شرح حال آیت الله شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی نماینده آیت الله بروجردی در حرمین شریفین (1410ـ 1321 ق.)

نوع مقاله : تاریخ و رجال

موضوعات


شیخ عبدالحسین فقیهی، فرزند شیخ شعبان، از عالمان نجفی است. وی در سال 1352ق. به قم آمد و در این شهر ابتدا از محضر حاج شیخ عبدالکریم= بهره برد و پس از آن، سال‌ها در درس مرحوم آیت الله بروجردی شرکت کرد.
نکتة جالب توجه در زندگی این مرد آن است‌که سال‌ها، به نمایندگی از سوی آیت الله بروجردی، موسم حج را در مکه و مدینه به سر برد. او در مدت حضورش، افزون بر بیان مسائل شرعی، از حجاج وجوه شرعی نیز دریافت می‌کرد.
مدتی پیش در فصلنامة «میقات حج» (ش 63 ، صص 74 ـ 64) مقاله‌ای از وی منتشر کردم که در بارة وضعیت شیعیان مدینه نوشته بود. این مقاله پیش از آن، در مجلة جهان دانش (ش 3 ، صص191ـ 182) در کرمان به چاپ رسیده بود. مقالة یاد شده نشان می‌داد که وی افزون بر آن که عالم و فقیهی وارسته بوده، توجه خاصی هم به مسائل تاریخی و اجتماعی داشته است.
با توجه به‌آنچه در بارة حضور وی در حرمین گفته شد، به نظر می‌رسد او را باید به‌نوعی نخستین بنیانگذار بعثه، به معنای امروزی‌آن دانست. دراین زمینه وی اطلاعیه‌ای سه زبانه هم در مدینه چاپ کرده که خوشبختانه تصویری از آن به دست آمد که در همین مقاله ارائه خواهد شد.
البته در پایگاه آیت الله بروجردی در اینترنت، از قول آیت الله گرامی نقل شده است که: نمایندة ایشان در مدینه، مرحوم آقا سید زین العابدین بود و پس از او، مرحوم آقا شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی به این کار پرداختند. در بارة آقا سید زین العابدین چیزی نیافتم. مشهور است که پیش از ایشان مرحوم سید محمد تقی طالقانی در مدینه حضور داشت.
پدر شیخ عبدالحسین را که شیخ شعبان رشتی از فقهای بزرگ نجف است می‌شناسیم. گفتنی است برادر وی، شیخ مرتضی گیلانی مشهور به «مدرس» هم که از طلاب نجف بود و سال 1375ق. به ایران آمد، از چهره‌های علمی تهران است که آثار فراوانی از وی منتشر شده و شماری هم مخطوط در چند کتابخانه برجای مانده است.
از جمله آثار برجای مانده از شیخ عبدالحسین فقیهی، اثری با عنوان «حاشیه بر کفایه» بوده که او در سن 22 سالگی در نجف نوشته و به احتمال، نسخة آن در اختیار برادرش شیخ مرتضی بوده و اکنون همراه برخی دیگر از آثار او در کتابخانة مجلس است.
خوشبختانه شیخ مرتضی شرح حالی برای برادرش عبدالحسین فقیهی نوشته و آخر این کتاب ضمیمه کرده و به همراه آن تصویری هم از وی آورده است. آنچه در ذیل آمده، مطالبی است که وی در بارة برادرش نگاشته و در انتهای نسخة 16637 کتابخانه مجلس آورده است:
آیت الله شیخ عبدالحسین فقیهی فرزند شیخ شعبان بن مهدی بن عبدالوهاب گیلانیِ نجفی و سبط علاّمه قاضی الانصاری است. وی در دوم شعبان 1321 در نجف به دنیا آمد و در 18 ربیع الثانی سال 1410 در قم درگذشت. عبدالحسین در نجف نزد دانشمندانی درس خواند که عبارت‌اند از: شیخ شمس الدین بادکوبی، شیخ محمد جواد بلاغی، شیخ میرزا علی ایروانی، شیخ محمد حسین اصفهانی معروف به کمپانی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید محمد کاظم نحوی یزدی ساکن مدرسه قوام شیرازی و پدرش. او در قم نیز نزد شیخ عبدالکریم حائری، سید حسین طباطبایی بروجردی و دیگر اعلام درس خواند. مدتی هم در رشت نزد شیخ یوسف رشتی ریاضیات، به ویژه کتاب اصول اقلیدس در هندسه را خواند. شیخ عبد الحسین در سال 1352 ق. از نجف به قم آمد.
وی اجازات علمی زیادی از علمای خاصه و عامه در روایت و اجتهاد داشت؛ از جمله اجازة اجتهاد او از مرجع عام آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی است که بدین شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم، و الصلاة و السلام علی من أصفاه من الأوّلین و الآخرین و اللعنة الدائمة علی أعدائهم أجمعین. و بعد فإنّ شرف العلم لایخفی و فضله لاینسی، و من تصدّی له هو جناب العالم العلامة مروج الأحکام، ملاذ الإسلام، الحاج شیخ عبدالحسین الفقیهی الکیلانی النجفی ـ سلمه الله تعالی ـ ولقد بذل فی‌هذا السبیل برهة من عمره واشتغل به شطراً من دهره، حتّی بلغ وله الحمد مرتبة‌الاجتهاد وله العمل بما استنبط من الأحکام وأسأله أن لاینسانی من صالح الدعاء کما لا أنساه إن شاءالله.
الأحقر أبی الحسن الموسوی الاصفهانی 1351 هجریه.
اجازة دیگر وی از آیت الله العظمی بروجردی به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم، الحمد لله ربّ العالمین و الصلاة‌ و السلام علی سیّدنا و شفیع ذنوبنا محمد و آله الطیّبین الطاهرین المعصومین، أمّا بعد، فإنّ جناب العالم، الفاضل، الثقة، الحاج الشیخ عبدالحسین الفقیهی، نجل حجّة‌ الاسلام و المسلمین شیخ شعبان الکیلانی ـ طاب رمسه الشریف ـ قد صرف شطراً من عمره فی تحصیل العلوم الدینیة و المعارف‌ الاسلامیة و حضر مجلس بحث جماعة‌ من العلماء الکاملین فی النجف الاشرف و فی بلد قم المحروسة و حضر سنین عدیدة فی مجالس بحث هذا الحقیر فی الفقه و الأصول حضور بحث و تدقیق إلی أن بلغ المرتبة العالیة‌ من العلم و العمل و فاز بالبلوغ إلی مرتبة الاستنباط، نسأل الله تعالی عزّ شأنه له دوام التأیید و التوفیق و حسن الخاتمه و أنّ جنابه وکیل من قِبَلنا فی تصدّی الأمور الحسبیة و بیان فتاوانا فی المسائل الدینیة و فی أخذ الوجوه الشرعیة التی تکون صرفها منوط فی عصر الغیبة بنظر الفقیه و إیصالها إلی مستحقیها و فی أخذ السهم المبارک للامام علیه الصلاة‌ و السلام و صرفها فی الأمور التی تکون فیها تقویة الاسلام و عزّ المسلمین، فإن زاد شیء منه فلیوصله إلینا لاقامة الحوزات العلمیة و ادامتها. فعلی إخواننا المؤمنین المراجعة إلیه فی الأمور المذکورة و أرجو من جنابه أن یأخذ فی أموره بما فیه الحائطة لدینه و لا ینسانی عند التوجه إلی الله ـ عزّ شأنه ـ و فی زیاراته و دعواته الصالحة کما لا أنساه إن شاء‌الله تعالی و السلام علیه و علی إخواننا المؤمنین و رحمة الله و برکاته. فی 19 شهر ذیقعدة الحرام سنة 1378
کتب عن الاحقر الحسین الطباطبائی البروجردی.
اجازة اجتهاد آیت الله العظمی شیخ محمد کاظم شیرازی:
بسم الله الرحمن الرحیم و الصلاة و السلام علی خیر خلقه محمد و آله. و بعد، لایخفی أنّ العلم العالم ملاذ الأنام و رکن الاسلام، حضرة الشیخ عبدالحسین المعروف بالفقیهی، نجل المرحوم آیة الله الشیخ شعبان الرشتی ـ قدّس سرّه ـ ممّن أتعب نفسه الشریفة فی تحصیل العلوم الشرعیة و کدّ و جدّ و اجتهد حتی بلغ رتبة الاجتهاد و حصل قوّة الاستنباط و تمکّن من تحصیل الفروع الفقهیة عن مدارکها التفصیلیة و حرم علیه التقلید فما استنبطه و اجتهد فیه منطبقاً علی الاصول المشهورة و أرجو منه الدعاء فی مظانّ الاجابة و السلام علیه و رحمة الله و برکاته 1364 هجریه.
الأحقر، محمد کاظم الشیرازی.

 


آثار شیخ عبدالحسین فقیهی
1 . کتاب الحج، اثری استدلالی به زبان عربی که در 22 رجب 1380 در قم آن را تمام کرده است.
2. کتاب الصوم، استدلالی، به عربی که در روز آخر ربیع الاول سال 1379 در قم تمام کرده است.
3. کتاب فی الطهارة ، در 6 رجب سال 1373 تمام شده است.
4. کتاب فی الاغسال، در 21 جمادی الثانی سال 1374 در قم تمام شده است.
5 . کتاب فی الغنیمة.
6 . کتاب فی الاجارة، در 9 شعبان 1377 تمام شده است.
7. کتاب فی المکاسب المحرمه، در اول ربیع الثانی سال 1381 تمام شده است.
8 . کتاب فی نیابة الحج، در 22 رجب سال 1386 تمام شده است.
9. کتاب فی تروک احرام الحج، عربی و استدلالی در 11 رجب 1388 تمام شده است.
10. کتاب کشکول در سه جلد در مباحث متفرقه.
11. کتاب البیع، از مکاسب شیخ مرتضی انصاری، در 29 رجب سال 1381 تمام شده است.
12 کتاب فی اللغات العربیة.
13. کتاب الحواشی علی شرح السیوطی (نحو عربی).
14. کتاب الحاشیه علی کفایة الاصول را در 16 شعبان سال 1343 در نجف تمام کرده، در حالی که فقط 22 سال عمر داشته است.
15. کتاب التقریرات (درس‌های اساتید مختلف).
16. کتاب فی مناسک الحج فارسی که برای مردم نوشته است.
17. کتاب مسائل الصلاة، مفصل و فارسی.
18. رسالة فی منجزات المریض.
19. مقالة فی صلاة الجمعه، عربی. چنین می‌نماید که تقریرات درس آیت الله بروجردی است.
20. مقالة فی الوصیة، عربی و استدلالی.
21. مقالة فی الإرث، عربی و استدلالی.
22. مقالة فی احکام الصلاة المسافر، عربی و استدلالی.
23. رسالة فی النجاسات، عربی و استدلالی.
24. کتاب فی حکم ولایة الفقیه، فارسی استدلالی که آن را به درخواست برخی از بزرگان نوشته است.
25. کتاب فی‌تقریرات متفرقه، از مشایخ خود؛ ازجمله شیخ محمد حسین اصفهانی و شیخ عبدالکریم حائری و سید حسین بروجردی.
26. کتاب فی اسرار العطاس من فن الشیمی که در این رشته تخصص داشت.
27. رسالة فی الوصیه، عربی و استدلالی (بنگرید شماره 20).
28. مقالة فارسی در مسألة فدک.
29. رسالة فی منجزات المریض، استدلالی عربی (بنگرید شماره 18).
30. رسالة عربیة فی الطهارة، در موضوع گوشت پخته.
شیخ فقیهی نزدیک به 30 سال نمایندة آیت بروجردی در عربستان بود و به عربی، و فارسی و انگلیسی سخن می‌گفت.
متأسفانه این شرح حال که به قلم مرتضی مدرس گیلانی، برادر عبدالحسین نوشته شده، در اینجا ناقص مانده است؛ زیرا در ادامة نوشته آمده است:
نمونة برخی از نوشته‌های او این است: (اما جای آن سفید مانده است). صفحه بعد تیتر زده است که: بعضی تلامیذه، اولاده، ولی ذیل آن‌ها هم سفید مانده است. در ادامه شعری از علاّمه محمد علی اردوبادی در بارة شیخ شعبان و فرزندان او آورده که شش بیت است. پس از آن اشعاری از عبدالحسین حویزی در رثای آیت الله شیخ شعبان رشتی آورده و از اولاد او هم یاد کرده است. نیز شعری از ملاعبدالمحمد و سپس شعری از خودش در رثای برادرش عبدالحسین فقیهی آورده است.
در جستجوی اینترنتی شرح حالی از مرحوم سید حسن حجتی واعظ دیدم که آمده بود:
درنجف پیش ازسال1325ش. کفایتین را نزد شیخ عبدالحسین فقیهی‌رشتی خوانده‌است. آیت الله شیخ‌هادی روحانی (م1378ش.) نیز از شاگردان وی بوده واین مطلب درشرح حالی که برای وی در وبلاگی با نشانی:
http://webcache.googleusercontent.com آمده، درج شده است. در جای دیگری تصریح شده که در سال‌های پایانی دهة بیست و بعد از آن، سه نفر در گفتن کفایه استاد بودند و این سه تن عبارت بودند از: میرزا محمد مجاهدی تبریزی، شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی و سید محمد باقر سلطانی. (سایت تبیان شرح حال آیت الله سلطانی). در شرح حال آقای احسانبخش هم آمده است که کفایه را نزد مرحوم فقیهی خوانده است. جای دیگری در شرح حال آیت الله ممجد لنگرودی (م 1374ش.) آمده است که وی کفایه را نزد شیخ عبدالحسین فقیهی خوانده که اهل دیوسل لنگرود بوده و پدرش شیخ شعبان بوده که مردم خطة گیلان از وی تقلید می‌کرده‌اند؛ (http://webcache.googleusercontent.com) معلوم می شود طلاب رشتی مقید بوده‌اند کفایه را نزد وی بخوانند.
مرحوم رازی در آثار الحجه (ج2، ص 56) شرح حال وی را آورده و از شماری اساتید وی یاد کرده، می‌گوید:
«سال 1350 به قم مهاجرت کرده (برادرش گفته بود 1352ق.) و افزون بر شرکت در درس آیت الله حائری و سپس آیت الله بروجردی «خود نیز چند حوزة تدریس فقه و اصول برای عده‌ای از محصلین دایر و استفاده می‌رساند. دارای تصنیفات چندی است چون شرح بر کفایه و شرح بر مکاسب...».
رازی همچنین در گنجینة دانشمندان (ج‌2، صص223 ـ 222) شرح حال مختصری از وی آورده و شماری از آثار و اساتید او را نوشته است. به نظر می‌رسد از خود آن مرحوم اطلاعات را گرفته باشد. و نیز بنگرید: تربت پاکان، جواهر کلام (ج2، صص916 ـ 914).
برادر دیگر مرتضی و عبدالحسین، ابوالحسن است که از آن‌ها بزرگتر بوده و در دوم صفر سال 1388 ق. مصادف با دهم اردیبهشت 1347 در رشت درگذشته و در قبرستان ابوحسین قم مدفون گردیده است (تربت پاکان، ج1،ص231). همانجا تصویری هم از شیخ مرتضی چاپ شده است.