حج در جمهوری عربی مصر

مقدمه:
حج نزد مصری‌ها همانند بسیاری از مردم مسلمان سرتاسرجهان، از اهمیت ویژه وجایگاه والایی برخوردار است و میزان تقاضا برای تشرف به حج در مصر، همانند کشورهای پرمتقاضی؛ مانند ایران، ترکیه، اندونزی، پاکستان، مالزی، عراق، الجزایر وغیره بسیار بالاست، به ­طوری­ که متولیان حج آن کشور همیشه خواهان افزایش سهمیة حج مصر هستند. کشور مصر در طول تاریخ بعد از اسلام، به دلیل نزدیکی جغرافیایی به حجاز و قرار گرفتن دوکشور در دو طرف کرانه‌های دریای سرخ، نقش قابل توجهی در وقایع و جریانات حجاز و عربستان ایفا کرده است. البته عکس این مطلب نیز صدق می­ کند. در دوران عثمانی و هنگام سلطة اسمی (ظاهری) حکام ممالیک مصر بر سرزمین حجاز، حاکمان مصر توجه و عنایت خاصی به حج داشته‌اند که اعزام محمل مصری و ارسال صرّه هدایای مصر به حجاز در موسم حج، از نمونه‌های بارز و عینی این توجه به ­شمار می‌رود. از دلایل بالا بودن میزان تقاضا برای تشرف به حج در مصر علاوه برگرایش مذهبی مردم آن کشور که عامل اساسی است، به میزان بالایی، به زیادی جمعیت آن کشور و نزدیکی به منطقة حجاز و برخورداری از مرزهای مشترک آبی قابل کشتیرانی (دریای سرخ) که نقش مهمی در کاهش هزینه‌های سفر بازی می‌کند نیز بستگی دارد.
هرچند که به دلیل بی‌توجهی دولتمردان مصری در دوران معاصر به موضوع حج، به خصوص در دوران حکومت سادات و مبارک، ساماندهی حج مصری‌ها ایده آل و در حد مطلوب نبود، لیکن به دلیل غنای فرهنگی مردم مصر و تجربة غنی و دیرینة بخش خصوصی آن کشور، به ویژه در زمینة ساماندهی تورهای گردشگری (ناشی از توریستی بودن آن کشور) ساماندهی حج مصر در سطحی بالا‌تر از بسیاری ازکشورهای اسلامی قرار دارد و قابل مطالعه، بررسی و بهره برداری می‌باشد.
سهمیة حج مصر، همانند دیگر کشورهای اسلامی، بر اساس یک در هزارم جمعیت مسلمان آن کشور محاسبه و تعیین می‌گردد ولی در دوران رژیم مبارک و به دلیل روابط حسنه‌ای که با دولت سعودی داشت، هر ساله سهمیه اضافی به میزان ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ نفر دریافت می‌کرد.
سهمیة حج مصر به سه دسته به شرح زیر تقسیم می‌گردد:
* حج قرعه
* حج سیاحی (شرکت ها)
* حج تضامنی (جمعیت ها، انجمن ها و تشکل های مردمی)
اکنون به بررسی شرایط ثبت نام و اعزام حجاج دسته‌های سه‌گانة حج مصر و چگونگی ساماندهی و خدمات رسانی به آن‌ها می‌پردازیم:
الف: حج قرعه
بخش عمدة سهمیة حج مصر به حج قرعه که در واقع حج دولتی است، اختصاص دارد. مسئول و متولّی ساماندهی این حج، وزارت کشور مصر (معاونت امور مالی و اداری) است. دولت مصر جز هزینه ­های ثبت نام و سفر حج، پولی از متقاضیان تشرف دریافت نمی‌کند و سودی یا کارمزدی بابت ساماندهی اعزام حجاج در نظر نمی‌گیرد. دولت مصر ادعا دارد که نه فقط از محل اعزام حجاج درآمدی کسب نمی‌کند بلکه هزینه‌های اداری ساماندهی حج و اعزام اعضای بعثة رسمی مصر را از بودجة خود می‌پردازد. البته مطبوعات مخالف دولت مصر همیشه اعتراض دارند که وزارت کشور مصر هزینة اعزام اعضای بعثة رسمی مصر را بر هزینة تمام شدة حجاج قرعه تحمیل می­ کند. لازم به یاد آوری است که اعضای بعثه رسمی مصر معمولا از میان افسران امنیتی و اطلاعاتی وکارمندان وزارت کشور مصر انتخاب می‌شوند و مسئولان بعثه گاهی همسران خود را با هزینة حجاج قرعه همراه می‌برند که مورد اعتراض مخالفان و مطبوعات مصر قرار گرفته است. درصد سهمیة حجاج قرعه، از کل سهمیه حجاج آن کشور هر ساله بر اساس سیاست­ های حکومت وقت و شرایط حاکم بر آن کشور تعیین و به روش قرعه‌کشی متمرکز و سهمیه ­بندی استانی، توزیع می‌شود. سهمیة هر استان را میزان تقاضاهای ثبت شدة آن استان برای تشرف به حج تعیین می‌کند. در سالیان گذشته، سهمیة حج قرعه تا 65 % سهمیة کل حج مصر را تشکیل می‌داد ولیکن در چند سال اخیر به دلیل اعمال فشار وزیر گردشگری مصر که از نزدیکان مبارک و ذی­نفع در توزیع سهمیه‌ها بود، این میزان به نفع حج سیاحی کاهش یافت. (با سقوط رژیم مبارک، وزیرگردشگری مصر به اتهام سوء استفاده از سهمیة حج سیاحی و توزیع ناعادلانة آن بین شرکت­ های مرتبط مورد محاکمه قرار گرفت و محکوم شد). پس از کودتای نظامی مصر و با نظر وزارت کشور مصر، سهمیة حجاج قرعه تا 50% سهمیة کلّ حجاج مصر کاهش و از ۳۷۰۰۰ نفر (با احتساب کاهش 20% سهمیة حجاج کشور‌ها) به ۳۰۰۰۰ نفر تنزل یافت.
معادل 10% سهمیة حجاجِ قرعه، جهت اعزام خارج از نوبت افراد مسن (۷۰ سال به بالا) و همراهانشان اختصاص می ­یابد، البته در موسم حج سال ۱۳۹۲ (۱۴۳۴) سقف اولویت سنی ۷۵ سال به بالا تعیین شد. جهت رعایت عدالت در واگذاری سهمیه اولویت سنی، توزیع آن در سطح کشور و بر اساس سهمیة استانی صورت می‌گیرد. متقاضیان استفاده از اولویت سنی باید نخست در قرعه کشی سنی شرکت کنند و اگر در آن برنده نشدند، در قرعه­ کشی عمومی سرتاسری شرکت کنند تا شانس اعزام آن‌ها افزایش یابد.
۴۰۰ فقره روادید از سهمیة کل حج مصر به اعزام مسئولان بلند پایه و مقامات ارشد اداری و نظامی اختصاص دارد که به سهمیة حاکمیت معروف است.
شروط ثبت نام متقاضیان حج قرعه:
* تبعة مصر باشد.
* متقاضیان تشرف به حج در این نوع از حج، باید واجد الشرایط زیر باشند:
0 متقاضیان ذکورحد اقل ۲۵ سال سن داشته باشند و در غیر این­ صورت باید به ­همراه یکی از والدین ۷۰ سالة خود به­ عنوان همراه خود ثبت نام کنند.
0 متقاضیان اناث درگروه سنی زیر ۴۵ سال، باید همراه یکی از محارم خود ثبت نام کنند. این شرط سنی بر مبنای سن متقاضی مندرج درگذرنامه‌اش هنگام تحویل آن به سفارت یا کنسولگری عربستان در مصر محاسبه می‌شود.
0 افراد گروه سنی۷۵ سال به بالا و افراد مبتلا به بیماری های مزمن؛ مانند بیماری های قلبی، کلیوی، کبدی، تنفسی، ‌سرطانی و غیره و همچنین افراد دارای نیازمندی های خاص؛ مانند معلولان و نابینایان باید همراه یکی از بستگان خود تا درجه ۴ ثبت نام کنند. همراهان اینگونه متقاضیان باید ضمن برخورداری از سلامت جسمانی و شرایط سنی مناسب، تعهد کتبی بدهند که ظرف ۵ سال گذشته به حج مشرف نشده‌اند. متقاضی اصلی همچنین باید تعهد کتبی بدهد که از نظر پزشکی می‌تواند دشواری‌ها وسختی­ های سفر حج را تحمل و مناسک خود را بجا آورد و برنامه مصوب سفر حجاج قرعه را رعایت نماید و آن­را با مسئولیت خود می‌پذیرد.
0 اعزام کودکان فقط در معیت یکی از والدین و با گذرنامة مستقل امکان پذیر است.
0 متقاضیان حج قرعه فقط یکبار در طول حیات خود می‌توانند از این طریق مشرف شوند.
مراحل ثبت نام حج قرعه
0 متقاضی حج قرعه، باید در مهلت مقرر که معمولاً از اول ماه رجب آغاز و به مدت ۱۷ روز پایان می‌یابد، به کلانتری یا مرکز پلیس محل سکونت خود مراجعه و فرم شماره (ش ـ ۱ـ الف) به مبلغ یک جنیه (پوند) مصری تهیه و پرکند و پس از ابطال تمبر پلیس به ارزش یک جنیة مصری، ثبت نام کند. لازم به یاد آوری است که متقاضیان ثبت نام باید در ساعات اداری مراکز پلیس مراجعه کنند و این مدت در روز آخر ثبت نام تا ساعت ۱۷ تمدید می‌گردد.
0 فرم فوق الذکر باید اصلی باشد؛ زیرا فرم ­های پرینتی یا تصویری‌ و یا کپی پذیرفته نمی‌شود.
0 متقاضی باید رونوشت و اصل گذرنامه یا کارت ملی خود را جهت تطبیق مندرجات فرم مزبور ارائه کند.
0 مدارک دال بر نسبت خویشاوندی با همراهان و یا با محارم را ارائه کند وکپی این مدارک را ضمیمه فرم سازد.
0 پس از پرکردن فرم مربوط، اطلاعات مندرج درآن، با مشخصات مندرج در کارت ملی یا گذرنامه تطبیق داده می‌شود.
0 در مرحلة ثبت نام، هیچ­گونه عکس یا مدرک شناسایی یا مسافرتی به مرکز محل ثبت نام تقدیم نمی‌شود مگر جهت تطبیق که به متقاضی عودت داده خواهد شد. در ضمن هیچ­گونه مبلغی جز هزینة تهیة فرم ش ـ۱ـ الف و ابطال تمبر پلیس به ارزش یک جنیه (پوند) مصری دریافت نمی‌شود.
0 متقاضی باید از ثبت نام­ های متعدد در مراکز مختلف پلیس خودداری کند که در صورت تخلف، ثبت نام­ های او ابطال می‌گردد.
0 در فرم مربوط، علاوه بردرج مشخصات فردی، شناسنامه‌ای وگذرنامه‌ای از قبیل نام، نام خانوادگی، نام پدر، نام جد (نام های چهارگانه)، تاریخ و محل تولد، شغل و محل اقامت خود، باید اطلاعات زیر را در مربع­ های مربوط درج نماید:
0 مشخصات همراه در صورت نیاز به داشتن همراه.
0 مشخصات محرم در صورت لزوم سفر، همراه محارم.
0 مشخصات کودکان در صورت تمایل، همراه بردن کودکان.
0 امضای تعهد کتبی مبنی بر نداشتن سابقة تشرف قبلی از طریق حج قرعه وگذشت ۵ سال از تشرف به حج سیاحی یا تضامنی.
0 نوع وسیلة نقلیة مورد نظر (هواپیما یا کشتی) را برای تشرف به­ حج مشخص کند و در صورت انتخاب کشتی، باید درجة آن (یک، دو ویا بولمان) را تعیین کند. و در ذیل آن تعهد دهد که به هیچ وجه درخواست تغییر آن را ندهد.
0 شهروندان مصری مقیم خارج ویا شهروندان داخلی فاقد دسترسی به مراکز پلیس، می­ توانند با مراجعه به سایت اینترنتی وزارت کشور مصر به آدرس WWW. MOiEGYPT. GOV. EG و پرداخت مبلغ۱۰جنیة مصری از طریق کارت اعتباری در مهلت مقرر جهت ثبت نام اقدام کنند.
در پایان مهلت مقرر، مراسم قرعه کشی توسط وزارت کشور انجام و اسامی برندگان اعلام می‌شود.
0 برندگان باید بلافاصله و در مهلت تعیین شده از سوی وزارت کشور (معاونت اداری ـ مالی) نسبت به پرداخت هزینة سفر حجّ خود اقدام نمایند. این مبلغ بر اساس نوع خدمات درخواستی متقاضی و محاسبات وزارت کشور مبتنی بر برآورد هزینه‌ها، تعیین می‌گردد. عدم پرداخت به موقع مبلغ اعلام شده، به ­عنوان انصراف از تشرّف تلقی می‌گردد.
0 برندگانِ مشمول باید وضعیت خدمت سربازی خود را مشخص و مدرک انجام خدمت سربازی را ارائه کنند و چنانچه در حال خدمت بودند موافقت کتبی یگان محل خدمت خود را بگیرند.
0 کارمندان دولت­ که مسافرت آن‌ها باید با موافقت کتبی ادارات متبوع صورت گیرد، باید موافقت­نامه مزبور را ارائه کنند.
0 گذرنامة خود را به همراه ۶ قطعه عکس 4×6 تحویل دهند. زمینة پشت عکس‌ها باید سفید باشد و عکس از نزدیک گرفته شود؛ به طوری­که تصویر سر متقاضی حد اقل 70% مساحت عکس را به خود اختصاص دهد.
0 سپردن تعهدکتبی مبنی بر رعایت مقررات هواپیمایی کشوری مصر در زمینة حمل بار مسافر.
0 سپردن تعهدکتبی مبنی بررعایت مقررات دفاع ­ا لمدنی و وزارت کشور عربستان در هتل‌ها ومسیرهای بین شهری، درون شهری و مشاعر مقدس.
0 سپردن تعهد کتبی مبنی بر رعایت مقررات، شرایط و استانداردهای سفر حج.
0 ارائة گواهینامة انجام مایه‌کوبی­ های درخواستی دولت عربستان، مانند واکسن مننژیت و... .
ساماندهی و اعزام حجاج قرعه.
حجاج قرعه در گروه ­های کوچک ساماندهی و اعزام می‌شوند و هر گروه را سه نفر (سرپرست اداری ‌ـ مدیرگروه ـ پزشک و روحانی) همراهی می‌کنند. همراهان هرگروه بر اساس مصوبات و بخشنامه‌های وزارت کشور، وزارت بهداشت و نهادهای مذهبی رسمی مصر به برگزاری جلسات آموزشی، آگاه سازی و توجیهی در زمینه‌های مناسک، احکام شرعی و بهداشت و امور پزشکی و رفتارهای شخصی برای حجاج خود برگزار می‌کنند و به هر زائر یک عدد دستبند حاوی مشخصات زائر، اطلاعات ضروری پزشکی مانند گروه خونی و بیماری مزمن او و نام مؤسسة مطوفین و مکتب خدمات میدانی متبوع، در اختیارش قرار می‌گیرد. وزارت کشور مصر برای حجاج قرعه کارت شناسایی فردی صادر می‌کند که علاوه بر مشخصات فردی زائر، اطلاعات گذرنامه‌ای، مشخصات پزشکی، نام مؤسسة مطوفین و مکتب خدمات میانی متبوع، آدرس مسکن زائر در مکة مکرمه و مدینة منوره و شماره تلفن­ های ضروری بعثه در آن درج شده است. تعدادی ‌جزوة آموزشی ـ مذهبی، توصیه‌های بهداشتی و پزشکی و رهنمودهای مربوط به رعایت قوانین و مقررات عربستان، برنامه توجیهی وجدول زمان بندی سفر و انجام مناسک حج نیز در اختیار حجاج قرعه قرار می‌گیرد. حجاج باید کلیه اطلاعات ضروری و نیازهای خدماتی و پزشکی خاص خود را مانند نیاز به ویلچر یا شست و شوی کلیه‌ها و یا مشکلات تنفسی وکنترل مداوم فشارخون کتباً به بعثة حجاج قرعه اعلام نماید تا بعثه خدمات مورد نیاز را از طریق بیمارستان­ های طرف قرار داد در عربستان تقدیم کند. لازم به یادآوری است که بعثة رسمی حج مصر، قبل از موسم حج نسبت به انعقاد قرار داد خدمات پزشکی با مراکز درمانی و بیمارستـان های سعودی در شهرهـای مکة مکرمه، مدینـة منـوره و جـده مبادرت می­ کند تا در موسم حج از خدمات آن‌ها بهره‌مند شود.
مأموران همراه حجاج، پیش از عزیمت به دیار مقدس، در کلاس ­های آموزشی وتوجیهی که از سوی وزارت کشور برگزار می‌گردد، شرکت می‌کنند.
اما در عربستان چندین گروه کوچک با هم کاروان بزرگتری را بر اساس ظرفیت مسکن مربوط تشکیل می‌دهند و به آن «کاروان مسکن» گفته می‌شود؛ به عبارت دیگر، ظرفیت هر کاروان براساس ظرفیت مسکن آن محاسبه می‌شود. مدیریت هر ساختمان وگروه­ های ساکن در آن، برعهدة یکی از افسران وزارت کشور یا پلیس مصر گذاشته می‌شود و یکی از درجه داران پلیس دستیاری او را برعهده می­ گیرد. آن‌ها در اتاقی اسکان می‌یابند که به دو قسمت (محل کار و محل سکونت) تقسیم شده است و پرده یا پارتیشن، این دو قسمت را از هم جدا می‌کند و آن به یک دستگاه فکس یا رایانه جهت انجام امور اداری حجاج مجهز می­ شود. افسر یاد شده که معمولاً سروان به بالا است، مسؤولیت سامانـدهی استقبـال، بدرقـه، حمل و نـقل بیـن شهری و اعزام به مشاعر مقدس حجاجِ گروه های تحت پوشش را برعهده دارد و چنانچه تغذیه جزو تعهدات گروه باشد، نسبت به اعقاد قرارداد با نزدیک‌ترین رستوران یا متعهد تغذیه براساس مصوبات، استاندارد‌ها و سقف قیمت مصوب وزارت کشور مصراقدام می‌کند. نامبرده پیوسته با بعثة حجاجِ قرعه در ارتباط است وآخرین آمار و اطلاعات مربوط به حجاج خود را با آن‌ها مبادله می‌کند.
تاریخ اعزام حجاج قرعه طبق جداول پروازی وجداول حرکت کشتی‌ها تعیین می‌گردد و اعزام حجاج هوایی سه روز دیر‌تر از حجاج دریایی آغاز می‌شود. اعزام حجاج هوایی ۱۴ روز و حجاج دریایی ۱۰ روز طول می‌کشید. اما مرحلة برگشت (هوایی و دریایی) ۱۴ روز است. البته در سال­ های اخیر مدت پروازهای رفت و برگشت یک هفته طولانی‌تر شده است.
از ۷ سال پیش تا کنون، حمل و نقل هوایی حجاج مصری به­ صورت مسیر یک طرفه انجام می‌گیرد و نیمی از آن‌ها از طریق فرودگاه مدینه و نیم دیگر از طریق فرودگاه جده وارد عربستان می‌شوند. آنهایی که از یکی از این دو فرودگاه وارد شده‌اند، در مرحلة برگشت، از فروگاهِ دیگر خارج می‌شوند.
حجاج دریایی مصر، بیشتر از بندر معروف پورت سعید واقع در کرانة دریای سرخ اعزام و از بنادر اسلامی جده، ضباء و رابغ وارد عربستان می‌شوند.
ب: حج سیاحی (شرکت‌ها)
حدود۲۰% تا ۳۵% سهمیة حجاج مصر به حج سیاحی (شرکت‌ها) اختصاص دارد و مسؤولیت توزیع این سهمیه به وزارت گردشگری مصر سپرده شده تاطبق ضوابط مصوب خود بیـن شرکت‌ها وآژانس های گردشگری توزیع نماید. این وزارتخانه با تشکیل اتاق (ستاد) عملیات حج، کلیة امور و مسائل مربوط به حج سیاحی را از آن طریق پیـگیری و مدیریت می‌کند و به تـوزیع سهمیه بیـن شرکت های گردشگری ودفا‌تر خدمات مسافرتی طبق ضوابط، مصوب خود و براساس گروه بندی قیمتی، با هماهنگی کمیته گردشگری مذهبی وابسته به اتاق شرکت های گردشگری می‌پرداخت.
حد اکثر سهمیه‌ای که در اختیار شرکت ­ها و دفاترمسافرتی قرار می‌گیرد، ۹۰ نفر می‌باشد. درسالیان قبل شرکت‌ها و دفا‌تر با هم ائتلاف و سهمیه حج خود را با هم تجمیع وسبد خدمات خود را در یکدیگر ادغام می‌کردند وگروه بزرگی را به ­وجود می‌آوردند تا هزینه‌ها را کاهش دهند ولی این اقدام در عمل باعث احتکار سهمیة روادید حج و فروش آن شد و قیمت‌ها به ضرر متقاضیان تشرف به حج افزایش یافت. لذا وزارت گردشگری مصر ناگزیر شد جهت جلوگیری از هرگونه سوء استفاده از سهمیه شرکت‌ها وحفظ حقوق حجاج وارد عمل شود و از سال ۱۳۸۸ هرگونه ائتلاف یا ادغام شرکت‌ها با یکدیگر را ممنوع اعلام کند و فقط به آن‌ها اجازه داد که در رابطه با تأمین مسکن حجاج و انعقاد قراردادهای اجاره با یکدیگر همکاری و ائتلاف داشته باشند و شرکت‌ها را موظف ساخت مسؤولیت اجرای پکیج خدمات مورد توافق با حجاج را مستقیما برعهده گیرند و در پیشگاه آن وزارت پاسخگو باشند. درگذشته شرکت‌ها به طور مستقیم مبادرت به ثبت نام از متقاضیان تشرف به حج در قالب سهمیة خود می‌پرداختند ولیکن در سال ۱۴۳۳ /۱۳۹۱ به دلیل افزایش میزان تقاضا برای تشرف به حج سیاحی و جهت جلوگیری از هرگونه سوء استفادة شرکت‌ها از سهمیه حج دریافتی، ثبت نام متقاضیان حج سیاحی فقط از طریق اتاق عملیات حج وزارت گردشگری مصر امکان پذیر گشته وبا قرعه کشی بین متقاضیان حج سیاحی، از برندگان دعوت به عمل می‌آید، برای انتخاب پکیج خدماتی یکی از شرکت­ های گردشگری دارای سهمیة حج به شرکت مورد نظر مراجعه و هزینة سفر را پرداخت و مدارک مورد نیاز را تقدیم نمایند، تا نسبت به ثبت نام از آن‌ها اقدام شود.
شرکت‌ها نیز پس از دریافت سهمیة مورد نظر باید بلافاصله مدارک خود را به وزارت گردشگری مصر ارائه کنند و نمایندة خود را برای اجارة مسکن حجاج تحت پوشش به آن وزارت معرفی نماید تا وزارت یاد شده روادید عربستان را برای فرد مورد نظر دریافت کند و مشارالیه جهت انعقاد قراردادهای مسکن، مطوّفین، ادلاء، حمل ونقل وتغذیه حجاج تحت پوشش خود عازم عربستان شود.
سهمیة هر شرکت براساس امتیازات آن اختصاص می‌یابد و امتیازبندی وسهمیه بندی آن‌ها طبق روال زیر صورت می‌گیرد:
0 رتبة الف: شرکت­ هایی هستند که سابقة فعالیت آن‌ها ۹ سال به بالا است و حد اکثر سهمیه‌ای که در گذشته به هریک ازآن‌ها اختصاص می‌یافت۱۸۰ نفر بودکه در سالهای اخیر به۹۰ نفر کاهش یافته است.
0 رتبة ب: شرکت­ هایی هستندکه سابقة فعالیت آن‌ها کمتر از۹ سال وبیش از ۵ سال می‌باشد. سهمیة حج این شرکت‌ها از ۱۳۵ نفر در گذشته به ۷۰ نفر کاهش یافته است.
0 رتبة ج: شرکت­ هایی وجود داردکه سابقة فعالیت آن‌ها بین۲ تا ۵ سال می‌باشد. سهمیة حج این شرکت‌ها از ۹۰ نفر در گذشته به ۴۰ نفر کاهش یافته است.
0 رتبة تازه کاران: شرکت­ هایی هستند که سابقة فعالیت آن‌ها کمتر از ۲ سال بوده وسهمیة آن‌ها از ۲۰ نفر تجاوز نمی‌کند.
شرکت­ های تازه کار به­ خاطر اینکه سهمیه‌شان متناسب با ظرفیت اتوبوس‌ها (چه در سفرهای بین کشوری وچه در سفرهای بین شهری) نیست و درآمد حاصل ازآن، پاسخگوی هزینه‌های جاری نیست، لذا سهمیة روادید خود را به مبلغ ۱۵۰۰۰ جنیه بابت هر فقره روادید به شرکت های دیگر واگذار می‌کنند.
ناگفته نماندکه حج سیاحی گران‌ترین حج مصر به ­شمار می‌رود و به ­همین خاطر شانس برنده شدن در قرعه کشی آن، نسبت به دیگر انواع حج در مصر بالاترست.
شروط و مراحل ثبت نام حج سیاحی
بیشتر شروطِ ثبت نام حج قرعه، در مورد حج سیاحی نیز صدق می‌کند ولی شرط محدودیت یکبار تشرف درحج قرعه، منتفی است و در حج سیاحی تشرف فقط هر پنج سال یکبار مقدور است. متقاضی حج سیاحی پس از برنده شدن در قرعه کشی باید بلا فاصله هزینة اعلام شده سفر و مدارک مورد نیاز را به شرکت گردشگری مربوطه ارائه کند. مدارک مورد نیاز عبارتند از:
0 گذرنامة متقاضی
0 تعداد۱۲ قطعه عکس4×6 ، گواهینامة انجام مایة کوبی مننژیت،آنفلوآنزای موسمی، واکسن چهارگانه وآنفلوآنزای‌خوکی (در صورت فراهم بودن واکسن)
0 ارائة گزارش شرح وضعیت پزشکی، شامل شرایط جسمانی (از لحاظ داشتن معلولیت و یا نقص عضو یا اندام)، وضعیت پزشکی (از لحاظ ابتلا به بیماری خاص مانند تنفسی، دیابت، قلبی، کبدی، کلیوی و فشار خون و یا مصرف داروی ‌خاص و یا نیاز به دستگاه ویا درمان خاص).
0 تعیین نوع وسیلة نقلیة مورد نیاز برای عزیمت به عربستان (هوایی یا دریایی) و درجة آن و سپردن تعهّد مبنی بر عدم تغییر وسیلة نقلیة خود.
ثبت نام متقاضیان حج سیاحی هر ساله از ۲۰ ماه مبارک رمضان شروع می‌گردد ولی در برخی سال‌ها ممکن است به ۱۰ شوال موکول گردد.
ساماندهی حج سیاحی
تعداد شرکت ­های گردشگری مصر به ۲۱۰۰ می‌رسد ولی سالیانه تنها تعداد ۳۰۰ تا ۴۰۰ شرکت از آن‌ها مجاز به خدمات رسانی به حجاج هستند و از سهمیة حج بهره‌مند می‌شوند. البته در سال ۱۴۳۴ به کلیة شرکت های گردشگری اجازة استفاده از سهمیة حج گردشگری داده شد که مورد اعتراض شرکت هایی قرارگرفت که تاکنون انحصار آن را داشتند و به همین خاطر علی­رغم کاهش سهمیة کلی حجاج مصر وزارت کشور مصر تعداد ۷۰۰۰ فقره روادید از سهمیة حج قرعه را به حج سیاحی واگذار کرد. هدف وزارت کشور مصر از این اقدام علاوه بر ارضای شرکت­ های گردشگری که به استناد حکم دادگاه قانون اساسی مصر خواستار کلّ سهمیة حج مصر بودند، کاهش بار مشکلات ارزی دولت بود؛ زیرا ارز مورد نیاز سفر حجاج قرعه توسط بانک مرکزی مصر تأمین می‌شود ولی ارز مورد نیاز حجاج سیاحی توسط خود شرکت‌ها از بازار آزاد تأمین می‌گردد.
حجاج سیاحی در گروه­ های کوچک (حد اکثر۹۰ نفر) ساماندهی می‌شوند وبه همراه هرگروه افراد زیر اعزام می‌شوند:
0 مدیرگروه که نمایندة شرکت سیاحتی مربوط بشمار می‌رود و معمولا از میان مدیران و مسؤولان شرکت انتخاب می‌شود.
0 مبلغ مذهبی مورد تأیید یکی ازنهادهای مذهبی رسمی مصر.
0 پزشک عمومی.
0 تعدادی عوامل اجرایی به فراخور خدمات تعیین شده درپکیج شرکت که از میان مصری­ های مقیم عربستان انتخاب می‌شوند.
گروه بندی قیمتی حج سیاحی
حج سیاحی از لحاظ گروه بندی قیمتی، به سه گروه قیمتی زیر تقسیم می‌­شود:
0 حج اقتصادی (اکونومیک) که خود بر سه نوع است هوایی دریایی و زمینی. حجاج این دسته در هتل­های سه ستاره اسکان می‌یابند و معادل ۵۰% تا ۶۵% سهمیه حج سیاحی به این گروه قیمتی از حج سیاحی اختصاص دارد. سقف قیمت خدمات حج اقتصادی (در صورت اسکان در هتل آپارتمان‌ها ویا هتل ­های زیر سه ستاره) ۲۲۰۰۰ جنیه (و در صورت اسکان در هتل­ های ۳ ستاره) ۳۲۰۰۰ جنیة مصری تعیین گردیده که سالیانه تا ۵% قابل افزایش است.
0 حج ممتاز: این دسته ازحجاج در هتل­ های ۴ ستاره اسکان می‌یابند وکلیة آن‌ها از طریق هوایی اعزام می‌شوند. سقف قیمت خدمات این گروه ۴۱۰۰۰ جنیه مصری تعیین گردیده است. این مبلغ تا۱۰% در هر سال قابل افزایش است.
0 حج فاخر: حجاج این دسته ازگروه قیمتی در هتلهای ۵ ستاره اسکان و با هواپیما اعزام می‌شوند. سقف قیمت خدمات این گروه ۵۰۰۰۰ جنیة مصری تعیین گردیده وسالیانه به میزان ۱۵% قابل افزایش است.
این مبالغ بدون احتساب هزینة بلیت سفر می‌باشد.
ج : حج جمعیت‌ها (حج تضامنی)
حدود ۱۵% سهمیة حج مصر به حج تضامنی اختصاص دارد که در اختیار وزارت تضامن اجتماعی‌ مصر است. در دهة گذشته مسؤولیت این حج برعهدة وزارت اوقاف و امور مذهبی مصر بود ولی در سال ۲۰۰۵ میلادی با تأسیس مؤسسة ملی حج و عمره و الحاق آن به وزارت تضامن و امور اجتماعی، سهمیة حج جمعیت‌ها به این وزارتخانه واگذارگردید وحج «تضامنی نام» گرفت. اعزام و ساماندهی این دسته از حجاج برعهدة جمعیت‌ها، انجمن‌ها وتشکل­ های مجاز مردمی می‌باشد.
شرایط ثبت نام حج تضامنی
اعضای جمعیت‌ها، انجمن‌ها و تعاونی‌ها و تشکّل‌های مردمی که مایل به تشرّف به حج هستند، در جمعیت و یا انجمن و یا مقاومتی متبوع ثبت‌نام می‌کنند و با قید قرعه انتخاب می‌شوند.
شروط ثبت نام حجّاج تضامنی از لحاظ تابعیت، شروط و داشتن محرم برای زنان بالای ۴۵ سال و همراه برای افراد مسن و یا افراد زیر ۲۵ سال و کودکان شبیه حج قرعه و سیاحی می‌باشد.
انجمن‌ها، جمعیت‌ها، تشکل‌ها وتعاونی‌های مردمی متقاضی دریافت سهمیه و اعزام حجاج باید درخواست خود را به همراه مدارک مورد نیاز به مؤسسة ملی حج و عمرة وزارت تضامن ارائه کنند. این تشکّل‌ها باید حدّ اقل۲ سال از زمان تأسیسشان گذشته باشد و درطول مدّت فعالیت هیچگونه تخلّف نداشته باشند و پروندة مالی و اداری آن­ها منظّم و فاقد هرگونه ابهام باشد.
متقاضی تشرّف به حج تضامنی باید علاوه بر شروط مشترک با حج قرعه واجد شرایط زیر نیز باشد.
۱. فاقد سابقة تشرّف از طریق حج تضامنی باشد.
۲. درصورت تشرف قبلی به حج قرعه و یا سیاحتی، باید ۵ سال از آن گذشته باشد.
۳. از افراد مقیم یا شاغل در استان محلّ فعالیت تشکّل مربوطه باشند.
۴. افرادی که به عنوان همراه همسر زیر ۴۵ سال به حج مشرّف می‌شوند، چنانچه همسرشان فاقد سابقة تشرّف باشد، از شرط عدم سابقة تشرّف به حج تضامنی معاف هستند.
۵ . فرزندان همراه والدینِ مسن یا معلول و یا ناتوان، از شرط عدم سابقة تشرف معاف­ ا ند.
۶ . ارائة گواهینامة بهداشتی و پزشکی، مبنی بر توانایی انجام مناسک حج.
۷. متـقاضیان نیازمند همراه در سفر حج باید قبلاً این مورد را در درخواست خود قید نمایند تا در قرعه ­کشی منظور شوند.
ساماندهی واعزام حجاج تضامنی
سهمیة حج تضامنی به انجمن‌ها وجمعیت­ هایی داده می‌شود که سرمایة اولیة‌ ثبت شدة آن‌ها حد اقل ۵۰۰۰۰ جنیة مصری باشد.
متقاضیان تشرف از طریق حج تضامنی باید ظرف دو هفته از تاریخ شروع ثبت نام، در جمعیت یا تعاونی و یا انجمنی که عضویت دارند، جهت تشرف ثبت نام کنند. این افراد باید حق اشتراک خود را در آن پرداخت کرده باشند و یا حد اقل آن را ظرف یک هفته از تاریخ اعلام نتایج قرعه کشی پرداخت نمایند. بدیهی است عدم پرداخت به موقع حق اشتراک به عنوان انصراف تلقی می‌گردد.
در صورت برنده شدن و اعلام اسامی آن‌ها در قرعه کشی، در گروه حجاج آن تشکل ثبت نام خواهند شد، اما اگر برنده از سفر در آن سال صرفنظر کرد، می‌تواند حق اشتراک خود را مستردکند و اولویت تشرف خود را برای سال بعد حفظ نماید و چنانچه انصراف او بنا به دلایل اضطراری و یا به ­خاطر شرایط قهریه صورت گرفته باشد، می‌تواند اولویت تشرف خود را به یکی از بستگان درجة یک خود واگذارکند.
قرعه کشی حج تضامنی به ­طور علنی وتوسط رایانه و با رعایت سهمیه بندی استانی (مبتنی بر تعداد جمعیت استان) در مرکز مؤسسة ملی حج وعمره وابسته به وزارت تضامن اجتماعی انجام می‌گیرد. معادل ۴% سهمیه تضامنی هراستان به ­عنوان سهمیة احتیاطی در اختیار کمیتة حج آن استان وابسته به مؤسسة ملی حج و عمره وزارت تضامن قرار می‌گیرد تا جهت اعزام خارج از نوبت متقاضیان دارای نیازمندی های خاص (معلولین، نابینایان وافراد دارای نقص عضو)، همراهانشان و محارم زنان زیر ۴۵ سال وسایر موارد انسانی مورد استفاده قرارگیرد. البته افرادی که نیازمند همراهی ویا محرم هستند، باید هنگام ثبت نام اولیه به این موضوع اشاره کنند.
تعداد افراد گروه ­های حج تضامنی۵۰ نفر می‌باشد واعزام آن‌ها توسط خود تشکل مربوط اجرا می‌شود و علاوه بر مدیر اداری، یک نفر راهنمای امور مذهبی (روحانی) و یک پزشک هرگروه را همراهی می‌کنند. این افراد باید قبل از عزیمت به عربستان برحسب نیاز، در جلسات و دوره‌های آموزشی و توجیهی مربوط شرکت کنند. دوره‌های مدیریتی با هماهنگی وزارت توسعة منابع اداری و دوره‌های مذهبی با هماهنگی دار الفتوا وپزشکی با هماهنگی وزارت بهداشت و درمان برگزار می‌گردد. هدف از برگزاری این جلسات ودوره‌ها، آموزش و افزایش سطح آگاهی آن‌ها نسبت به مسائل حج جهت انتقال به حجاج وتوجیه آن‌ها در خصوص مسائل مختلف حج می‌باشد. انتخاب این افراد از طریق آزمون صورت می‌گیرد و متقاضیان خدمت به حجاج تضامنی باید در آزمون های متعدد روانی، اجرایی، آشنایی به مسائل حج وامور تربیتی ورفتاری قبول شوندکه در این­ صورت با هماهنگی وزارت بهداشت و درمان مصر برای آن‌ها گواهینامه پزشکی مبنی بر توانایی خدمت به حجاج صادر می‌شود. برای خود حجاج نیز گواهینامة پزشکی دال بر استطاعت وتوانایی جسمانی آن‌ها جهت انجام مناسک حج صادر می‌شود.
بعثة حج تضامنی علاوه بر پیگیری و رسیدگی به امور حجاج خود، برخی خدمات ضروری، مانند تأمین ویلچر با هزینة خود برای سعی بین صفا ومروه افراد معلول، مسن ویا ناتوان به حجاج خود ارائه می‌کند.
درجه بندی گروه­های قیمتی حج تضامنی
گروه‌های قیمتی متقاضیان حج تضامنی، هنگام قرعه­ کشی مشخص می‌گردد و در سه سطح تقسیم شده است:
* گروه قیمتی اقتصادی: هزینة اعزام حجاج این گروه در موسم حج 1392بدون احتساب قیمت بلیط و مبالغ پرداخت شده به مؤسسات مختلف عربستان و تغذیة 16000 جنیه تعیین گردیده و سالیانه به میزان 6% قابل افزایش است. معدل پرداختی ­های حجاج این گروه بدون تغذیه 22000 جنیة مصری برآورد شده است.
* گروه قیمتی استثماری (سرمایه گذاری): هزینة اعزام حجاج این گروه بدون احتساب مخارج فوق­الذکر، بین 23000 تا27500 جنیه تعیین گردیده که سالیانه تا 16% قابل افزایش است.
* گروه قیمتی متمایز: این گروه قیمتی به سه زیرگروه تقسیم می‌گردد:
0 زیرگروه یک: هزینة اعزام حجاج این گروه بدون احتساب مخارج فوق الذکر بین35500 تا 37500 جنیه تعیین گردیده است.
0 زیرگروه دو: هزینة اعزام حجاج این گروه بدون احتساب مخارج فوق الذکر بین 32000 تا 33500 جنیه می‌باشد.
0 زیرگروه سه: هزینة اعزام حجاج این گروه بدون احتساب مخارج فوق الذکر 26500 جنیه تعیین شده است.
عمده تفاوت قیمتی در حج تضامنی، مربوط به تفاوت در اجاره بهای مسکن آن­ها و نوع خدمات ارائه شده در مشاعر مقدس می‌باشد.
ضوابط اسکان حجاج مصری (گروه­ های سه گانة حج) در مکة مکرمه و مدینة منوره
طبق ضوابط مصوب دولت مصر، ساختمان­ های استیجاری برای حجاج مصر باید تابع شروط عمومی زیر باشد:
۱. حداکثر فاصلة هتل ­ها و ساختمان­ های حجاج هوایی از حرم ۷۵۰ متر و برای حجاج دریایی
و زمینی ۱۲۰۰ متر تعیین شده است.
۲. عدم اجاره کردن ساختمان‌ها وهتل‌ها واقع در مناطق مرتفع و شیب­دار، صعب­العبور و مجاور
پرتگاه‌ها حتی اگر نزدیک مسجد الحرام باشد.
۳. متراژ سرانة اسکان حجاج در مکة مکرمه حد اقل ۵/۳ متر مربع ودر مدینة منوره حداقـل ۴
متر مربع تعیین شده بود. ولی در دو سه سال اخیر متراژ سرانة اسکان در مکة مکرمه به ۴
متر مربع افزایش یافت.
۴. ساختمان ­های استیجاری جهت اسکان حجاج مصری باید دارای مجوز اسکان حجاج
(تصریح) صادره از وزارت حج عربستان و واجد شرایط و استانداردهای مصوب دفاع المدنی عربستان باشد.
علاوه بر شروط عمومی یاد شده، هر یک از بعثه‌های سه گانه (قرعه، سیاحی وجمعیت‌ها) دارای شروط خاص خود نیز هستند که اهم آن‌ها به شرح زیر می‌باشد:
شروط اختصاصی اسکان حجاج قرعه
۱. وزارت کشور مصر سعی دارد ساختمان­ هایی جهت اسکان حجاج قرعه اجاره کند که در مدینه در منطقة مرکزی ویا حداکثر ۶۰۰ مترتا حرم شریف نبوی فاصله داشته باشد. در این سال وزارت کشور مصر با یک شرکت بین المللی جهت اسکان حجاج قرعه در مدینه قرارداد بست و مقرر گردیدکه اغلب آن‌ها در هتل های ۴ ستاره در اطراف مسجد شریف نبوی در مدینة منوره اسکان داده شوند.
۲. اما در مکه حداکثر فاصلة ساختمان­ های استیجاری برای اسکان حجاج قرعه تا حرم شریف مکی بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ متر تعیین می‌گردد و ساختمان­ های استیجاری در حد امکان در منطقة مرکزی مکة مکرمه باشد. در حج سال ۱۴۳۴/ ۱۳۹۲ نمایندة اسکان حجاج در بعثة رسمی حج مصر مدت‌ها قبل از موسم حج با شهردار مکة مکرمه ملاقات و از جزئیات وآمارهای عملیات تخریب واحدهای اقامتی مکة مکرمه در قالب طرح های توسعة حرم و از آمار واحدهای اقامتی باقیمانده اطلاع یافت (جمعاً تعداد ۱۵۰۰ واحد اقامتی به ظرفیت کلی ۱۴۰۰۰ تخت تخریب شده بود) با کاهش ۲۰% سهمیة حجاج کشورهای اسلامی در سال ۱۴۳۴ /۱۳۹۲ اغلب قریب به اتفاق حجاج مصری در منطقة مرکزی مکه اسکان یافتند.
شروط اختصاصی اسکان حجاج سیاحی
۱. اسکان حجاج سیاحی در هتل‌ها یا هتل آپارتمان­ های درجه بندی شده از سوی سازمان گردشگری عربستان صورت گیرد.
۲. تعداد حجاج هوایی سیاحی در سیستم هتلینگ نباید از ۴ نفر در هر اتاق تجاوز کند.
۳. تعداد حجاج دریایی و زمینی سیاحی در سیستم هتلینگ نباید از ۶ نفر در هر اتاق تجاوز کند.
۴. تعداد حجاج هوایی سیاحی در سیستم هتل آپارتمان نباید از ۶ نفر در هر اتاق تجاوز کند.
۵ . تعداد حجاج دریایی وزمینی سیاحی درسیستم هتل آپارتمان نباید از ۸ نفر در هر اتاق تجاوز کند.
شروط اختصاصی اسکان در حج تضامنی
۱. کلیة حجاج تضامنی باید در هتل­ های ۴ ستاره اسکان یابند و به­همین خاطر هزینة مسکن درحج تضامنی معادل ۵۰% کل هزینه سفر را تشکیل می‌دهد.
۲. مسکن حجاج تضامنی به سه دسته تقسیم می‌گردد که مبنای درجه بندی گروه­ های حج تضامنی را تشکیل می­ دهد و عمده اختلاف قیمت بین گروه ­های قیمتی حج تضامنی و افزایش آن، مربوط به اجاره بهای مسکن است.
ملاحظات: نوسانات نرخ ارز، افزایش متراژ سرانة اسکان حجاج مصری در مکة مکرمه و افزایش اجاره ­بهای ساختمان­ های استیجاری، عمده دلایل افزایش قیمت تمام شدة مسکن حجاج مصر است.
اسکان حجاج مصری و خدمات رسانی به آن‌ها در مشاعر مقدس
۱. جهت جلوگیری از ورود حجاج کشورهای دیگر و حتی حجاج متفرقه مصری به محل چادرهای حجاج تحت پوشش بعثة رسمی آن کشور، بعثه رسمی حج مصر، مؤسسة مطوفین حجاج کشورهای عربی را موظف می ­سازد قراردادی با یک شرکت معتبر امنیتی در عربستان منعقد سازد تا مسئولیت حفاظت فیزیکی ونگهبانی از چادرهای حجاج مصری را برعهده گیرد.
۲. اما در خصوص اسکان حجاج در مشاعر مقدس، طبق اعلام مقامات سعودی متراژ سرانة اسکان حجاج مصری در چادرهای منی در سنوات گذشته در حدود یک متر مربع بوده ولی از موسم حج سال ۱۴۳۴/۱۳۹۲ به دلیل کاهش تعداد حجاج این سرانه تا ۲۵/۱ متر مربع افزایش یافته است.
۳. طبق توافق به ­عمل آمده با طرف سعودی، تعداد قابل توجهی سرویس بهداشتی اضافی در مشاعر مقدس برای حجاج مصری احداث و برپا می‌شود.
۴. یک تخته پتو به ­همراه وسایل خواب از قبیل ملافه، بالش و غیره جهت استراحت در مشاعر مقدس، به هر حاجی مصری تقدیم می‌گردد.
۵ . با توجه به کمبود جا و مکان جهت اسکان حجاج مصری در چادرهای منای بعثة‌حج مصر نسبت به اجاره کردن تعداد بیشتری خیمه در منا اقدام می‌کند، با این­همه در سنوات گذشته سرانة اسکان حجاج مصری در منا از یک متر مربع برای هر نفر تجـاوز نمی‌کرد.
حمل و نقل حجاج مصری
حجاج مصـر عمومـا با استفاده از هواپیما وکشتـی عازم حـج می ­شـوند و فـقط تعـداد انـدکی از مصری های مقیم کشورهای همجوار عربستان از طریق زمینی به حج مشرف می‌شوند. کلیه حجاج مصر باید هنگام ثبت نام اولیه، نوع وسیلة نقلیة مورد نظر خود را مشخص کنـد و تعـهد بسپـارد که به هیچ وجه نبایـد بعـدا نوع وسیـلة نقلیة خـود را تغیـیر دهـد؛ زیرا متولیان حج مصری بر اساس درخواست های متقاضیان نسبت به انعقاد قرارداد با شرکت­ های هواپیمایی وکشتیرانی اقدام می ­کنند و مایل نیستند ظرفیت خالی و بلااستفاده باقی بماند که بودجه‌ای برای تأمین هزینه این ظرفیت خالی در اختیار ندارند.
الف: حمل ونقل هوایی
قریب به اتفاق زائران مصری که به وسیلة شرکت هواپیمایی ملی آن کشور (با داشتن ۸۰ فروند هواپیمای پهن پیکر مسافربری) طی حدود ۶۴۰ پرواز به حج اعزام می‌شوند و اکنون ۷ سال است که از مسیر یکطرفه استفاده می‌کنند؛ یعنی رفت به مدینه و برگشت از جده و یا به عکس، البته در موسم حج سال ۱۴۳۳/۱۳۹۲ به دلیل اجرای عملیات توسعه فرودگاه مدینه در این روند وقفه ایجاد شد.
هرچند دولت سعودی اعلام داشته که مدت پروازهای برگشت حجاج هرکشور نباید از ۳۰ روز کمتر باشد ولی شرکت هواپیمایی مصر معمولا پروازهای برگشت را ظرف ۲۵ الی ۲۸ روز به پایان می‌رساند. اما میزان افزایش سالیانه بهای بلیط هواپیما بین ۲% تا ۸ % نوسان دارد و به نوع بلیت و مدت اقامت زائر بستگی دارد و بنا به دو دلیل صورت می‌گیرد؛ یکی به دلیل افزایش جهانی بهای سوخت به میزان ۳۵% و دیگر افزایش ۲۵% عوارض فرودگاهی عربستان.
زائران هوایی باید مقررات هواپیمایی کشوری وشرکت هواپیمایی مصر را در رابطه با بار همراه خود رعایت کنند. مهم‌ترین مقررات و شروط عبارت­ ا ند از:
۱. حد اکثر وزن بار همراه حجاج در هر یک از مسیرهای رفت و برگشت ۳۲ کیلوگرم.
۲. ابعاد بسته‌های همراه حجاج (۵۶×۴۵×۲۵) سانتی متر.
۳. حد اقل مدت اقامت حجاج هوایی مصر ۲۶ روز است و این مدت بر اساس جداول پروازی مصوب هواپیمایی کشوری مصر و عربستان سعودی تعیین شده است.
ب: حمل و نقل بین شهری
توافقنامة کلی حمل و نقل حجاج مصر با نقابه سیارات و قرارداد حمل و نقل حجاج قرعه، با شرکت های حمل ونقل عضو نقابه توسط بعثة رسمی حج مصر امضا می‌شود. اما قراردادهای حمل ونقل حجاج هوایی و دریایی شرکت­ های گردشگری به­ طور جداگانه توسط آن شرکت‌ها منعقد می‌گردد وقرارداد حمل و نقل بین شهری حجاج تضامنی توسط «المؤسسة القومیة لتیسیر أعمال الحج» وابسته به وزارت تضامن و امور اجتماعی منعقد می‌گردد.
ج: حمل ونقل مشاعر مقدس
حمل و نقل حجاج مصری در مشاعر مقدس بر اساس رد واحد صورت می­ گیرد و قرار شده است از موسم حج ۱۴۳۴ / ۱۳۹۲ از سیستم حمل و نقل تردّدی بهره‌مند شوند.
روند اعزام حجاج مصر به عرفات، حتی در سنوات گذشته که تعداد آن‌ها از۸۰۰۰۰ نفرتجاوز می‌کرد، بین ۵/۳ تا۴ ساعت طول می‌کشد که در موسم حج سال ۱۴۳۳ /۱۳۹۱ از ۵/۳ ساعت تجاوز نکرد.
د: حمل و نقل درون شهری
حجاج مصری از خدمات حمل و نقل متمرکز درون شهری استفاده نمی ­کنند؛ زیرا بیشتر آن‌ها در منطقة مرکزی مکة مکرمه یا مدینة منوره اسکان می ­یابند و یا از وسایل نقلیة عمومی به هزینة خود استفاده می‌کنند ویا اینکه شرکت گردشگری مربوطة خود به تأمین وسیله نقلیه جهت ترددهای بین شهری مبادرت و هزینة آن را میان زائران خود سرشکن می‌کند.
تغذیه حجاج مصر
تغذیه جزو برنامه‌های ثابت خدمات رسانی به حجاج مصر به شمار نمی‌رود؛ به ­طور مثال، حجاج قرعه،گاهی تغذیه دارند وگاهی ندارند؛ کاروان هایی کـه تغذیه دارند، مدیریت کاروان، با یکی از رستوران­ ها ویا آشپزخانه‌های عربستان قرارداد تغذیه منعـقد می‌کند و وعـده‌های غذایی موضوع قرارداد در ظروف یکبار مصرف به محل سکونت حجاج ارسال می­ گردد. اما در حج سیاحی، تغذیه جزو ملزومات سبد خدمات است و به­ صورت بوفه باز می ­باشد و معمولا توسط پیمانکاران مصری و یا حد اقل آشپزهای مصری مقیم عربستان تهیه و پخت می‌گردد و در هتل‌ها یا هتل آپارتمان­ های محل اسکان حجاج سرو می‌گردد.
در حج تضامنی، تغذیه جزو تعهدات کاروان بوده وتوسط هتل، آشپزخانه ویا رستوران طرف قرارداد تهیه می‌گردد و هزینة آن از حجاج دریافت می‌شود.
اما در خصوص تغذیة حجاج مصری در مشاعر مقدس، به ­طور متمرکز عمل می­ شود و یکی از شرکت های متخصص و مجاز تغذیه در عربستان از طریق اجرای مناقصه جهت ارائة خدمات تغذیه‌ در منا وعرفات (یک وعدة غذایی گرم در عرفات و یک وعده سرد در روز عید در منا و چند وعده غذای گرم در بقیة ایام تشریق) انتخاب و قراردادی با شرکت برنده در مناقصه منعقد می‌گردد.
در ضمن، تعداد ۳۰ بطری آب معدنی به هر نفر به ­عنوان سهمیة آب آشامیدنی مصرفی در مکة مکرمه قبل از اعزام به مشاعر به هر زائر مصری تحویل داده می‌شود.
بعثه رسمی حج مصر
هریک از انواع حج مصر، دارای ستاد ویژه ­ا ی است برای پیگیری امور حجاج تحت پوشش و دولت این کشور با تشکیل بعثة رسمی و انتصاب یکی از مقامات آن کشور در رأس آن، که معمولاً از میان معاونین وزیر کشور یا افسران رده بالای نظامی یا امنیتی انتخاب می‌شوند، مسؤولیت نظارت بر امور حجاج مصر وپیگیری مسائل آن‌ها را به بعثة مزبور می‌سپارد. فعالیت بعثة حج مصر محدود به خاک عربستان نیست بلکه در خود مصر نیز دارای وظایف مشخصی می‌باشد. این بعثه از واحدهای زیر تشکیل شده و اهم وظایف و خدمات و واحدهای بعثة مزبور به شرح زیر می‌باشد:
واحدهای بعثه حج مصر
۱. ستاد مرکزی بعثة حج مصر که بر عملکرد همة واحدهای بعثه نظارت دارد و ارتباط با مقامات رده بالا و دست اندر کار حج عربستان از اختیارات این ستاد است.
۲. اتاق فرماندهی عملیات حج؛ یکی در مکة مکرمه و دیگری در مدینة منوره تشکیل می‌شود و به سیستم و شبکة رایانه با بانک اطلاعات حجاج مجهز بوده وکلیة اطلاعات حجاج مصر از قبیل مشخصات فردی وگذرنامه‌ای، عکس و تصاویر حجاج و مدارک آن‌ها و جداول زمابندی و اعزام آن‌ها در مراحل مختلف سفر در این بانک موجود است.
۳. واحد امداد و راهنمایی حجاج گمشده و نیز اشیای گمشده.
۴. کمیته‌های متعدد اجرایی، مانند کمیتة پیگیری، کمیتة تغذیه، کمیتة امور فرودگاهی، کمیتة آمار واطلاعات، کمیتة رسیدگی به امور زنان وکمیتة مسکن. وظیفة این کمیته‌ها پیگیری کلیة امور مربوط به حجاج مصری در عربستان سعودی است.
وظایف وخدمات بعثه رسمی حج مصر
بعثة حج مصر علاوه بر وظایفی که واحدهای یاد شده انجام می‌دهند، خدمات زیر را به همة حجاج و یا بطور انحصاری به حجاج قرعه تقدیم می‌کنند:
۱. امضای توافقنامه ­های دو جانبه با مؤسسات مطوّفین، ادلا و وکلا در خصوص خدمات رسانی به حجاج قرعه.
۲. انعقاد قرارداد تغذیه متمرکز حجاج قرعه وتقدیم وعده ­های غذای سرد جهت مصرف حجاج تحت پوشش در مشاعر مقدس (شامل ۱۴ نوع مواد غذایی).
۳. انعقاد قراردادهای متمرکز حمل و نقل بین شهری و مشاعر با شرکتهای منتخب عضو نقابه جهت حمل و نقل حجاج قرعه.
۴. صدور کارت پزشکی برای کلیة حجاج که اطلاعاتی از قبیل سوابق بیماری، داروهای مورد نیاز در آن درج گردیده و همچنین هماهنگی با آزمایشگاه­ های استانی مصر برای انجام آزمایش­ های پزشکی حجاج قبل از سفر و ایجاد واحد ارتباطی در مراکز استان‌ها برای دریافت اخطاریه‌های فرودگاه‌ها و بنادر به حجاج.
۵ . پیگیری امور حجاج بیمار و یا بستری در بیمارستان­ ها و رسیدگی به مسائل درمانی و پیگیری ترخیص آن­ها، تأمین داروی مورد نیاز و ارائة خدمات درمانی لازم به آن‌ها، از بدو خروج از مصر تا بازگشت به آن.
۶ . تلاش مستمر جهت بهبود وضعیت چادرهای حجاج مصری در مشاعر و تغییر موقعیت چادرهای آن‌ها در عرفات.
۷. استخراج گواهی فوت برای حجاج متوفی در خلال سفر حج و به تأیید وگواهی رساندن آن توسط کنسولگری مصر در جده و اعلام فوت آن­ها به بستگانشان وجمع ­آوری و نگهداری لوازم و بار آن­ها جهت تحویل به بستگانشان در مصر و ابلاغ فوت آن­ها به سازمان ثبت احوال جهت صور گواهی فوت رسمی.
۸ . انعقاد قرارداد با سازمان­ های پست مصر و عربستان سعودی جهت تحویل بار حجاجی که مایل­ ا ند بارشان از مصر به عربستان و برعکس منتقل شود. حجاج مایل به دریافت این خدمت باید مبلغ اندکی (سمبلیک) بپردازد. هدف از ارائه این خدمات کمک به حجاج و پرهیز از مشکلات و هزینه ­های سنگین حمل بار خصوصا در پروازهای برگشت اعلام شده است.
۹. اعزام بیش از ۷۰ روحانی از علمای برجسته مذهبی به­ همراه بعثة مصری جهت راهنمایی وآگاه سازی مذهبی حجاج. البته این تعداد از روحانیـون سوای مبلغیـن و روحانیـون مذهبی اعزامی به­ همراه گروه های حجاج می‌باشند.
۱۰. حضور نمایندة بعثه در محل اسکان حجاج تحت پوشش هنگام ورود ونظارت بر اسکان آن‌ها در اتاق­ های تعیین شده برای اسکان آنها.
۱۱. افسران و مدیران وزارت کشور مصر که به­ عنوان اعضای بعثة حج آن کشور اعزام می‌شوند، ۷ روز قبل از اعزام حجاج به مشاعر مقدس برنامه ­ها وجزئیات اعزام حجاج مصری به عرفات را با رییس بعثة حج مصر مورد بررسی قـرار می‌دهند و سپـس از چادرهای حجاج قرعه در منا وعرفات دیدار به ­عمل می ­آورند تا از فراهم بودن کلیة شروط و استانداردهای مصوب و امکانات مورد توافق با مؤسسة مطوفین اطمینان حاصل کنند.
۱۲. رسیدگی به شکایت­ های رسیده از حجاج مصری و عوامل اجرایی خدمات رسانی به آن‌ها در خصوص عملکرد مؤسسة مطوّفین وپیگیری مجازات آن­ها از طریق وزارت حج عربستان. به­ طور مثال در موسم حج سال ۱۴۳۳ق. بعثة حج مصر برضدّ تعداد ۱۲ مطوّف به­ علت نقص خدمات ویا عدم حضور در مکاتب خود جهت خدمات رسانی به حجاج و برطرف کردن کمبودها ورفع نقایص موجود شکایت کرد ودر نتیجه تعداد ۴ نفر از مطوّفین خاطی از کار برکنار و مابقی توبیخ شدند.
۱۳. ساماندهی و نظارت بر اعزام دستجمعی حجاج قرعه برای رمی جمرات (در موسم حج سال ۱۴۳۳ کل حجاج قرعه به تعداد حدود ۵۰۰۰۰ نفر ظرف ۵/۳ ساعت موفق شدند رمی‌خود را انجام دهند.
آمار و اطلاعات متفرقه
بنابه گزارش مرکز آمار و اطلاعات و پشتیبانی از مراکز تصمیم ­گیری دولتی وابسته به نخست وزیری مصرکه در سال ۲۰۰۹م. منتشر شد، آمار حجاج مصر ازجنبه‌های مختلف به شرح زیر می‌باشد:
* از لحاظ سنی و ج نسیتی
1. معدل عمر حجاج مصر: ۵۲ سال
۲. ۹/۹۹% آن­ها بین ۲۵ تا ۶۶ سال عمر داشتند. (درحج ۲۰۰۹م. به­ دلیل شیوع بیماری آنفلوانزای خوکی در عربستان اعزام افراد بالای ۶۶ ممنوع اعلام شده بود).
۳. ۷/۸۱ % حجاج مصری در گروه سنی بین ۴۵ تا ۶۵ سال قرار دارند.
۴. ۱/۰% حجاج ۶۵ ساله به بالا بودند.
۵. ۸/۶۳% آنها را افراد ذکور و۲/۳۶% آنها را افراد اناث تشکیل می‌دادند.
* از لحاظ تحصیلات
۱. ۸/۲۷% دارای تحصیلات دانشگاهی و عالی.
۲. ۹/۲۳% فاقد مدرک تحصیلی.
۳. ۲/۱۰% دارای مدرک تحصیلی ابتدایی.
۴. ۷% دارای مدرک تحصیلی دبیرستانی.
۵ . ۳/۱۱% دارای مدرک تحصیلی راهنمایی.
۶ . ۸/۱۹% دارای مدرک دیپلم، هنرستان و یا ازهری بودند.
* از لحاظ اشتغال
۱. ۷/۵۳% شاغل.
۲. ۲۸% زنان خانه دار.
۳. ۷/۱۷% بی کار و یا در سن بازنشستگی.
* از لحاظ داشتن همراه
۱. ۸۶ % فاقد همراه.
۲. ۱۴% دارای یک همراه.
* از لحاظ مدت اقامت در عربستان
۱. معدل مدت اقامت حجاج مصری در عربستان ۲۲ شب.
۲. اقامت معادل ۵/۶۴% زائر مصری، از ۱۸ تا ۲۴ شب.
۳. اقامت معادل ۴/۲۹% زائر مصری بیش از ۲۵ شب.
۴. اقامت ۲/۹۹% حجاج مصری در هتل‌ها.
* از لحاظ هزینه سفر
۱. معدل کل هزینه ­های حجاج قرعه (با احتساب هزینة خدمات کاروان، حمل ونقل درون شهری، تغذیه، قربانی وغیره) ۲۰۹۰۰ جنیة مصری.
۲. معدل کل هزینه‌های حجاج سیاحی (با احتساب هزینة خدمات کاروان، حمل و نقل درون شهری، تغذیه، قربانی وغیره) ۳۰۹۰۰ جنیه مصری.
۳. معدل کل هزینه‌های حجاج تضامنی یا جمعیت‌ها (با احتساب هزینه خدمات کاروان، حمل و نقل درون شهری، تغذیه، قربانی وغیره) ۲۳۲۰۰ جنیه مصری.
۴. معدل کل هزینه‌های حجاج دریایی اعم ازقرعه، سیاحی و تضامنی ۲۳۶۰۰جنیه مصری بود.
۵ . معدل کل هزینه‌های حجاج هوایی ۲۶۴۰۰ جنیه مصری.
۶ . معدل کل هزینه‌های حجاج زمینی۲۸۴۰۰ جنیه مصری؛ (چون مدت اقامت حجاج زمینی و مدت سفر آنها بیشتر است.)
۷. هر مسافر حج مصری به­ طور متوسط مبلغ ۲۱۳۰۰ جنیة مصری بابت هزینة بلیت و اقامت در هتل­ ها به مجری مربوط پرداخت کرده است.
۸ . معادل ۲/۸۸ % حاجی مصری پکیج همراه با تغذیه را انتخاب و هزینة آن­را به مجری اعزام خود پرداخته‌اند.
هزینه­ های قبل از تشرف
۱. متوسط هزینه‌های قبل از تشرف ۷۷۲ جنیه مصری.
۲. هزینه‌های قبل از تشرف ۱/۷۷% بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ جنیه مصری.
۳. متوسط هزینه‌های قبل از تشرف حجاج قرعه ۷۸۲ جنیه، حجاج سیاحی ۷۹۸ جنیه وحجاج تضامنی ۶۹۷ جنیه.
۴. متوسط پرداختی­ های هر حاجی مصری بابت انجام مایه ­کوبی­ ها ۳۹۶ جنیه و بابت ترددهای داخل مصر جهت پیگیری سفر خود ۸۵ جنیه.
* برحسب موارد مصرف هزینه ­های پرداختی حجاج مصری به اعزام کننده ­ها
۱. ۱۰۰ % آنها هزینة بلیت سفر خود را پرداخت کردند.
۲. ۱۰۰ % آنها هزینة اقامت خود را در عربستان دادند.
۳. ۲/۹۹% آنها هزینة حمل و نقل بین شهری و مشاعر خود را پرداختند.
۴. ۲/۸۸ % آنها هزینة تغذیة خود را در طول سفر پرداختند.
۵. ۹/۷۳% آنها هزینة زیارات دوره، مزارات وتورهای داخلی خود را دادند.
۶. ۶/۲۴% آنها هزینه‌های دیگری را پرداختند.
* هزینه ­های متفرقه حجاج مصری در عربستان
۱. متوسط هزینه‌های متفرقه حجاج مصری در عربستان سعودی ۲۸۰۳ ریال سعودی.
۲. هزینة معادل ۱/۶۳% حاجی مصری، بین ۲۰۰۰ تا ۵۰۰۰ ریال سعودی.
۳. ۵/۹۸% آن‌ها به خرید هدایا وسوغاتی مبادرت کرده ومتوسط خرید آن‌ها ۱۵۳۲ ریال سعودی بود.
۴. ۴/۷۲% حاجی مصری به­ طور متوسط مبلغ ۳۵۹ ریال سعودی بابت غذا و نوشیدنی هزینه کرده‌اند.
موارد هزینه­ های حجاج مصر پس از سفر
۱. معادل ۸/۶۷ % آنها به­ طور متوسط مبلغ ۹۱ جنیه بابت حمل و نقل درون و برون شهری جهت عزیمت به محل سکونت خود هزینه کرده‌اند.
۲. معادل ۴/۲۹% آنها به­ طور متوسط مبلغ ۴۵ جنیه بابت هدایا و پذیرایی از مهمانان خود هزینه کرده‌اند.
۳. معادل ۱/۱% آن­ها به­ طور متوسط مبلغ ۱۶۹ جنیه بابت فیلم­برداری و گرفتن عکس از مراسم خود هزینه کرده‌اند.
۴. معادل ۸/۷% آنها به­ طور متوسط مبلغ ۱۹ جنیه بابت موارد متفرقه دیگری هزینه کرده‌اند.
چالش‌ها وتنش‌ها در روند اعزام حجاج مصری
تقسیم بندی حج مصر به سه دستة مختلف با شرایط واستانداردهای متفاوت از یکطرف و زیاده خواهی شرکت­ های گردشگری مصر و عدم بازدهی اقتصادی سهمیه روادید اختصاص یافته به تعداد قابل توجـهی از شرکت­ های مزبـور از طـرفی دیگر، دردسـرهایی بـرای دست اندر کـاران حج مصر به­ وجود آورده است. شرکت های گردشگری اخیراً به دادگاه عالی قانون اساسی مصرشکایت کرده‌اندکه طبق قوانین مصر کلیة فعالیت­ های گردشگری از جمله سیاحت دینی بر عهدة شرکت­ های مجاز گردشگری است و دخالت وزارت کشور و وزارت تضامن و امور اجتماعی در این زمینه غیر قانونی است. اتحادیة شرکت ­های گردشگری ادعا دارد که دادگاه مزبور نیز به نفع آن­ها حکم صادر کرده است ولی وزیر گردشگری اعلام داشته که این حکم توسط دادگاه مزبور صادر نشده بلکه توسط دادگاه عالی امور اداری صادر شده است.
شورای عالی حج مصر که در دوران حکومت مرسی تشکیل و مقرر شد در موسم حج سال (۱۴۳۵/۱۳۹۳) کار خود را آغاز و مسؤولیت کلیة امور حجاج مصر و مذاکره با مقامات وزارت حج عربستان را بر عهده گیرد. این شورا در مورد ادعای شرکت­ های گردشگری مصر اعلام داشته که مسؤولیت اجرایی حج مصری‌ها باید به این شرکت‌ها موکول گردد و عملیات اجرایی حج به هیچ وجه به وزارت کشور یا وزارت تضامن و امور اجتماعی مربوط نیست. دو وزیرگردشگری و تضامن نیز نظر آن را تأیید کردند.

از دیگر چالش­ های حج مصر تأمین ارز مورد نیاز حجاج مصر است. شرکت­ های گردشگری مصر معمولاً ارز مورد نیاز خود را از محل درآمدهای ارزی تورهای ورودی ویا از بانک­ های مصری تأمین می‌کنند اما حجاج تضامنی و قرعه، ارزِ مورد نیازشان را از بانک مرکزی مصر تهیه می‌کنند تا قبل از سقوط رژیم مبارک به دلیل ثبات نسبی نرخ برابری ارز در مصر تأمین ارز حجاج با مشکل چندانی مواجه نبود ولیکن با تزلزل اقتصاد مصر پس از انقلاب به دلیل کاهش درآمدهای ارزی حاصل از تورهای ورودی وآشفتگی سیاسی درآن کشور که منجر به رکود اقتصادی درآن گردید، بازار ارز مصر دچار نوسانات شدید شد و به ­همین خاطر دولت مصر ناگزیر شد که ارز حجاج خود را از طریق اعمال سیستم هید چنج (تبدیل غیر رسمی ارز) تأمین نماید.
منابع :
ـ گزارش مرکز «آمار، اطلاعات و پشتیبانی مراکز تصمیم‌گیری» وابسته به هیئت دولت (شواری وزیران مصر).
ـ سایت رسمی وزارت حج مصر eg.gor.moiegypt.www
ـ سایت طریق الاخبار www.akbarway.com
ـ سایت ثبت نام و اعلام نتایج قرعه کشی مصر وابسته به وزارت کشور مصر
ـ سایت سلطانه تورز
ـ سایت خبرگزاری اناضول
ـ سایت بوابه المکسب 14 آوریل 2013م.
ـ روزنامه مصری البوم السابع شماره منبع 15 آوریل 2013م.
ـ سایت egyptnews.net (مصاحبه با وزیر گردشگری مصر در تاریخ 24/4/2013م)
ـ روزنامه الدستور مورخ 23 آوریل 2013 مصاحبه مطبوعاتی وزیر گردشگری مصر
ـ روزنامه عکاظ مورخ 19/10/1434ه‍ .ق
ـ خبرگزاری الشرق الاوسط با سرتیپ العطار مدیر کل امور اداری وزارت کشور مصر در تاریخ 4/4/2012م.
ـ سخنرانی شیخ سید عسکر رئیس کمیسیون امـور مذهبی پارلمان مصر در جـلسه مربوط به بررسی وضعیت حجاج مصری در
موسوم حج 1432ق.
ـ کتاب « رحلة الحج من مصر قبل 100 عام »
ـ کتاب «محرومون من الحج» نوشته دکتر علی جمعه مفتی سابق جمهوری عربی مصر
ـ مجموعه مصاحبـه‌های رئیس هیئت حج مصری مـذاکره کننده با مقامات سعودی که هر ساله پس از امضای توافقنامه
دو جانبه تدابیر حج با مطبوعات سعودی صورت می‌گیرد.
ـ مصاحبه دکتر احمد البرعی وزیر تضامن اجتماعی مصر با مطبوعات آن کشور در سال 2012م.
ـ مصاحبه مدیر مؤسسه حج و عمره انجمن‌ها و تشکل‌های مردمی مصر با مطبوعات آن کشور در مورد حج سال 2012م.
ـ مصاحبه مطبوعاتی مدیر عامل شرکت هواپیمائی مصر در ماه شوال 1433ق.
ـ مجمـوعه مصاحبه‌های نگارنـده این جزوه با مسئولین حج ستاد حج مصر در عربستان در سال‌های1383 تا 1385ش.