مسائل اجرایى حج
به منظور آگاهى و اطلاع بیشتر خوانندگان عزیز از دستگاه اجرائى سازمان حج و زیارت، مصاحبهاى را با برادر محمد حسین رضائى مسئول محترم سازمان حج و زیارت، ترتیب دادیم که ذیلًا از نظرتان مىگذرد:
س: با تشکر از جنابعالى که در این مصاحبه شرکت نمودید، لطفاً درباره وظایف اصلى سازمان حج توضیحاتى بفرمایید.
ج: بسماللَّه الرحمن الرحیم، وظایف اصلى سازمان حج و زیارت عبارت است از:
نظارت و هدایت و اداره امور مربوط به حج و تورهاى زیارتى و خروجى و هیئتهاى سرپرستى و راهنمایان، ایجاد تأسیسات و ارائه خدمات در جهت تأمین رفاه زائران خانه خدا، اعتاب مقدسه، اماکن مذهبىِ داخل و خارج کشور. توجه به روابط مذهبى با سایر کشورهاى مسلمان و مجامع اسلامى و بینالمللى از طریق برنامه ریزیهاى لازم و تحکیم مبانى ارزشهاى اسلامى و شناساندن تحولات ناشى از انقلاب اسلامى ایران.
میقات حج، شماره1، ص: 164
برنامهریزى میان مدت و بلند مدت در زمینه ثبت نام، انتخاب، اعزام، تغذیه اسکان و تهیه و تأمین سایر امور رفاهى و بهداشتى و خدماتى داوطلبان عزیمت به حج عمره، عتبات مقدسه در کشورهاى عراق، سوریه و دیگر کشورهاى اسلامى.
برنامهریزى و پیشبینىهاى لازم در خصوص تشویق و ترغیب و نظارت بر ایجاد زائر سرا و هتل در شهرهاى مبادى ورودى و خروجى حجاج و زائران و همچنین فراهم نمودن کلیه امکانات رفاهى و خدماتى در اماکن مذکور.
ایجاد دفاتر نمایندگى امور حج و زیارت در سایر کشورهاى اسلامى به منظور بر قرارى ارتباط و تبادل نظر و همفکرى و همکارى با واحدهاى حج و زیارت آن کشورها به منظور دستیابى به اهداف و نظرات مشترک در امور اجرایى مراسم عبادى- سیاسى حج و همچنین بررسى و مطالعه و گسترش فعالیتهاى برون مرزى و جلب مسلمانان سایر کشورهاى اسلامى جهت زیارت و دیدار از اماکن مقدسه و متبرکه در کشور جمهورى اسلامى ایران از طریق برقرارى و اجراى تورهاى زیارتى در ایران.
به کارگیرى منابع مالىِ سازمان حج و زیارت در زمینه تهیه و اجراى طرحها و پروژههاى اقتصادى از طریق مشارکت و سرمایهگذارى در احداث و یا خرید هتل زائر سرا و مهمانسرا در شهرهاى داخل و خارج کشور که اماکن زیارتى دارند. مطالعه و بررسى و ایجاد سرویس حمل و نقل زمینى و هوایى و خرید وسایل ترابرى مورد نیاز و همچنین مشارکت در امور با زرگانى مربوط به تهیه و تأمین ابزار و وسایل و مواد غذایى مورد نیاز اداره امور زائران ایرانى در خارج از کشور و زوّار سایر کشورهاى اسلامى در ایران.
گسترش فعالیتهاى صندوق رفاه حجاج و زائران در زمینه خدمات رفاهى، بهداشتى، درمانى، انواع بیمه و گسترش سایر تسهیلات لازم براى حجاج و زائران.
ایجاد و راه اندازى و بهرهبردارى از سیستم کامپیوترى در جهت بالا بردن سطح کارآیى و سرعت بخشیدن به کلیه امور مربوط به حج و زیارت.
بررسى و تحقیق و جمعآورى اطلاعات لازم در مورد سرپرستان کاروانهاى حج و زیارت و انتخاب افراد واجد شرایط جهت سرپرستى امور حجاج و زائران.
صدور اجازهنامه، جهت مدیران و سرپرستان کاروانهاى حج، عمره و اعتاب مقدسه زیارتى و نظارت دقیق بر فعالیت آنها.
ایجاد هماهنگى در برنامههاى مربوطه
میقات حج، شماره1، ص: 165
به منظور حسن انجام وظایف محوله با سایر سازمانهایى که فعالیت آنان بنحوى مربوط به حج و زیارت مىشود.
نظارت بر انجام امور مربوط به وصول و ایصال ماترک زائران متوفى در خارج از کشور.
س: انگیزه تفکیک سازمان حج از سازمان اوقاف چه بود و روندکار پس از تفکیک به نظر شما چگونه بوده است.
ج: نگاه اجمالى به تاریخچه سازمان حج و زیارت مشخص مىکند که تاکنون جایگاه اجرایى آن چند نوبت تغییر کرده است، زمانى وابسته به شهربانى، زمانى به وزارت کشور و مدتى نخستوزیرى و بالاخره اوقاف و وزارت ارشاد بوده است.
پس از پیروزى انقلاب اسلامى با توجه به حساسیت و توجه خاصى که براى امر حج مطرح بوده است گستردگى کار و کثرت داوطلبان سفرهاى زیارتى بخصوص حج، لازم بود که جهت برنامهریزى و بررسى و نظارت بر حسن اجراى امور ارگانى خاصى مسؤولیت آن را به عهده مىگرفت. هم اکنون کلیه این وظایف به عهده سازمان حج و زیارت محول گردیده است که به علت خاص بودن وظایف دستورالعملهاى آن، به صورت مستقل اجراى امور را به عهده دارد.
س: مشکلات عمده حج از لحاظ انتقال زوار از ایران به مکه و مدینه و نیز تدارکات و خدمات رفاهى در عربستان تاکنون چه بوده است و براى آنها چه اقداماتى صورت گرفته است.
ج: در خصوص تدارکات حج در گذشته، مواد غذائى و مصرفى حجاج به وسیله خود مدیران کاروانها تهیه مىشد؛ این کار دو اشکال اساسى داشت: اول اینکه موادِ تهیه شده در کاروانها از نظر کمى و کیفى اختلاف فاحشى داشت. ثانیاً چون خرید توسط مسؤولین کاروانها به صورت روزانه انجام مىشد مبالغ هنگفتى بابت کالاهاى خریدارى شده پرداخت مىگردید لذا سازمان تصمیم گرفت تهیه ما یحتاج کاروانها را به صورت کلان و یکجا از بین بهترین مواد موجود تأمین و به صورت مساوى بین کاروانها تقسیم کند. که در نتیجه این اقدام، ضمن صرفه جویى فراوان ارزى، پذیرایى در کاروانها با مواد غذایى یکسان انجام مىگیرد.
مسکن حجاج هم وضعى شبیه تدارکات مواد غذایى و مصرفى داشت؛ در گذشته تعدادزیادى از مسؤولین کاروانها، جهت اجاره محل اقامت زائرین، به عربستان مىرفتند و بطور همزمان وارد بازار استیجار منازل مىشدند و با ایجاد رقابت موجب بالا رفتن قیمتها مىشدند و بسیار اتفاق
میقات حج، شماره1، ص: 166
مىافتاد که یک ساختمان، چند بار توسط واسطهها دست به دست مىگردید و در نهایت با مبلغ گزافى توسط مسؤولین کاروانهاى ایرانى اجاره مىشد. و از طرف دیگر در خیلى از منازل استیجارى، حداقل امکانات لازم را جهت اقامت زائرین نداشت علىرغم پرداخت هزینه سنگین ساختمانهاى نا مطلوبى را اجاره مىکردند.
سازمان به منظور حل این معضل، از اجاره فردى ساختمانها جلوگیرى کرد و هیئتهایى را جهت اجاره منازل در مکه معظمه و مدینه منوره از بین افراد مجرب انتخاب کرد و با صدور دستورالعملهاى لازم و تعیین حداقل استانداردهاى مورد قبول، جهت اجاره ساختمانهاى مورد نیاز زائرین ایرانى به عربستان اعزام نمود. هیئتهاى مذکور همه ساله ضمن رعایت دقیق ضوابط تعیین شده، بهترین منازل موجود را با حداقل قیمت، اجاره کردند. که در اثر اجراى این برنامه، ضمن صرفه جویىِ مبالغ هنگفتى ارز، در بهبود کیفى منازل حجاج اثرات مطلوبى داشته است.
سازمان به منظور ارائه خدمات درمانى و بهداشتى مطلوب به زائران، سالیانه اقدام به اعزام 750 نفر نیروى متخصص و تأسیس 4 بیمارستان و 28 در مانگاه مجهز در مدینه، مکه عرفات و منى مىکند که علاوه بر زائران ایرانى در مراسم حج، تعداد قابل توجهى از زائران سایر کشورهاى مسلمان به مراکز درمانى ایران مراجعه مىنمایند.
همچنین سازمان حج و زیارت به منظور جلوگیرى از گم شدن زائرین و نیز راهنمایى زائران گمشده به کاروانهاى خود در مکه، مدینه، عرفات، مشعر و منى، گروه امداد گمشدگان- که آموزشهاى لازم را مىبینند- تشکیل داده و در طول شبانه روز آماده کمک به هموطنان زائر خود مىباشند.
سازمان، جهت راهنمایى زائران، اقدام به تهیه تابلوهاى راهنما و پرچم جمهورى اسلامى ایران و آرم پشت چادرى خواهران کرده است که وسایل مذکور، به مدیران تحویل مىگردد تا پس از ثبت مشخصات کاروانِ خود، مورد استفاده قرار دهند.
چون در دوران فترت سه ساله حج، اغلب تشکها و بالشهاى کاروانها فرسوده وغیر بهداشتى شده بود سازمان در سال جارى به تعداد زائران، پتو و بالش از کارخانجات داخلى تهیه کرده و جهت استفاده زائران در اختیار کاروانها قرار داده است. علاوه بر اقلام فوق، سازمان در سال جارى مانند سنوات گذشته به هر یک از زائرین یک عدد ساک دستى اهداء کرد.
عمده مشکلات حمل و نقل حجاج از ایران به عربستان به شرح زیر است:
میقات حج، شماره1، ص: 167
1- کمبود امکانات ترابرى هوایى، مخصوصاً هواپیماهاى بدنه وسیع که عامل مؤثرى در تسریع و کاهش طول سفر حجاج از ایران به عربستان خواهد بود.
2- کمبود فرودگاههاى بینالمللى و قابل استفاده هواپیماهاى بدنه وسیع و کمبود نیروى انسانى متخصص و سالن و وسایل و امکانات فرودگاهى جهت توسعه و افزایش مراکز انتقال حجاج از ایران به عربستان که در حال حاضر از 6 مرکز تهران، مشهد، شیراز اصفهان، تبریز و کرمان این انتقال انجام مىشود.
3- عدم قبول مقامات عربستان سعودى در ورود و خروج هواپیماهاى حجاج در فرودگاه مدینه منوره که در صورت قبول از دوباره کارى و خستگى سفر زمینى حجاج مخصوصاً حجاج کهنسال ما جلوگیرى مىکرد.
4- قدیمى بودن مدل اتوبوسهاى سرباز (بدون سقف) و اتوبوسهاى مسقف بعضى از شرکتهاى اتوبوسرانى عربستان سعودى که مجموعه آنها تحت عنوان «نقابه» سرویس مىدهند.
اهم اقدامات رفاهى و رفع مشکلات حمل و نقل هوایى و زمینى به شرح زیر است:
1- تلاش و همکارى با هواپیمایى جمهورى اسلامى ایران در فراهم آوردن زمینه حداقل اجاره هواپیماهاى بدنه وسیع و افزایش ناوگان هوایى عملیات حج.
2- کمک و همیارى با سازمان هواپیمایى کشورى در ساختن ترمینالهاى مخصوص حجاج در کنار ترمینالهاى موجود و برگزارى جلسات هماهنگى در ایجاد امکانات لازم براى توسعه فرودگاههاى کشور تا ان شاءاللَّه در آینده تعداد مراکز انتقال حجاج افزایش یابد.
3- مذاکرات و مکاتبات مکرر با مقامات سیاسى و کشورى و هواپیمایى عربستان سعودى در راه رفع مشکلات فرودگاه بینالمللى مدینه براى پذیرش و اعزام حجاج ایران.
4- پافشارى و اصرار در حذف اتوبوسهاى قدیمى و جایگزینى اتوبوسهاى نو و آخرین سیستم توسط شرکتهاى اتوبوسرانى طرف قرارداد ما در عربستان سعودى.
5- فراهم کردن امکانات تغذیه و استراحت موقت در فرودگاه جده در هنگام ورود و خروج حجاج محترم.
6- فراهم کردن امکانات رفاهى و پزشکى و حمل و نقل شهرى در مراکز انتقال حجاج با کمک عزیزان سازمان هواپیمایى کشورى وهواپیمایى جمهورى اسلامى و کلیه
میقات حج، شماره1، ص: 168
ارگانهاى مستقر در فرودگاههاى بینالمللى که در حال حاضر مرکز انتقال حجاج هستند.
س: با توجه به کثرت متقاضیان زیارت بیتاللَّهالحرام چه اقداماتى براى افزایش تعداد حجاج ایرانى انجام گرفته است و آیا امکان افزایش آن در سالهاى آینده وجود دارد.
ج: همان طورى که مىدانید چندین سال است که عربستان، محدودیتى را از نظر تعداد حجاج قائل شده است و علت را طرح توسعه حرمین شریفین اعلام کرده است و چنین اظهار مىدارد: چون تعداد بیشمارى از منازل اطراف حرمین خراب شده است لذا منزل کافى براى اسکان زائران در شهرهاى مکه و مدینه وجود ندارد و احتیاج به زمان است که به جاى ساختمانهاى قدیمى در مناطق جدیدتر و مقدارى دورتر از حرم ساختمان جدید ایجاد شود.
در این رابطه یک مهلت 5 ساله را تعیین کرد که در سال جارى این مهلت خاتمه یافت، لیکن عربستان به قول خود وفا نکرد، در این باره چندین مذاکره طولانى با وزیر حج عربستان داشتم و در نهایت منجر به آن شده که طى نامهاى، تعداد حجاج باقیمانده ایرانى و اینکه چند سال در نوبت انتظار مىکشند و در خواست ایران در رابطه تعداد سهمیه هر سال به وزیر حج منعکس شود تا عیناً به شاه سعودى (ملک فهد) ارائه دهد
نامهاى از طرف ما طى شماره 26958/ 500 مورخ 29/ 11/ 70 به وزیر حج سعودى منعکس شد که در این نامه به موارد زیر اشاره شده است:
1- 700 هزار نفر زائر ایرانى که در سال 63 ثبت نام کردهاند همچنان در انتظار نوبت هستند.
2- از سال 63 تاکنون هیچ گونه در خواست جدیدى نپذیرفتهایم، مضافاً اینکه جمعیت ایران با ضریب رشد بالایى که دارد حدود شصت میلیون نفر است.
3- بیشترین سرمایهگذارى نیروى انسانى براى زائران از طرف کشور ما انجام مىشود که به تعداد بسیار زیادى از مشکلات شما را کم مىکند، به طورى که زائر ایرانى هیچ گونه مراجعهاى به واحدهاى شما ندارد؛ یعنى هیچ گونه نیرویى براى سرویس دهى به زائر ایرانى صرف نمىکنید، این نیروها که عبارتند از:
نیروهاى ستادهاى جده، مکه و مدینه، امدادگران گروه پزشکى و درمانى، مدیران، معاونین، آشپزها، آبدارچى، مأمور پذیرائى، روحانى و ... که حدود 15 درصد سهمیه 115 هزار نفرى سال جارى ما را نیروهاى خدماتى تشکیل مىدادند، بنابراین ما فقط یکصدهزار نفر زائر به عربستان مىفرستیم.
اما تاکنون هیچ گونه پاسخ مثبتى به خواستههاى ما ندادهاند و نمایندگى ما در جده شدیداً پىگیرِ این موضوع است و از طریق وزارت خارجه هم اقداماتى صورت گرفته است.