1- رباط عجم در بخشهای بعدی معرفی خواهد شد. [مؤلف].
2- دولت آل بویه را سه برادر به نامهای: علی، حسن و احمد، پسران ماهیگیری به نام «بویه» اهلگیلان تشکیل دادند. علی بر فارس، احمد بر کرمان و حسن بر ری، کاشان، اصفهان و همدان چیره شدند.
احمد به سال 334 ه. بغداد را گرفت. خلیفه مکتفی 333- 334 او را معزّ الدّوله، علی را عماد الدوله و حسن را رکنالدوله نامید. از آن پس، خلفای عباسی به اطاعت آنها گردن نهادند. [دکتر محمد معین، فرهنگ معین، ج 5، ص 51].
عضد الدوله دیلمی 338- 372 ه.، پادشاه مقتدر آل بویه، پسر همین رکنالدوله حسن میباشد. [همان، ج 5، ص 1179].
1- «اردب» معادل هزار اوقیه، و «اوقیه» واحد وزن میباشد. هر «اوقیه» به وزن مکّه به سنگ زر: هفت مثقال و نیم و به سنگ نقره: ده درهم و چهار دانگ باشد. [دهخدا، لغتنامه، حرف الف، ص 500].