ص: 87
آیة اللَّه مکارم شیرازی: احتیاط آن است که در حال وقوف بخوانند؛ زیرا ادلّه جواز نافله در حال حرکت، از اینجا منصرف است.
ض؟ 2- آیا کسی که در اعمال عمره یا حج یا خصوص طواف اجیر غیر باشد، می‌تواند به نیابت از شخص دیگری تبرعاً یا استیجاراً قرآن تلاوت کند.
آیة اللَّه تبریزی: مانعی ندارد، واللَّه العالم
آیة اللَّه سیستانی: می‌تواند.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: چنانچه مانع اعمال عمره یا حج یا طواف اجیر نباشد خواندن قرآن تبرّعاً یا استیجاراً برای دیگری اشکال ندارد، واللَّه العالم.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: بلی، می‌تواند
آیة اللَّه مکارم شیرازی: مانعی ندارد
ض؟ 3- در حال طواف نماز مستحب خواندن چه حکمی دارد؟
آیة اللَّه تبریزی: مشروعیت آن ثابت نیست، واللَّه العالم.
آیة اللَّه سیستانی: جایز است.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: احوط ترک آن است، واللَّه العالم.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: مانعی ندارد.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: اشکالی ندارد.
ص: 88
ض؟ 4- در صورتی که لباس نمازگزار از پنبه یا کتان باشد، در جایی که بر فرض تقیّه سجده بر فرش صحیح است، چنانچه بتواند بدون محذور بر لباس خود سجده کند، آیا سجده بر فرش که از پشم یا مواد لاستیکی است مجزی است یا نه؟
آیة اللَّه تبریزی: چنانچه با رعایت تقیه بتواند بر لباسش سجده کند، باید بر لباس مذکور سجده نماید، واللَّه العالم.
آیة اللَّه سیستانی: در فرض مذکور مجزی است.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: در فرض سؤال باید بر لباس خود سجده کند، واللَّه العالم.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: در فرض سؤال، باید به لباسش سجده کند و سجده بر فرش و مواد پلاستیکی مجزی نیست.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: سجده بر پنبه و کتان در فرض سؤال، اولویت دارد.
ض؟ 5- آیا استحباب سه روز روزه مستحبی در مدینه منوره برای برآمدن حاجت، اختصاص به مسافر دارد یا برای اهالی مدینه و کسی که قصد عشره دارد نیز مستحب است؟
آیة اللَّه تبریزی: حکم مزبور اختصاص به مسافر دارد و شامل اهل مدینه نمی‌شود و در مسافر بین اینکه نمازش قصر باشد یا به جهت قصد اقامت ده روز نمازش تمام باشد، فرقی نیست، واللَّه العالم.
آیة اللَّه سیستانی: برای همه مستحب است.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: بعید نیست اختصاص به مسافر نداشته باشد، واللَّه العالم.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: استحباب آن به قصد ورود برای غیر مسافر ثابت نیست، بلی رجاءاً مانعی ندارد.
ص: 89
آیة اللَّه مکارم شیرازی: این حکم مخصوص مسافر است ولی دیگران بر اساس قانون اوّلی هر روزی بخواهند می‌توانند به قصد حاجت روزه بگیرند.
ض؟ 6- جواز اقتدا به اهل سنّت اختصاص به نماز ادا دارد یا نماز قضا را نیز می‌توان اقتدا کرد؟
آیة اللَّه تبریزی: نماز قضا را هم می‌شود با آن‌ها خواند، لکن شخص باید حمد و سوره را خودش بخواند و لو به اینکه در نمازهای جهریه به اخفات بخواند، واللَّه العالم.
آیة اللَّه سیستانی: می‌تواند نماز قضا را نیز بخواند ولی به هر حال باید قرائت خود را بخواند و حکم جماعت را ندارد.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: مختص به نماز ادا است، واللَّه العالم.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: اختصاص به نماز ادا ندارد.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: تفاوتی نمی‌کند.
ض؟ س 7- زنی به تصور اینکه مستحاضه است در میقات محرم شده و با انجام وظایف مستحاضه اعمال عمره تمتّع را به جا آورده، پس از اعمال متوجه شده که حائض بوده، وظیفه او نسبت به اعمال عمره و حج چیست؟
آیة اللَّه تبریزی: در فرض مزبورکه زن در زمان احرام حائض بوده، چنانچه وقت برای انجام اعمال، بعد از پاک شدن ازحیض دارد، باید اعمال را اعاده کند و اگر وقت وسعت انجام‌اعمال را ندارد، با همان احرامی که بسته حج افراد را به جا می‌آورد و در صورت تمکّن، باید بعد از آن، عمره مفرده به جا آورد.
آیة اللَّه سیستانی: اگر تا قبل از وقت حج، فرصتِ انجام اعمال عمره را دارد، باید صبر کند و اعمال را پس از پاکی، دوباره انجام دهد و اگر فرصت نباشد باید حج افراد انجام دهد و پس از اعمال، اگر ممکن بود، عمره مفرده انجام دهد.
ص: 90
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: زن مذکور محرم است، بنابراین اگر پاک شود و وقت برای عمره تمتع باقی باشد، مجدداً اعمال عمره را انجام می‌دهد و اگر وقت برای انجام عمره نباشد، به طوری که بتواند وقوف عرفات را درک کند، حجّش بدل به افراد می‌شود؛ یعنی با همان احرام بعد از پاکی و غسل، نیت حجّ افراد می‌کند و اعمال حج را تا آخر انجام می‌دهد و قربانی ندارد و بعد از حج هم، عمره به‌جا می‌آورد و همین حجش مجزی است.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: اگر وقت برای اعاده اعمال عمره تمتع دارد، طواف و نماز را اعاده کند و احتیاطاً سعی و تقصیر را نیز اعاده نماید، ولی اگر وقت ندارد، حج افراد انجام دهد (حجش مبدّل به افراد می‌شود) وپس از حج، عمره مفرده به‌جا آورد.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: باید طواف‌ها و نماز طواف را از سر بگیرد و احتیاط این است که اگر در مکه حاضر است، بقیه اعمال؛ مانند سعی و تقصیر را نیز اعاده کند ولی کفاره‌ای بر او نیست.
ض؟ 8- آیا استحباب غسل ورود به مسجدالحرام تنها برای قادم و کسی است که اعمال عمره به جای می‌آورد یا برای هر مرتبه رفتن به مسجدالحرام نیز مستحب است؟
آیة اللَّه تبریزی: غسل دخول مسجد الحرام، که همان غسل برای دخول مکه و حرم است، اختصاص به قادم و کسی که اعمال را به جا می‌آورد، دارد.
آیة اللَّه سیستانی: استحباب آن حتی برای قادم ثابت نیست.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: بعید نیست برای هر وارد به مسجد باشد و در هر مرتبه.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: برای هر مرتبه رفتن به مسجد الحرام نیز مستحب است.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: به قصد رجا مانعی ندارد.
ص: 91
ض؟ 9- کسی که حسّ بویایی ندارد یا به علت زکام و سرماخوردگی بویی را احساس نمی‌کند، استعمال طیب و عطر زدن به بدن و لباس و گرفتن بینی از بوی بد بر او حرام است یا نه؟
آیة اللَّه تبریزی: استعمال طیب بر او حرام است و نسبت به گرفتن بینی از بو، چنانچه شخص بو را احساس می‌کند ولو مختصر، گرفتن بینی از بوی بد جایز نیست.
آیة اللَّه سیستانی: استعمال و عطر زدن حرام‌است ولی اگر احساس بودی بد نمی‌کند گرفتن بینی حرام نیست.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: استعمال طیب وگرفتن بینی از بوی بد برای چنین‌کسی هم حرام است.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: بلی، در فرض سؤال نیز استعمال طیب و عطر زدن و بینی را از بوی بد گرفتن حرام است.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: استعمال عطر برای او نیز اشکال دارد ولی گرفتن بینی از بوهای خوب و بد لازم نیست.
ض؟ 10- آیا برای کسی که خودش محرم نیست جایز است چیزی روی سر مرد محرمی بیندازد، مثلًا محرمی که خوابیده پتو را روی سر او بیندازد و چنانچه محرم باشد چه حکمی دارد؟
آیة اللَّه تبریزی: جایز نیست.
آیة اللَّه سیستانی: در هر دو فرض جایز نیست
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: دلیلی بر منع آن نرسیده است؛ چه محل باشد چه محرم.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: خیر جایز نیست ولو مُحرم نباشد.
ص: 92
آیة اللَّه مکارم شیرازی: احتیاط ترک این امور است.
ض؟ 11- اگر مرد محرم به غیر محرم بگوید وقتی که خواب رفتم پتو را روی سرم بینداز، چه حکمی دارد؟ و بر فرض که او هم به این درخواست عمل کند کفاره واجب می‌شود یا نه و بر فرض وجوب، کفاره بر عهده چه کسی است؟
آیة اللَّه تبریزی: عمل مزبور جایز نیست و در فرض ارتکاب کفاره ندارد.
آیة اللَّه سیستانی: نه درخواست جایز است و نه عمل ولی کفاره ندارد.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: در فرض سؤال، حرمت آن معلوم نیست و کفاره هم ندارد.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: نباید بیندازد، ولی چنانچه انداخت کفاره بر عهده هیچ‌کدام نیست، بلی محرم به محض بیدار شدن و توجه باید پتو را بردارد و الا بنابر احتیاط واجب باید کفاره بدهد.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: جایز نیست.
ض؟ 12- در برخی موارد، زائران بیت‌اللَّه الحرام یا سایر مسافران، وقت نماز در هواپیما هستند، با توجه به اینکه نماز در هواپیما معمولًا مانع استقرار و طمأنینه نیست، در صورتی که سایر شرایط، مثل قیام و قبله و رکوع و سجود مراعات شود، آیا در صورت علم یا احتمال اینکه پیش از اتمام وقت نماز به مقصد می‌رسند و می‌توانند نماز را پس از پیاده شدن از هواپیما بخوانند، نماز در هواپیما کفایت می‌کند یا باید تأخیر بیندازند و در صورتی که نماز را در آن حال خواندند و پیش از اتمام وقت نماز پیاده شدند، اعاده نماز لازم است یا نه؟
آیة اللَّه تبریزی: چنانچه احتمال بدهند که تا آخر وقت هواپیما به زمین ننشیند می‌تواند در هواپیما نماز بخوانند و اگر پیش از اتمام وقت هواپیما به زمین نشست نمازشان را اعاده کنند.
آیة اللَّه سیستانی: در فرض مذکور نماز در هواپیما کافی است.
ص: 93
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: در صورت علم باید تأخیر نماید و در صورت احتمال، احوط خواندن و چنانچه قبل از گذشتن وقت به مقصد رسید اعاده است.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: به طور کلی مکان نماز گزار باید بی حرکت باشد و باید بتوانند تا پایان نماز شرایط نماز را رعایت کنند لذا در فرض سؤال، در سعه وقت تأخیر بیندازند و اگر بواسطه تنگی وقت ناچار باشند نماز بخوانند باید به قدری که ممکن است رعایت شرایط را بنمایند و در این صورت اعاده لازم نیست.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: چنین نمازی صحیح است و اعاده ندارد.
ض؟ 13- وضو گرفتن از آب‌های خنک مسجدالحرام و اطراف آن- که برای آشامیدن اختصاص داده‌اند؛ اعم از کلمن‌ها و شیرها- چه حکمی دارد؟
آیة اللَّه تبریزی: چنانچه موجب اعتراض و توهین به حجاج از مؤمنین بشود باید اجتناب کنند.
آیة اللَّه سیستانی: جایز نیست.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: محل اشکال است.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: وضو نگیرند و اگر عالماً عامداً وضو گرفتند برای نماز به آن اکتفا نکنند.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: اشکال دارد.
ض؟ 14- حدّ منی آیا جمره عقبه است یا خود عقبه که گردنه بزرگی است؟
آیة اللَّه تبریزی: بیش از جمره عقبه است، به اندازه‌ای که رمی در داخل منا واقع می‌شود و در مورد شک در مورد نفر و کوچ از منا احتیاط کنند و اکتفا به اقلّ بشود و از قدر متیقن از منا، کوچ بعد از زوال انجام شود.
ص: 94
آیة اللَّه سیستانی: جمره حد منا است.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: حد منا را اعلام مخصوصه معین کرده است.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: حد منا از ناحیه مکه، خود عقبه است.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: حد منا با علامت مخصوصی مشخص شده است.
ض؟ 15- اگر اعلم در مسأله‌ای فتوا نداده و تنها احتیاط واجب کرده است، ولی فالأعلم آن احتیاط را ندارد، آیا لازم است مقلِّد اعلم بداند مرجعش احتیاط واجب کرده و باید نیت رجوع به فالأعلم کند، یا همین‌که در مقام انجام وظیفه شرعی بوده و عملش طبق فتوای فالأعلم است کافی است؟ به عبارت دیگر، اگر اعلم مثلًا در احرام از مکه قدیم احتیاط واجب است، ولی فالأعلم چنین احتیاطی نداشته، و مقلِّد اعلم از مکه جدید محرم شده و بعد از اعمال حج فهمیده است که اعلم چنین احتیاطی داشته، آیا عملش صحیح است یا خیر؟ و اکنون چه وظیفه‌ای دارد؟
از آنجا که سؤال‌های فوق بیشتر مورد استفاده روحانیان کاروان‌ها می‌باشد، اگر در پاسخ‌ها اشاره‌ای اجمالی به دلیل هم بشود موجب مزید امتنان است.
آیة اللَّه تبریزی: پس از فهمیدن فتوای فالأعلم در تصحیح عمل، به فتوای وی استناد می‌کند.
باید برای ادله به کتب استدلالی مراجعه شود.
آیة اللَّه سیستانی: اگر مطابقت با فتوای کسی که می‌تواند از او تقلید کند داشته باشد، الآن می‌تواند به او رجوع کند.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: در فرض سؤال، بعد از خاتمه اعمال نیت کند که آنچه انجام داده‌ام بر طبق نظر فالأعلم باشد اشکال ندارد البته مشروط به اینکه هنگام احرام از مکه جدید قصد قربت از او متمشی شده باشد.
ص: 95
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: همین که عمل مطابق فتوای مشهور باشد صحیح است و نیت رجوع و حتی گفتن و ارجاع دادن لازم نیست. بلی اگر سؤال کردند باید گفت و اگر بعد از عمل متوجه آن احتیاط شدند اعاده لازم نیست، هرچند اگر بخواهند طبق احتیاط اعاده و عمل کنند مانعی ندارد.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: بعد از اعمال حج رجوع به فالأعلم می‌کند و چون عمل گذشته او با آن هماهنگ است، اعاده لازم نیست.
ض؟ 16- شخصی با فیش میّت اگر از سایر ورثه اجازه بگیرد می‌تواند به حج مشرف شود، آیا استجازه از سایر ورثه، به عنوان مقدمه واجب مثل ثبت‌نام و تهیه بلیت و امثال آن، واجب است یا نه و نیز با فرض عدم استجازه، چنانچه با همان فیش به حج برود و سایر شرایط را داشته باشد، حج او صحیح است و کفایت از حَجّة الاسلام می‌کند یا نه؟
آیة اللَّه تبریزی: بنابر احتیاط باید اجازه بقیه ورثه را تحصیل نماید.
آیة اللَّه سیستانی: اگر از سایر جهات مستطیع باشد و تمکّن مالی در مورد پرداخت حق سایر ورثه در فیش نیز داشته باشد حج بر او واجب است و باید مقدمات را تهیه کند و دراین فرض اگر بدون اجازه از فیش استفاده کند، حجش صحیح و مجزی است وبدهکار حق ورثه است.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: در فرض شب استجازه لازم نیست، چون تحصیل استطاعت است که واجب نیست. و اگر بدون اجازه برود، هرچند گناه کرده لکن اگر در میقات شرایط استطاعت در او باشد حج صحیح و مجزی از حجّة الاسلام است.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: تصرّف در فیش، که مشترک است، باید با رضایت و اجازه همه ورثه باشد ولی اگر استجازه نکرد، هرچند معصیت کرده است ولی حج او صحیح است و کفایت از حَجّة الاسلام می‌کند، اما باید رضایت ورثه را تحصیل نماید.
ص: 96
آیة اللَّه مکارم شیرازی: استجازه کردن لازم نیست ولی اگر استجازه کند و اجازه دهند و سایر شرایط را داشته باشد مستطیع می‌شود.
ض؟ 17- با توجه به اینکه بانوان می‌توانند رمی روز دهم را شب انجام دهند، آیا حتماً باید شب عید باشد یا شب یازدهم نیز جایز است و در فرض جواز، در صورتی که زن در اعمال حج نایب دیگری باشد، چه صورت دارد؟
آیة اللَّه تبریزی: زنها می‌توانند رمی روز دهم را در شب عید انجام دهند و در حکم مزبور بین اینکه زن برای خود حج انجام دهد یا نایب دیگری باشد فرقی نیست.
آیة اللَّه سیستانی: فقط در شب عید جایز است.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: باید شب دهم باشد؛ چه نایب باشد چه برای خودش باشد.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: شب یازدهم نیز جایز است هرچند نایب در حج باشد. بلی رمی روز یازدهم را در صورتی می‌تواند شب انجام دهد که از رمی در روز معذور باشد.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: هر دو جایز است و ضرری به نیابت نمی‌زند.
ض؟ 18- خارج شدن از شهر مکه و منا، مثلًا رفتن به جده، مدینه یا طائف در موارد ذیل چه حکمی دارد؟
الف: پس از اعمال روز عید قربان پیش از اعمال مکّه.
ب: در روز یازدهم پس از رمی جمرات.
ص: 97
ج: پس از بیتوته نیمه اوّل شب یازدهم یا دوازدهم.
د: پس از اعمال ایام تشریق، پیش از اعمال مکّه.
آیة اللَّه تبریزی: خارج شدن از مکه و توابع آن، قبل از اعمال مکه و تمام کردن آن جایز نیست.
آیة اللَّه سیستانی: اشکال ندارد مگر اینکه در ماه ذی قعده مُحرم به احرام عمره تمتع شده بود که در این صورت برای برگشت باید محرم به عمره مفرده شده و داخل مکه بشود.
آیة اللَّه صافی گلپایگانی: در هیچ یک از موارد مذکور جایز نیست.
آیة اللَّه فاضل لنکرانی: احتیاط واجب است که تا اعمال حج تمام نشده از مکه و منا خارج نشود مگر اینکه اطمینان داشته باشد که برای اتمام اعمال بر می‌گردد.
آیة اللَّه مکارم شیرازی: احتیاط آن است تا اعمال را تکمیل نکرده خارج نشود.
)